Ավարայրի ճակատամարտ 451 թ.։ Հաղթանա՞կ, թե՞ պարտություն

[Ambrosine]

Եկեղեցին, կամ նրա ժամանակակցի պատմական գրեքրը հիմնված են ականատեսների վկայությունների վրա:
իսկ ինչի՞ վրա է հիմնված քո եզրակացությունը:

ականատեսների?
շատ կասկածում եմ, որ օրինակ Բուզանդի երկը հենց իր ձեռքով գրածն է. նույնիսկ գիտական շրջանակներում կարծիք կա, որ այն խմբագրվել է հետագայում

հետո... երբ որ հեռացնում ես կրոնական քողը, շատ բաներ են ի հայտ գալիս

[Lion]

Բյուզանդի երկի մասին դժվար է միանշանակ կարծիք կազմել: Բայց, կարծես, այն Վարդան Մամիկոնյանի հետ այնքան էլ կապ չունի: Ասածս այն է, որ Վարդան Մամիկոնյանին վերաբերվող 2 հիմնական աղբյուր կա. ինչ-ինչ, բայց փաստ է, որ 2-ի հեղինակն էլ հենց նրանք են, ում գիտենք /ի տարբերություն Փավստոսի դեպքի/ ու դա բավականին եշտացնում է մեր գործը...

Հ.Գ. Հուսով եմ գրածս ոչ-ոք ոչ այն կերպ չընկալեց Սա ընդամենը պոստ էր մի թեմայում, որն ինձ շատ է հետաքրքրում...

[Adriano]

Ես կարծում եմ Ավարայրի ճակատամարտը ավարտվել է հայերի լիակատար պարտությամբ: Ես չեմ հասկանում էդ Վարդանին տարավ տասնյակ մարդու վարի տվեց, հետո էլ հերոսա դարձել: Բոլորը մահացան, դեռ մի հատ էլ խոսում են հոգեբանական հաղթանակի մասին:

[Lion]

Ավելին ասեմ - որոշ մարդիկ նույնիսկ խոսում են... ռազմական հաղթանակի մասին: Օրինակ ես...

[dvgray]

Դիվ , թեման վերաբերվում էր իր ամբողջ գործունեությանը և չէր սահմանափակվում Ավարայրի ճակատամարտով:
Նախ պետք է հասկանալ եկեղեցու դերը Հայոց պատմության այդ ժամանակահատվածում, երբ Հայաստանը փաստացի անկախություն չուներ և եկեղեցու դերը շատ ուժեղ էր, ոիստի որևէ պատմական աշխատություն չէր կարող հակասել եկեղեցու տեսակետին:

Երևի ճիշտ ես: Կամ էլ սխալ: կամ էլ կիսաճիշտ :
Բայց հարցի "պեղման" իմաստը չեմ հասկանում: Նմանատիպ իրավիճակներում մի այլ ելք ես առաջարկում՞, թե քո տեսակետը այն է, որ պատմությունը եկեղեցու հսկողությամբ գրելն է սխալ

[Lion]

Նա ով պատերազմող երկրում ՀԱՆԴԵՍ Է ԳԱԼԻՍ ԻՐ ԱԶԳԱԿԻՑՆԵՐԻ ԴԵՄ ՄԱՐՏԻ ԴԱՇՏՈՒՄ, Նա ով պատերազմող երկրում ԱՄԵՆ ԿԵՐՊ ՎՆԱՍՈՒՄ Է ԿԵՆԱՑ ՈՒ ՄԱՀՈՒ ՄԱՐՏԻ ԵԼԱԾ ԻՐ ԱԶԳԻՆ,

ԴԱՎԱՃԱՆ Է - պարզ, հստակ ու կոնկրետ.

Վասակ Սյունին վարվեց հենց այսպես, հետևաբար նա... Դավաճան է: Ուղղակի չեմ հասկանում, թե ինչպես է կարելի արդարացնել նման մարդու: Տեսեք - սովորաբար ՎՍ-ին արդարացնողները բավարարվում են ընդհանուր դատողություններով "ճկուն դիվանագիտության" մասին, բայց հենց կենկրետ գործողություններն ես մատնանշում - ասելու բան չեն ունենում... Հիմա էլ այդպես կլինի, կտեսնեք

[Հայկօ]

Lion, ես պատմությունից զրո եմ, բայց գրածդ շատ կատեգորիկ ա:

Պատկերացրու, որ ազգը որոշում է գնալ ու գլխովին մեռնել: Մեկը վեր է կենում ու ասում. «էս ու՞ր, ժողովու՛րդ, դեմներդ փոս ա, մի քիչ ձախ վերցրեք, ընդեղ ուղիղ ճամփա ա, ճամփեզրին էլ ծիրանի ծառեր են աճում»: Բայց չէ՜, ազգը գնում ա, գցում ա իրան ձորը, էդ ասողին էլ ոտքի տակ ա տալիս ու պիտակում ա որպես դավաճան, որովհետև չի ուզեցել անել նենց, ոնց որ բոլորը, այլ ուզեցել ա անել նենց, որ էդ բոլորի համար լավ լինի: Հնարավոր ա, չէ՞, սենց տարբերակ:

Գրածս զուտ հիպոթեզային բնույթ ունի: Քննարկումը շարունակելու ի վիճակի չեմ :

[Lion]

Ասեմ, Հայկօ ջան - Եթե ազգը գնում է մեռնելու, գուցե ճիշտ ես, իսկ գուցե և սխալ: Բայց մեր ազգը չէր գնում մեռնելու և, որ հատկապես կարևոր է - չմեռավ: Այնպես որ այս տեսանկյունից ևս Վասակ Սյունին սխալ էր...

[Ambrosine]

Վասակ Սյունի..... հիրավի ապազգային տարր
երբ սկսվեց ապստամբությունը ազգի դավաճանի նման հետ պահեց Վարդան Մամիկոնյանին՝ ընտանիքի հետ, Բյուզանդիա փախչելուց, գլխավորեց ապստամբության առաջին շրջանը, գործնական քայլեր ձեռնարկեց դաշնակիցներ ձեռք բերելու ուղղությամբ, քանի որ ազգի դավաճանը վստահ էր, որ Հայաստանը միայնակ չի կարող դուրս գալ Պարսկաստանի դեմ, կգնա դեպի ինքնաոչնչացում
Հազկերտը ազգի դավաճանի երկու որդիներին պատանդ պահեց, որովհետև դավաճանը կարող ա ազգի շահերի դեմ գործեր աներ... հա, պարսից ազգի

Տիզբոնի դատավարության ժամանակ էլ հաստատվեց որպես ապստամբության մեղավոր ու պատժվեց... հիրավի ապազգային տարր

եթե պետք լինեն մանրամասնություններ...........

[Lion]

Վարդանին հաճախ մեղադրում են նրանում, որ նա իր տոհմը վերցրած ապստամբության սկզբում պատրաստվում էր հեռանալ Բյուզանդիա: Սակայն իմ կարծիքով ամենայն հավանականությամբ դա չի համապատասխանում ճշմարտությանը և Փարպեցին այդ դրվագը ավելացրել է Վարդանի կրոնական ջերմեռանդությունը ընդգծելու համար: Իրոք. դա չի համապատասխանում ոչ Մամիկոնյան տան, ոչ էլ հենց իր՝ Վարդանի, ապրած կյանքին, ստացած դաստիրակությանը և դավանած սկզբունքներին (կռվել և մեռնել հայրենիքի համար), որոնք ձևավորվում են տոհմական դաստիրակության ողջ ընթացքում և առավել կատարելության են հասնում սպարապետի պաշտոնը ստանձնելիս և վարելիս: Իրոք. երկրի սպարապետը, (առավել ևս Մամիկոնյան տոհմից, որոնք միշտ էլ աչքի են ընկել իրենց քաջությամբ և հայրենասիրությամբ) չէր կարող լքել իր հայրենակիցներին այդպիսի օրհասական պահի և հեռանալ Բյուզանդիա, այն էլ աղոթքներով զբաղվելու: Իսկ Վարդանին վախկոտության և փոքրհոգության մեջ մեղադրելը առավել ևս սրբապղծություն է, այն դեպքում, երբ նա իր քաջությունը ապացուցեց Ավարայրի ճակատամարտում: Հօգուտ մեր բերած փաստարկների խոսում նաև այն հանգամանքը, որ Եղիշեն, որպես ականատես, այս միջադեպը չի հիշատակում:

Իր հերթին Վասակը, այն ժամանակ, երբ սպարապետը իր բանակով գտնվում էր Աղվանքում, կեղծ զորաշարժով ցույց տվեց, թե իբր պատրաստվում է շարժվել Վարդանին օգնության, բայց իրականում գրավեց և ավերեց այն բերդերը, որոնք չէր կարող պահել իր ձեռքում:

Բացի այդ

ա) ոչ մի ջանք չխնայեց հայ-բյուզանդական հնարավոր և հայ-վիրա-աղվանյան կայացած դաշինքը վիժեցնելու ուղղությամբ (Ավարայրի ճակատամարտից մի քանի շաբաթ առաջ տեղեկացրեց Վիրք, Աղվանք և Բյուզանդիա, թե իբր պարսիկները հրաժարվել են իրենց նպատակներից և այլևս կարիք չկա օգնության հասնել հայերին) և ի վերջո հասավ իր նպատակին (սակայն Գուգարքը, որը մինչ այդ միացվել էր Վրաստանին, մասնակցեց ապստամբությանը, քանի որ Տաշիրը և Աշոցքը, ըստ սկզբնաղբյուրների, ներկա էին):
բ) նույն ձևով խոչնդոտեց նաև Խաղկտիքից, Տմորիքից, Աղձնիքից, Կորդույքից եկող հնարավոր օգնությանը (Աղձնիքը Արշակունյաց Հայաստանի ամենահզոր բդեշխություններից էր և նրա զինական ուժը շատ կօգներ Ավարայրում, իսկ Կորդույքը հզոր նախարարություն էր (1.000 հեծյալ) և հատկապես փառաբանված իր նետաձիգներով): Վասակը փորձեց խոչնդոտել նաև Արցախից եկող օգնությանը, սակայն քանի որ Արցախը ավելի սերտ կապերի մեջ էր Վարդանանց հետ, Վասակի քայլը չհաջողվեց և, ըստ Ստեփանոս Օրբելյանի մի տեղեկության, Արցախի Առանշահիկների և նրանց հետ էլ, նաև ՈՒտիքի ու Գարդմանքի հեծելագնդերը և ժողովրդական աշխարհազորերը, որպես Առանշահիկների կրտսեր և քաղաքական ազդեցության ոլորտում գտնվող նախարարներ, մասնակցել են Ավարայրի ճակատամարտին:
գ) Սյունյաց գնդով Ավարայրի ճակատամարտի ժամանակ հանդես եկավ հայերի դեմ՝ գտնվելով Պարսից բանակի աջ թևում :
դ) Ավարայրի ճակատամարտից անմիջապես առաջ մի քանի անգամ ներկայացավ Փայտակարանում գտնվող Միհրներսեհին և տեղեկություններ հայտնեց հայոց բանակի քանակի, զորքի տեսակի և զինվածության մասին :
ե) Վարդանի Աղվանք գնալուց հետո գերեց որոշ առաջատար նախարարների երեխաների՝ Պարսկաստան ուղարկելու համար :
զ) հավաքագրեց լեռնային և դաշտային որոշ վայրենի ցեղեր (օր.՝ Լփնաց, Ճղբաց, և այլն՝ թվով 11 ) , որոնք հետագայում հանդես եկան հայեր դեմ:
է) պարսկական զորամասերով փակեց հյուսիսից Աղվանք մտնող կիրճերը և արգելեց հոների մուտքը Պարսկաստան, որը բավականին կհեշտացներ հայերի վիճակը Ավարայրում՝ շեղելով պարսից բանակի մի մասը :

Այս արարքները ևս այլ կերպ, քան հայրենիքի դավաճանությունն չես անվանի` և քրեաիրավական և բարոյական տեսանկյունից: Եթե նա համաձայն չէր ապստամբության հետ, կարող էր գոնե չեզոք դիրք բռնել, այլ ոչ թե ամեն կերպ ակտիվորեն վնասեր իր ժողովրդին (այդպես, ի դեպ, որոշ չափով վարվեցին Բագրատունիները, ինչը հեշտ է նկատել, քանի որ Եղիշեն Տիրոց Բագրատունու նկատմամբ ատելություն համարյա չի դրսևսորում): Մեր կարծիքով այստեղ ոչ մի դիվանագիտություն չկա:

Վարդանանց, հետագա դատավարություն ժամանակ, մեղադրում են նրանում, որ իբր նրանք ձգտում էին գլուխ խոնարհել, մեղքը բարդել Վասակի վրա և այլն: Բայց իմ կարծիքով դա ճիշտ չէ: Ի՞նչ գլուխ խոնարհելու մասին է խոսքը, երբ երկրում եռում էր կատաղի պայքարը և նախարարները փաստորեն Տիզբոն էին գնացել հաշտության բանակցությոններ վարելու: Իսկ Վասակի վրա մեղքը գցելը հետապնդում էր երեք նպատակ:
1) դրանով նրանք վրեժ էին լուծում դավաճանից, վրեժ որն այդ պայմաններում այլ կերպ հնարավոր չէր,
2) այդ միջոցով ուղի հարթվեց հաշտություն կնքելու համար
3) փրկվեցին իրենք՝ նախարարները, որոնք վերադարձան Հայաստան:
Եվ ի վերջո պարսիկներն էլ միամիտ չէին: Նրանք առիթ էին որոնում առանց արքայից-արքայի և իրենց զորավարների հեղինակությանը վնաս հասցնելու վերականգնել նախկին վիճակը, և փաստորեն բոլորի համար խիստ պետք էր Վասակին մեղադրել: Սա էլ հենց ցույց տվեց Վասակի քաղաքական գծի լրիվ սնանկությունը (որը չուներ սոցիալական հենարան) և նա զրկվեց կյանքից:

[Norton]

Իրոք. դա չի համապատասխանում ոչ Մամիկոնյան տան, ոչ էլ հենց իր՝ Վարդանի, ապրած կյանքին, ստացած դաստիրակությանը և դավանած սկզբունքներին (կռվել և մեռնել հայրենիքի համար), որոնք ձևավորվում են տոհմական դաստիրակության ողջ ընթացքում և առավել կատարելության են հասնում սպարապետի պաշտոնը ստանձնելիս և վարելիս:

Ի՞նչ դաստիարակության մասին է խոսքը, պարզ է Տիզբոնում քրիստոնեությունը ուրանալու համար, Հայաստանում Վարդանին այլ կերպ քան ԴԱՎԱՃԱՆ անվանել չէր կարելի: Ուստի սեփական երկրում սեփական երեսը փրկելու միակ ձևը փախնելն էր Հայաստանից, ի իմջայոց հենց Վասակ Սյունին է Հայաստան ետ կանում նրան:
Նույնսիկ այդ պարագայում , Վարդանը որոշում է գնա ամենառադիկալ պատերազմի ճանապարհով՝ հասկանալով, որ ժողովրդին տանում է պարտության ու ջախջախման, բայց դա միակ ճանապարհն էր իր վրայից մաքրելու ԴԱՎԱՃԱՆԻ պիտակը, հերոսանալու… Իմաջայլոց իր մոտ շատ լավ ստացվեց:
Այդ պայամններում ամեն հայրենասեր մարդ ոչ միայն պետք է չեզոք դիրք չբռներ, այլև պետք է ամեն ինչ աներ անհեռատես ու կործանարար քայլից ետ պահելու համար:
Պատմագիտությունը ոչ միայն սկզբնաղբյուրներին անվերապահ հավատալն ու այն ներկայացնելն է , բնաև եղած նյութերի վերլուծությունը, որից հետո միայն կարելի է տարանջատել ճշմարտությունը ստից, ավելի հայրենասեր ուժերին պիտակել որպես դավաճան: Ոչ-ոք դրա բարոյական իրավունքը չունի:

Այս արարքները ևս այլ կերպ, քան հայրենիքի դավաճանությունն չես անվանի` և քրեաիրավական և բարոյական տեսանկյունից: Եթե նա համաձայն չէր ապստամբության հետ, կարող էր գոնե չեզոք դիրք բռնել, այլ ոչ թե ամեն կերպ ակտիվորեն վնասեր իր ժողովրդին (այդպես, ի դեպ, որոշ չափով վարվեցին Բագրատունիները, ինչը հեշտ է նկատել, քանի որ Եղիշեն Տիրոց Բագրատունու նկատմամբ ատելություն համարյա չի դրսևսորում):

Նույն կերպ կարելի է հակառակը, երկիրը սեփական անունը մաքրելու համար պատերազմի մեջ ներքաշելը, որի ելքը կանխորոշված էր, այլ բան քան դավաճանություն անվանել չի կարելի:

Մեր կարծիքով այստեղ ոչ մի դիվանագիտություն չկա:

Իսկ ու՞մ կարծիքն ի նկատի ունեք "մեր" ասելով:

[Lion]

Իմ կարծիքով Վարդանի - երկրից հեռանալու քո առաջարկած մոտիվացիան համոզիչ չէ: Ես նույնիսկ վստահ չեմ, որ այդ էպիզոդը եղել է... Արդեն ասացի Մամիկոնյան տոհմի ու հենց Վարդանի մասին: Բացի այդ հայտնի էր, որ Տիզբոնում կեղծ ուրացություն էր եղել, այնպես որ հեղինակության խնդիր չկար - Անգղի դեպքերից հետո նույնիսկ վերջին կասկածները ջնջվեցին...

Բայց դե ի՞նչ ասեմ - եթե քեզ հարմար է այդպես մտածել, մտածիր...

«Մեր»-ը դա մի արտահայտելաձև է, որը, ինչքան էլ տանջվում եմ վերացնել, երբեմն սպրդում է - ուսանողական ժամանակներից մնացած տերմին է, երբ մեր դասախոսները իրենց գրքերում այդպես էին գրում - նկատի ունեի ինձ...

Ի դեպ - պաշտպանում ես Վասակին, եթե ճիշտ հասկացա - այդ դեպքում ինչպես կմեկնաբանես նախրոդ պոստումս նշած Վասակի հանցագործությունները՞:

[Norton]

Իսկ իմ կարծիքով շատ համոզիչ է, եթե հաշվի առնենք, որ դրանից բացւ այլ մոտիվացիա չկար:
Իսկ ու՞մ էր հայտնի , որ կեղծ ուրացություն է եղել: Հենց հարցն էլ դա է, որ այդ քայլը Հայաստանում միանշանակ չի ընդունվում, իսկ ուրացությունը արդեն դավաճանություն է լինի կեղծ , թե իրական:

Նույն սկզբունքով, ի՞նչ կարելի է անել, եթե դավաճան էս համարում համարիր, ժամանակը ամեն ինչ կտեղադրի իր տեղերը:

Իսկ Վասակը, մինչև վերջ դեռ հույսը չէր կերցնում, որ բախումից հնարավոր է խուսափել, այդ պատճառով լուրեր է տարածում և ամեն ձև փորձում է հանդարտեցնել հարաբերությունների հետագա թեժացումը:
Իր օգտին է խոսում նաև այն, որ ժամանակ շահելու համար իր երկու զավակների պատանդ է թողնում պարսիկների մոտ, մաիյն հայրենասեր մարդը կարող էր այդպես վարվել:
Իմիջայլոց վերևում պատմագրության վերաբերյալ գրառումս մնում է ուժի մեջ, պատմությունը վերլուծությունն է սիրում և բոլոր եղած ինֆորմացիանների համադրում:

[Lion]

Իսկ իմ կարծիքով շատ համոզիչ է, եթե հաշվի առնենք, որ դրանից բացւ այլ մոտիվացիա չկար:

Նախ ես վստահ չեմ, որ այդ փաստը իրոք եղել է: Հետո - իսկ գուցե դա խելոք մի քայլ էր, որ "անտեր մնացած" նախախարները խնդրեին իրեն վերադառնալ, ինքն էլ վերադառնալուց հետո իր պայմանները թելադրեր և ապահովվեր նախարարների միակամությունը և հնազանդությունը իրեն...

Իսկ ու՞մ էր հայտնի , որ կեղծ ուրացություն է եղել: Հենց հարցն էլ դա է, որ այդ քայլը

Անգղի ընդհարումից հետո պարզ էր, որ ուրացությունը կեղծ էր...

Հայաստանում միանշանակ չի ընդունվում, իսկ ուրացությունը արդեն դավաճանություն է լինի կեղծ , թե իրական:

Չէի ասի... Ըստ իս դա ճկուն մի դիվանագիտական քայլ էր - մոլոդեց իրենց, որ իմանալով, թե այդ ամենը երկրում ոնց է ընդունվելու ու լինելով քրիստոնյաներ - այնուհանդերձ գնացին այդ քայլին...

Իսկ Վասակը, մինչև վերջ դեռ հույսը չէր կերցնում, որ բախումից հնարավոր է խուսափել, այդ պատճառով լուրեր է տարածում և ամեն ձև փորձում է հանդարտեցնել հարաբերությունների հետագա թեժացումը:

Վերևումս նշված միջոցներո՞վ...

Իր օգտին է խոսում նաև այն, որ ժամանակ շահելու համար իր երկու զավակների պատանդ է թողնում պարսիկների մոտ, մաիյն հայրենասեր մարդը կարող էր այդպես վարվել:

Ինքը չի թողել, հարկադրել են, որ թողնի - ինքը այլ ելք չուներ, եթե չթողներ, պիտի ասեին, որ Տիզբոնին հավատարիմ չես...

Իմիջայլոց վերևում պատմագրության վերաբերյալ գրառումս մնում է ուժի մեջ, պատմությունը վերլուծությունն է սիրում և բոլոր եղած ինֆորմացիանների համադրում:

Համաձայն եմ և՞... Իմ կողմից ավելացնեմ, որ պատմությունը սիրում է ոչ միայն եղած ողջ ինֆոյի համադրում, այլև գործող անձանց հոգեբանական վերլուծություն...

[Լեո]

1558