Առաջին հանրապետություն (1918-1920 թթ.)

[Մասսագետ]

5. Առաջին հանրապետությունը

Կի՛կ, ինչո՞ւ ես տենց մտածում:


Մոդերատորական: Թեման առանձնացվել է«Հայաստանի պատմության ամենա, ամենա իրադարձությունները» թեմայից:

[քաղաքացի]

Կի՛կ, ինչո՞ւ ես տենց մտածում:

Լավ ա անում: Ես էլ եմ ինչ-որ մի տեղ տենց մտածում

[Մասսագետ]

Լավ ա անում: Ես էլ եմ ինչ-որ մի տեղ տենց մտածում

Լավ եք անում տենց եք մտածում: Բայց ես էդ չէի հարցնում, հարցնում էի, թե ինչո՞ւ ա տենց մտածում:
1991-ի անկախությունը ռուսների կողմից մեզ նվիրված անկախություն էր, իսկ 1918-ին պայքարով վաստակած անկախություն էր: Կամ ինչ ձև էլ ուզում ա լինի անկախությունը, անկախությունը դուք խայտառակությո՞ւն եք համարում:

[քաղաքացի]

Լավ եք անում տենց եք մտածում: Բայց ես էդ չէի հարցնում, հարցնում էի, թե ինչո՞ւ ա տենց մտածում:
1991-ի անկախությունը ռուսների կողմից մեզ նվիրված անկախություն էր, իսկ 1918-ին պայքարով վաստակած անկախություն էր: Կամ ինչ ձև էլ ուզում ա լինի անկախությունը, անկախությունը դուք խայտառակությո՞ւն եք համարում:

Ինչպե՞ս է լինում, որ 2 տարուց ավել չկարողացան պահեն հանրապետությունը:
Հետո այդ ժամանակ իշխանության գլխին եղողները մեծ-մեծ խոսում էին - «հողերը կվերցնենք… Թուրքերին սենց կանենք, նենց կանենք» անիմաստ էին այդ խոսքերը, քանի որ այդ խոսքերի հետ միաժամանակ կորցնում էին նոր տարածքներ: Ես գտնում եմ, որ շատ պատրիոտիստական շարժում տեղի ունեցավ այդ թվերի:
Բայց ասեմ, որ ոչ թե դեմ եմ եղել, այլ լավ կլիներ եթե այդ պետությունը կարողանային պահեին: Ուղղակի խայտառակ եղանք, որ դարավոր սպասված անկախությունը տեևեց ընդամենը 2 տարի: Ափսոս:

[Մասսագետ]

Ինչպե՞ս է լինում, որ 2 տարուց ավել չկարողացան պահեն հանրապետությունը:
Հետո այդ ժամանակ իշխանության գլխին եղողները մեծ-մեծ խոսում էին - «հողերը կվերցնենք… Թուրքերին սենց կանենք, նենց կանենք» անիմաստ էին այդ խոսքերը, քանի որ այդ խոսքերի հետ միաժամանակ կորցնում էին նոր տարածքներ: Ես գտնում եմ, որ շատ պատրիոտիստական շարժում տեղի ունեցավ այդ թվերի:
Բայց ասեմ, որ ոչ թե դեմ եմ եղել, այլ լավ կլիներ եթե այդ պետությունը կարողանային պահեին: Ուղղակի խայտառակ եղանք, որ դարավոր սպասված անկախությունը տեևեց ընդամենը 2 տարի: Ափսոս:

Գուցե և կարճ տևեց էդ անկախությունը, բայց ես ընդհանրապես խայտառակության զգացմունք չունեմ դրանից: Որ կարճ տևեց էդ նրանից չէր, որ հոգնել էինք էդ անկախությունից ու որոշեցինք էլ անկախ չլինենք, ուղղակի Սովետն էր ստեղծվում դրա համար չկարողացանք պահենք էդ անկախությունը: Իսկ էդ 2.5 տարվա ընթացքում Հայաստանը ավելի էր բարգավաճել քան էս 15 տարվա ընթացքում: (Ասեմ, որ պատմությանը շատ չեմ հավատում, հնարավոր ա, որ իմ ասածով չի էղել, բայց ես ասում եմ էն ինչ լսել եմ նրանցից, ում ամենաշատն եմ հավատում): Իսկ պատրիոտիստական շարժում էր նաև Ղարաբաղյան շարժումը, ու բոլոր անկախություններն էլ են պատրիոտիստական շարժումներից առաջանում, դա կապ չունի:
Ես ավելի խայտառակ կարամ ինձ զգամ, որ երկար տարիների սպասված անկախությունից հետո դարձել ենք աշխարհի զիբիլ:

[Artgeo]

Գուցե և կարճ տևեց էդ անկախությունը, բայց ես ընդհանրապես խայտառակության զգացմունք չունեմ դրանից: Որ կարճ տևեց էդ նրանից չէր, որ հոգնել էինք էդ անկախությունից ու որոշեցինք էլ անկախ չլինենք, ուղղակի Սովետն էր ստեղծվում դրա համար չկարողացանք պահենք էդ անկախությունը: Իսկ էդ 2.5 տարվա ընթացքում Հայաստանը ավելի էր բարգավաճել քան էս 15 տարվա ընթացքում: (Ասեմ, որ պատմությանը շատ չեմ հավատում, հնարավոր ա, որ իմ ասածով չի էղել, բայց ես ասում եմ էն ինչ լսել եմ նրանցից, ում ամենաշատն եմ հավատում): Իսկ պատրիոտիստական շարժում էր նաև Ղարաբաղյան շարժումը, ու բոլոր անկախություններն էլ են պատրիոտիստական շարժումներից առաջանում, դա կապ չունի:
Ես ավելի խայտառակ կարամ ինձ զգամ, որ երկար տարիների սպասված անկախությունից հետո դարձել ենք աշխարհի զիբիլ:

Մասսագետի խոսքերին ավելացնեմ նաև այն, որ այդ երկուս ու կես տարվա ընթացքում Հայաստանի այն ժամանակվա կարավառությունը ստեղծեց ազատ ու անկախ, դեմոկրատական հանրապետության մոդելին անհրաժեշտ բոլոր ինստիտուտները, որոնք բավականին էֆեկտիվ գործում էին: Եվ դա չնայած նրան, որ իր կազմվան սկզբում Հայաստանի Հանրապետությունում տիրում էր կատարյալ քաոս ու խուճապ: Ամենուր որբեր ու սով:
Կազմավորվել էր պառլամենտ, անց էին կացվել արդար ընտրություններ, տնտեսությունը կամաց կամաց ոտքի էր կանգնում: Առաջին հանրապետության մասունքները նույնիսկ մեզ են հասել: Մի մոռացեք, որ ԵՊՀ-ն Առաջին Հանրապետության ժամանակ է հիմնադրվել

[քաղաքացի]

Մասսագետ-> Ճիշտ ես ասում: Լրիվ համաձայն եմ քո հետ: Հիմա նոր եմ նկատում, որ «խայտառակ» բառը շատ կոպիտ է լինում: Դրա համար Artgeo-ի առաջարկած 5-րդ կետը հենց ինքը իրենով համարում եմ խայտառակություն:
Artgeo ախր շատ կոպիտ ես:

Ուղղում:
Խայտառակությունը այն է, որ հիմա այսպիսի կացության մեջ ենք: Մոլորված բնակչություն՝ ամեն րոպե պատրաստ փախնել հայրենիքից, և մյուս կողմից փողի ծառավ հաստավզեր՝ ամեն վարկյան պատրաստ պետական բյուջեն գրպանները լցնելու:
Այ սա է խայտառակությունը:

[kiki]

Կի՛կ, ինչո՞ւ ես տենց մտածում:

Հով, բա որ խայտառակություն չէր բա ի՞նչ էր ...

Ավելացվել է 5 րոպե անց

Լավ եք անում տենց եք մտածում: Բայց ես էդ չէի հարցնում, հարցնում էի, թե ինչո՞ւ ա տենց մտածում:
1991-ի անկախությունը ռուսների կողմից մեզ նվիրված անկախություն էր, իսկ 1918-ին պայքարով վաստակած անկախություն էր: Կամ ինչ ձև էլ ուզում ա լինի անկախությունը, անկախությունը դուք խայտառակությո՞ւն եք համարում:

Հով, ես նկատի ունեմ անկախություն ձեռք բերելու ընթացքը ու դրա վերջը ...
բնականաբար անկախության գաղափարը շատ լավ բանա, բայց մի երկու օրո՞վ ... մի խոսքով էդ ամեն ինչը մի խայտառակ բան էր ...
մենակ անկախություն բառնա մնացել դրանից ...

