Ավարայրի ճակատամարտ 451 թ.։ Հաղթանա՞կ, թե՞ պարտություն

[Malxas]

Ապստամբություն են սկսել, որովհետև տեսել են, թե ինչ մեծ էշություն է պետականության կորուստը, որից հետո նախարարների հետ ժամանակավոր լավ հարաբերությունները փոխարինվում են հետևողական հալածանքներով ու նախարարների իրավունքների սահմանափակումով:
Չգիտեմ, Լիոն, ընդհանրապես չէի ցանկանա նման բան անել, բայց հիմա մտածում եմ մի գլուխ այստեղ դնել իմ կիսատ վեպից, որը Վարդանանց պատերազմի մասին պետք է լինի:

Թող մարդիկ կարդան, այդ թվում և դու, և ասեն, թե ինչքանով է ճիշտ այդպիսի գիրք գրել

[Lion]

Ապստամբություն են սկսել, որովհետև տեսել են, թե ինչ մեծ էշություն է պետականության կորուստը, որից հետո նախարարների հետ ժամանակավոր լավ հարաբերությունները փոխարինվում են հետևողական հալածանքներով ու նախարարների իրավունքների սահմանափակումով:

Աբրիիիիս: Ափսոս, ուղղակի, որ 1044 թ-ին այդ դասը մենք մոռացանք, իսկ հիմա էլ որոշ մարդիկ անկեղծորեն ուզում են, որ Հայաստանը Ռուսաստանի նահանգ դառնա

Չգիտեմ, Լիոն, ընդհանրապես չէի ցանկանա նման բան անել, բայց հիմա մտածում եմ մի գլուխ այստեղ դնել իմ կիսատ վեպից, որը Վարդանանց պատերազմի մասին պետք է լինի:

Թող մարդիկ կարդան, այդ թվում և դու, և ասեն, թե ինչքանով է ճիշտ այդպիսի գիրք գրել

Եղբայր, դու որոշի: Պրիվատում միշտ էլ կարող էս ուղարկել ու ես հաստատ կկարդամ:

[Lion]

Լիոն, բայց Ավարայրում այդքան հայ ու պարսիկ եղել է որ?
վաթսունվեց - իննսուն հարաբերակցությունն եմ լսեմ: ընդ որում պարսիկների երեսուն հազարը հայ

http://www.akumb.am/showthread.php/6...=1#post2266482

Չէ, Malxas ջան, փաստերն այդ մասին չեն վկայում:

Հատված "Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 14"-ից:

"Այս հարցի վերաբերյալ հիմնական տեղեկությունը հետևյալն է. Պարսից թագավորության բանակը հայերին գերազանցում էին երեք անգամ: Հայկական նախարարական զորքի թիվը, ըստ Եղիշեի, 66.000 էր (“Եվ նրանք (նախարարները – Մ.Հ.) բոլորը շտապով եկան-հասան պատերազմի վայրը, յուրաքանչյուրը իր զորքով ու ամբողջ պատրաստվածությամբ… և նրանց ընդհանուր թիվը եղավ 66.000” (Եղիշե, մաս 5)), այսինքն Պարսից թագավորության բանակը կազմել է 198.000 ռազմիկ:
Մեր որոշ ուսումնասիրողներ Պարսից թագավորության բանակի թիվը իջեցնում են մինչև 90.000 և նույնիսկ 80.000, ելնելով այն հանգամանքից, որ իբր Եղիշեն, հետևելով հունա-հռոմեական պատմագիտության ավանդույթներին, չափազանցեցրել է Պարսից թագավորության բանակի թիվը` նպատակ ունենալով ընդգծել հայերի քաջությունը և հերոսությունը: Սակայն այս տեսակետը իր հիմքում ըստ էության չունի որևէ հիմնավորում և հիմնված է ընդամենը հայ հեղինակների հայտնած տեղեկությունների և Հայկական բանակի թերգնահատման վրա, մի մոտեցում, որը անընդունելի է:
Իմ կարծիքով իրականում Պարսից թագավորության բանակը ոչ միայն ավելի շատ են եղել, քան կարծում են վերը նշված տեսակետի կողմնակիցները, այլև նրանց թիվը որոշակիորեն գերազանցել է նույնիսկ Եղիշեի բերածը: Այս պնդումը հենվում է հետևյալ փաստարկների վրա.
1. եթե ընդունենք, որ Պարսից թագավորության բանակը եղել են 90.000 կամ 80.000, ապա դա ամենևին էլ չի կազմի այն գերակշիռ առավելությունը, որ Վարդանին կստիպեր դիմել իր յուրահատուկ և պատմության մեջ նախադեպը չունեցող մարտավարությանը: Հակառակորդի մոտ 20.000-ի առավելությունը թեև լուրջ է, սակայն Հայկական բանակի համար այն երբեք էլ ճգնաժամ չի եղել: Եվ հինգերորդ դարում, և դրանից առաջ ու հետո հայկական բանակը բազմիցս հաղթել է նմանաչափ, իսկ հաճախ նաև ավելի գերակշիռ թշնամուն (օրինակ՝ 481 թ-ի Ակոռիի ճակատամարտ),
2. պետք չէ մոռանալ, որ Հայոց Մարզպանությունը Պարսից թագավորությունում առաջնային տեղ, իսկ Հայոց այրուձին մեծ հեղինակություն ունեին: Ուստի հաղթելու համար Պարսից արքան պետք է ուղարկեր ոչ միայն լավագույն (Մատյան գունդ, մարտական փղեր, լավագույն հեծելազոր, ծանրազեն հետևակ), այլև գերակշիռ ուժեր,
3. պետք է հաշվի առնել, որ Հազկերտ II-ը (439-457) Բյուզանդիայի հետ հաշտություն էր կնքել, հարաբերական խաղաղություն էր հաստատել հեփթաղական սահմանում և կայունացրել էր իր երկրի վիճակը: Այս պայմաններում վերջինս անկասկած ի վիճակի էր տեղերում անհրաժեշտ-նվազագույն կայազորային և սահմանապահ ուժեր թողնելուց հետո Պարսից թագավորության մոտ 300.000-անոց բանակի մեծագույն մասը կենտրոնացնել Հայաստանի ուղղությամբ և չի կարելի նշել որևէ մի պատճառ, որը կդրդեր այս բռնկուն, ատելությամբ լցված և խիստ ինքնասեր արքային այդ կերպ չվարվել:
4. Եղիշեն, խոսելով պարսկական մարտական փղերի մասին, հայտնում է, որ Մուշկան Նիսալվուրտը. “գունդ-գունդ բաժանեց այդ գազաններին և ամեն մի փղի մոտ 3.000 սպառազեն մարդ դրեց, բացի մնացած ամբողջ զորքից... և այսպես Մատյան գունդը ամրացրեց…” (Եղիշե, մաս 5): Վերոշարադրյալից պարզ է դառնում, որ խոսքը վերաբերվում է ոչ թե պարսից ողջ զորքին, ինչպես սխալմամբ կարծում են որոշ ուսումնասիրողներ (օրինակ` Սարգսյան Ս. Վ. “Հայ ռազմական արվեստի պատմություն”, Երևան 1969), այլ միայն վերջինիս պահեստազորին։ Պարսից թագավորության բանակը Ավարայրում ունեցել է 15 մարտական փիղ: Այս հաշվարկով առաջնորդվելու դեպքում Պարսից թագավորության բանակի աջ թևի և կենտրոնի հետևում գտնվող պահեստազորը կազմում է 55.000 զինվոր (3.000 ռազմիկ X 15 փիղ = 45.000 + 10.000-անոց Մատյան գունդը): Իսկ այս դեպքում 90.000, և առավել ևս, 80.000-անոց բանակը մարտադաշտում հաստատ 55.000-անոց պահեստազոր չեր պահի:
5. ամենայն հավանականությամբ Պարսից թագավորության բանակի կազմում չեն նշվում վայրենի ցեղերի ռազմիկները, որոնք հանդես էին գալիս Պարսից թագավորության բանակի “ոչ հաստիքային” կազմում և որոնց ընդհանուր թիվը (յուրաքանչյուր ցեղի համար միջինը հաշվելով 1.000 ռազմիկ) կարելի է տալ մոտ 20.000-ի շրջանակում:
Այսպիսով կարելի է պնդել, որ Մարզպանական Հայաստան ներխուժած Պարսից թագավորության բանակը կազմում էր 218.000 ռազմիկ...

... ուսումնասիրողները, առանց խորանալու հարցի էության մեջ, (66.000-ը - L) ընկալել են որպես Ավարայրի ճակատամարտին մասնակցած ողջ Հայկական բանակի թիվը արտացոլող տեղեկություն: Սակայն հեշտ է նկատել, որ Եղիշեն իրականում խոսում է միայն նախարարական զորքի, այլ ոչ թե ողջ Հայկական բանակի մասին:
Եվ իրոք, Եղիշեն կարող էր ճշտորեն իմանալ միայն նախարարական զորագնդերի թիվը, իսկ քաղաքների, ավանների, (Դվին, Արտաշատ, Զարեհավան, Վաղարշապատ և այլն), եկեղեցու ընդարձակ կալվածքների ժողովրդական աշխարհազորի, ինչպես նաև այն ռամիկների թիվը, որոնք հանդես էին գալիս իրենց նախարարական գնդերի հետ կամ առանձին գնդերով, Եղիշեն ոչ միայն չի նշել, այլև նա չէր էլ կարող ճշտորեն իմանալ վերջիններիս ճշգրիտ քանակը:
Այս ռազմիկների թիը կարելի է մոտավորապես տալ 34.000-ի շրջանակներում, քանի որ այդ ժամանակաշրջանում Մարզպանական Հայաստանում կար առնվազն 2.500.000 բնակչություն: Այսպիսով կարելի է պնդել, որ իրականում Ավարայրի ճակատամարտում Հայկական բանակը կազմել է մոտ 100.000 ռազմիկ, սակայն, և սա կարևոր է ընդգծել, Եղիշեի այն տվյալը, թե թշնամին հայերին գերազանցում էին 3 անգամ, վերաբերվում է միայն նախարարական զորքին` 66.000-ին:
Կարևոր է ընդգծել, որ Պարսից թագավորության բանակի հետ ստեղծված ուժերի այս հարաբերակցությունը ևս բավականին լուրջ էր, քանի որ նախ թշնամին ընդհանուր թվաքանակով ավելի քան կրկնակի գերազանցում էր հայերին և բացի այդ, թեև հայկական բանակը կազմում էր 100.000 ռազմիկ, սակայն պրոֆեսիոնալ զինվորականների թիվը հազիվ մոտ 40.000 էր. մնացած մասը կազմում էր ռազմական գործին անսովոր աշխարհազորը: Այսինքն պրոֆեսիոնալ զինվորականների ընդհանուր հարաբերակցության տեսանկյունից Պարսից թագավորության բանակը Հայկականին գերազանցում էր ավելի քան 5,5 անգամ:"

[Malxas]

Շնորհակալություն մանրամասն ու սպառիչ բացատրության համար: Սակայն մի հարց էլ ունեմ: Մասնակցել է արդյոք Ավարայրի ճակատամարտին հայոց արյուձին, որի ընդհանուր թիվը կարծեմ քառասուն հազար է եղել: Գիտեմ, որ ապստամբությունից առաջ Պարսկաստանի արևելքում էր կռվում: Կխդրեի դրա մասին ավելի մանրամասնորեն:

[Lion]

Այո, մասնակցել է: Այրուձին, որը գտնվում էր Պարսից թագավորության արևելքում, կարողացավ անցնել հեփթաղների կողմը և Կասպից ծովի հյուսիսային ափերով վերադառնալ Հայաստան:

[Malxas]

Այո, մասնակցել է: Այրուձին, որը գտնվում էր Պարսից թագավորության արևելքում, կարողացավ անցնել հեփթաղների կողմը և Կասպից ծովի հյուսիսային ափերով վերադառնալ Հայաստան:

Որ թվականին, ում գլխավորությամբ... ինչքան էր նրա քանակը:

[Lion]

Գիտես, տարօրինակ պատմություն է: Կարծես թե ոչ մի տեղ սկզբնաղբյուրներում ուղղակի չի ասվում, որ Հայոց այրուձին նման կերպ է վարվել, բայց դա մի տեսակ ինքն իրեն բխում է իրադարձությունների պատկերից: Տես, մի կողմից այրուձին արևելքում էր, մյուս կողմից` այն անկասկած առկա էր Ավարայրում: Հարց` ինչ կերպ կարող էր հայտնվել այրուձին Ավարայրում? միայն մեկ կերպ` պտտվելով Կասպից ծովի շուրջը հյուսիսից, քանի որ հարավային ճանապարհին Պարսկաստանն էր, որը մարտերով անցնել հեծելազորը հաստատ չէր կարողանա...