Արցախի հիմնախնդիրը

[Lion]

Նախ մարտական գործողությունների ընդհանուր պատկերի մասին:

Թշնամին ապրիլի լույս 2-ի գիշերը անակնկալ հարված հասցրեց, ընդ որում ինքը նախատեսել էր մեր գլխին 22.06.1941 թ-ի պես մի բան կազմակերպել ու գործեց այնպես, ինչպես արաբները հրեաների հետ <Դատաստանի օրվա> 1973 թ-ի հայտնի պատերազմում` մի քանի ուղղությամբ կոնցենտրացված հարված հասցնել, ջախջախել մեր ուժերին, կաթվածահար անել ռեզերվները, շփոթ ու խուճապ առաջացնել, առաջանալ, տիրել Արցախին: Հարվածները հասցվեցին երեք ուղղություններով.

1. Հյուսիս-արևելյան (պայմանականորեն կոչենք Մատաղիս),
2. Արևելյան (պայմանականորեն կոչենք Մարտունի),
3. Հարավ-արևելյան (պայմանականորեն կոչենք Հադրութ):

Հակառակորդը փորձել է առաջանալ նաև Մռավի ուղղությամբ, խոսքը հայտնի հնարքի մասին է, որ Արցախը կտրվի մայր Հայաստանից, բայց այս ուղղությամբ մերոնք ի սկզբանե վճռական են եղել ու թշնամու որևէ հաջողություն չի եղել: Այս ուղղությամբ ուղղաթիռից դեսանտ իջեցնելու փորձ է եղել, մերոնք այն ջարդել են և ոչնչացրել ուղղաթիռը` սա խոցված ուղղաթռներից առաջնն է:

Եվ այսպես, հարվածի երեք հիմնական ուղղություններ: Այժմ թույլ տամ ինձ հնարավոր անփորձ ընթերցողի համար անել մի քանի պարզաբանումներ ևս:

Առաջին, անակնկալ հարվածի պահը հարված հասցնողին միշտ էլ զգալի առավելություն է ապահովում: Իրոք, պատկերացրեք, դուք առաջապահ դիրքում ունեք մեկ դիտորդ-ժամապահ իր արագ արձագանքման խմբով, բայց նրա դեմ անակնկալի գործոնով ուժեղացված գործում են հատուկ նշանակության գերակշիռ ուժեր և այս պայմաններում բոլոր առավելությունները իրոք հարված հասցնողի օգտին են, այսպես է եղել ամենուր ու բոլոր ժամանակներում: Հենց սա է պատճառ հանդիսացել, որ առաջին օրերին մենք մի քանի դիրքեր ենք կորցրել: Այս կապակցությամբ, սակայն, ասեմ, որ մերոնք էլի գրագետ են գործել և որոշ դեպքերում, ինչպես այդ սցենարները հավանաբար նախապես խաղարկված են եղել, թշնամու ճնշման տարկ շրջապատման պարկի մեջ չհայտնվելու համար ըստ հրամանի նահանջել են լրացուցիչ դիրքեր, որից հետո մեր հրետանին, ինչպես կրկին նախատեսված է եղել, հուժկու հարված է հասցրել նախապես որոշված կոորդինատներին` մեր նախկին դիրքերին: Սրանք տակտիկական պահեր են, պատերազմ է, որտեղ կա նահանջ, հարձակում, հակահարձակում ու նման բաներ, ընդ որում հաճախ ավելի լավ է դու մի քիչ նահանջես, բայց ավելի բարենպաստ դիրքերից ջարդես հակառակորդին, հետո կրկին առաջանաս, քան տուպը կանգնես քո տեղում ու զոհվես: Այսպիսով, այո, առաջին օրերին մենք ունեցել ենք որոշ դիրքերի կորուստ, բայց անակնկալ առաջին հարվածի պարագայում մի կողմից դա որոշակիորեն անխուսափելի է, մյուս կողմից էլ նույնիսկ այդ պայմաններում մեր բանակը գործել է հանգիստ, վճռական, առանց խուճապի, ըստ նախնական ծրագրերից մեկի: Եվ այսպես, առաջին հարվածի արդյունքում մենք կորցրեցինք որոշ դիրքեր Մատաղիսի ու Հադրութի հատվածում:

Մի քանի խոսքեր <դիրքեր> կոչվածի մասին, քանի որ մեր ժողովրդի մեջ, ինչքան հասկանում եմ, այս հարցը ևս անորոշ է: Եվ այսպես, ճակատի գծում մեր պաշտպանական համակարգը կազմված է ոչ թե խրամատի համատարած երկար մի գծից, ինչպես օրինակ հաճախ տեսնում ենք Հայրենական պատերազմի մասին ֆիլմերում, այլ այն հիմնված է առանձին ռազմական կետերի վրա: Կարճ ասած, մերոնք ճակատի գծի երկայնքով իշխող բարձունքների վրա մինի <բերդերի> նման ամրություններ են կառուցել, որոնք նախատեսված են շրջանաձև պաշտպանության համար, ընդ որում հաշվարկն այնպես է արվել, որ, թեև խրամատների համատարած գիծ չկա, բայց <բերդերի> միջատարածքը հուսալիորեն ականապատված է և գտնվում է կողային կրակի տակ <բերդերի> կողմից: Ավելորդ էլ է ասել, որ <բերդերն> իրենք էլ հուսալիորեն ականապատված են, ունեն պաշտպանական մի քանի բնագծեր, հրետանու կրակի նախապես ճշտված պարամետրեր և այլն: Եվ այսպես, հիշատակված <բերդեր>-ը նախատեսված են շրջանաձև պաշտպանության համար և այդպես իրոք ավելի գրագետ է, քանի որ խրամատի ուղիղ գծի պարագայում թևային կամ թիկունքային հարվածի պարագայում պաշտպանվող կողմը շատ աննպաստ վիճակում է հայտնվում, իսկ այս պարագայում դու, ընդունելով <ոզնու պահվածք>, բոլոր կողմերից հետ ես մղում հարվածները մինչև տեսնես ինչ է լինելու: Ավելացնեմ նաև, որ այս բերդերը բնականաբար ամենից ուժեղ պաշտպանված են հենց ճակատից, հետո` թևերից և, համեմատականորեն թույլ, թիկունքից և արդյունքում, նույնիսկ եթե <բերդ>-ն ընկնի, թշնամին դեմքով կանգնում է դեպի մեր պաշտպանական երկրորդ գիծը շատ աննպաստ վիճակում` ամենաթույլ ձևով:

Եթե նկատեցիք, արդեն ապրիլի 2-ի օրվա վերջում առավելությունն ու մարտավարական, իսկ հետո արդեն ռազմավարական նախաձեռնությունը Հայկական բանակի կողմում էր և այդ հանգամանքը ինքնին արդեն իսկ վկայում է, որ առաջին պահերին մերոնք ճիշտ են վարվել ու թշնամին ոչնչի չի հասել: Հենց այդ ժամանակ էլ սկսվեցին մեր հակահարձակողական գործողությունները: Այստեղ ուզում եմ անել ևս մեկ պարզաբանում:

[Lion]

<Հակահարձակում> ասվածը մերոնք չեն իրականացրել այն դասական-ֆիլմային սցենարով, երբ զինվորները, ինչպես պատկերված է, դուրս ենք ցատկում խրամատից և <ուռա> գոռալով առաջ են նետվում: Սա ևս սցենար էր, բայց այդ պարագայում մեր կորուստները կարող էին մեծ լինել, պարզ է, հայտնվում ես բաց դաշտում` թշնամու կրակի տակ: Եվ այսպես, այս բացասական-<մսաղաացային/ասիական> սցենարից խուսափելու համար մերոնք գործել են այլ, ավելի գրագետ, եվրոպական ձևով` գերմանացիների կողմից XX դարի սկզբին մշակված ու Առաջին համաշխարհայինում և Հայրենականում լայնորեն կիրառված <գրոհող խմբեր>-ի մարտավարությամբ, որի իմաստը, պարզ ասած, սպեցնազն է: Եվ այսպես, սպեցնազը, ամեն կերպ խուսափելով նկատվելուց և ճակատային մարտերից, աննկատ մոտենում է հակառակորդին, անցնում է նրա թևեր ու թիկունք, հետո ճակատային <դերասանությամբ> հիմնական ուժերը շեղում են թշնամու ուշադրությունը, բացահայտում կրակային կետերը և դասավորության առանձնահատկությունները, սպեզնազը այս ամենը հաշվի է առնում, որից հետո հուժկու և անակնկալ հարված հասցնում: Փառք մերոնց ու փառք սպեցի տղերքին, գրագետ ու արհեստավարժ են գործել, ասում են թուրքերի իսկական փրթոցի են արել, հատկապես Մատաղիսի հատվածում:

Եվ այսպես, ապրիլի 2-ի օրվա վերջում ու ապրիլի 3-ի սկզբում մեր կորցրած դիրքերը հիմնականում արդեն հետ էին բերված: Ապրիլի 3-ի ողջ օրվա ընթացքում թշնամին կատաղի հարձակումներ էր գործում, որ կորցրածը հետ բերի: Հատկապես ծանր մարտեր են ընթացել Մատաղիսի ու հադրութի ուղղություններով, բայց, փառք Աստծո, թշնամին կորուստներով հետ է շպրտվել: Քիչ հետո, երբ կխոսենք կորուստների մասին, այս պահը հիշեք:

Այստեղ թույլ տամ ինձ ևս մեկ պարզաբանում:

Պատերազմում <դիրքեր> կոչվածը ստատիկ, անփոփոխ երևույթ չէ և մեծապես պայմանավորված է կողմերի ուժերի դասավորությունից, կրակային և այլ հզորությունից, տեղանքի փոփոխությունից և այլն: Այսինքն, կարճ ասած, եթե դու ասում ես, որ <հետ եմ վերադարձրել դիրքերս>, դա դեռ չի կարող տառացի նշանակել, որ <դու կանգնած ես հին տեղում>, այլ գործնականում կարող է օրինակ նշանակել, որ դու քո նախկին տեղի մոտակայքում ասենք նոր դիրքեր ես կառուցել մի քանի տասնյակ մետրի հեռավորությամբ, կրակային հարվածի տակ ես պահում հակառակորդին և այլն: Այսինքն, կարճ ասած, կարևոր են դիրքային պահերը, ավելի լավ է մի 10-15 մետր մի կողմ, բայց ավելի դրական դիրքերում կանգնես, քան տուպը գնաս ու կանգնես քո հին տեղում, մանավանդ որ այն սովորաբար ավերված է լինում: Այս պահին մեր ՊՆ-ն միաշնական հայտարարում է, որ մենք կորցրած դիրքեր չունենք ու սա ճիշտ է: Այսինքն, ոչ մի հատվածում թշնամին այնքան դիրքային փոփոխության չի հասել, որ դա մարտավարական, էլ չասած` օրեպատիվ, ազդեցություն ունենա, թեև, հաշվի առնելով մարտերը, բնականաբար <հայելային> կրկնություն ապրիլի 1-ի վիճակի հետ հնարավոր չէ: Այնուհանդերձ կրկնեմ – թշնամին ոչ մի նույնիսկ տակտիկական հաջողություն դիրքերի դասավորության հարցում չունի, սա կարևոր է պարզաբանել և ճշտել:

Պատերազմի առաջին օրերի հերոսներից են նաև հրետանավորները` հատկապես խոշոր տրամաչափայինները: Մերոնք շատ գրագետ են գործել և <պատերզմի աստված> կոչվող հրետանին ասել է իր խոսքը, ընդ որում թշնամու քանակականն և տեխնիկական առավելության պայմաններում: Մեր հրետանավորները անըդհատ հարվածի տակ են պահել ոչ միայն անմիջականորեն մեր դիրքերի վրա եկող հակառակորդի շարքերը, այլև` նրա սկզբնական, ելքային բնագծերը, իսկ երբեմն էլ կրակը տեղափոխել են նույնիսկ թիկունք, որտեղ էպիզոդներից մեկում ջախջախել են երթի մեջ գտնվող և թշնամու հետևակը տեղափոխող բեռնատարների շարասյունը: Մեր հրետանավորները հատկապես փառահեղ են գործել Հադրութի հատվածում ու, եթե սպեցը իր հաղթահանդեսն արեց հյուսիսում` Մատաղիսում, ապա հարավում իրենն ասաց հրետանին: Մարտավարական առումով մեր հրետանին գործել է հայտնի <մոբիլ խմբեր>-ի մարտավարությամբ` բացազատում ես հրետանային միջոցները, արագ և հուժկու հարված հասցնում նախապես հետախուզված կետերին, հետո արագորեն հեռանում ես, որ հակառակորդի պատասխան հարվածի զոհ չդառնաս, քանի որ քո կրակը քո դասավորության կոորդինատները բացահայտել է: Ապրեն տղերքը: Ի դեպ ասեմ, հրետանային որակյալ կրակ բացելը կապված է մեծ արհեստավարժության ու գրագիտության հետ և խոսում է ցանկացած բանակի որակի մասին:

[Lion]

Շատ խոսված <Սմեռչ>-ների մասին ևս ինձ թույլ տամ ասել մի քանի խոսք: <Սմեռչ> կոչվածը բոլորիս լավ հայտնի <Գրադ> կայանքի սկզբունքով գործող հրթիռային համազարկային միջոց է` ավելի խոշոր տրամաչափի և ավելի հեռահար, կարծես <Գրադ>-ի մեծ եղբայրը լինի: Այն կոչված է հակառակորդի կուտակումներին, ինչպես նաև բնակավայրերին մասայական, բայց ոչ ճշգրիտ հարված հասցնելու համար – կոպիտ ասած բնակավայրի ուղղությամբ համազարկ ես տալիս մի քանի տասնյակ հրթիռներից, այն հաշվարկով, որ ոչ թե ուղիղ ինչ որ բան խոցես, այլ <գորգային> սկզբունքով ընդհանուր ծածկես թշնամուդ: Սա <ասիական/ռուսական> տապոռի հայտնի սկզբունքն է, երբ ճշգրտության պակասը փորձում են փոխհատուցել մասայականության և հարվածի ուժի հաշվին, սա <կայսերական>, հարուստ երկրի զենք է, քանի որ ամեն մի հրթիռ շատ թանկ արժե, համազարկը` առավել ևս, իսկ արդյունավետությունը` որոշակիորեն կասկածելի: Սա ավելի շատ ահաբեկման զենք է, որ ավերես դիմացինիդ քաղաքները, վախեցնես բնակչությանը, թեև բնականաբար այն նաև պետք չէ թերագնահատել: Եվ այսպես, թուրքերը մեր դեմ <Սմեռչ> կիրառեցին: Տեղեկատվությունը դեռևս հավաքվում է, բայց, ինչ արդեն հայտնի է, հիմք է տալիս ասելու, որ այս զենքի կիրառությունը թշնամուն ոչ մի օգուտ չի տվել ու մենք ոչ մի կորուստ կոնկրետ զենքի այս տեսակից չունենք: Արդեն ասացի <Սմեռչ>-ի կիրառման առանձնահատկության մասին` մասայական համազարկ, սակայն մեր դեպքում արձակվել են ընդամենը մի քանի հրթիռ: Այսպիսով <Սմեռչ>-ի հիմնական հաղթաթուղթը` մասայական կրակ կոչվածը, չի եղել, իսկ այդ պարագայում լրիվ գործել է զենքի թերությունը` ոչ ճշգրտությունը: Կոպիտ ասած` այս զենքը կամ պետք է մասայական կիրառես, կամ ընդհանրապես չկիրառես: Թուրքերը ընտրել են միջին տարբերակը, այն էլ կարծում եմ զուտ հոգեբանական էֆեկտ ապահովելու պահով, որ մեզ վախեցնեն – չի ստացվել ու <Սմեռչ>-ները թուրքերի ձեռքում իրենց իրական դեմքը լրիվ ցույց տվեցին:

Զրահատանկային ուժերի, հատկապես գովերգված Տ-90Ս տանկերի մասին: Բոլորս էլ գիտենք, որ վերջերս թուրքերը գնեցին դրանցից 94 հատ Ռուսաստանից ու դրա համար ռուսներին հատուկ <շնորհակալություն>, բայց այս պահին սրա վրա չխորանանք: Եվ այսպես, գովերգված <իննսունների> մասին: Սկսենք նրանից, որ ռուսական զենքը որոշակիորեն գերագնահատված է, այն գովերգված է մի քիչ ավելին, քան իրականում արժանի է: Այսպես է ռուսական գրեթե բոլոր զենքերի պարագայում, այդ թվում նաև տանկերի, և այստեղ յութուբյան վիդեոռոլիկներից պետք չէ խաբվել: Մասնագետները վաղուց են նշում, որ իրականում Տ-90 կոչվածը մի ինչ որ նոր, գերհզոր տանկ չէ, այլ հին ու հայտնի, այդ թվում նաև մեր բանակում առկա Տ-72-ի խորը մոդեռնիզացիան է, ինչպես ասենք <քսանչորս տասերը> և <երեսունմեկերը> - սկզբունքը նույնն է: Ավելին, կոնկրետ թուրքերի մոտ առկա Տ-90Ս-ը դեռևս 1990-ականներին արտադրված իննսունների ամենավաղ տարբերակներից մեկն է, ամենամոտը Տ-72-ին: Այսպիսով հենց միայն սխալ է այն, որ ներկայումս ՌԴ արտադրվող Տ-90-ը համեմատեն սրանց հետ: Ռուսները գոռում են բոլոր անկյուններում, որ իրենց իննսունների հիմնական ուժը արագաշարժությունն է, <անխոցելիություն>-ը և էլեկտրոնիկան: Նաև գոռում են այն մասին, որ իբր իրենց Տ-90-երը ի վիճակի են մինչև 5 կմ հեռավորության վրա խոցել հակառակորդին: Իրականում ասեմ, սակայն, որ այս ամենը մեծապես միայն գովազդային տրյուկներ են, ընդ որում ուղղված ոչ թե մասնագետներին, այլ` լայն հասարակությանը:

Այսպես, արագաշարժության հարցով Տ-90-ը շատ քիչ է գերազանցում Տ-72-ին: Ուշադրություն դարձրեք, թե ինչ <լավ> են <թռվռում> այդ մեքենաները ցուցադրադաշտերում և ինչ դանդաղաշարժ են իրական մարտում: Կոպիտ ասած, իրական մարտում մենք առայժմ ոչ մի արագաշարժ տանկ չենք տեսել: Տ-90-ի անխոցելիությունը ևս միֆ է: Այո, մեքենան ունի լավ զրահ և դինամիկ պաշտպանություն, սակայն սկզբունքորեն նույնն է նաև Տ-72-ի պարագայում: Ինչ վերաբերվում է <5 կիլոմետրին>, ապա դա ուղղակի ծիծաղելի է, քանի որ ներկայումս ոչ նման լանդշաֆտ կա, որ տանկը կարողանա այդ տարածության վրա հարվածել, ոչ էլ դեռևս նման օրինակ ընդհանրապես եղել է - տանկերը կռվում են 0-1.5 կմ, առավելագույնը 2 կմ հեռավորության վրա, իսկ այդ պարագայում իննսունի թնդանոթը ոչ մի առավելություն չունի Տ-72-ի թնդանոթի հանդեպ: Իննսունի գլխավոր, գովերգված հաղթաթուղը էլեկտրոնիկան և հակահրթիռային համակարգերն են, որոնք կրկին փայլուն են, բայց… ուսումնական դաշտի իրական, իդեալական, գործարանական տարբերակներում: Իրականում այդ համակարգերը շատ նուրբ են, խոցելի կեղտի, փոշու, ծխի, անձնակազմի վատ պատրաստվածության և մարտական այլ <հաճույքներ>-ի պարագայում: Վերջերս նույնիսկ հակաասադական ուժերին հաջողվեց իրենց միջոցներով ռուսական նոր Տ-90 խոցել, ու, թեև ռուսները շփոթված կերպով սկսեցին արդարանալ, թե տանկի անձնակազմն է թերի գործել, հակահրթիռային համակարգն անջատված է եղել և այլն, բայց իրականում, սա իրենց <գովազդը փրկելու> ընդամենը միայն մի միջոց է: Ավելին, ամեն մի քիչ թե շատ գրագետ հակատանկային հրթիռ արձակող անձնակազմ կարող է ուղղակի մի քիչ խելոք վարվել – ոչ թե միանգամից արձակում ես հրթիռդ <թարմ> 90-ի վրա, որ իր համակարգը գործի և հրթիռդ վնասազերծի, այլ – ուղղակի սովորական, ասենք հրետանային առկա միջոցներով համազարկ ես տալիս այդ մեքենայի վրա, <շլացնում> ես <զգայուն օրիորդներին> ի դեմս հակահրթիռային համակարգերի, որից հետո հանգիստ հարվածում ես հրթիռներովդ, վերջը էլեկտրոնիկան ռուսական է, իսկ մենք բոլորս լավ գիտենք դրա <որակ>-ը: Այս ամենը մերոնք լավ գիտեն և կիրառում են: Սկզբունքորեն նույն վիճակն է նաև գովերգված БМП-3-ների պարագայում, որոնց կիրառումն իսկ կարգին չտեսանք էլ:

[Lion]

Օդուժի պահով – նախ իրոք ապրեն մեր հակաօդայինները և պատահական չէ, որ պատերազմից առաջ մենք իրենց մասին այդքան բարձր կարծիք ունեինք: Ուշադրություն դարձրեք, թշնամին օդուժի առումով մեզ լրջորեն գերազանցում էր, սակայն և ոչ մի կերպ չկարողացավ կիրառել իր այդ հաղթաթուղթը, իսկ սա մեր հակաօդայինների բացառիկ ձեռքբերումն էր: Ձեռքբերում էր նաև անօդաչու թռչող սարքերի դեմ հաջողված պայքարը, քանի որ թշնամուն կիրառում էր դրանց լավագույն, իսրայելական օրինակները, սակայն մերոնց հաջողվել է խփել դրանցից 8-ը, սա մեծ ձեռքբերում է, ամեն երկիր չի, որ կարող է անօդաչու թռչող սարք խփել, երբ <խփում> են հաճախ ոչ թե ֆիզիկապես, այլ` ռադիոէլեկտրոնային պայքարի միջոցներով <շլացնում> են սարքը և ստիպում, որ այն կամ կառավարումը կորցնի և ներքև տապալվի/վայր իջնի, կամ էլ ուղղակի գյոռբագյոռ լինի:

Եվ վերջապես կորուստների պահով - Օպերատիվ տվյալներով երեկվա երեկոյի վիճակով մարտական գործողությունների ողջ ընթացքում տեխնիկայից ադրբեջանական կողմը կորցրել է 2 Ми-24/35 տիպի ուղղաթիռ, 29 տանկ, 1 «Գրադ» տիպի համազարկային կայանք, 1 ծանր հրանետային ТОС-1 տիպի համակարգ, 4 БТР, 1 БМП, 1 միավոր ինժեներական տեխնիկա, 8 անօդաչու թռչող սարք, իսկ Հայկական կողմը կորցրել է 7 տանկ, որոնց անձնակազմերի մեծ մասին հաջողվել է անվնաս լքել վնասված մեքենաները:

Այժմ կենդանի ուժի կորոստի մասին և մի քիչ ավելի մանրամասն:

Պատերազմի հենց առաջին օրվանից թշնամին որդեգրեց <լռում եմ, չի եղել> մարտավարությունը, որին հակառակ մերոնք ավելի ազնիվ եղան, ինչը գովելի է: Արդյունքում մեր հասարակությունը տեղեկացվեց, թշնամունը` ոչ, մենք գիտենք մեր կորուստերի մասին, սգաում ենք և հպարտանում, իրենք` վախեցած հայկական կայքերն են կարդում, գտնվում են կասկածների, վախի ու անվստահության մթնոլորտում: Սա դանդաղ գործող մի ական է, որը պայթելու է շատ շուտով, հենց որ դիակները սկսեցին տեղ հասնել: Եվ այսպես, ըստ իս ճիշտ է ադրբեջանական պաշտոնական թվերի մասին լրիվ մոռանալը, իսկ այդ պայմաններում մնում է անել գնահատականներ: Վերջին օրերին ես շատ եմ վերլուծել, հավաքել տեղեկատվություն, խորհել, մասնակցել կարծիքների փոխանակմանը: Արդյունքում կարող եմ վստահության շատ մեծ աստիճանով պնդել, որ այս պահի դրությամբ թշնամու միայն սպանվածները կազմում են 450-500 հոգի, իսկ վիրավորվածների թիվը մոտենում է 2.000-ի: Այս կապակցությյամբ հատուկ ընդգծեմ, որ երեկվանից շրջանառվող 2.000 թիվը կարող է վերաբերվել թշնամու միայն ընդհանուր կորուստներին` սպանված, վիրավոր, շարքից դուրս եկած, այլ ոչ թե միայն սպանվածներին:

Ինչ վերաբերվում է Հայկական կողմին, ապա 29 նահատակվածի մասին արդեն ասվեց, սակայն մենք ունենք նաև մոտ այդքան էլ անհետ կորած, որոնք, ինչպես փորձն է ցույց տալիս, իրենց գերակշիռ մասով դժբախտաբար լինում են զոհվածներ: Այսպիսով միայն այս պարամետրով մեր կորուստները կազմում են մոտ 55 հոգի: Սրան գումարում ենք Սիսիանի ավտոբուսի էպիզոիդ հետ կապված 5 կամավորականներին, ընդունում ենք ևս 2-3 այս կամ այն սխալի մակարդակում և արդյունքում բավականին մեծ վստահությամբ կարող ենք փաստել, որ մեր զահերը կազմում են 60-65 հոգի: Ունենք նաև 101 վիրավոր:

Հատուկ ընդգծում եմ, սա բացառապես իմ դիտարկումներն են բաց աղբյուրների հիման վրա, պաշտոնական թվեր դեռ կասվեն:

Ահա, առայժմ այսքանը:

[Gayl]

Լիոն ջան ոնց որ հեքիաթ կարդալուց լինեի։ Արժեր ավելի պրոֆեսիոնալ մոտեցում ցույց տալ։ Ապեր կարելի էր քարտեզի վրա նշել մեր դիրքերը նահանաջման եվ հարձակման ուղղությունները եվ այլն եվ այլն եվ այլն, որպեսզի ավելի պատկերավոր լինի ու բոլորին հասանելի։
Ասեմ, որ սմերչի մասին շատ թույր կարծիք ունես մի փոքր ճշտումներ կատարի։ Որտեղից գիտես, թե ինչ տանկեր են խփվել չէ որ պաշտոնական ոչինչ չի ասվել թվերից բացի, իսկ ուղղաթիռների դեպքում մեկը մի-8 ա իսկ մյուսը արդեն քո ասածնա։

[Lion]

Gayl ջան, ես այսքանը կարողացա գրել: Ինքս ՊՆ պաշտոնյա չեմ, չեմ կարող և որևէ իրավասություն չունեմ էլ քարտեզներ հրապարակելու, ասելու այն, ինչը, հնարավոր է, մի քիչ ավելի է հայտնի, քան գրված է, առանց այն էլ գրված է <ռազմական գաղտնիք> կոչված երևույթը ամեն տառի պահով հաշվի առնելով, մեր տղերքի անվտանգությունը հաշվի առնելով: Միաժամանակ ասեմ, ինչ գրեցի, ճիշտ է, հիմնավորված, ես դրա համար պատասխանատու եմ:

Տանկերի պահով չի կոնկրետացվում դրանց մոդելը, դե ինքս էլ չնշեցի, քանի որ թշնամին ունի և մեր Տ-72-ներից, և ուկրաինական ավելի քիչ քանակի ու մի քիչ ավելի լավը Տ-80, և արդեն ասված Տ-90: Կա նաև հնացած Տ-55-ի որոշակի խմբաքանակ: Եվ այսպես, հաշվի առնելով, որ առաջին հարվածը միշտ հասցվում է ամենաէլիտար ուժերով, ինքս տրամաբանական եմ համարում, որ թշնամու հարվածի սուր ծայրում եղել են հենց գովերգված ու <անխոցելի> համարվող Տ-90-ները, իսկ արդյունքում էլ կորուստների մեծ մասը հենց նրանք են իրենց վրա կրել:

<Սմեռչ>-ի պահով, պատրաստ եմ լսել քո փաստարկները:

Ուղղաթիռի պահով - եթե այդպես է հայտարարվել պաշտոնապես, չեմ վիճում, հնարավոր է սխալված լինեմ

[Gayl]

Gayl ջան, ես այսքանը կարողացա գրել: Ինքս ՊՆ պաշտոնյա չեմ, չեմ կարող և որևէ իրավասություն չունեմ էլ քարտեզներ հրապարակելու, ասելու այն, ինչը, հնարավոր է, մի քիչ ավելի է հայտնի, քան գրված է, առանց այն էլ գրված է <ռազմական գաղտնիք> կոչված երևույթը ամեն տառի պահով հաշվի առնելով, մեր տղերքի անվտանգությունը հաշվի առնելով: Միաժամանակ ասեմ, ինչ գրեցի, ճիշտ է, հիմնավորված, ես դրա համար պատասխանատու եմ:

Տանկերի պահով չի կոնկրետացվում դրանց մոդելը, դե ինքս էլ չնշեցի, քանի որ թշնամին ունի և մեր Տ-72-ներից, և ուկրաինական ավելի քիչ քանակի ու մի քիչ ավելի լավը Տ-80, և արդեն ասված Տ-90: Կա նաև հնացած Տ-55-ի որոշակի խմբաքանակ: Եվ այսպես, հաշվի առնելով, որ առաջին հարվածը միշտ հասցվում է ամենաէլիտար ուժերով, ինքս տրամաբանական եմ համարում, որ թշնամու հարվածի սուր ծայրում եղել են հենց գովերգված ու <անխոցելի> համարվող Տ-90-ները, իսկ արդյունքում էլ կորուստների մեծ մասը հենց նրանք են իրենց վրա կրել:

<Սմեռչ>-ի պահով, պատրաստ եմ լսել քո փաստարկները:

Ուղղաթիռի պահով - եթե այդպես է հայտարարվել պաշտոնապես, չեմ վիճում, հնարավոր է սխալված լինեմ

Ապեր հո չեմ ասում գաղտնի քարտեզներ հրապարակի? չնայած չեմ կարծում, որ էդպիսի բաներ ունես ուղակի քարտեզի վրա գոնե տեղերը ցույց տայիր։
Լիոն ջան սմեռչը շատ մեծ ճշտությունը ունի ու նախատեսված է կենդանի ուժի, զրահապատ եվ ոչ զրահապատ տեխնիկայի ոչնչացման համար եվ նա իր գործը շատ ընտիր է անում, հետո ինչ որ Էդ էշերը չեն կարողացել օգտագործել

[Lion]

Gayl ջան, շուտով մեր ՊՆ-ն ցույց կտա ինչ պետք է, ես այդ աստիճան ճշգրիտ տեղեկատվություն չունեմ, իմաստ չեմ տեսնում ենթադրությունների վրա խոսելը: <Սմեռչ>-ի պահով կարծում եմ ճիշտ չես, եղբայր, իր ամենամեծ թերությունը հենց ճշգրտությունն է:

[Gayl]

Gayl ջան, շուտով մեր ՊՆ-ն ցույց կտա ինչ պետք է, ես այդ աստիճան ճշգրիտ տեղեկատվություն չունեմ, իմաստ չեմ տեսնում ենթադրությունների վրա խոսելը: <Սմեռչ>-ի պահով կարծում եմ ճիշտ չես, եղբայր, իր ամենամեծ թերությունը հենց ճշգրտությունն է:

Անկեղծ ասած ես էլ հակառակը գիտեմ։ Մեկա դրանք իրանց տեխնիկան չեն կարողանում օգտագործեն, լիքը տեխնիկա ունեն, բայց մասնագետ չունեն։ Ով ա տեսել գռանատամյոտով ուղղաթիռ խփեն?, չնայած էտ ապուշը էնքան էր մոտիկացել, որ մեր տղերքը ավտոմատներով կարային իջացնեին դրանց ուղղաթիռը

[Lion]

Կա, անձնակազմի վատ պատրաստվածության պահն իհարկե կա, սակայն նաև տեխնիկան էլ էն չի, ինչ գոռում են: Ռազմական արդյունաբերության ոլորտը ամենաոռւճացված գովազդային ոլորտն է...:

Ուղղաթիռն, ի դեպ ասած, <սովոր է> նման բարձրությունների վրա գործել, դե մեր Նարեկն էլ վայթե վախտին էն Ռեմբոյի կինոն նայել, սրտին մոտ էր ընդունել, էն որ քարով վեռտուշկայա խփում

[Gayl]

Կա, անձնակազմի վատ պատրաստվածության պահն իհարկե կա, սակայն նաև տեխնիկան էլ էն չի, ինչ գոռում են: Ռազմական արդյունաբերության ոլորտը ամենաոռւճացված գովազդային ոլորտն է...:

Ուղղաթիռն, ի դեպ ասած, <սովոր է> նման բարձրությունների վրա գործել, դե մեր Նարեկն էլ վայթե վախտին էն Ռեմբոյի կինոն նայել, սրտին մոտ էր ընդունել, էն որ քարով վեռտուշկայա խփում

Օդաչուն էլ ա քո նման մտածել Լիոն 50 մետր հեռավորություն ու մի քանի մետր բարձրություն?? ու էն էլ էնպիսի ուղղաթիռ, որը գրեթե զրահապատ չի։ Իրան Ռեմբոի տեղնա դրել, իսկ մեր հերոսը մաման լացացրելա։

[Lion]

Ապեր, մասնագետ չեմ, բայց ուղղաթիռների հնարավոր բարձրությունն էդա - ի դեպ, Մի-24/35-ը վատ զրահ չունի, թեև բնականաբար նաև անխոցելի էլ չի...

[Gayl]

Ապեր, մասնագետ չեմ, բայց ուղղաթիռների հնարավոր բարձրությունն էդա - ի դեպ, Մի-24/35-ը վատ զրահ չունի, թեև բնականաբար նաև անխոցելի էլ չի...

Լիոն մեռնեմ կյանքիդ դա մի-8 ա, ինքը կարա Էդ բարձրության վրա իրան պահի, բայց Էդ անտերը մարտական ուղղաթիռ չի, ինքը նախատեսված է անձնակազմ կամ չգիտեմ ինչեր տեղափոխելու համար ու գրեթե զրահ չունի։ Ճիշտ ա իրա վրա զենք զինամթերք կա, բայց թե խիա էտքան մոտիկացել ոչ մեկ չգիտի, էշ են հո զոռով չի?

[Lion]

Բան չասացի, Gayl ջան, ես ուղղակի դատողություններ եմ անում ըստ ուղղաթիռների ընդհանուր տեսակների: Ի դեպ, ըստ քո տեղեկությունների երկու ուղղաթիռից Մի-8-ը որնա, առաջինը, թե երկրորդը?

[Gayl]

Բան չասացի, Gayl ջան, ես ուղղակի դատողություններ եմ անում ըստ ուղղաթիռների ընդհանուր տեսակների: Ի դեպ, ըստ քո տեղեկությունների երկու ուղղաթիռից Մի-8-ը որնա, առաջինը, թե երկրորդը?

Նարեկի խփածը մի -8 ա։