Ավելացվել է 11 րոպե անց
ժողովուրդ, բայց մեկ էլ հիշեք ինչպես մենք կորցրեցինք էդ առաջին մի երկու օրյա հանարպետությունը ...

[Մասսագետ]

Հով, ես նկատի ունեմ անկախություն ձեռք բերելու ընթացքը ու դրա վերջը ...
բնականաբար անկախության գաղափարը շատ լավ բանա, բայց մի երկու օրո՞վ ... մի խոսքով էդ ամեն ինչը մի խայտառակ բան էր ...
մենակ անկախություն բառնա մնացել դրանից ...

ժողովուրդ, բայց մեկ էլ հիշեք ինչպես մենք կորցրեցինք էդ առաջին մի երկու օրյա հանարպետությունը ...

Իսկ ո՞նց ա ձեռք բերվել: Պայքարով ա ձեռք բերվել, դժվարությամբ ա ձեռք բերվել, խայտառակություն չկա, ձեռք բերման մեջ:
Իսկ ինչպե՞ս կորցրինք, ռուսները էկան տիրացան: Նույն հաջողությամբ մենք մնացած բոլոր անկախություններ կորցնելը կարող ենք համարել խայտառակություն: Գուցե անկախություն կորցնելը վատ ա, տհաճ ա, բայց խայտառակություն չի: Խայտառակություն կլինի, եթե հիմա գնանք ռուսներին ասենք "Մենք էլ անկախություն չենք ուզում, մենք ուզում ենք ձեր լծի տակ գտնվել" այ դա խայտառակություն կլինի, Ասում են՝ Մակեդոնացու ժամանակ մենք հենց էդպես ենք արել, բայց 1920-ին ոչ մի կերպ էդպես չենք արել:

[kiki]

Մասսագետի խոսքերին ավելացնեմ նաև այն, որ այդ երկուս ու կես տարվա ընթացքում Հայաստանի այն ժամանակվա կարավառությունը ստեղծեց ազատ ու անկախ, դեմոկրատական հանրապետության մոդելին անհրաժեշտ բոլոր ինստիտուտները, որոնք բավականին էֆեկտիվ գործում էին: Եվ դա չնայած նրան, որ իր կազմվան սկզբում Հայաստանի Հանրապետությունում տիրում էր կատարյալ քաոս ու խուճապ: Ամենուր որբեր ու սով:
Կազմավորվել էր պառլամենտ, անց էին կացվել արդար ընտրություններ, տնտեսությունը կամաց կամաց ոտքի էր կանգնում: Առաջին հանրապետության մասունքները նույնիսկ մեզ են հասել: Մի մոռացեք, որ ԵՊՀ-ն Առաջին Հանրապետության ժամանակ է հիմնադրվել

Այ հենց դա ա, որ տևեց ընդամենը երկու տարի ու վերացվեց նման անկապ ձևով ...
մի խոսքով, հնարավորա Սասունը ճիշտա, ու դա խայտառակություն մի քիչ կոպիտա ասելը, միգուցե անհեթեթություն ասենք, բայց իմ մտքին պատմությունից հենց դա եկավ այդ կետի տակ , ու միանգամից դա գրեցի ...

Ավելացվել է 5 րոպե անց

Իսկ ո՞նց ա ձեռք բերվել: Պայքարով ա ձեռք բերվել, դժվարությամբ ա ձեռք բերվել, խայտառակություն չկա, ձեռք բերման մեջ:
Իսկ ինչպե՞ս կորցրինք, ռուսները էկան տիրացան: Նույն հաջողությամբ մենք մնացած բոլոր անկախություններ կորցնելը կարող ենք համարել խայտառակություն: Գուցե անկախություն կորցնելը վատ ա, տհաճ ա, բայց խայտառակություն չի: Խայտառակություն կլինի, եթե հիմա գնանք ռուսներին ասենք "Մենք էլ անկախություն չենք ուզում, մենք ուզում ենք ձեր լծի տակ գտնվել" այ դա խայտառակություն կլինի, Ասում են՝ Մակեդոնացու ժամանակ մենք հենց էդպես ենք արել, բայց 1920-ին ոչ մի կերպ էդպես չենք արել:

Հով, ես երևի լավ չեմ արտահայտվում, հիմա ուշադիր լսի, ես խայտառակություն եմ համարել էն, որ ընդհամենը երկու տարվա հանրապետությունը նման անկապ ձևով կորցրեցինք, այսինքն կողքից կարծես "յանիմ անկախություն ձեռք բերեցինք" երևա...հասկանու՞մ ես ...
բան չունեմ ասելու, պայքարել ենք, վերցրել ենք, միշտ էլ մենք պայքարել ու անկախության ենք ձգտել, այ հենց էդա, որ էդ երկար տանջանքներից հետո էդքան շուտ կորցրեցինք ... դա էմ ասում ...

Ավելացվել է 9 րոպե անց

Հով, ես նկատի ունեմ անկախություն ձեռք բերելու ընթացքը ու դրա վերջը ...

էս խոսքերը սխալ եք հասկացել, ես նկատի ունեի, ոնց ձեռք բերեցինք, ու ոնց հեշտ ու արագ կորցրեցինք...այսիքն կարծես ջուրը գցեցինք ամեն ինչը, ես էդ իմաստով եմ գրել, ոչ թէ ասել եմ որ խայտառակություն կար ձեռք բերման մեջ, պարզա՞ հիմա ...

[Marduk]

Ես զարմանում եմ երբ տեսնում եմ ոնց են ոմանք մեծ եռանդով քարոզում անկախությունը բարձր արժեք իսկ ոմանք էլ նույնքան եռանդով արհամարական են խոսում անկախության մասին:
Ինչ որ ճիշտն է եկեք խոստովանենք… Չլիներ 1917 թվի հեղափոխությունը մենք երբեք էլ անկախություն չէինք ստանա 1918-ին: Այդ թվերին անկախությունը բառիս բուն իմաստով ընկավ հայ ազգի գլխին: Ընկավ մի բան որին նույնիսկ չեին էլ սպասում… Նույնիսկ դաշնակները չնայած իրենց ամբողջ հայրենասիրական պաթոսին պատրաստ չէին անկախության: Նրանց բյուրոն Թիֆլիսում էր երբ իմացան որ անկախ ենք: Աբսուրդ չի՞:
Նույնը 1991-ին: Եթե Սովետը չքանդվեր ու Պուտչը չկազմալուծվեր ապա ոչ մի անկախություն էլ չէր լինի: Թող Հայրիկյանը կամ մյուսները մարդկանց մոլորության մեջ չքցեն իբր իրենց ջանքերով եղավ անկախությունը: Ուղղակի 1991-ին ազգը ավելի պատրաստ էր անկախությանը / որը նույնպես ընկավ վերևից / եւ քաղաքանապես եւ տնտեսապես: Այօ տնտեսապես որովհետև Հայ ազգը 1991-ից մինչև 1998-ականները հիմնականում գոյատևել է Սովետից մնացած ժառանգության շնորհիվ: Օրինակ՝ Սովետի օրոք Հայաստանում կուտակվել էր 20 միլլիոն տոննա երկաթ: Եվ մենակ երկաթ թալանելով կարելի էր գոյատևել մի քանի տարի / ի դեպ աշխարհում տարեկան հանվում է 100 միլլիոն տոննա երկաթ։

[Մասսագետ]

Ես զարմանում եմ երբ տեսնում եմ ոնց են ոմանք մեծ եռանդովքարոզում անկախությունը բարձր արժեք իսկ ոմանք էլ նույնքան եռանդով արհամարական են խոսում անկախության մասին:
Ինչ որ ճիշտն է եկեք խոստովանենք… Չլիներ 1917 թվի հեղափոխությունը մենք երբեք էլ անկախություն չէինք ստանա 1918-ին: Այդ թվերին անկախությունը բառիս բուն իմաստով ընկավ հայ ազգի գլխին: Ընկավ մի բան որին նույնիսկ չեին էլ սպասում… Նույնիսկ դաշնակները չնայած իրենց ամբողջ հայրենասիրական պաթոսին պատրաստ չէին անկախության: Նրանց բյուրոն Թիֆլիսում էր երբ իմացան որ անկախ ենք: Աբսուրդ չի՞

