Ավարայրի ճակատամարտ 451 թ.։ Հաղթանա՞կ, թե՞ պարտություն

[Varzor]

Ընդունեք, որ իրականությունը ոչ միշտ է ճիշտ մատուցվում:
ինչու ընդունելի չի համարվում այն ենթադրությունը, որ հակառակ կողմում գուցե Վասակը շատ ավելին է արել իր ազգի համար, չէ որ ամեն ինչ ենթադրելի է
Մենք ժամանակին հեթանոս էինք ու ոչ պակաս արժեքներ էինք ստեղծել,որոնք, ի դեպ, մի զարկով կորան եկեղեցիների տակ, իսկ ով է ասում, որ եթե այսօր` իրականում, մենք քրիստոնյա ենք, մենք շահել ենք դրանից (ես ինձ քրիստոնյա եմ համարում. հակառակ կարծիք չստեղծվի )
իսկ եկեղեցին, թե ում է սրբացրել, ես դեմ չեմ, բայց ինձ համար էտ ճշմարտության ապացույց չի հանդիսանում

Այդ 4 փաստերը անհերքելի ճշմարտություններ են ու վիճարկման ենթակա չեն:
Իսկ քո արած ենթադրությունները ոչինչ չեն փոխում այս փաստերի կոնտեքստում և մեր իրականությունում:
Ապացույց.
Ենթադրենք, թե Վասակը ավելի շատ բան է արել ազգի համար, քան կարծում ենք: Մևնույն է
1. Վասակը դուրս եկավ այլ հայերի դեմ և պարտվեց:
2. Վարդանանց հաղթանակը (Վասակի պարտությունը) մեր պատմության շղթայի անքակտելի օղակն է` մենք այսօր կանք: Նաղդը թողած նիսյայի հետևից չենք ընկնում
3. Մենք ներկայում զրադաշտական չենք: Պետք չի զրադաշտականությունը խառնել մեր հայկական հեթանոսության հետ քանի որ, նույնիսկ հայոց հեթանոսությունը չէր ընդունում զրադաշտականոթւյան հիմնական սկզբունքները, մասնավորապես` չար ու բարի աստվածների պայքարի գաղափարը և մեռյալներին չհուղարկավորել-չայրելը: Մասնավորապես վերջին գաղափարին դեմ էին հայերի մեջ թե քրիստոնյաները, թե հեթանոսները և թե նույնիսկ աղանդավորական որոշ շարժուներ, քաղկեդոնամետները` բոլորը բացի զրադաշտներից, որոնք հայ ժողովրդի մեջ ԲԱՑԱԿԱՅՈՒՄ էին:
4. Եկեղեցին սրբացրել է Վարդանանց և դավաճան համարել Վասակին: Ու դա տեղի է ունեցել մեր ենթադրություններից անկախ, այլևս կապ չունի իսկության և կեղծության հետ` եղելություն է:

Իսկ երեխաներին կարելի է պատմել օբյեկտիվ կերպով, այս փաստերի վրա հիմնվելով: Վասակի արած լավ գործերն էլ հետը: Թող իմանան, որ նույնիսկ բարի ու լավ մարդիկ երբեմն ընդրում են խոտոր ուղի:

[Malxas]

Այդ 4 փաստերը անհերքելի ճշմարտություններ են ու վիճարկման ենթակա չեն:
Իսկ քո արած ենթադրությունները ոչինչ չեն փոխում այս փաստերի կոնտեքստում և մեր իրականությունում:
Ապացույց.
Ենթադրենք, թե Վասակը ավելի շատ բան է արել ազգի համար, քան կարծում ենք: Մևնույն է
1. Վասակը դուրս եկավ այլ հայերի դեմ և պարտվեց:
2. Վարդանանց հաղթանակը (Վասակի պարտությունը) մեր պատմության շղթայի անքակտելի օղակն է` մենք այսօր կանք: Նաղդը թողած նիսյայի հետևից չենք ընկնում
3. Մենք ներկայում զրադաշտական չենք: Պետք չի զրադաշտականությունը խառնել մեր հայկական հեթանոսության հետ քանի որ, նույնիսկ հայոց հեթանոսությունը չէր ընդունում զրադաշտականոթւյան հիմնական սկզբունքները, մասնավորապես` չար ու բարի աստվածների պայքարի գաղափարը և մեռյալներին չհուղարկավորել-չայրելը: Մասնավորապես վերջին գաղափարին դեմ էին հայերի մեջ թե քրիստոնյաները, թե հեթանոսները և թե նույնիսկ աղանդավորական որոշ շարժուներ, քաղկեդոնամետները` բոլորը բացի զրադաշտներից, որոնք հայ ժողովրդի մեջ ԲԱՑԱԿԱՅՈՒՄ էին:
4. Եկեղեցին սրբացրել է Վարդանանց և դավաճան համարել Վասակին: Ու դա տեղի է ունեցել մեր ենթադրություններից անկախ, այլևս կապ չունի իսկության և կեղծության հետ` եղելություն է:

Իսկ երեխաներին կարելի է պատմել օբյեկտիվ կերպով, այս փաստերի վրա հիմնվելով: Վասակի արած լավ գործերն էլ հետը: Թող իմանան, որ նույնիսկ բարի ու լավ մարդիկ երբեմն ընդրում են խոտոր ուղի:

Այս հարցը մի անգամ էլ Լիոնի հետ եմ բանավիճել:
Այսպես ուրեմն, եթե Վասակը հայոց մարզպանն էր, այսինքն հայոց գերագույն իշխանությունը, ու մյուսները դուրս էին գալիս նրա դեմ, ապա չի? ստացվում, որ նրանք էին դավաճան, որովհետև դուրս էին եկել իրենց օրինական իշխանության դեմ:
Սա իմ կարծիքը չէ, բայց կուզենակի մյուսների կարծիքները լսել:

[Lion]

Ասեմ, որ. "օրինական իշխանություն" հասկացությունը շատ հարաբերական է: Պարսից թագավորությունը բռնատիրել էր Հայաստանին և նրա իշխանությունը չէր կարող համարվել. "օրինական", հետևաբար. "օրինական" չէր կարող համարվել նաև Վասակի իշխանությունը և, հետևաբար, դե-յուրե այստեղ դավաճանություն չկա:

[Varzor]

Այս հարցը մի անգամ էլ Լիոնի հետ եմ բանավիճել:
Այսպես ուրեմն, եթե Վասակը հայոց մարզպանն էր, այսինքն հայոց գերագույն իշխանությունը, ու մյուսները դուրս էին գալիս նրա դեմ, ապա չի? ստացվում, որ նրանք էին դավաճան, որովհետև դուրս էին եկել իրենց օրինական իշխանության դեմ:
Սա իմ կարծիքը չէ, բայց կուզենակի մյուսների կարծիքները լսել:

Ուշադիր չես: Ես չեմ որակում Վասակի դեմ դսուրս գալը, կամ վարդանի դեմ դուրս գալը: Ես ասում եմ, որ դուրս եակն իրար դեմ: Վասակը դուրս եկավ իր հայրենակիցների դեմ օտարի զորքի կազմում ու պարտվեց:
Իսկ դավաճանությոն է թե չէ մարզպանի դեմ դուրս գալը, ես դրան ոչ մի որակում չեմ տվել իմ նշած 4 կետերում, ինչպես և որակում չեմ տվել ՎԱսակի գործողություններին:
Խոսում եմ փաստերով: վասակի դավաճան լինելչլինելը ընդամենը փաստերի այս կամ այն կերպով վերլուծության և ենթադրությունների արդյունքն են: Դա պատմաբանների և պատմագետների գործն է:
Ինձ համար դա չի կարևորը, այլ փաստերը: Իսկ դրանք ընդհանուր առմամբ նշածս 4-ն են: ԿԱրող ես հերքել որևիցե մեկը?

[Malxas]

Ուշադիր չես: Ես չեմ որակում Վասակի դեմ դսուրս գալը, կամ վարդանի դեմ դուրս գալը: Ես ասում եմ, որ դուրս եակն իրար դեմ: Վասակը դուրս եկավ իր հայրենակիցների դեմ օտարի զորքի կազմում ու պարտվեց:
Իսկ դավաճանությոն է թե չէ մարզպանի դեմ դուրս գալը, ես դրան ոչ մի որակում չեմ տվել իմ նշած 4 կետերում, ինչպես և որակում չեմ տվել ՎԱսակի գործողություններին:
Խոսում եմ փաստերով: վասակի դավաճան լինելչլինելը ընդամենը փաստերի այս կամ այն կերպով վերլուծության և ենթադրությունների արդյունքն են: Դա պատմաբանների և պատմագետների գործն է:
Ինձ համար դա չի կարևորը, այլ փաստերը: Իսկ դրանք ընդհանուր առմամբ նշածս 4-ն են: ԿԱրող ես հերքել որևիցե մեկը?

