Անիվ
Չայլդը առաջինը ընդհանրացրեց և կանոնակագեց անվավոր փոխադրամիջոցի հետ կապված նյութերը հանգեց այն եզրակացության որ անիվե հայտնաբերվել է Շումերում ուրուկի ժամանակաշրջանում մ.թ.3500 տարի առաջ (Չայլդ, 1951, с.178), որտեղից այն տարածվեց Կովկաս սկզբից արևելյան իսկ հետագայում արևմտյան Եվրոպա:Համաձայն Չայլդի տեսության Միջագետքյան սայլը 2000 տարով մեծ էր եվրոպականից: Այս թեզիսը աստիճանաբար սկսվեց վիճարկվել ,(Բոնի, 1960; Կալիցի, 1976; Պիգոտտի, 1968; Սուլիմիրսկայայի, 1968; Կուզմինի, 1974;Կոժինի, 1985)., կողից որը կապված էր բադենյան մշակույթի հայտնաբերման հետ սակայն այդ մշակությի հետ կապված թվերի տատանումները հնարավորություն չէին տա լիս վերջնականապես վիճարկել Միջագետքյան թեզիսը:
Արևելյան Եվրոպան նույն մտավ անվավոր փոխադրամիջոցի տարածնան գոտու մեջ Կալմիկիայի կատարված հայտնագործությունից ելնելով,տարածքում (Սինի ցին 1948, с. 147):
1974 թվականաին Կուզմինանան հրապարակեց մի աշխատություն որը զարգաց նում և պաշտպանում էր այն թեզիսը որ հնդերվոպացիների նախահայրենիքը կա րող էր գտնվել պոնտո-կասպիսյան տափաստաններում քանի որ այդ տարածքնե րում հայտնաբերված սայլերը պատկանում էին մ.թ.3000 տարի առաջ ընկած ժամա նակաշրջանին:
1982 թվականին Ա.Հոյսլերը իր «Անիվի և սայլի հնագույն պատմությունը հյուսիս պոնտական տարածքներում»հոդվածի մեջ տալիս է Ուրալից մինչև Հոլանդիա Կով կասից մինչև Ալպեր ընկած տարածաշրջանում հայտնաբտրված հնագույն անվա վոր փոխադրամիջոցների ցանկը և հանգում է այն եզրակացության որ արևմտա եվրոպական անվավոր փոխադրամիջոցները չեն առաջացել հյուսիս պոնտա կան ,Առաջավոր Ասիայի կամ անդրկովկասյան տարածաշրջանից ինչպես նաև
անդր կովկասից: Միևնույն ժամանակ նա հաստատում է Չայլդի այն կարծիքը որ հստակ կապ կա ցիվիլիզագիայի ,մետաղագործության և անիվի ստեղծման միջև:
Հարապպայում հայտնաբերված սայլերի ուսումնասիրությունը Չայլդին հանգեց րին այն եզրակացության որ Հնդկական հարթավայրից դեպի Տիգրիս և Եփրատի հովիտ տեղաշարջ չի եղել:
1935-36 թվականներին Ե.Մակկեի կողմից Չանհու-Դարո ,Մոհեջո-Դարո և Հարապ պայի տարածքներում կատարված ուսումնասիրությունները հայտնաբերել են միայն սայլերին և անիվին վերաբերվող տարբեր պատկերներ որը հաստատում է այն փաստը որ Շումերի և Հարապպայի մեջ եղել է որոշակի կապ: 1943-ին հրապա րակված իր ուսումնասիրության մեջ Մակկեյը նշում է դժվար է ասել թե որտեղից է հայտնվել սայլը սակայն ակնհայտ է որ իրենց պատկերներով Շումերական պատ կերները ավելի բարդ են:Հարապպայի ցիվիլիզացիան դադարեցնում է իր գոյութ յունը մ.թ.առաջ1700 –ին ,անկումը կապված է արիների մուտքի հետ (Բրեյ, Տրումպ , 1979),Միջագետքի և Հարապպայի անվավոր փոխադրամիջոցի օգտագործման ժա մանակաշրջանը մոտ են իրար ,երկու տարածաշրջանների միջև եղած կոնտակտը ակնհայտ է սակայն վերջնականորեն հնարավոր չէ երկու տարածաշրջաններից առանձնացնել որևէ մեկին որպես անվավոր փոխադրամիջոցի ստեղծման կեն տրոն:Իրանի տարածքում հայտնաբերված անվավոր փոխադրամիջոցները հայտ նաբերված Շահ-թեփե սինխրոնիզացվում են Սիրալիկ IV-ի հետ որը համանկնում է (ըստ Բիկերմանի մ.թ.առաջ 2750-2615թ.թ.):
Չայլդը մերժեց Եվրոպայում անվավոր փոխադրամիջոցի ստեղծման վարկածը հետ
ևյալ կերպ«Ֆանտաստիկ է որ դաները կամ հյուսիսային մշակույթի ներկայացու ցիչները իվիճակի էին իրենց քարե կացիններով պատրաստել նույնիսկ քարշակ ցուլերին օգտագործելու համար ,էլ չենք խոսում մառտակարքի մասին .... ես կաս կածում եմ որ Բադենի և Գլինի ժողովուրդը այդքան զարգացած էին և կարող էին մշակել անիվը»(Չայլդ,1950): Ըստ Չայլդի Հին Արևելքը հնարավոր այն տարածա շրջանն է որտեղ կարող էր ստեղծվել անիվը այն կապված է ցիվիլիզացիոն այն պիսի երևույթների հետ ինչպիսին է մետաղագործությունը:
Չայլդը շատ կուրախանար եթե իմանար որ Թուրքիայի տարածքում կատարված նոր հայտնագործություններերը հաստատում են իր վարկածը: Թուրքիայի տարած քում հայտնաբերված մշակույթները նախորդում է մեզ հայտնի բոլոր մշակույթ ներին մի քանի հազար տարի: Չայլդ մեծ նշանակություն էր տալիս անվավոր փո խադրամիջոցների և նրա լրացուցիչ բաղադրիչների հայտնագործման փաստին:
Ժամանակակից հետազոտությունները ավելի հստակ են կոնկրետացնում անավոր փոխադրամիջոցի հնարավոր ստեղծման տարածաշրջանը որը վերջին բացահայ տումների լույսի տակ կարող է համարվել Փոքր Ասիան: Փոքր Ասիան առնվազն 6000 տարի մեծ է մեզ հայտնի բալկանյան ,գերմանական, շումերական,պաղեստին յան մշակույթներից:
2007 թվականի եղած տվյալների համաձայն հնարավորություն ունենք օգտագործե լով Չայլդի մեթոդոլոգիան կատարել հետևյալ եզրակացությունը կապված անվա վոր փոխադրամիջոցի ստեղծման հետ: Անիվը և անվավոր փոխադրամիջոցը կա րող էր առաջանալ այնտեղ որտեղ կար հնագույն մշակույթ այդպիսի մշակույթ կար Փոքր Ասիայում որը հանրությանը հայտնի է Գյոբեկլե թեփե անունով:
Այս եզրակացություն հնարավորություն է տալիս լոկալիզագնել ցիվիլիզացիայի գլխավոր հայտնագործության անիվի և անվավոր փոխադրամիջոցի ստեղծման վայրը և վերափոխելով Չայլդի միտքը կարելի է ասել հետևյալը որ անիվի գաղա փարը և նրա պատրաստումը ինչպես նաև արքայական թաղման ծիսակարգը անվավր փոխադրամիջոցների վրա տարածվել է Փոքր Ասիայից «պոնտական խաշ նարածների միջոցով դեմի միջագետքյան քաղաք պետություններ և ուշ նեոլիթա կան Եվրոպա»Պատմականորեն անվավոր փոխարդամիջոցի տեղաշարժը դեպի Եվրոպա կապված է Արմենոիդների առաջին միգրացիայի հետ որը առաջ է բերում շատ վարկածներ անվավոր փոխադրամիջոցի տարածման ճանապարհների հետ կապված Փոքր Ասիայից դեպի Եվրոպա:Ֆիզիկապես Փոքր Ասիայից Եվրոպա հնա րավոր էր հայտնվել ցամաքային և ջրային ճանապարհներով:
(հատված)
Մեջբերել
Էջանիշներ