Անկախություն ընկավ հայերի գլխին Անդրկովկասյան սեյմի քայքայումից հետո: Ինքնիրան Հայաստանը անկախացավ, բայց անմիջապես անկախացումից հետո թուրքերը հարձակվեցին հայերի վրա ու եթե Արամ Մանուկյանենք չհաղթեին թուրքերին էս 29.000-ն էլ հիմա դժվար լիներ: Անկախությունը ընկավ մեր գլխին, բայց մենք կարողացանք պահպանել այն, մինչև ռսները չընկան մեր գլխին:

[Պանդուխտ]

Անկախություն ընկավ հայերի գլխին

Մի մանրուք աւելացնեմ. ''Հայաստան'' ընդհանրապէս չկար այդ ժամանակ: Պետութիւն եւ հայրենիք նորից ստեղծուեցին հայ ժողովուրդի կէսից աւելիի ոչնչացումի ընթացքին 1915-1923:
Իսկ անկախութեան կորուստը տեղի ունեցաւ. փոսն ընկած վիրաւոր ցուլը մորթելու ելած բազում մսագործների միջոցով: Հաւասարապէս բոլորը հարուածեցին: Դրա համար է, որ ասում են դա հրաշք էր: 1917 բոլշեւիկեան յեղափոխութիւնը կարճ անկախութեան մը առիթը ընծայեց, սակայն հայ ժողովուրդին հողային եւ մարդկային ահաւոր վնասների ենթարկեց: Պատերազմող հայրենիքին դաւաճանելով, լենինը տապալեց իշխանութիւնը եւ խոստացաւ հողային բաժանում. տուն դառնալու հրահանգ տուեց օսմնացիների դէմ կռւող ռուս զինւորներին: Ցեղասպանութիւնից հրաշքով փրկուած փոքրաքանակ հայ ժողովուրդը կրկին առանձին մնաց թուրքերի առջեւ...

[Smergh]