Իրոք Վասակը իր հայրենակիցների դեմ կռվում էր օտար ուժերի աջակցությամբ: Վարդանը և իր կողմնակիցները նույնպես դեմ չէին լինի կողքներին օտար ուժեր ունենալ, նույնիսկ ոտնահան եղան այդ օտար ուժերը փնտրելով, բայց դե ով է մեղավոր, որ այնքան քաղաքական ունակություն չունեցան որևէ դաշնակցի աջակցությունն ունենալու: Այսինքն օտար ուժի մասնակցությունն այստեղ խնդիր չէ: Էհ չեղա՞վ, որ դա ընդամենը կռիվ էր հայերի ու հայերի մեջ, որոնցից ամենաբարձր իշխանությունն ուներ Վասակ Սյունին:
Ի դեպ, ես քո գրառմանը որևէ գնահատական չեմ տվել և ընդամենը խնդրել եմ կարծիք հայտնել իմ գրառմանը

[Varzor]

Իրոք Վասակը իր հայրենակիցների դեմ կռվում էր օտար ուժերի աջակցությամբ: Վարդանը և իր կողմնակիցները նույնպես դեմ չէին լինի կողքներին օտար ուժեր ունենալ, նույնիսկ ոտնահան եղան այդ օտար ուժերը փնտրելով, բայց դե ով է մեղավոր, որ այնքան քաղաքական ունակություն չունեցան որևէ դաշնակցի աջակցությունն ունենալու: Այսինքն օտար ուժի մասնակցությունն այստեղ խնդիր չէ: Էհ չեղա՞վ, որ դա ընդամենը կռիվ էր հայերի ու հայերի մեջ, որոնցից ամենաբարձր իշխանությունն ուներ Վասակ Սյունին:
Ի դեպ, ես քո գրառմանը որևէ գնահատական չեմ տվել և ընդամենը խնդրել եմ կարծիք հայտնել իմ գրառմանը

Չեմ կարծում, որ մի քանի հազար զորքով Վասակին կարելի է համարել, որ օտար ուժերի օգնությամբ էր կռվում, քանի որ նախ ինքը չէր զորքի հրամանատարը, և երկրորդը` պարսկական բազմահազարանոց զորքի կազմում Վասակի ուժերն ընդամենը մի փոքրիկ զորախումբ էին կազմում: Ուստի Վասակը հայերի դեմ դուրս էր եկել օտար զորքի կազմում, այլ ոչ թե օտար զորքի օժանդակությամբ:
Ու ես չեմ ասում, թե իմ գրառմանը գնահատական ես տվել: Հակառակը` իմ գրառումով գնահատական եմ տվել քո գրառմանը: Այսինքն` քո գրառումը, որը կապված էր իմ գրառման հետ, իմ թվարկած փաստերի վերաբերյալ ոչինչ չեր փոխում: Ինչևե` անցանք

Ես էլ եմ երկար ժամանակ մտածել արդյոք Վասակը դավաճան էր, արդյոք նրա պայքարն ավելի ազնիվ չէր, արդյոք այն ուղղված չէր ոչ թե հայոց պետականոթւյան այլ հայոց պետականոթւյան համար քայքայիչ դարձած կրոնի և եկեղեցու դեմ? Ու եկել եմ այն եզրակացության ու անկախ նրանից, թե ինչ արդյունքի կգամ իմ ենթադրությունների վերլուծությունից, միևնույն է արդյունքը` փաստերը չեն փոխվի:
Ներկայիս իրավիճակում, ելնելով փաստերի վերլուծությունից, առավել ևս նպատակահարմար չէ Վասակի կերպարի արդարացումը, Վարդանանց կերպարի արժեզրկումը:
Միտքս բացատրեմ.
Ներկայիս իրավիճակում, երբ հայ ինքնության անքակտելի մասնիկն է կազմում քրիստոնեությունը, երբ ազգային գիտակցության մեջ ազգին նույնիսկ լավ նպատակներով դեմ դուրս եկած մարդուն համարում ենք դավաճան, իմաստ չունի վերանայել պատմական այդպիսի հնություն ունեցող իրադարձությունը, մանավանդ որ փաստերի բացակայությունը ստիպում է առաջնորդվել միայն երևակայությամբ և տրամաբանությամբ:

[einnA]

փաստեր, փաստեր... ինչ փաստերի մասին եք խոսում, զարմանում եմ
էս շատ ջուր կծեծցի, ուստի վերջին անգամ գրառում անեմ էս թեմայում ու լքեմ ձեզ:

Վարդանանց պատերազմում ամենամեծ հաղթողն ու պարտվողը հասարակ ժողովուրդը եղավ, էստեղ ինչ բարոյական հաղթանակի մասին է խոսքը:Ամենապարզ օրիանկով մեր աչքն է կոխում պատմությունը, որ համախմբվածության պակասը բերում է դավաճանության ու հերոսացման ... սրանք էնքան հակադիր բաներ են, բայց որ դնես իրար կողքի, լրիվ իրար լրացնում են

թող ամեն մեկն ինքն իր տրամաբանությամբ ինչքանով հնարավորություն կամ ցանկություն ունի ուսումնասիրի ու կատարի համապատասխան եզրակացություններ (եզրակացությունը տեղին եմ ասում, որովհետև փաստերը կամ չկան կամ էլ սին են): Ոչ ոք սուրբ չի եղել, առավել ևս Վարդանն ու Վասակը, որոնք հենց նույն իշխանության համար էին կռվում նաև:
Ամեն դեպքում ես երևի էտ իրավիճակում կնախընտրեի թշնամու թիկունքից օգնել ինչով հնարավոր է, քան կույր նահատակվեի ու գուցե նաև սրբացվեի

առողջ քննարկումներ

[Lion]

Իրոք Վասակը իր հայրենակիցների դեմ կռվում էր օտար ուժերի աջակցությամբ: Վարդանը և իր կողմնակիցները նույնպես դեմ չէին լինի կողքներին օտար ուժեր ունենալ, նույնիսկ ոտնահան եղան այդ օտար ուժերը փնտրելով, բայց դե ով է մեղավոր, որ այնքան քաղաքական ունակություն չունեցան որևէ դաշնակցի աջակցությունն ունենալու: Այսինքն օտար ուժի մասնակցությունն այստեղ խնդիր չէ: Էհ չեղա՞վ, որ դա ընդամենը կռիվ էր հայերի ու հայերի մեջ, որոնցից ամենաբարձր իշխանությունն ուներ Վասակ Սյունին:
Ի դեպ, ես քո գրառմանը որևէ գնահատական չեմ տվել և ընդամենը խնդրել եմ կարծիք հայտնել իմ գրառմանը

Խնդիրն այնքան էլ այն չէ, ով ում աջակցությամբ էր կռվում, այլ այն` թե ով ինչի համար էր կռվում: Ի դեպ, եթե մենք արդարացնում ենք Վասակ Սյունուն, ապա առաջարկում եմ արդարացնել նաև Մերուժան Արժրունուն, Վահան Մամիկոնյանին, Գդիհո Սյունուն, Ֆիլիպ Սյունուն և նմանատիպ այլ մարդկանց: Խնդիրն այն է, որ սրանք ևս. "իրենց ճշտով" պայքարում էին հայերի դեմ ու դավաճան են: Այս առումով անհասկանալի է, թե Վասակն էդ ինչ մի առանձնահատուկ բան է արել կամ դիրքում է եղել, որում չեն եղել հիշատակածս անձիք և ինչու հանկարծ նրանք դարձան դավաճան, իսկ Վասակը` "խոհուն քաղաքական գործիչ": Առաջարկում եմ բոլոր "Վասակյաններին" պատասխանել այդ հարցին` որն էր Վասակի ու թվարկածս մյուս դավաճանների սկզբունքային տարբերությունը?

[Malxas]

Բոլորիդ շնորհակալություն արտահայտած կարծիքների համար:

[Lion]

Շատ հետաքրքիր միտք է սույն թեմայի տեսակետից, կարող եք նայել հարցազրույցի 8:10-9:00 հատվածը -

http://www.ardarutyun.org/?p=4723

[Lion]

Չէ, դա Հազկերտի կողմից անհիմն քաղաքական քայլ կլիներ` որ ինչ, ուժեղացնում էս հակառակորդիդ? Իսկ փախչելը ճակատային գծում շատ հեշտ է` ընդամենը մարտի ժամանակ անցնում էս հակառակորդիդ կողմը (Դեմիրճյանը դա լավ է նկարագրում):

...Հայոց այրուձին հասավ ճակատ, ուր տեղավորված էին պարսից զորքերը` միշտ ենթակա քուշանների անակնկալ հարձակումներին և պատրաստ նույնը դարձնելու նրանց: Զորքերի ճամբարերը թաքնված էին ցրիվ, անապատի իջվածքներում և հովիտներում:
Գլխավոր ճամբարին մոտենալիս նկատեցին իրենց դիմավորող մի փոքրիկ զորամաս: Դա Նյուսալավուրտի տեղակալ Զորա զորավարն էր, որ գալիս էր ընդառաջ: Երբ մոտեցան, Զորա զորավարը զվարթադեմ ողջունեց այրուձիին, զինվորկան ողջագուրանքով գրկվեց Գարեգին իշխանի հետ և ապա բարձրաձայն հարցրեց այրուձիի ողջությունը: Գարեգինը պատասխանեց, որ այրուձին ողջ ու հաջող հասավ տեղ և պատրաստ է ընդունելու մարտական հրամանները: Գնացին ճամբար: Զորավարը հայ իշխաններին հրավիրեց իր տաղավարը:

Ընթրիք տվին: Զորա զորավարը` հիսունից անց, կորովի և շատ ախորժելի զորական, զվարճախոսությամբ զատվում էր հայ իշխաններից: Նա դուրս եկավ շատ մտերիմ և հաճելի զորական: Հիշեց Վարդան Մամիկոնյանին հատուկ հարգանքով:
– Մենք ունենք շատ մարտական զորավարներ, բայց Վարդան սպասալար չունենք: Չէր կարելի այդպիսի զորականի բանտարկել…– ցավեց Զորա զորավարը:

Ընթրիքը կարճ տևեց, որովհետև հյուրերը հոգնած էին: Զորավարը արձակեց նրանց և բարեմաղթեց խաղաղ քուն:

Գիշերը մի առժամ խաղաղ էր: Սակայն լուսադեմին պարսից գալարափողը տագնապ հնչեցրեց: Հարևան ճամբարներում պարսիկ զորքը ոտքի ելավ: Գարեգինը վազեց Զորա զորավարի մոտ:
– Քուշանները հարձակման են պատրաստվում,– ասաց Զորա զորավարը,– գնում ենք մարտի:
– Անշուշտ, նաև մե՞նք պիտի գանք,– հարցրեց Գարեգինը:
– Ո՛չ: Դուք հանգստանում եք մի քանի օր:

Պարսից զորքը, երկու թևի զատվելով, գնաց ճակատի գիծը: Ճամբարում մնաց միայն հայոց այրուձին:
– Կարգին մարդ է երևում այս Զորան,– նկատեց Արսենը,– թերևս ազնիվ պատերազմ տանի մեզ…

Առավոտյան ճեպագնաց եկավ Զորա զորավարից` շտապ արշավով ճակատ հասնել. տագնապ է: Գարեգին իշխանը կանչեց իշխան հրամանատարներին և կտակեց մահվան դեպքում այրուձին ղեկավարողների հաջորդությունը` Արսեն Ընծայնոց, Տաճատ Գնթունի, Ներսեհ Քաջբերունի, Արշամ հարյուրապետ: Այրուձին հասավ ճակատ: Անծայր անապատ, ոչ մի նշան թշնամու: Խաղաղություն, ինչպես նախաստեղծման օրերում: Ավազի մեռած ալիքներ և ամայի հորիզոն:

Հայոց այրուձիի դիրքը որոշվեց` պարսից զորագնդերի երկու թևերի միջև: Զորքերը շարժվեցին` պատրաստ մտնելու մարտ: Սակայն քուշանների և ոչ մի նշան: Հայոց այրուձին սովոր էր քուշանական պատերազմին: Քաջ գիտեր քուշանական անապատի խարդավանքները: Այնպես որ ճակատի ամայությունը չզարմացրեց Գարեգինին:

Զորա զորավարը եկավ ստուգատես, գոհունակ դիտեց այրուձին, հրամանատարներին, ապա հայացքը պտտեցրեց բոլորին մեկ-մեկ, և հանկարծ աչքերը լցվեցին: Նա խեղդված ձայնով ինչ-որ շշնջաց, որից միայն լսվեց որոշ “ափսո՜ս” բառը: Հետո հրամայեց:
– Կսպասեք, մինչև մեր երկու թևերը կգրոհեն, կմտնեն մարտ, ապա միայն կգրոհեք դուք: Գրոհեցե՛ք շեշտակի, քառասմբակ, խրվեցե՛ք թշնամու շարքերը:
– Հրամա՛նդ,– ասաց Գարեգինը:
Զորա զորավարը ողջագուրվեց Գարեգինի հետ, համբուրեց նրան ջերմագին: Հետո դարձավ բոլորին:
– Դե՛, զավակնե՛րս, քաջարի՛ զավակներս, Որմիզդը ձեզ օգնական:
– Ամե՛ն,– ասաց ողջ այրուձին հայկական կարգով: Զորա զորավարը հեռացավ:

Մինչ նա կհասներ իր գնդերին, անապատի տակից բուսան քուշանական գնդերը: Նրանք, փոթորկելով, արագ, մեջընդմեջ կտրելով իրար, արագ էլ կանգ առան կիսաբոլորակ. չէր հասկացվում` հարձակմա՞ն, թե՞ պաշտպանման պատրաստ:
Պարսից աջ թևը դանդաղ առաջացավ: Նրան հետևեց ձախը: Հայոց այրուձին մնաց կանգնած:
– Տարօրինակ ռազմակարգ է,– մռմռաց Գարեգինը:
Ըստ երևույթին` քուշաններն էլ այդ մտածեցին: Չշարժվեցին: Բավական առաջացան պարսից զորամասերը, բայց քուշանները մնացին անշարժ: Ճեպագնաց եկավ Զորա զորավարից. “շեշտակի գրոհե՛լ”:
– Գրո՜հ,– հրամայեց Գարեգինը և առաջ նետվեց:

Այրուձին սլացավ դեպի քուշանները:
Գարեգինը անհանգստացավ և սկսեց արագ լուծել հանելուկները` ինչ էր այս ռազմակարգը: Հավասարվելով պարսից զորամասերին` Գարեգինը նկատեց, որ նրանք հետզհետե դանդաղեցնում են ընթացքը: “Դա՜վ…”– կայծակեց հանկարծ Գարեգինի գլխում: Հասկացավ: Զորա զորավարը պատրաստվում էր նույնպես “շեշտակի” ետ շրջվել, ինչպես շեշտակի քուշանների բերանն էր տալիս հայկական այրուձին: Արդեն մոտենում էին քուշաններին, որ պարսիկները շեշտակի ետ շարժվեցին: Բարեբախտաբար քուշանները չէին շարժվում: Գարեգինը հրամայեց դանդաղել մի փոքր և կանչելով մյուս հրամանատարներին` ասաց.
– Դա՛վ է, իշխաննե՛ր…– և հրամայեց.– դանդա՜ա՜ա՜ղ:

Այրուձին կոտրեց թափը: Իշխանները զարմանալով հետևել սկսեցին: Արդեն այրուձին այնքան էր մոտենում քուշաններին, որ պարզ տեսնում-տեսնվում էր: Քուշաններից չորս-հինգ հեծյալ առաջ եկան և կանգ առան:
– Իմ հետևի՜ց,– հրամայեց Գարեգինը և առաջ թռչելով` այրուձին շրջեց տարավ պարսից վրա:

Պարսիկները գլխի ընկան իսկույն այդ շարժման նպատակը և հարձակվեցին հայերի վրա: Գարեգինը կոտրեց այդ հարձակումը ավելի վճռական գրոհով: Առաջին կարճ հարվածներով նա մի փոքր կասեցրեց պարսիկների թափը և իսկույն ետ շրջվեց և շեշտակի թռավ դեպի քուշանները` հանելով սաղավարտը և ճոճելով օդում: Նույնն արին և զինվորները: Քուշանները հասկացան և ծիծաղով ու վայրի գոչյուններով ընդունեցին այրուձին: Պարսիկները կանգ առան անվճռական: Ապա զգալով ուժերի գերազանցություն քուշանների կողմում` արագ տեղի տվին, քաշվեցին: Գարեգինն իսկույն բուժակներ ուղարկեց մարտադաշտը` վիրավորներին օգնության, և այրուձին տարավ դեպի քուշանների հրամանատարը: Քուշանները սեղմ օղակի մեջ առան այրուձին և լուռ սպասեցին իրենց հրամանատարի կարգադրության: Կարճոտն, շեղակն, սակավամորուս հեծյալներ` նժույգների հետ միամարմին, իրենց խորամանկ և միաժամ միամիտ հայացքներով չափեցին նորեկներին:
Քուշանների զորավարը` համարյա անմորուս, աներևակայելի քաջառողջ մի երիտասարդ. սուր ու զվարթ նայեց այրուձիին և պարսկերեն իմացող թարգմանի միջոցով ողջունեց.
– Խաղաղությո՜ւն և ողջություն քաջարի զինվորներին:
– Անապատի որդիներին խաղաղություն և ողջություն:
Ու սկսվեց հարձուփորձը:
– Ինչո՞ւ փախաք:
– Նրանք մեր թշնամիներն են,– ասաց Գարեգինը:
– Ո՞ր երկնքի տակից եք:
– Արևմտյան երկնքի,– թարգմանեց և հարմարեցրեց Արշամը, որ եղել էր Քուշանիայում և գիտեր նրանց ոճը:
– Ո՞վ է ցեղապետը:
– Զորավար Վարդան Մամիկոնեից տերը:
– Ավարթա՜նը հա՜, հա՜… Քաջարի զորավար է: Ո՞ւր է նա:
– Կռվում է պարսիկների դեմ:
– Ինչո՞ւ:

Գարեգինը բացատրեց: Քուշան զորավարը լսեց ուշադիր և լուրջ, բայց հետզհետե սուր ժպիտը շողաց փոքրիկ աչքերում, և նա բարձր քրքջաց.
– Բոլորիս երկիրը մեկ չէ՞… Հո՛, հո՛, հո՛, հո՛… Մի քիչ դո՛ւք շարժվեք, մի քիչ` նրանք, հարմարվեք. էլի՜:
Քուշանների զորագունդը հռհռաց մի ծայրից մյուսը:
Գարեգինը բացատրեց կրկին: Բայց քուշան զորավարը բան չհասկացավ: Ապա անցան բուն գործին:
– Բախտավո՞ր տեղ է,– հարցրեց զորավարը իր հետև կանգնած բրդոտ շամանին:
– Բախտավոր է, թող վառեն իրենց կրակը խաղաղությամբ,– ասաց շամանը:
– Է՛, մնացե՛ք մեր երկրում,– ասաց զորավարը:

Գարեգինը հայտնեց իր մտադրությունը` Վրկանա ծովի ափերով հայրենիք վերադառնալ և կռվել պարսիկների դեմ: Քուշան զորավարը կնճռոտվեց և լռեց:
– Քուշան իշխանը չի՞ վստահում մեզ…
– Ինչպե՞ս կարող եմ չվստահել,– ասաց քուշան զորավարը լուրջ,– ա՛յ,– մատը մեկնեց ռազմադաշտ, ուր ընկած էին հայ մարտիկները,– արյունը հավատարիմ է, բայց մեր անապատներով անցնում են միայն գայլերն ու մենք…
– Զորավա՛ր, հանձն ենք առել կրակ-ջուր, ահ-մահ,– վճռական խոսեց Գարեգինը,– միայն տո՛ւր մեզ մի ուղեցույց ու մի հավատարմախոսք:
– Կտամ: Դուք ու ձեր ճակատագիրը:
Քուշան զորավարը բացատրեց, որ Վրկանա ծովից արևելք որոշ տեղ իրենց աշխարհն է, և այրուձին կգնա իջևաններով, այնուհետև սկսվում է հեփթաղների աշխարհը, և այրուձին պետք է նոր դաշինք կռի նրանց հետ:
– Որտե՞ղ է վերջանում ձեր աշխարհի սահմանը,– հարցրեց Գարեգինը:
Զորավարը մինչև ականջները ժպտաց` փայլեցնելով իր սպիտակ ատամները և ապա անկարող զսպել իրեն` բարձր քրքջաց.
– Սահմա՞ն… հո՛, հո՛, հո՛… թռչող ավազի, նժույգի, սրի հետ ի՞նչ սահման: Թռցնում են, արոտներդ փոխում. ո՞րն է նրանը, ո՞րը` քոնը: Մեր աշխարհը թռչում է: Երևի ձեր աշխարհը կանգնած է, հո՛, հո՛, հո՛…
Գարեգինը ասաց, որ կմեկնի, երբ զորավարը թույլատրի:
– Հանգստացե՛ք դեռ,– պատասխանեց զորավարը,– սրբազան շամանը կնայի աստղերին, կիմանա գնալու ժամը:

Քուշան զորավարը հրամայեց իր գնդերին քաշվել մոտավոր թիկունք: Թողնելով հայոց այրուձիին մի ուղեցույց, որ հետո հասնեն` ինքն իր գնդերով սլացավ, քամու պես կորավ անապատի հորիզոնում:
Գարեգինը ճանապարհ ընկնելուց առաջ այրուձին ետ տարավ մարտադաշտը, ուր ընկած էին մի քանի զինվորներ: Նրանց մի մասը վիրավոր էր, որոնց վերցրին նժույգների վրա, իսկ սպանվածներին հավաքեցին թաղելու:
Մի խումբ զինվորներ անցան թաղման գործին: Նրանք մռայլադեմ հևալով սկսեցին փորել գերեզմանները: Այրուձին շրջապատել, տխուր դիտում էր գաջի պես դալկահար սպանվածներին, որ սառած աչքերով նայում էին օտար երկնքին: Մի աշխույժ, համարյա պատանի զինվոր, չարաճի աչքերը պսպղացնելով, պինդ գրկում էր դիակները, համբուրում, դնում էր գերեզմանի կողքին: Հասակավոր փորողը, քրտինքը սրբելով, խուլ մրթմրթում էր նրա վրա և ամեն անգամ սպանվածներին նայելիս ձեռքը խնամքով քսում էր սպանվածների դեմքին, սրբում արյունը կամ փոշին:
Գարեգինը նայում էր քարացած, ինքնամփոփ: Նա սաղավարտը հանեց և գնաց դեպի բաց գերեզմանները:

– Տղա՛յք,– հանկարծ բորբոքվեց նա,– տղա՛յք… ահա ձեզ հայրենիքի զինվորները. Մենք սրանց կթողնենք հիմա օտար աշխարհի հողի մեջ….– հուզմունքը խեղդում էր նրան,– եղբայրնե՛ր… Մենք կռվում ենք հայրենիքի ազատության համար: Մենք զինվոր ենք: Շատ անգամ եմ ես զինվորին ուղարկել մահվան: Ի՛նքս մահ շատ եմ տեսել: Զինվորը լաց չգիտե: Բայց ես ահա ձեր առջև լաց եմ լինում… Կնոջ պես… Սրանց մայրերի տեղ… Սիրտս է կտրատում, որ սրանց պետք է թողնենք օտար երկրում… որ արժանի չեղան տեսնելու հայրենիքը: Հանեցե՛ք հայրենի հողը, ցանեցե՛ք սրանց սրտին, թող հանգիստ քնեն, աչքերը չմնան մեր հետևից…
Չդիմացավ և այրուձին: Լսվեցին խուլ հեկեկոցներ: Հանեցին քսակները և սկսեցին հող ցանել զոհվածների կրծքին:
Զորագնդի քահանան, որ կեղծ ուրացման ժամանակ ծպտվել էր զինվորի զգեստում, կարճառոտ աղոթք ասաց զոհվածների վրա: Հետո արագ թաղեցին: Գարեգինը ետ քաշվեց, նստեց նժույգը և դարձավ կրկին զինվորներին.
– Տղա՛յք, եթե այդ էլ հրամայելը ձեռս լիներ, կհրամայեի ձեզ` չմեռնե՛ք, մինչև կհասնենք հայրենիք: Ամեն մեկդ թանկ եք ինձ համար: Լա՛վ խնամեցեք, օգնեցեք իրար, դուրս գանք այս ահավոր աշխարհներից:
– Պատվերդ կատա՛ր, զորավա՛ր իշխան,– ասաց ամենի փոխարեն Արշամ հարյուրապետը:
– Դե՛, աստված ձեզ պահապա՛ն, գնում ենք անցնելու կրակն ու ջուրը, ահն ու մահը: Առա՜ա՜ա՜ջ…
Այրուձին թեթև վարգով սուրաց անհետացած քուշանների ուղղությամբ: Երևաց նրանց ճամբարը:
– Ինչո՞ւ եք կռվում պարսիկների դեմ,– հարց տվեց Գարեգինը քուշանին:
– Ավազը դուրս է անում մեզ, իշխա՛ն,– պատասխանեց քուշանը:
Գարեգինը սկսեց մտածել ուղեցույցի և նրանց զորավարի ասածների մասին: Իսկ քուշանը ինքն իրեն շարունակեց բարձր.
– Ծածկում է շեները, քաղաքները, արոտները, գետերը… Մահի պես գալիս է հետևներիցս…
- Ամեն ժողովուրդ մի ցավ ունի,– ասաց ինքն իրեն Գարեգինը:

Ի դեպ ասեմ - Դեմիրճյանը ռազմական պատմաբանի հիանալի հատկանիշներ ունի...

[Lion]

Եւ ստեղծել «Վարդանանքի» ասքը որպես ապրելակերպ` ուրանալ, քցել, եւ բարոյական հաղթանակ տանել:

http://www.lragir.am/armsrc/comments63802.html

Միայն ցավալ կարելի է, որ մեր ազգի ամենափառավոր էջը նման անգրագետ մեկնաբանում և, որպես օրինակ, օգտագործում ե ստանում

[Varzor]

Երեկ մի փաստավավերագրաան ֆիլմ էր ՄԵծ Եղեռնի մասին, որում նորից ու նոից արծարծվում էր "բարոյական" հաղթանակը:
Արա դե զզվցրին, հերիք չի անընդհատ մենք մեր գլխին սարաքենք
Էլ ոնց ասեմ? "Բերեք մի աղբյուր, որում նշված է որ հայերը պարտվեցին ու մտցրեք աչքս...":
Ախր տենց միտք, տենց տողեր, տենց բառեր ոչ մի պատմիչի մոտ չկա գրված: Նույնիսկ հեռագա դեպքերի ընթացքը ոչ մի կերպ թույլ չի տալիս տրամաբանել, որ արդյունքը պարտությունն է եղել...

[հովարս]

Երեկ մի փաստավավերագրաան ֆիլմ էր ՄԵծ Եղեռնի մասին, որում նորից ու նոից արծարծվում էր "բարոյական" հաղթանակը:
Արա դե զզվցրին, հերիք չի անընդհատ մենք մեր գլխին սարաքենք
Էլ ոնց ասեմ? "Բերեք մի աղբյուր, որում նշված է որ հայերը պարտվեցին ու մտցրեք աչքս...":
Ախր տենց միտք, տենց տողեր, տենց բառեր ոչ մի պատմիչի մոտ չկա գրված: Նույնիսկ հեռագա դեպքերի ընթացքը ոչ մի կերպ թույլ չի տալիս տրամաբանել, որ արդյունքը պարտությունն է եղել...

Բա էս թուրքերը ո՞նց հայտնվեցին այստեղ, դա պարտության հետևանք չէ՞ր, իմիջիայլոց այսօր Հայաստանը լցված է վասակներով:

[Malxas]

Բա էս թուրքերը ո՞նց հայտնվեցին այստեղ, դա պարտության հետևանք չէ՞ր, իմիջիայլոց այսօր Հայաստանը լցված է վասակներով:

Եթե վասակ ասելով նկատի ունես դավաճան, ապա պետք է ասեմ, որ սեփական անզորությունը դավաճանների առկայությամբ պատճառաբանելն այնքան էլ ճիշտ չէ: Թող Հայաստանն այնքան ուժեղ լինի ու այնքան խելացի, որ նրա թշնամի երկրներում առաջանան դավաճաններ ու բռնեն մեր կողմը