Երբեմն հարցը ներկայացվում է այսպես. երկու ֆեոդալական խմբեր, մեկը Վարդանի, մյուսը Վասակի գլխավորությամբ, պայքարում էին երկրում իրենց առաջնորդներին թագավոր դարձնելու համար: Միանգամից նշենք, որ սա այն պայմաններում դատապարտելի չէր, քանի որ թագավորը խոսում է պետականության առկայության մասին, որն էլ ապագա անկախության հիմքը կլիներ: Սակայն հարցը երբեմն այնպես է ներկայացվում, որ կարծես պարսիկները մնում են հեռու, ինչ որ տեղ դրսում, իսկ երկրում ուղղակի գնում էր միջֆեոդալական գզվռտոց: Հարցին պետք է լայն նայել: Վարդանը հաստատ, իսկ Վասակը միգուցե (քանի որ պետք չէ մոռանալ, որ Վասակի երեխաները գտնվում էին Տիզբոնում և ինչ-որ խորը պատճառ փնտրելու փոխարեն նրա մոտ կարող էին պարզապես գերակշռել հայրական զգացմունքերը. ի դեպ Փարպեցին հաճախ է մատնանշում այս հանգամանքը), պայքարում էին երկրի անկախության համար: Այստեղ Վասակի նպատակը գովելի է: Իսկ անկախ երկիրը կարող էր լինել միայն թագավորության տեսքով, այլ կառավարման ձև այն ժամանակ հնարավոր չէր: Այստեղ է, որ ծագում է թագավորի հարցը: Սակայն միանշանակ սխալ կլիներ ասել, որ Վարդանը պայքար էր սկսել իրեն թագավոր դարձնելու համար: Իհարկե, հաջողության դեպքում նա չէր հրաժարվի դրանից: Բայց նրա նպատակները ավելի լայն էին և նա, ի տարբերություն Վասակի, ամեն միջոցով չէր դիմում այդ վերջին հաշվով գովելի նպատակին: Եթե Վասակը հասներ հաջողության (որը խիստ կասկածելի է, քանի որ պարսիկները թույլ չէին տա: Նրանք կօգտագործեին Վասակին և հետո հրաժեշտ կտային, ինչպես էլ ի վերջո եղավ: Սա պարզորեն բխում է նաև Հազկերտի այն արտահայտությունից, թե. "Եթե այն անօրենը ողջ ազատվի մեծ պատերազմից, մեծ անարգանքով նրան պետք է խմացնեմ մահվան դառն բաժակը" ) և հավատափոխության ճանապարհով ստեղծեր թեկուզև կախյալ թագավորություն, հայերը կձուլվեին և կկորչեին, որի մասին մանրամասն խոսվեց վերևում: Ահա թե որն է Վասակ և Վարդան թագավորների տարբերությունը: Վարդանը հասկանում էր, որ ինքնությունը կորցնելու ճանապարհով թագավորություն ձեռք բերելը ի վերջո կկործանի և ազգը և թագավորությունը: Բացի այդ, եթե Վարդանը ձգտեր ամեն գնով դառնալ թագավոր, ապա Ավարայրում կամավոր մահվան չէր գնա, քանի որ հույս կունենար հաղթանակի դեպքում դառնալ թագավոր:Վանական-ի խոսքերից
Իսկ Վասակը, ընդհակառակը, եթե չպառակատեր հայոց միաբանությունը, չդավաճաներ պայքարող մարտիկներին, չխոչնդոտեր բյուզանդական, վրացական և աղվանական օգնությանը, ապա, հաշվի առնելով Պարսկաստանի այն ժամանակվա խառը և անկայուն վիճակը, լիովին հնարավոր էր հասնել վերջնական հաղթանակի, թոթափել պարսկական լուծը և վերականգնել հայոց թագավորությունը` գուցե և հենց իր` Վասակի, գլխավորությամբ:
Չեմ ուզում քաղաքականությունից խորանալ: Էդ բանը ֆորումներում անել չեմ ուզում...Անցել է շուրջ 1350 տարի մենք ի վիճակ ենք՞ հասկանալու բուն խնդիրը թե նորից վեր լուծելու ենք կատարված դեպքերը:
Կատարեմ հարցադրում, արդյոք կարող ենք՞ անցկացնել զուգահեռներ այսօրվա և 451 թվականի դեպքերի միջև և իվիճակի ենք գնելու բուն խնդիրը թե՞ ոչ:
Չխորանալով 451 թվականի դեպքերի մեջ նաև չխորանալով այսօրվա մեր իրակա նության մեջ կատարվող դեպքերի մեջ շեշտել որ այո խնդրո առարկան նույն է :Այսօր մեր էթնոսի առջև դրված է կողմնորոշման նույն խնդիրը ապագան կառուցել ըստ այս պարոնի թե ըստ այն պարոնի ,ահա Ռուբիկոնը որը հայ էթնոսը չի կարողանում հաղթահարել: Ահա այս մաուզերականությունն է որ 1350 տարի խանգարել է և հիմա նույն պես խանգարում է:
Կողմնորոշում, մեր օրակարգում մշտապես դրված է եղել այս հարցը
ՈՒսումնասիրողները Եղիշեին համարում են Մամիկոնյան տան պատմիչ և հարց են առաջ քաշում, թե ինչպիսին կլիներ մեր տեսակետը ապստամբության վերաբերյալ, եթե տվյալ իրադարձությունների մասին տեղեկություններ հայտներ Վասակը՝ իր պատմիչի միջոցով: Կարելի է համարյա վստահությամբ ասել, որ վերաբերմունքը գրեթե նույնը կլիներ: Իսկ ինչպիսին է մեր վերաբերմունքը հետագա 924 տարում տեղի ունեցած բոլոր ապստամբությունների և Հայոց երկու պետությունների մղած զինված պայքարի, ինչպես նաև վերջին 628 տարվա գոյամարտերի և հենց Արցախյան ազատագրական պայքարի վերաբերյալ, որոնք հիմնականում չեն ունեցել Եղիշեի պես կրակոտ պատմիչներ, այլ պատմիչներ, որոնք ավելի սառնասիրտ մոտեցում են ցուցաբերել: Այստեղ կա ևս մի կարևոր հանգամանք. եթե մենք ժխտում ենք Վարդանանց ապստամբության անհրաժեշտությունը, որը կատարվում էր ազգի ինքնության պահապանման և ասիմիլյացիային դիմադրելու համար, ապա ինչպես պետք է վերաբերվել հետագա մոտ 32 ապստամբություններին ինչպես նաև բազում գոյամարտերին, սկզբում ընդդեմ Պարսկաստանի, Բյուզանդիայի, Արաբական Խալիֆաթի, հետո էլ սելջուկների, մոնղոլների ու թաթարների, նորից պարսիկների ու թուրքերի, որոնք հիմանականում կատարվում էին տնտեսական կեղեքումներին և ազգային հալածանքներին դիմադրելու համար՝ նպատակ ունենալով վերականգնել Հայաստանի պետականությունը, որն ի վերջո պսակվեց հաղթանակով:Եղիշեն, եթե ուշադիր լինեք, ժամանակի պատվերով գրողներից ա, ինչպես ասենք Կիման/ինքը կիմանա/...
ես շատ չեմ կարող խորանալ, որ ինչ որ մի քանիսի համար դիսերտացիոն հավեսին նյութեր չբացվեն, բայց կարող եմ ասել, որ Եղիշեն Վասակ Սյունու անվան հետ ավելի քիչ ա խաղացել, քան /երանի գտնվի այդ պատմաբանը/ սպասվում է իրեն
Պարսկական հիմնական պատմական աղբյուրը` "Շահնամեն", այս թվականներին նվիրում է ընդամենը մի քանի տող: Ընդ որում դրանցում նույնիսկ ակնարկ չկա այս ամենի մասին, այլ ուղղակի զուսպ դրվատանքի խոսքեր են Հազկերտի հասցեին...սարսափելին էլ այն է, որ պարսկական հանրագիտարաններում Քաջերը Քաջերի դեմ պատերազմից մի պարբերություն հազիվ լինի...իիիիիիիիֆ
Վարդանին նաև մեղադրում են նրանում, որ նա ճկուն չէր և կամակոր էր, երբ նախարարները դժվարությամբ կարողացան համոզել, որ նա դիմի առերես կրոնափոխության: Բայց հարցը այդքան պարզ չէ և Վարդանն էլ կամակոր երեխա չէր: Նա հասկանում էր, թե երկրի սպարապետի ուրացության լուրը ինչ հսկայական բարոյալքիչ ազդեցություն կունենա ժողովրդի, բանակի և հատկապես Պարսկաստանում գտնվող և մոգերի ճնշումներին ենթարկված հայոց այրուձիու վրա:Այժմ հայ և հայագետ պատմաբանների մի խումբ որոշ փաստերից ելնելով ենթադրում է, որ Վասակ Սյունին 450-451թթ. ապստամբության ժամանակ անընդհատ պարսիկների հետ բանակցություններ է վարել` փորձելով հասնել անկախության խախաղ ճանապարհով, հասկանալով նաև որ հայոց սպարապետի հայերին արագ մահվան երախն է տանում: Իսկ Ավարայրի ճակատամարտից մի որոշ ժամանակ առաջ նա Փայտակարանում բանակցում էր պարսիկների հետ, որոնք նրան խոստացել էին Հայաստանին լիարժեք անկախություն տալ, միայն հայերը պետք է զրադաշտականություն ընդուներ և պարսիկներին հարկ վճարեր: Իսկ Սյունին նախորոք մշակված ծրագիր ուներ. որոշել էր ներքին գործերում ազատություն ստանալուց հետո լիարժեք թոթաժել հայերին պարսիկների լծից ու վերադառնալ բուն հավատքին: Սպարապետը նույնպես իմացել էր այդ մասին և եսամոլությունն ու եսասիրությունը թույլ չտվեցին նրանց ընդանուր հայտարարի գալ(Հայաստանի թագավոր պետք է Վասակ Սյունին դառնար):
Վարդանին մեղադրում են նաև նրանում, թե իբր Հազկերտը ապստամբության ընթացքում արդեն հրաժարվել էր կրոնափոխության առաջարկից և իզուր էր հետագա պայքարը: Բայց նախ հաստատ չէր, որ Հազկերտը իրոք հրաժարվել էր իր պահանջից և այդ լուրերը Վասակը և պարսիկ պաշտոնյաները չէին տարածում, հեշտությամբ հաղթանակի հասնելու համար, և հետո չմոռանանք, որ հայերը ոչ մի երաշխիք չունեին, որ զորքի, ժողովրդի և նախարարների ցրվելուց հետո պարսից բանակը հեշտությամբ չէր գրավի Հայաստանը, քանի որ ըստ իմ ուսումնասիրությունների, Հազկերտի կարծեցյալ հրաժարման լուրը հայերը ստացան 451թ. հունվարի վերջին կամ փետրվարի սկզբին, երբ Փայտակարանում արդեն տեղի էր ունենում զորքերի կենտրոնացում և սկսվել էր արշավը դեպի Հայաստան: Բացի այդ, որ այդ մտադրությունը կեղծ է եղել, երևում է այն հանգամանքից, որ Հազկերտը այդ քայլով ժամանակ շահեց, և ևս մեկ անգամ ստուգելով բյուզանդացիների վերաբերմունքը, և տեսնելով, որ նրանք իրոք չեն պատրաստվում հայերին օգնել, հրամայեց սկսել արշավանքը: Այլ հարց է, որ Ավարայրի ճակատամարտից հետո Հազկերտը կարող էր իսկապես այդպիսի հրաման տալ, ապստամբությունը հանդարտեցնելու նպատակով, քանի որ ծանր կորուստներ էր կրել: Այստեղ կարևոր է ժամանակագրությունը չշփոթել՝ ճակատամարտից առաջ և հետո:
Մեջբերել
Էջանիշներ