Հաճելի է կարդալ,առանց բացառության, բոլորիդ կարծիքները : Հաճելի է, որովհետև դրանք բոլորն առաջին հերթին Հայրենասերների գրառումներ են, և դա նույնպես առանց բացառության:
Մենք բոլորս թյուր պատկերացումներ ունենք Առաջին Հանրապետության մասին, քանզի մեծամասամբ տիրապետում ենք խորհրդային"պատմաբաբանների հորինվածքներին", իսկ ինչպես Ձեզ հայտնի է` ոչ ոք այնպես չի խեղաթյուրել մարդկության պատմությունն, ինչպես խորհրդային պատմաբանները:
1917 թ փետրվարյան հեղափոխությունից հետո Ռուսաստանի Ժամանակավոր կառավարությունը անդրկովկասում անկախություն հռչակեց միայն Հայաստանի համար, որի սահմանները որքշվում էին ռազմաճակատ գծով` Զանգեզուրով,Ջավախքով, Լոռիով, լեռնային և դաշտային Ղարաբաղով` ընդհանուր առմամբ 85 հազ քառ կմ.մակերեսով: Ավելին` Ռուսական Բանակը պետք է մնար կովկասյան ռազմաճակատում այնքան ժամանակ, քանի դեռ Նորանկախ երկիրը ոտքի չի կանգնել և ստեղծել պաշտպանունակ բանակ...Այս պատվին մենք արժանացանք այն պատճառով, որ անդրկովկասյան ռազմաճակատում Ռուսական բանակի կազմում քաջաբար կռվում էին հայ կամավորոկանների 7 գնդեր և որ Թուրքիայի հետ պատերազմից դեռ առաջ Ռուսաստանը հայտարարում էր, որ "...ոչնչացնելու է չարիքների պետությունը, որը բռնազավթել է պատմական հայաստանի զգալի մասը, ինչպես նաև հանիրավի տնօրինում Կոնստանդիտապոլսին ու Բոսֆորին..."
1917թ. բոլշևիկյան/գերմանական/ հեղաշրջումը, որի նպատակը ռուսական իմպերիան քանդել ոչնչացնելն էր, չեղյալ հայտարարեց Ժամանակավոր կառավարության բոլոր որոշումները, այդ թվում նաև Հայաստանի անկախության մասին որոշումը: Հասկանալի է թե տարածաշրջանում ում էր ձեռնտու դեպքերի այդպիսի զարգացումները` վրացիներին ազերիներին/կովկասյան թաթարներ/, թուրքերին, այսինքն բոլորին, բացի հայերից:
Երբ Լենինը հասկացավ, որ իշխանությունն իրենից խլող ուժ չկա` 1919թ Իզմիրյան գաղտնի բանակցություններում Թուրքիայի հետ որոշեցին վերացնել Հայաստան պետությունն ու միանալով միմյանց` "համաշխարհային հեղափոխության" սկիզբ դնել:
Այդ միավորման միակ խոչընդոտը կարող էր հանդիսանալ Շահումյանը, որն արդեն Մեծ հեղինակություն էր վայելում անդրկովկասում, այդ էր պատճառը, որ նրան Լենինի հանձնարարությամբ մեջտեղից վերացրին, Ստալինի միջոցով և հայի ձեռքով, մեղքը բարդելով անգլիացիների վրա:
Այսպիսով նորանկախ Հայկական Հանրապետությունը իր ծննդյան օրվանից դատապարտված էր կործանման` Թուրքիայի և բոլշիկյան Ռուսաստանի կողմից: Այդ գործում իրենց կարևոր դերակատարությունն ունեյին հայ բոլշևիկները:
Ինչպես տեսնում եք` ինչպես հիմա, այնպես էլ 87 տարի առաջ , դարձյալ իշխանության գալու խնդիր էր լուծվում : Այն ժամանակ հայ բոլշևիկների խնդիրները լուծեց Գարեգին ՆԺԴԵՀԸ, որը Զանգեզուրը պահել ու պահանջում էր սովետի կազմում ստեղծել հայկական կազմավորում, միայն որի մեջ մտցնելու պայմանով էլ խոստանում էր հանձնել մեր Զանգեզուրը: Այլ ելք չունենալով ստիպված եղան ստեղծել ՀՍԽՀ-ն: Այլապես հայ բոլշևիկները տնօրինելու բան չէին ունենալու: Այսպիսով հայ բելշևիկների իշխանությունը հաստատելու համար մենք կորցրինք մեր անկախությունն ու հայրենիքի 85% -ից ավելին
Այնպես, որ սիրելիներս, մենք հենց այնպես չենք կորցրել մեր անկախությունը: Մեր պապերն ու հայրերը հերոսաբար 2.5 տարի մաքառել են դրա համար և ընկել անհավասար պայքարում...
Այս ֆորումում ես արդեն առաջարկել եմ նայել հետևյալ` http://armenianhouse.org/index-am.html
http://armenianhouse.org/armenia-diary/index.html հասցեներն ու կարդալ Ձեզ նման հայրենասեր անհայտ հայ հեղինակի օրագիրը, ուր այստեղ արծարծված շատ հարցերի պատասխանները կարող եք գտնել:
Խնդրում եմ զգույշ լինել մեր պատմության, նրա կերտողների հանդեպ, այն հիրավի լի է ուրախություններով ու դառնություններով, հակասություններով, վերելք-վայրէջքներով, սակայն դա մերն է ու ինչպես նշված հեղինակն է ասում. "...պատմությունը միշտ բարեհաճ է գտնվել մեր նկատմամբ, այդ մենք ենք սխալ օգտվել նրա ընձեռած հնարավորություններից..."
Ամենայն բարիքՁեզ բոլորիդ սիրելի քույրեր և եղբայրներ

[Smergh]

Հետաքրքիր նյութ կա իմ ձեռքի տակ:
Դա իտալացի գրող-պատմաբան, արևելքի քրիստոնեությունը հետազոտող Ջովանի Գուայտի "Между кемалистским молотом и большевистской наковальней /քեմալական մուրճի և բոլշևիկյան զնդանի արանքում/ հոդվածն է:
Ցավալի է, որ այն ռուսերեն է գրված: Եթե կարելի է`ես այն կարող եմ այստեղ զետեքել առանց թարգմանելու: Բանը նրանումն է, որ ես հնարավորություն /ժամանակ/ չունեմ այն թարգմանելու համար: