Հայ Ազգային Կոնգրես. աստիճանական ձևավորում իբրև ալտերնատիվ կառավարություն

[Chuk]

Մարտի 1-ի դեպքերի ուսումնասիրման խորհրդարանական ժամանակավոր հանձնաժողովի նախագահ Սամվել Նիկոյանը Հայ Ազգային Կոնգրեսին նամակ էր ուղարկել, որում խնդրում է ներկայացուցիչ նշանակել' Փաստահավաք խմբի երկու անդամների կողմից կազմված վերջին զեկույցի քննարկմանը մասնակցեու համար:

Հայ Ազգային Կոնգրեսի կենտրոնական գրասենյակը հայտարարում է.

« Հարցի առթիվ ինչ տեղեկություններ որ հայթայթել է, ներկայացրել է պատկան մարմնին' Փաստահավաք խմբին' այդ տեղեկությունների ստույգությունը ճշտելու ակնկալիքով:

- մենք ի սկզբանե չենք ճանաչել խորհրդարանական հանձնաժողովի իրավասությունը, բացի այդ' լրացուցիչ տեղեկություններ չունենալով, Կոնգրեսն անհարկի է համարում իր ներկայացուցչի ներկայությունը խորհրդարանական հանձնաժողովի աշխատանքներին: Այդ տեղեկությունների հավաստիությունը ճշտելը հանձնաժողովի պարտականությունն է:

Հայ Ազգային Կոնգրեսի կարծիքով մարտի 1-ի իրադարձությունների անկողմնակալ գնահատման միակ ձևը Փաստահավաք Խմբի վերականգնումն է' միջազգային փորձագետների ընդգրկմամբ:»

Աղբյուր՝ Ա1+

[Chuk]

ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

01.09.2009թ.


1. Հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը բխում է երկու երկրների եւ ժողովուրդների, ինչպես նաեւ տարածաշրջանային խաղաղության եւ կայունության շահերից։
2. Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ դիվանագիտական հարաբերությունների հաստատման եւ երկկողմ հարաբերությունների զարգացման վերաբերյալ արձանագրությունները զգալի տեղաշարժ են այդ ուղղությամբ։
3. Անընդունելի է հայ եւ թուրք պատմաբանների միջկառավարական ենթահանձնաժողովի ստեղծման մասին դրույթը, որը կասկածի տակ է դնում Հայոց ցեղասպանության իրողությունը։
4. Մտահոգություն է հարուցում երկու երկրների խորհրդարանների կողմից նշված փաստաթղթերի վավերացման պայմանը, որը Սերժ Սարգսյանին հնարավորություն է տալիս ենթահանձնաժողովի ստեղծման պատասխանատվությունը կիսել խորհրդարանի հետ, իսկ Թուրքիային՝ Լեռնային Ղարաբաղի խնդրի լուծված չլինելու պատճառաբանությամբ, ձգձգել վավերացման հարցը եւ դրանով հետաձգել հայ-թուրքական սահմանի բացումը։

Հայ Ազգային Կոնգրեսի
Կենտրոնական Գրասենյակ

[Chuk]

Հրազդանում այսօր բացվեց Հայ ազգային Կոնգրեսի նոր գրասենյակը:
Այն մինչ այդ էլ գործում էր, սակայն այսօր նրա պաշտոնական բացումն էր: Գրասենյակը տեղակայվել է Հրազդանի նախկին ավտոկայարանի, իսկ ապա` Երկրապահ կամավորականների շենքում:

Երեւանից նոր գրասենյակի բացմանը եկել էին ՀԱԿ համակարգող Լեւոն Զուրաբյանը, ՀԱԿ ներկայացուցիչներ Դավիթ Շահնազարյանը, Երջանիկ Աբգարյանը, Դավիթ Մաթեւոսյանը, Արշակ Բանուչյանը, ՍԴՀԿ վարչության անդամ Գուրգեն Եղիազարյանը:
Գրասենյակի բացմանը եկել էին նաեւ բազմաթիվ հրազդանցիներ, այդ թվում նաեւ`ազատամարտիկ Արշավիր Բոզինյանը:

Բացման խոսքով հանդես եկավ նորաստեղծ գրասենյակի ղեկավար, ՀԱԿ անդամ Մեսրոպ Մեսրոպյանը: Այնուհետեւ հրազդանցիներին ՀԱԿ-ի դիրքորոշումները, ծրագրերն ու մոտեցումները ներկայացրեց Լեւոն Զուրաբյանը:

Նա իր ելույթի սկզբում անդրադարձավ նաեւ բանտերում այս պահին գտնվող քաղբանտարկյալ ընկերներին` նշելով, որ նրանք ավելի երջանիկ են, քանի որ գիտեն` ազգանվեր պայքարի համար են բանտում: Գրասենյակի դահլիճում գտնվողները միահամուռ ծափողջյուններում հիշեցին քաղբանտարկյալներ Սասուն Միքայելյանին, Արամ Բարեղամյանին, Նիկոլ Փաշինյանին:

Իսկ Դավիթ Շահնազարյանն իր խոսքում ավելացրեց, որ այսօր միակ դրական երեւույթը երկրում այն է, որ արդեն կա ձեւավորված ընդդիմություն: «ՀԱԿ-ն արդեն անշրջելի է, ու դա իշխանությունները հասկանում են: Եթե ՀԱԿ-ը հանգեց, ապա մոտակա 10-15 տարում էլ նման բան չի լինի»,- ընդգծեց նա:

Կոնգրեսի ներկայացուցիչների ելույթներից հետո ներկա գտնվողները նրանց ուղղեցին իրենց մտահոգող հարցերը: Դրանք տարաբնույթ էին` արտաքին քաղաքականությունից մինչեւ ներքին խնդիրներ: Հեռանալիս ՀԱԿ ներկայացուցիչները ներկա գտնվողներին կոչ արեցին անպայման գալ ու մասնակցել սեպտեմբերի 18-ի հանրահավաքին, քանի որ այն շատ կարեւոր է լինելու ու կտա շատ հարցերի պատասխանները:

Աղբյուր՝ Ա1+

[Chuk]

Փոքրիկ զեղում.

44. Եղբայր եմք մեք

Վերջին մեկուկես տարվա ընթացքում Համաժողովրդական շարժման, ապա եւ` Հայ ազգային կոնգրեսի հասցեին պարբերաբար հնչում են պասիվության մեղադրանքներ։ Այդ մեղադրանքները հաճախ անհիմն են եղել, երբեմն` հիմնավոր։ Կա նաեւ գլոբալ հիմնավորում. հանրությունը հենց Կոնգրեսի հետ է կապում փոփոխության հույսերը, ու եթե որեւէ բան Հայաստանում չի փոխվում, նշանակում է` ինչ-որ բան ճիշտ չի արվում։ Նման մեղադրանքների վերլուծությունը, սակայն, ցույց է տալիս, որ դրանք էմոցիոնալ դրդապատճառներ ունեն։ Հասկանալի է, որ սթափ մտածող ամեն քաղաքացի այս իշխանության գոյության յուրաքանչյուր օրը ծանր փորձություն է համարում Հայաստանի համար։ Եւ ուրեմն` փափագում է, որ Կոնգրեսը փոխի, արագ փոխի իրավիճակը։ Կոնգրեսի առաջնորդ, ՀՀ առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն անշուշտ գիտակցում է այս պահանջարկը, սակայն նրա քաղաքական թիմի օրակարգում առաջնային տեղ զբաղեցրել են ոչ միայն փոփոխությունները, այլեւ դրանց որակը։

Եթե ավելի խորքային վերլուծության ենք ենթարկում վերջին երկու տարվա ընթացքում Հայաստանում տեղի ունեցած զարգացումները, հասկանալի է դառնում, որ Կոնգրեսը զարմանահրաշ փոփոխություններ է հարուցել մեր երկրում։ Մանավանդ «Ժառանգությունում» տեղի ունեցող խմորումները ակնհայտ դարձրին, որ դեռեւս երկու տարի առաջ սկսված քաղաքական պրոցեսները հասնելու են իրենց տրամաբանական ավարտին։ Խոսքը քաղաքական դաշտի հստակեցման մասին է. գործընթաց, որի արդյունքում հասկանալի է դառնում, թե ով ով է, ով է իշխանամետ եւ ով` ընդդիմադիր։ Ընդ որում, հասկանալի է դառնում ոչ միայն փորձագետներին, այլեւ հանրությանը, յուրաքանչյուր ընտրողի։ Տարընթերցումների տեղիք չտալու համար ընդգծեմ, որ Կոնգրեսը այս մաքրման գործընթացը հարուցում է ոչ թե ինչ-որ դավադրությունների, պայմանավորվածությունների միջոցով, այլ իր գոյության փաստով. ընդամենը։ Սա նշանակում է, որ անկախ ակտիվության չափից, սեփական գոյությամբ իսկ ՀԱԿ-ը լուրջ փոփոխություններ է հարուցում երկրում, եւ այդ պրոցեսը ոչ մի րոպե կանգ չի առել այս ընթացքում։ Ազդեցությունը, սակայն, ծնում է հակազդեցություն, եւ Դաշնակցության չկայացումը` որպես ընդդիմադիր, ու նման հեռանկարի բացակայությունը, ինչպես նաեւ «Ժառանգության» հետ տեղի ունեցողը լուրջ անհանգստություն է պատճառելու իշխանությանը, եւ հիմա ուժեր են կենտրոնացվելու ՀԱԿ-ում դեստրուկտիվ պրոցեսներ հարուցելու համար։ Այդ ուղղությամբ իշխանությունը էն գլխից էլ աշխատում է, բայց հիմա, երբ միակ ընդդիմության կարգավիճակում Կոնգրեսը վերջնական լեգիտիմություն է ստանում, իշխանական ջանքերը եռապատկվելու են։

Այս իմաստով խիստ հատկանշական է, որ մամուլում վերստին ակտիվացել է Կոնգրեսի գաղափարական բազմազանության թեման։ Կոնգրեսին մեղադրում են գաղափարական միավորում չլինելու մեջ եւ անգամ կանխատեսում նրա փլուզումը գաղափարական տարաձայնությունների պատճառով։ Ոմանք անգամ կանխատեսում են, թե ինտեգրացիոն պրոցեսների մեջ ներքաշվելով` իշխանությունները ՀԱԿ-ին զրկում են գաղափարական հենքից եւ վերջինիս ընդդիմադիր գոյությունը դարձնում անիմաստ, քանի որ եթե գլոբալ գաղափարական տարբերություններ չկան` ՀԱԿ-ը չի կարող ընդդիմադիր լինել ՀՀԿ-ին։ Այս մոտեցումը, ըստ էության, դատարկամտության արգասիք է` թե՛ տեսության եւ թե՛ պրակտիկայի մակարդակում։ Եթե անգամ մի պահ ընդունենք, թե ՀԱԿ-ի եւ ՀՀԿ-ի միջեւ գաղափարական տարաձայնություններ չկան, կրկնում եմ` եթե ընդունենք, ապա դա ոչինչ չի փոխում, որովհետեւ ԱՄՆ-ում, օրինակ, Հանրապետականներն ու Դեմոկրատները ոխերիմ հակառակորդներ են` չունենալով որեւէ խորը գաղափարական հակամարտություն։ Հանրապետական կամ դեմոկրատ լինելը ԱՄՆ-ում ինքնին գաղափար է, եւ անգամ կենցաղում երբեմն արտահայտվում է այնպես, ինչպես Հայաստանում Լեւոնականությունն ու Սերժականությունն են արտահայտվում։

Եւ ընդհանրապես` գաղափար, գաղափարականություն, գաղափարակից հասկացությունները, դրանց հայաստանյան ընկալումները որոշակի ճշգրտման կարիք ունեն։ Եթե հետեւենք Հայաստանում իշխող ընկալումներին, ստացվում է, որ եթե, կներեք անհամեստության համար, ես էլ եմ մտածում, որ ԼՂ հարցում որոշ փոխզիջումները հնարավոր են, Սամվել Նիկոյանն էլ, ուրեմն մենք գաղափարակից ենք Սամվել Նիկոյանի հետ։ Կամ եթե Ժիրայր Սեֆիլյանը ասում է` ոչ մի թիզ հող թշնամուն, իսկ ես փոխզիջումը հնարավոր եմ համարում, ուրեմն ես ու Ժիրայր Սեֆիլյանը գաղափարական հակառակորդներ ենք։ Անկեղծ ասած` ես էլ, Ժիրայր Սեֆիլյանն էլ երկար ժամանակ հենց այդպես էլ մտածում էինք։ Չգիտեմ` ինքը երբ, բայց ես իմ ու Ժիրայր Սեֆիլյանի գաղափարակից լինելը հասկացա, երբ ճանաչեցի նրա որդուն եւ անսպասելիորեն արձանագրեցի, որ իմ տանն ու Ժիրայր Սեֆիլյանի տանը նույն տեսակի մարդիկ են մեծանում, մեր որդիների աչքերի արտահայտությունը շատ նման է մեկմեկու։ Հրանտ Բագրատյանի եւ Ժիրայր Սեֆիլյանի գաղափարակից լինելը հասկացա, երբ Սեֆիլյանի որդու` 2008 թ. փետրվարին Ազատության հրապարակում ունեցած ելույթի ժամանակ ինձ համար էլ անսպասելիորեն տեսա, որ Հրանտ Բագրատյանը լուռ արտասվում է` հարթակում գտնվող մարդկանց ետեւում թաքնված։ Սա ասում եմ` ընդգծելու համար, որ գաղափար, գաղափարախոսություն հասկացությունները շատ ավելի խորն են եւ ավելի շատ հոգեւոր, բարոյական, մարդկային ոլորտին են պատկանում։ Եւ որքան էլ Ղարաբաղի հարցը եւ հայ-թուրքական հարաբերությունների հարցը առանցքային, շրջադարձային նշանակություն ունեն մեր երկրի անցյալի, այսօրվա եւ ապագայի իմաստով, այդ հարցերի նկատմամբ մեր վերաբերմունքի նույնությունն ու տարբերությունները դեռեւս չեն կանխորոշում մեր գաղափարակից կամ հակառակորդ լինելը։

ՆԻԿՈԼ ՓԱՇԻՆՅԱՆ, «Երեւան-Կենտրոն» ՔԿՀ-ից

(շարունակելի)

Աղբյուր՝ nikol.am

[Chuk]

ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

17.09.2009թ

Անտեսելով ԵԽԽՎ բանաձեւերի եւ միջազգային հեղինակավոր այլ կառույցների պահանջներն ու հորդորները, Մարտի 1-ի իրադարձություններն ուսումնասիրող ԱԺ ժամանակավոր հանձնաժողովի կազմավորման հիմքում ի սկզբանե դրվեց ոչ թե հավասարակշիռ, այլ իշխանական ուժերի ներկայացուցիչների բացարձակ մեծամասնությունն ապահովելու սկզբունքը։ Դրանով իսկ ակնհաայտ էր, որ այն նախատեսված է իրողությունները կոծկելու, պարտակելու հանցավոր հրահանգ։ Սույն հանձնաժողովի նկատմամբ անվստահությունը առավել խորացավ նրա առաջին մի քանի ամսվա ուղղորդվող ու ճապաղ աշխատանքի հետեւանքով։ Ուստիեւ, նույն միջազգային կառույցների պարտադրանքով, Մարտի 1-ի իրողությունների վստահություն ներշնչող բացահայտման նպատակով, զուգահեռ ստեղծվեց նաեւ Փորձագետների փաստահավաք խումբը՝ այս անգամ իշխանության եւ ընդդիմության հավասարակշիռ մասնակցությամբ։ Վերջինիս աշխատանքի առաջին՝ վարչախմբի համար աննպաստ արդյունքները, մասնավորապես սպանությունների բացահայտումները, ստիպեցին Սերժ Սարգսյանին դադարեցնել Փաստահավաք խմբի գործունեությունը։



ԱԺ Մարտի 1-ի իրադարձություններն ուսումնասիրող ժամանակավոր հանձնաժողովի հրապարակած վերջնական զեկույցի առիթով Հայ Ազգային Կոնգրեսը հայտարարում է.

ա) Զեկույցը կազմողները միտումնավոր մի կողմ են դրել Փաստահավաք խմբի ավելի քան 6 ամիսների ընթացքում հավաքած հսկայածավալ փաստական նյութը եւ կատարած աշխատանքի կարեւորագույն արդյունքները։

բ) Միտումնավոր տապալելով իր առջեւ դրված խնդիրները, այն է՝ մարտիմեկյան զոհերի սպանությունների հանգամանքները պարզելու, ապօրինություններն ու այլ հանցանքները բացահայտելու փոխարեն ԱԺ հանձնաժողովը ծնել է վուլգար բարոյախոսությամբ ու քաղաքական գնահատականներով լի մի հայտարարություն։

գ) Զեկույցը իրականում կազմվել է նախագահական ապարատի, Գլխավոր դատախազության եւ Հատուկ քննչական ծառայության խոհանոցում եւ մատուցվել ԱԺ հանձնաժողովին, իսկ վերջինս այն ընդունել է իր գործունեության կանոնակարգի կոպիտ խախտումներով։

դ) Հանձնաժողովը, ի դեմս վերջնական փաստաթուղթն ստորագրած քաղաքական ուժերի ներկայացուցիչների, իրագործելով իրեն տրված հրահանգը, իր կողմից կատարել է ծանրագույն հանցագործությունները կոծկելու, պարտակելու նոր մի հանցանք։ Դրանով իսկ այն իրավական պատասխանատվության հիմք է դառնալու այն անձանց համար, ովքեր ստորագրել են սույն զեկույցը։


ե) Զեկույցն ըստ էության նաեւ Սերժ Սարգսյանի՝ որպես Մարտի 1-ի ջարդի ու սպանդի գլխավոր կազմակերպիչներից եւ պատասխանատուներից մեկի նկատմամբ մեղավորության, հանցագործության յուրատեսակ մի դատավճիռ է, ապացույց այն բանի, որ խաղաղ քաղաքացիների ջարդն ու սպանդը, հազարավոր ապօրինություններն ու բռնությունները գործադրվել են միայնումիայն մեկ՝ ապօրինի իշխանությունը պահելու նպատակով։ Միայն այդ դեպքում է բացատրելի դառնում ԱԺ հանձնաժողովին փաստերը կոծկելու նրա տրված հրահանգը, ինչպես նաեւ իրականության բացահայտման դեմ հարուցած խոչընդոտներն ու փաստացի արգելանքը։

զ) Մարտի 1-ի սպանդի եւ այլ իրադարձությունների բացահայտման խնդիրը, որպես հասարկությունը բարոյապես քայքայող գործոն, նույն սրությամբ շարունակում է մնալ Հայաստանի ներքաղաքական օրակարգում, եւ Հայ Ազգային Կոնգրեսը հետեւողականորեն շարունակելու է իրականությունը բացահայտելու ու հանրությունը ներկայացնելու իր գործը:

Հայ Ազգային Կոնգրեսի
Կենտրոնական Գրասենյակ

[Chuk]

Հայտարարություն

29.09.2009թ.

Քաղբանտարկյալ Տիգրան Առաքելյանի գործը սկզբից ևեթ ոստիկանության ամոթալի ու մեղկ վարքագիծը բնութագրող փայլուն մի օրինակ էր։ Այս տարվա հուլիսի 1-ին, Հայ Ազգային Կոնգրեսի իրազեկված հանրահավաքի մասին տեղեկատվական թռուցիկները բաժանելիս, Աբովյան փողոցում երիտասարդների խմբի վրա ավազակային հարձակում էր գործել քաղաքացիական հագուստով մարդկանց մի խումբ ու նրանց ծեծի ենթարկելով փորձել խոչընդոտել թռուցիկների բաժանումը։ Դեպքից հետո լուսանկարներից պարզվեց, որ բանդիտական խմբի մեջ ճանաչվում են զգեստափոխված ոստիկաններ։ Ոստիկանությունը ստիպված էր ընդունել դա և, կատարված հանցանքի հիմքով ծառայողական քննություն սկսելու փոխարեն, կեղծելով իրողությունը՝ դիմել ճղճիմ, իր համար անպատվաբեր քայլի՝ գործը շուռ տալով երիտասարդների դեմ։ Խուլիգանության հոդվածով գործ հարուցվեց երեք երիտասարդների, այդ թվում` Տիգրան Առաքելյանի դեմ, որը և մի քանի օր անց ձերբակալվեց։ Երկար ժամանակ է, ինչ Տիգրան Առաքելյանը տեսողության հետ կապված սուր և վտանգավոր խնդրով գտնվում է կալանավայրերի հիվանդանոցում, որտեղ բացակայում են այդ հիվանդության բուժման հնարավորությունները։ Այն բանից հետո, երբ մասնագիտական հետազոտմամբ պարզվեց, որ առողջական այդ ծանր խնդիրը նա ստացել է ոստիկաններից մեկի կողմից գլխին ստացած ատրճանակի հարվածից, ոստիկանությունը, որպես պատասխան, դիմեց հերթական «ինքնապաշտպանական» նողկալի քայլին. նախաքննությունը վարող մարմնի միջոցով, քաղբանտարկյալնին, 3 ամիս անց, նոր՝ ոստիկանին դիմադրություն ցույց տալու ու մարմնական վնասվածք հասցնելու մեղադրանք առաջադրվեց, ինչը ենթադրում է 5-10 տարի ազատազրկում։

Գլխիվայր պատկերացնելով «մունդիրի» պատիվը պաշտպանելու երևույթը` ոստիկանությունը առաջնորդվում է մանր քինախնդրությամբ և բացառիկ ցինիզմով ու սադիզմով խոշտանգում է անմեղ քաղաքացուն իր քաղաքական հայացքների համար։ Այսօրինակ վարքագծով պետական ամենակարևոր ինստիտուտներից մեկը, որի բուն պարտականությունը հենց օրենքն ու օրինականությունը, քաղաքացիների իրավունքները պաշտպանելն է, իրեն ոչ միայն դուրս է դնում օրենքից, այլև դառնում համընդհանուր արգահատանքի առարկա:

Հայ Ազգային Կոնգրեսի
Կենտրոնական Գրասենյակ

[murmushka]

ՀԱԿ հայտարարություն

Հայաստան-Թուրքիա արձանագրությունների ստորագրումը իշխող վարչախմբի քաղաքական սնանկության և դիվանագիտական խեղճության հերթական ցավալի ապացույցն է:

Ցյուրիխյան ուրացման գործարքով Հայաստանի վարչախումբը նպատակ ուներ հասնել հայ-թուրքական սահմանի բացմանը' դրա դիմաց վճարելով պատմական փաստերն ուսումնասիրող տխրահռչակ հանձնաժողովի գաղափարի ընդունմամբ, դրանով իսկ' աշխարհի առջև կասկածի տակ դնելով Հայոց ցեղասպանության պատմական իրողությունը: Անգամ ինքնին անբարո ու անթույլատրելի այս գործարքը Հայաստանի սպասելիքի մասով չիրականացավ: Խորհրդարանների վավերացումից անկախ, Թուրքիան արդեն իսկ ստացել է իր ուզածը: Մինչդեռ, ինչպես մինչև փաստաթղթերի ստորագրումը, այնպես էլ դրանից հետո, Թուրքիան ամենաբարձր մակարդակով շարունակում է պետական սահմանների բացման հարցը պայմանավորել Լեռնային Ղարաբաղի խնդրով, մասնավորապես' անվտանգության գոտի հանդիսացող տարածքների վերադարձմամբ:

Անխուսափելի այս ընթացքի մասին Հայ ազգային կոնգրեսն ահազանգում է մեկ տարի շարունակ' զգուշացնելով, որ պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծման գաղափարին Սերժ Սարգսյանի տված հավանությունից հետո հայ-թուրքական հարաբերությունների և ղարաբաղյան կարգավորման խնդիրները ներառվելու են մեկ փաթեթի մեջ:

Հայ-թուրքական արձանագրությունների ստորագրումը հետևանք է վերջին տասը տարիների ընթացքում Ռ. Քոչարյանի և Ս. Սարգսյանի վարած քաղաքականության, որի պատճառով երկրում ստեղծվեց քրեաօլիգարխիկ, կոռումպացված համակարգ, իսկ Ցեղասպանության հարցն ընդգրկվեց արտաքին քաղաքականության օրակարգ' այդ դարձնելով քաղաքական սակարկության առարկա: Չունենալով ժողովրդի աջակցությունը և իր հենարանը փնտրելով միջազգային հանրության շահերն սպասարկելու մեջ' Ս. Սարգսյանի վարչախումբը պատրաստվում է նույնքան անընդունելի զիջումների ղարաբաղյան հիմնախնդրում:

Հակազգային այս գործընթացը կանխելու և հետագա կորուստներից խույս տալու միակ միջոցը, ինչպես մեկ տարի առաջ, այնպես էլ հիմա, Հայ ազգային կոնգրեսը շարունակում է համարել Սերժ Սարգսյանի հրաժարականը, ինչին տվյալ պայմաններում հնարավոր է հասնել միայն համընդհանուր ընդվզմամբ և այդ պահանջի շուրջ հայաստանյան քաղաքական ուժերի և հասարակության տարբեր խավերի առավելագույն համախմբմամբ:

[Rammer]

Լևոն Տեր–Պետրոսյանը Թինա Քեյդենաուի հետ քննարկել է հայ-թուրքական հարաբերությունները

18:33 • 21.10.09

Հոկտեմբերի 21-ին ՀՀ առաջին նախագահ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը հանդիպել է ԱՄՆ պետքարտուղարի եվրասիական հարցերով տեղակալի օգնական Թինա Քեյդենաուի և Հայաստանում ԱՄՆ արտակարգ և լիազոր դեսպան Մարի Յովանովիչի հետ։

Հանդիպման ընթացքում քննարկվել են հայ-թուրքական հարաբերություններում տեղի ունեցող զարգացումները, ինչպես նաև Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության կարգավորման գործընթացին առնչվող հարցեր։ Հատուկ անդրադարձ է եղել Հայաստանում ժողովրդավարության վիճակին, մասնավորապես` քաղբանտարկյալների ազատ արձակման, կոռուպցիայի դեմ պայքարին վերաբերող հարցերին։

Հանդիպմանը մասնակցել են Հայ ազգային կոնգրեսի կենտրոնական գրասենյակի ներկայացուցիչներ Լևոն Զուրաբյանը և Ավետիս Ավագյանը։

Tert.am

[Chuk]

ՀԱՅՏԱՐԱՐՈՒԹՅՈՒՆ

27.10.2009թ.

Տաս տարի առաջ, 1999թ. հոկտեմբերի 27-ին Հայաստանում տեղի ունեցավ իր ցինիզմով աննախադեպ ու սահմռկեցուցիչ մի ոճիր, ինչի նույնարժեք զուգահեռները դժվար է գտնել ոչ միայն Հայոց, այլև համաշխարհային պատմության մեջ։ Խորհրդարանում նիստի ժամանակ գնդակահարվեցին Ազգային ժողովի նախագահ Կարեն Դեմիրճյանը, վարչապետ Վազգեն Սարգսյանը, ԱԺ նախագահի տեղակալներ Ռուբեն Միրոյանը և Յուրի Բախշյանը, պատգամավորներ Հենրիկ Աբրահամյանը, Միքայել Քոթանյանը, Արմենակ Արմենակյանը, կառավարության անդամ Լեոնարդ Պետրոսյանը։

Հոկտեմբերի 27-ը պետական հեղաշրջմամբ իրականացված իշխանության բռնազավթում էր ահաբեկչության ճանապարհով։ Դրանով ահաբեկչությունը, որպես այդպիսին, դարձավ վարչախմբի հիմնական գործիքը իշխանության հետագա պահպանման ու վերարտադրման համար՝ ուղղված ոչ միայն անհատների, այլև ողջ հասարակության դեմ։

Հոկտեմբերի 27-ը ոչ թե ավարտված ակտ՝ մահափորձ է անհատների, պետական գործիչների դեմ, այլև մի շարունակական ահաբեկչություն-գործընթաց, դավաճանություն է հայկական պետականության, Հայաստանի պետական անվտանգության նկատմամբ և առ այսօր շարունակում է բերել ազգակործան աղետներ։

Հոկտեմբերի 27-ը սկիզբ դրեց համընդհանուր, սողացող, ժամանակի ընթացքում ավելի ու ավելի խորացող խրոնիկ ապատիայի, սեփական երկրում անպաշտպանության ու անապահովության սպանիչ մի զգացումի, ինչը դրան հաջորդած շրջանում շուրջ կես միլիոնանոց կործանարար արտագաղթի հիմնական պատճառն է։ Հայրենազրկված, աղքատության մեջ տառապող, ճակատագրերը խեղված հարյուր հազարավոր մարդիկ, ըստ էության, նույն այդ ոճրագործության, դրա իրական մեղավորների չբացահայտման, դրա քաղաքական հետևանքների անմիջական զոհերն են։

Բացահայտված ու դատապարտված չլինելով՝ Հոկտեմբերի 27-ի հետևանքները ոչ միայն չեն ամոքվում, այլև այդ ոճիրն այսօր էլ շարունանում է՝ ժամանակի հետ առարկայացող շատ ավելի աղետալի ու ազգակործան դրվագներով, դրանից են ծնվել՝

• 2004թ. ապրիլի 12-ի բարբարոսությունը,
• խաղաղ ցուցարարների մարտիմեկյան ջարդը և հրեշավոր սպանդը,
• Հայոց ցեղասպանության ցյուրիխյան ամոթալի ուրացումը,
• Լեռնային Ղարաբաղի՝ կործանման եզրին հասցված խնդիրը։

Հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործությունը մնալու է որպես Հայոց պատմության ամենասև էջը, եթե նույնիսկ ինչ-որ ժամանակ վերացվեն դրա հետևանքները։

Հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործությունը մնալու է որպես հայկական պետականության ճակատի ամոթալի խարանը, քանի դեռ չեն բացահայտվել հրեշավոր այդ մտահղացման հեղինակներն ու պատվիրատուները։

Հոկտեմբերի 27-ի ոճրագործությունը մնալու է որպես հայկական պետության հիմքերը քայքայող հիմնական գործոնը, քանի դեռ բոլոր մեղավորները չեն կրել իրենց արժանի պատիժը։

Տաս տարի անց դեռ օդում կախված են փաստաբանների և զոհերի հարազատների միաբերան հայտարարությունը՝ ՙՀոկտեմբերի 27-ը չի բացահայտվի այս իշխանության պայմաններում՚։ Ուստիև Հոկտեմբերի 27-ի զոհերի հիշատակին հարգանքի տուրք մատուցելը Հայ Ազգային Կոնգրեսի համար այսօր հիշատակի ծես-արարողություն, իսկ ընդհանրապես ամենօրյա վճռական պայքար է՝ երկրի սահմանադրական կարգը վերականգնելու միջոցով դրա նորանոր չարիքները կանխելու, գործած ավերածությունների հետևանքները վերացնելու, ժողովրդավարական ու բարեկեցիկ հասարակարգ ձևավորելու, յուրաքանչյուրի ազատության ու արժանապատիվ կյանքի համար:

Հայ Ազգային Կոնգրեսի
Կենտրոնական Գրասենյակ

[Chuk]

Հայտարարություն

05.11.2009

Հոկտեմբերի 22-ին Ազգային Ժողովում տեղի ունեցած «Հեռուստառադիո-հեռարձակման թվայնացման գործընթացը և դրա ներդրման հետևանքները Հայաստանում» թեմայով լսումները կրկին ապացուցեցին, որ Հայաստանում պետական մակարդակով ջանքեր են գործադրվում ոտնահարելու ազատ խոսքը:

«Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» օրենքում 2008 թ. սեպտեմբերի 10-ին ՀՀ ԱԺ-ում օրենքով կատարված փոփոխություններով՝ Հայաստանում արգելվեցին հեռարձակման արտոնագրման մրցույթները մինչև 2010թ. հուլիսի 20-ը: Այդ նախաձեռնությունը ՀՀ Կառավարությունը հիմնավորել էր Հայաստանում հեռարձակման թվայնացման գործընթացի ներդրումով: Այդ օրենսդրական փոփոխությունից հետո՝ Հայաստանում մի շարք հեռուստաընկերություններ և ռադիոընկերություններ, որոնց արտոնագրի գործողության ժամկետն արդեն լրանում էր՝ առանց մրցույթի, միայն Հեռուստատեսության և ռադիոյի ազգային հանձնաժողովի կողմից արտոնագրի ժամկետի երկարաձգմամբ՝ շարունակեցին հեռարձակումն այն պայմաններում, երբ «Ա1+» հեռուստաընկերությունը եթերազրկվեց արտոնագրի կորստից ժամեր անց:

Ի հեճուկս հասարակության և միջազգային կազմակերպությունների քննադատությանը, նաև Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի 2008 թվականի վճռի, որով հաստատվեց, որ խախտվել է «Ա1+» տեղեկատվություն տարածելու իրավունքը, ինչպես նաև այն, որ յոթ կապուղիներով մրցույթների արդյունքները ապօրինի էին՝ կառավարությունը չձեռնարկեց միջոցներ վերացնելու իրավունքի այս հաստատված խախտման հետևանքները՝ տրամադրելու «Ա1+-ին» կապուղի, ապահովելու ազատ կապուղիներում մրցույթի անցկացումը, կամ առնվազն չնախաձեռնեց հաճախականությունների տիրույթի աուդիտ միջազգային մասնագետների կողմից: 2008 թվականի սեպտեմբերին այդ օրենքի ընդունումից շուրջ 14 ամսվա ընթացքում չի ընդունվել նաև հեռարձակման թվայնացման հայեցակարգը:

Խորհրդարանական լսումները բացահայտեցին, որ Երևանում կան չօգտագործված, չհատկացված կապուղիներ, ինչը տարիներ շարունակ թաքցվում էր ՀՀ կառավարության կողմից: Կառավարության ներկայացուցչներն էլ, փաստորեն, չհերքեցին ՀՀ ԱԺ լրումներին ԵԽ փորձագետի կողմից հայտնած այդ տեղեկությունը:

Համարելով «Հեռուստատեսության և ռադիոյի մասին» օրենքում անցած տարվա սեպտեմբերին արված փոփոխությունները միջոց, որով ըստ էության արգելվեց իշխանությունների վերահսկողությունից դուրս գտնվող հեռուստաընկերության հնարավորությունը՝ մրցույթի մասնակցելու միջոցով եթեր վերադառնալու, Հայ Ազգային Կոնգրեսը դատապարտում է իշխանությունների շարունակական գործունեությունը` ազատ խոսքի, ազատ մամուլի ճնշման ուղղությամբ: Այն պայմաններում, երբ ՀՀ կառավարության որոշմամբ 5 հեռուստակապուղի առանց մրցույթի, և ոտնահարելով միջազգային հարաբերություններում ընդունված փոխադարձության սկզբունքը, տրվել է օտարերկրյա հեռուստաընկերություններին՝ տեղական ընկերությունները տարիներ շարունակ զրկված են մրցույթի մասնակցելու, հեռուստա և ռադիոեթերով տեղեկություն տարածելու հնարավորությունից:

ՀԱԿ-ը պահանջում է, որ վերականգնվի հեռուստատեսության և ռադիոյի ոլորտում մրցակցությունն ու մամուլի ազատությունը` շուկայական հարաբերությունների և խոսքի ազատության սկզբունքների համաձայն, ինչպես երաշխավորվում է Հայաստանի միջազգայնորեն ստանձնած պարտավորություններով: Որպես առաջին քայլ անհրաժեշտ է շտապ անցկացնել հեռուստա և ռադիո հաճախականությունների տիրույթի միջազգային աուդիտ, որի արդյունքներով ազատ կամ արտոնագրի ժամկետը լրացած հաճախականություններում անցկացնել մրցույթներ:

Հայ Ազգային Կոնգրեսի
Կենտրոնական Գրասենյակ

[Chuk]

Հայտարարություն

06.11.2009թ.

Հայ Ազգային Կոնգրեսը բազմիցս նախազգուշացրել է, որ ֆինասատնտեսական ճգնաժամի պայմաններում Հայաստանի կառավարության կողմից ձեռնարկված քայլերը խիստ անհամարժեք են առկա բացասական զարգացումները կանխելու կամ մեղմելու համար: Արված բազմաթիվ նախազգուշացումները անտեսելու հետևանքը եղավ այն, որ անգամ արտաքին աշխարհից ներգրավելով աննախադեպ` 1.5 մլրդ դոլարի վարկ, տնտեսական անկման պաշտոնական ցուցանիշով Հայաստանը գերազանցում է ԱՊՀ բոլոր և աշխարհի գրեթե բոլոր երկրներին: Իշխանության կողմից, այսպես կոչված, կանխարգելիչ տնտեսական միջոցառումները փաստորեն ուղղված են ոչ թե պետության և սեփական քաղաքացիների շահերի պաշտպանությանը և առկա խնդիրների լուծմանը, այլ իշխանական կոռումպացված համակարգի սնուցման, ամրապնդմանն ու պահպանմանը:
Կառավարությունը ամբողջ 2009թ. ընթացքում, քողարկելով սեփական ձախողումները և որևէ լուրջ խնդիր լուծելու անկարողությունը, օրենքը շրջանցող տարբեր եղանակներով վերափոխեց բյուջեի մասին Ազգային ժողովի ընդունված օրենքը՝ ըստ էության հետին թվով իրականացվեց բյուջեի ստվերային սեկվեստր: Նման պայմաններում մշակվեց և Ազգային ժողով ներկայացվեց գալիք, 2010թ. Պետական բյուջեի նախագիծը, որում անտեսված են մեր երկրի առջև ծառացած իրական խնդիրները և մարտահրավերները: Այսպես.

• Ընթացիկ տարվա ծրագրի համեմատ նախատեսվում է եկամուտների ծավալի շուրջ 25 տոկոս նավազեցում, այն դեպքում, երբ իշխանությունների կողմից հաջորդ տարվա համար կանխատեսվում է տնտեսական աճ:
• 2009-ի համեմատ լուրջ կրճատումներ են արված կրթության (շուրջ 25 %) և պաշտպանության ոլորտներում՝ (ավելի քան 22 %), այն դեպքում, երբ գրեթե անփոփոխ են թողնված պետական ապարատի պահպանման ծախսերը:
• Հարկեր – համախառն ներքին արդյունք հարաբերակցության մեջ ծրագրված է հարկերի խիստ ցածր և նվազող մակարդակ, ինչը ըստ էության նշանակում է, որ իշխանությունները չեն պայքարելու ստվերի ու կոռուպցիայի դեմ:
• Նախատեսվում է բյուջեի հսկայական պակասորդ՝ ՀՆԱ-ի 6.5% չափով:

Հայ Ազգային Կոնգրեսն արձանագրում է, որ այս բյուջեն որևէ իշխանության համար սեփական սխալների և անհեռատեսության արձանագրման և ՀՐԱԺԱՐԱԿԱՆԻ բյուջե է:


Գիտակցելով, որ տնտեսական անկման և ֆինանսական ճգնաժամի խորացումը, այն կանխելուն ուղղված ոչ համարժեք քայլերը հղի են ընդհուպ հումանիտար աղետի սպառնալիքով, Հայ Ազգային Կոնգրեսը հերթական անգամ իր պարտքն է համարում ներկայացնել այն սկզբունքներն ու միջոցառումները, որոնց գործադրմամբ միայն հնարավոր է մեղմել առկա ծանր և սպասվող վատթար կացությունը.

• 2010թ. Պետական բյուջեի հիմքում պետք է դրվեն հատուկ հակաճգնաժամային հնգամյա տնտեսական ու սոցիալական և ֆինանսական ծրագրավորման սկզբունքները: Վերոհիշյալ ծրագրի առանցքը պետք է կազմեն հակաճգնաժամային իրատեսական միջոցառումները, այլ ոչ հեքիաթային ու վերացական խոստումներն ու դատողությունները:
• Հնգամյա այդ ժամանակահատվածում եկամուտների հավաքագրման մակարդակը պետք է աստիճանաբար բարձրացնել, հասցնելով հարկեր -ՀՆԱ հարաբերակցությունը 22% մակարդակի:
• Ընդունել Հարկային ու մաքսային բարեփոխումների ցանկն ու համապատասխան փաստաթղթերը, ինչը պետք է ուղղված լինի պրոգրեսիվ հարկման սկզբունքի կիրառմանը` հարկային բեռի տեղափոխմանը սպառողից դեպի եկամուտ ստացողը, ցածր եկամուտ ստացողներից դեպի բարձր եկամուտ ստացողը, դեպի հասարակության ունևոր հատվածը;
• Մշակել համակարգային փոփոխությունների փաթեթ, որը պետք է ներառի հակակոռուպցիոն և հակամենաշնորհային միջոցառումների իրական ծրագիր, սահմանելով ՀՀ-ում արդար մրցակցային տնտեսական մթնոլորտ:
• Խրախուսել ոչ թէ էլիտար բնակարանաշինարարության, այլ մատչելի սոցիալական բնակարանաշինությանն ուղղված ծրագրերը, այդ թվում նորաստեղծ, երիտասարդ ընտանիքների համար;
• Պետք է կազմել գործազրկության կրճատմանն ուղղված հատուկ ծրագիր, մասնավորապես` միջգյուղական, տեղական նշանակության ճանապարհների վերականգնման, գյուղական համայնքներում տարաբնույթ ենթակառուցվածքային ու համայնքների զարգացմանն ուղղված միջոցառումներ և դրանց բյուջետային ֆինանսավորման նախատեսում;
• Արտասահմանից ստացված վարկերն առավելապես ուղղել պահանջարկի, այլ ոչ թե առաջարկի ընդլայնմանը, դադարեցնել, այսպես կոչված, ՙէլիտար՚ կառուցապատողների վարկավորումը (երաշխիքների տրամադրումը) և այլն:

Կոնգրեսն ունի տնտասական ճգնաժամից դուրս գալու միջոցառումների իր ծրագիրը: Մի քանի տասնյակ օրենքների, որոշումների ընդունումով և համապատասխան քաղաքական կամքի առկայության դեպքում հնարավոր կլինի երկիրը վերադարձնել զարգացման ուղի: Առաջիկայում Հայ Ազգային Կոնգրեսը կներկայացնի այդ ծրագիրը:

Հայ Ազգային Կոնգրեսի
Կենտրոնական Գրասենյակ

[murmushka]

Լևոն Տեր-Պետրոսյանի ելույթը ակտիվի հանդիպմանը

11.11.09
Իմ նախորդ ելույթում (18.09.2009) ես խոստացել էի մի այլ առիթով ավելի հանգամանորեն անդրադառնալ հայ-թուրքական արձանագրություններին։ Կարծում եմ, դրանց ստորագրման արդյունքում հստակեցված ներկա իրավիճակը հարմարագույն առիթն է այդ խոստումը կատարելու համար։ Ես կաշխատեմ զերծ մնալ զգացմունքային գնահատականներից եւ կատարվածն ու դրա հետեւանքները վերլուծել բացառապես քաղաքական տեսակետից։ Ստիպված եմ միայն զգուշացնել, որ ի հեճուկս մամուլի սպասումների, ելույթս ոչ թե ծրագրային է, այլ բացատրական, թեեւ չեմ ժխտում նաեւ ծրագրային ելույթի անհրաժեշտությունը։
* * *
Եւ այսպես, հակառակ Հայաստանում եւ Սփյուռքում ծավալված բողոքի տպավորիչ ցույցերին, Սերժ Սարգսյանը, ինչպես եւ սպասվում էր, այնուամենայնիվ ստորագրեց խնդրո առարկա վիճահարույց արձանագրությունները՝ ակնհայտորեն ղեկավարվելով ոչ թե պետական կամ ազգային շահերով, այլ արտաքին աշխարհում լեգիտիմություն ձեռքբերելու եւ սեփական իշխանությունը պահպանելու նպատակով։ Հայ եւ թուրք պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծման հարցում նրա դրսեւորած անհարկի զիջումը բավական է այս պնդումը անառարկելի համարելու համար, քանի որ որեւէ այլ նկատառումով դա ուղղակի անհնար է բացատրել։ Զարմանալու ոչինչ չկա. կար ժամանակ, երբ հայ թագավորները, համապատասխան ծառայությունների դիմաց, իշխանության տվչություն (ինվեստիտուրա) էին ստանում արաբներից, կար ժամանակ՝ մոնղոլներից, այժմ էլ ահա, Սարգսյանը տվչություն է ստանում Արեւմուտքից։
Արդարությունը պահանջում է նշել, սակայն, որ Սերժ Սարգսյանը միայնակ չիրագործեց հայ–թուրքական արձանագրությունների ստորագրման ծրագիրը։ Այդ հարցում նրան անվերապահ աջակցություն ցուցաբերեցին՝ Հայաստանի Հանրապետական, Օրինաց Երկիր եւ Բարգավաճ Հայաստան կուսակցությունները, Հայոց եկեղեցու գերագույն հոգեւոր խորհուրդը՝ առաջնորդությամբ Գարեգին Բ կաթողիկոսի, ՀՀ նախագահին առընթեր Հանրային խորհուրդը՝ Վազգեն Մանուկյանի գլխավորությամբ, Ամերիկայի Հայկական համագումարը՝ նախագահությամբ Հրայր Հովնանյանի, Հայ բարեգործական ընդհանուր միությունը՝ պատվո նախագահությամբ Լուիզ-Սիմոն Մանուկյանի, ՀՀ Գիտությունների ակադեմիայի նախագահությունը՝ գլխավորությամբ Ռադիկ Մարտիրոսյանի, Հայաստանի քրեաօլիգարխիկ տնտեսական վերնախավը՝ հանձինս բոլոր մականունավոր հայտնի դեմքերի, Պետական բուհերի ռեկտորները՝ ի դեմս Արամ Սիմոնյանի, Սուրեն Զոլյանի եւ մյուսների, եւ վերջապես, ողջ նոմենկլատուրային մտավորականությունը՝ Զորի Բալայանի, Սոս Սարգսյանի, Պերճ Զեյթունցյանի, Ռուբեն Գեւորգյանցի եւ այլոց լուռ համաձայնությամբ։ Հատկանշական է, սակայն, որ նշածս կազմակերպությունների ու խավերի ներկայացուցիչներից ոչ ոք, բացի հատուկենտ Հանրապետականներից, քաջություն չունեցավ անհատապես պաշտպանելու Սերժ Սարգսյանի որդեգրած քաղաքականությունը, այլ փոքրոգաբար պատսպարվեց անձնական պատասխանատվություն չպահանջող կոլեկտիվ սատարումների եւ հայտարարությունների ետեւում։ Բոլորը, փաստորեն, լքեցին ու մենակ թողին իրենց նախագահին։ Ոչ մի նախարար, ոչ մի ակադեմիկոս, ոչ մի ռեկտոր, ոչ մի օլիգարխ եւ ոչ մի մտավորական անձամբ չկանգնեց նրա կողքին։
Ինչ վերաբերում է հայ–թուրքական արձանագրությունների քննադատներին, ապա որպես այդպիսիք, տարբեր նկատառումներով ու դրսեւորումներով, հանդես եկան սփյուռքահայ զանգվածները, Մեծի տանն Կիլիկիո կաթողիկոսությունը, Հայ Ազգային Կոնգրեսը, Հայ Հեղափոխական Դաշնակցությունը, Սոցիալ-Դեմոկրատ Հնչակյան կուսակցությունը, Ժառանգությունը, Նոր Ժամանակները, Միացում եւ Սարդարապատ հասարակական շարժումները, Ռամկավար-Ազատական կուսակցության որոշ թեւեր, Դաշնակցության հրապարակային միջոցառումներին միացած շուրջ մեկ տասնյակ մանր կազմակերպություններ, ինչպես նաեւ մի քանի անհատ քաղաքական գործիչներ կամ քաղաքագետներ՝ Վարդան Օսկանյան, Տիգրան Թորոսյան, Անդրանիկ Թեւանյան, Արամ Ամատունի, Հակոբ Բադալյան եւ այլք։ Հարկ է նկատի ունենալ, սակայն, որ ընդդիմախոս ճամբարը, առերեւույթ ընդհանրությամբ հանդերձ, ի հայտ բերեց մոտեցումների մի սկզբունքային տարբերություն՝ մոտեցումներ, որոնցից մեկի կրողը Հայ Ազգային Կոնգրեսն է, իսկ մյուսինը՝ մնացյալ բոլոր թվարկված ուժերը։ Այս հանգամանքն առաջացրեց որոշ թյուրըմբռնումներ ու անհասկացողություններ, որոնք կարոտ են հստակ պարզաբանումների։

[murmushka]

Մինչ այդ, սակայն, անհրաժեշտ է նշել, որ հստակ սահմանազատված այս երկու ճամբարներից բացի, եղավ նաեւ անտարբերների մի հսկայական զանգված, որն ընդհանրապես որեւէ կերպ չարձագանքեց հայ–թուրքական արձանագրություններին, ինչպես չի արձագանքում նաեւ Ղարաբաղյան կարգավորման վտանգավոր զարգացումներին։ Որքան էլ տխուր ու մտահոգիչ, այս երեւույթը, սակայն, զարմանալի չէ, քանի որ սեփական իշխանություններից ճնշված, իրավազրկված, կեղեքված ու սովորական գոյաքարշության դատապարտված ժողովրդից չի կարելի հայրենասիրական պոռթկում սպասել։ Ընդ որում, նշված երեւույթը, որը գիտականորեն ուսումնասիրված է, հատուկ է ոչ միայն մեզ, այլեւ բոլոր մնացյալ ժողովուրդներին։ Այն բազմիցս դրսեւորվել է պատմության մեջ եւ եղել շատ պետությունների ու նույնիսկ կայսրությունների կործանման պատճառներից մեկը։ Հասարակության անտարբերությունն, անշուշտ, առայժմ ձեռնտու է իշխանություններին, եւ պետք է, առաջին հերթին, անհանգստացնի ընդդիմությանը։ Բայց վերջին հաշվով, այդ անտարբերությունը շրջվելու է իշխանությունների դեմ։ Երբ որեւէ վճռական պահի նրանք կարիքն ունենան հասարակության աջակցության, այդ աջակցությունը չեն ստանալու։ Սակայն սա, թեեւ չափազանց կարեւոր, բայց միանգամայն առանձին հարց է, որը դուրս է մեր քննության բուն առարկայից՝ ընդդիմադիր ճամբարի դիրքորոշումների գնահատականից։
* * *
Ըստ այդմ, անզեն աչքով իսկ նկատելի է, որ ի տարբերություն Կոնգրեսի, որը հայ–թուրքական արձանագրություններին ընդդիմացավ ռեալ քաղաքականության դիրքերից, մյուս ուժերը խնդիրը տեղափոխեցին գաղափարախոսական հարթություն, այսինքն՝ Հայ դատի ոլորտ, որը ոչ մի կապ չունի ռեալ քաղաքականության եւ մեր երկրի իրական շահերի հետ։ Կոնգրեսն արտահայտեց երկու հստակ առարկություն, որոնցից մեկը վերաբերում է Ցեղասպանության իրողությունը կասկածի տակ դնող պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծմանը, մյուսը՝ արձանագրությունների վավերացման պայմանին, որը Թուրքիայի համար հնարավորություն է ստեղծում Հայաստանի հետ հարաբերությունների կարգավորումը պայմանավորել Ղարաբաղի հարցի լուծմամբ։ Ի տարբերություն Կոնգրեսի, Հայդատականություն դավանող քաղաքական ուժերը նշված առարկություններին գումարեցին նաեւ հայ–թուրքական ընդհանուր սահմանի ամրագրման անընդունելիության, Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանության ու հայ ժողովրդի պատմական իրավունքների ճանաչման, ինչպես նաեւ արեւմտահայության կրած նյութական վնասների փոխհատուցման հարցերը։
Այսպիսով, այդ ուժերը տպավորություն ստեղծեցին, թե իբր հայ–թուրքական արձանագրությունների քննադատության հարցում Կոնգրեսը պասիվություն ու անսկզբունքայնություն է դրսեւորում, եւ միայն իրենք են լրջորեն պայքարում Սերժ Սարգսյանի վարած «ազգակործան» քաղաքականության դեմ։ Այնինչ իրականում, իրենց առաջ քաշած իռացիոնալ պահանջներով, նրանք մի կողմից անլրջացրին արձանագրությունների պարունակած ամենավտանգավոր դրույթի՝ պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծման մերժելիության փաստարկը, մյուս կողմից՝ մեծագույն ծառայություն մատուցեցին Սերժ Սարգսյանին, ակամա բարձրացնելով վերջինիս միջազգային վարկը։ Հակառակ հայաստանյան եւ մանավանդ սփյուռքյան ցույցերում կրած անձնական նվաստացումներին, Սարգսյանը ազգայնական հիստերիայի շնորհիվ միջազգային ասպարեզում անսահմանորեն ուժեղացրեց իր դիրքերը, աշխարհին ներկայանալով որպես 21-րդ դարին արժանի իրատես ու վճռական պետական գործիչ, որը պատրաստ է հանուն իր սկզբունքների դիմել համարձակ ու ոչ ամբոխահաճ իրագործումների։ Ամենեւին պատահական չէ, հետեւաբար, որ արձանագրությունների ստորագրումից անմիջապես հետո նա ճանաչվեց «շաբաթվա եւրոպացի», որից դեպի Նոբելյան մրցանակ մի քայլ է մնում, եւ այդ քայլը հայտնի է բոլորին։
Ծայրահեղ ազգայնականները, մանավանդ Դաշնակցությունը, իրենց անհարմար վիճակի մեջ են դնում նաեւ մի այլ առումով, այն է՝ մի կողմից պաշտպանելով առանց նախապայմանների հարաբերությունների հաստատման սկզբունքը եւ դրա հիման վրա բողոքելով Թուրքիայի ներկայացրած նախապայմանների դեմ, մյուս կողմից՝ վերջինիս առջեւ սեփական նախապայմանները դնելով։ Մերկապարանոց չթվալու համար հարկ եմ համարում մի ընդարձակ մեջբերում կատարել «ՀՅԴ Հայաստանի կազմակերպության գործունեության ուղենիշերը» վերնագիրը կրող փաստաթղթից (23.10.2009թ.), որում այդ մասին բառացիորեն ասված է հետեւյալը. «Հայաստանի եւ Թուրքիայի միջեւ բնականոն հարաբերություններ հաստատելու համար նախադրյալներ կարող են ստեղծվել միայն Թուրքիայի կողմից Հայոց ցեղասպանությունը ճանաչելու եւ հատուցման պատրաստակամություն դրսեւորելու, ինչպես նաեւ թուրք–ադրբեջանական միասնական հակահայկական քաղաքականությունը դադարեցնելու դեպքում։ Պատմական այս շրջափուլում առանց նախապայմանների երկկողմ հարաբերությունները կարգավորելու գործընթաց սկսելը չափազանց լուրջ եւ պատասխանատու քայլ է եւ Հայաստանի կողմից միակ զիջումը պետք է հանդիսանա։ ...ՀՀ արտաքին քաղաքականությունը պետք է անհրաժեշտ դիմակայություն ապահովի թուրք–ադրբեջանական տանդեմի հակահայկական ծրագրերին եւ առաջնորդվի հետեւյալ սկզբունքներով. –Թուրքիայի կողմից ներկայացվող նախապայմանները գնահատել որպես անօրինական եւ մեր ազգային արժանապատվությունը վիրավորող. –Բացառել հայ–թուրքական հարաբերությունների եւ ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման առկա գործընթացների փոխկապակցումը, ինչը կհանգեցնի Հայ Դատի ամբողջական փաթեթի անթույլատրելի տրոհման. –Չկնքել որեւէ պայմանագիր, որով կարող է ուժը կորցված ճանաչվել կամ վերացվել ԱՄՆ նախագահ Վուդրո Վիլսոնի իրավարար վճռի միջազգային իրավական նշանակությունը. –Մինչեւ բովանդակ հայ ժողովրդի անժամանցելի իրավունքների վերականգնումը ՀՀ արտաքին քաղաքականության օրակարգի անքակտելի մասը պետք է կազմեն Հայոց ցեղասպանության ճանաչման եւ փոխհատուցման հարցերը. –Բացառել Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման գործընթացը թուլացնող որեւէ գործողություն՝ այդպիսով ի չիք դարձնելով ուրացման թուրքական քաղաքականության փորձերը»։
Մարդ կարող է ուղղակի թեւաթափ լինել քաղաքականության հետ կապ չունեցող եւ հակասություններով լի այս բառակույտից։ Եթե խնդիրը չվերաբերեր մի այնպիսի լուրջ թեմայի, ինչպիսին հայ–թուրքական հաշտեցումն է, ապա կարելի էր կարծել, թե մենք գործ ունենք ոչ թե կուսակցական ծրագրի, այլ քաղաքական պամֆլետի հետ։ Այդուհանդերձ, որքան էլ խրթին ու հակասական, ասվածի իմաստը չափազանց պարզ է. ըստ Դաշնակցության՝ Հայաստանը Թուրքիայի հետ հարաբերությունները պետք է կառուցի այնպիսի պայմանագրի հիման վրա, որը չբացառի ապագայում վերջինիս առջեւ Ցեղասպանության ճանաչման եւ տարածքային ու նյութական փոխհատուցման պահանջներ դնելու հնարավորությունը։ Տրված լինելով, որ Թուրքիան երբեք չի համաձայնի նման պայմանների, հետեւաբար, նույնքան պարզ է նաեւ այս դիրքորոշման նպատակը, այն է՝ ամեն ինչ անել հայ–թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը վիժեցնելու համար, որքան էլ Դաշնակցությունը պնդի, թե «դեմ չէ եւ երբեք էլ դեմ չի եղել Հայաստան–Թուրքիա հարաբերությունների բնականոնացմանը» (ՀՅԴ առաջարկած փոփոխությունները, Երեւան 2009, էջ 2)։ Դաշնակցության եւ հայդատական մյուս ուժերի պատկերացմամբ՝ հայ–թուրքական հարաբերությունները պետք է բնականոնացվեն ոչ թե փոխզիջումների ու բարի կամքի դրսեւորման, այլ Թուրքիայի անվերապահ կապիտուլյացիայի հիման վրա։ Իսկ քանի որ Թուրքիան, կարծես թե, կապիտուլյացիայի մտադրություն չունի, նրանք քաջություն պետք է ունենան բացեիբաց հայտարարելու, որ ընդհանրապես դեմ են հայ–թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանը։ Վերջիվերջո, ինչների՞ս է պետք այդ կարգավորումը, եթե Վարդան Օսկանյանի հանճարեղ դատողությամբ՝ Հայաստանը դեռ հարյուր տարի էլ կարող է զարգանալ շրջափակումների պայմաններում։

[murmushka]

Բացի այս ամենից, Հայդատական ուժերի առնվազն մի մասի պահվածքն անլուրջ ու խոցելի է նաեւ պարկեշտության առումով։ Բոլորովին անհասկանալի է, օրինակ, թե ինչ իրավունքով է Դաշնակցությունը բողոքում հայ–թուրքական ներկա սահմանների դեմ, երբ ինքն է Ալեքսանդրապոլի պայմանագրով գծել այդ սահմանները։ Կամ ինչպե՞ս է Թուրքիայից պահանջում ճանաչել հայ ժողովրդի պատմական իրավունքները, երբ նույն այդ պայմանագրով հրաժարվել է Սեւրի դաշնագրից։ Ասվածը հավասարապես վերաբերում է Վարդան Օսկանյանին։ Ինչո՞ւ է, հանկարծ, նա հիշել Արեւմտահայաստանն ու հայրենի Մարաշը, երբ իր պաշտոնավարության շրջանում որեւէ կերպ չարձագանքեց Թուրքիայից հողային պահանջներ չունենալու մասին Ռոբերտ Քոչարյանի արած հայտարարությանը, չասաց, որ դա դավաճանություն է, որ դրանով ոտնահարվում են հայ ժողովրդի պատմական իրավունքները եւ այլն։ Հետեւաբար, Դաշնակցությունն ու Օսկանյանն ո՞ւմ պիտի հավատացնեն, որ իրենց այսօրվա պահվածքն անկեղծ է ու միտված չէ էժան քաղաքական դիվիդենտներ շահելուն։ Թերեւս ավելորդ չէ նշել, որ հասարակության մեծամասնության համոզմամբ, անկեղծություն չի բուրում նաեւ Դաշնակցության Հայաստանի կազմակերպության ձեւական բողոքի ցույցերից եւ հայ–թուրքական արձանագրությունների ստորագրման պատասխանատվությունը Սերժ Սարգսյանի փոխարեն Էդվարդ Նալբանդյանի ուսերին բարդելու համառ ձգտումից։
Վերջապես, Սերժ Սարգսյանի դեմ ուղղված հայդատական քննադատությունն անտեղի է նաեւ պատմական ճշմարտության տեսակետից։ Արդարացի չէ նրա գործած բազմաթիվ մեղքերին նաեւ չգործած մեղքեր գումարել։ Սարգսյանը չէ, որ առաջինն է ճանաչել հայ–թուրքական ներկայիս սահմանը — նրանից առաջ դա արել են դաշնակները եւ բոլշեւիկները՝ Ալեքսանդրապոլի եւ Ղարսի պայմանագրերով։ Նա չէ, որ հրաժարվել է Թուրքիայի նկատմամբ տարածքային նկրտումներից — դա արել է Ռոբերտ Քոչարյանը։ Նա չէ, որ Թուրքիայից պահանջելով ճանաչել Հայոց ցեղասպանությունը, ի պատասխան ստացել է պատմաբանների հանձնաժողով ստեղծելու առաջարկը — այդ բանն արել են Քոչարյանն ու Վարդան Օսկանյանը։ Նա չէ, որ Ղարաբաղը դուրս է մղել կարգավորման գործընթացից — դա եղել է Քոչարյանի, Օսկանյանի եւ Արկադի Ղուկասյանի սեւ գործը։ Եւ վերջիվերջո, Սարգսյանը չէ, որ «նվաճել է» Մադրիդյան սկզբունքները — դրանք նա ժառանգել է Քոչարյանից ու Օսկանյանից։ Այս հարցերում Սարգսյանը պատասխանատու է միայն այնքանով, որքանով մաս է կազմել Քոչարյանի վարչակազմին, ընդ որում ոչ ավելի, քան վերջինիս մաս կազմած կամ նրան սատարած մնացյալ ուժերը, որոնցից ոմանք այսօր փորձում են ընդդիմություն խաղալ եւ այդկերպ խուսափել պատասխանատվությունից։
* * *
Հայ–թուրքական արձանագրությունների քննադատության հարցում Կոնգրեսի պասիվության կամ անսկզբունքայնության վերաբերյալ տպավորությունն, արդ, բխում է վերջինիս դիրքորոշումը Հայդատականների ավելի սուր ու արմատական թվացող դիրքորոշման հետ համեմատության մեջ դնելու խաբուսիկ հանգամանքից։ Խաբուսիկ՝ առաջին հերթին այն տարրական ճշմարտությունը անուշադրության մատնելու պատճառով, որ քաղաքականության մեջ արժեքավորը ոչ թե սուրն ու արմատականն է, այլ արդյունավետն ու բանականը։ Ինչ էլ Կոնգրեսի մասին մտածեն, լինելով խիստ ռացիոնալ քաղաքական շարժում, վերջինս չէր կարող միանալ հայ–թուրքական արձանագրությունների ստորագրման առթիվ ծավալված ազգայնական հիստերիային եւ դրանով նպաստել միջազգային ասպարեզում Սերժ Սարգսյանի դիրքերի էլ ավելի ուժեղացմանը։ Անձնապես ես եւ կոնգրեսականներից շատերը այդ բանը չէինք կարող անել նաեւ զուտ գաղափարախոսական նկատառումներով, այն է՝ հայդատականության նկատմամբ ունեցած սկզբունքային վերապահումների պատճառով։ Հայ դատը, կամ այլ կերպ՝ պահանջատիրությունը, պետականազուրկ ազգին վայել դավանանք է։ Պետություն ունեցող ազգը պետք է առաջնորդվի բոլորովին այլ կատեգորիաներով։ Ժամանակն է, վերջապես, գիտակցել, որ քաղաքականության եւ իրավագիտության մեջ պատմական իրավունք հասկացություն գոյություն չունի, եւ չի կարելի աշխարհի հետ խոսել այդ լեզվով՝ անմեղսունակի վիճակում չհայտնվելու համար։ Միեւնույն է, այդ լեզուն հասկացող չկա ու երբեք չի լինելու։ Պատմական իրավունք տերմինը պատկանում է պրոպագանդայի ոլորտին, իսկ պրոպագանդան, որքան էլ կարեւոր, չի կարող ու չպետք է փոխարինի քաղաքականությանը։
Ասվեց արդեն, որ Կոնգրեսի համար հայ–թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը եղել եւ մնում է ոչ թե գաղափարախոսական, այլ քաղաքական խնդիր, հետեւաբար, ստորագրված արձանագրությունները մենք պարտավոր էինք գնահատել բացառապես քաղաքական հարթության վրա, ինչպես եւ վարվել ենք։ Ըստ այդմ, ռեալ քաղաքականության տեսակետից՝ մեզ համար արձանագրությունների պարունակած դրույթներից միակ անընդունելին հայ եւ թուրք պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծմանը վերաբերող կետն է։ Ինչո՞ւ ենք մենք առանձնապես կարեւորում այդ հարցը։ Որովհետեւ.
— հակառակ պաշտոնական քարոզչության պնդումներին եւ հավաստիացումներին, այդ հանձնաժողովի քննության գլխավոր, եթե ոչ միակ, առարկան լինելու է Ցեղասպանության հարցը, այլապես նրա ստեղծումը Թուրքիան չէր համարի իր ամենամեծ նվաճումը.
— դրանով ինքնաբերաբար կասկածի տակ է դրվելու Հայոց ցեղասպանության իրողությունը եւ դադարեցվելու է նրա միջազգային ճանաչման գործընթացը։ Մենք չենք հավատում, անշուշտ, որ Հայոց ցեղասպանությունն անցյալում ճանաչած երկրների խորհրդարանները չեղյալ են հայտարարելու իրենց որոշումները, բայց, դրա հետ մեկտեղ, չենք կասկածում, որ ոչ մի այլ երկիր այլեւս նման որոշում չի ընդունելու.
— դրանով նաեւ ծանր բարոյա-հոգեբանական հարված է հասցվելու Սփյուռքին, որի ինքնությունը, սուբյեկտիվ ցանկություններից անկախ, ողբերգական հանգամանքների բերմամբ, խարսխված է Ցեղասպանության վրա, թեեւ ես կնախընտրեի, որ այն խարսխված լիներ Հայոց պետականության հզորացման գաղափարի եւ համամարդկային արժեքների վրա։
Ո՛ր կողմից էլ հարցը դիտարկելու լինենք, ակնհայտ է դառնում, որ Սերժ Սարգսյանը, պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծմանը տված համաձայնությամբ, մի այնպիսի աններելի սխալ է գործել, որը թերեւս երբեւէ հնարավոր չլինի շտկել։ Ընդ որում, սխալն աններելի է ոչ միայն քաղաքական, այլեւ գործնական առումով։ Եթե պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծման նպատակը հայ–թուրքական հաշտեցմանը նպաստելն է, ապա հազիվ-թե ծառայի այդ նպատակին, քանի որ, ամենայն հավանականությամբ, այն վերածվելու է անվերջ բանավեճերի թատերաբեմի՝ ավելի եւս խորացնելով երկու ժողովուրդների հակասությունները։ Իսկ եթե հանձնաժողովի ստեղծման հարցում դրսեւորած զիջման դիմաց Հայաստանի դիվանագիտությունն ակնկալում է հասնել հայ–թուրքական սահմանի բացմանը, ապա այդ զիջումը միանգամայն անհարկի է, քանի որ սահմանի բացման հարցը կախված է ոչ թե դրանից, այլ Ղարաբաղյան խնդրի լուծումից։ Այսինքն՝ պատմաբանների հանձնաժողով ստեղծվեր, թե ոչ, միեւնույն է, Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորումից հետո կարգավորվելու էին նաեւ հայ–թուրքական հարաբերությունները, եւ սահմանը բոլոր դեպքերում բացվելու էր։ Այնպես որ, եթե պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծումը սովորական առեւտրային գործարք էլ համարենք, ապա դա միանգամայն ձախորդ գործարք է կամ գործարք է ոչ թե «հանձնաժողով՝ սահմանի բացման դիմաց», այլ, լավագույն դեպքում, «հանձնաժողով՝ Սերժ Սարգսյանի լեգիտիմության ճանաչման դիմաց» բովանդակությամբ։
Ի տարբերություն մյուս քաղաքական ուժերի, որոնք պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծման առթիվ սկսել են մտահոգություններ արտահայտել հիմնականում հայ–թուրքական արձանագրությունների հրապարակումից հետո (31 օգոստ. 2009), Հայ Ազգային Կոնգրեսն այդ մասին ահազանգել է շատ ավելի վաղ ու բազմիցս։ Վերջին երկու տարվա ընթացքում միայն ես այդ հարցին հանգամանորեն անդրադարձել եմ իմ յոթ տարբեր ելույթներում, առաջին անգամ դեռեւս 2007թ. դեկտեմբերի 8-ին (տե՛ս նաեւ՝ 2008թ. սեպտ. 15; հոկտ. 17; դեկտ. 21; 2009թ. մայիս. 1, մայիս. 15, հունիս. 12)։ Այս փաստերը ես արձանագրում եմ ոչ թե ուրիշներին կշտամբելու նպատակով, այլ ցավով ու կրկին քաղաքական նկատառումներով։ Կարծում եմ, որ եթե մնացյալ քաղաքական ուժերը ժամանակին արձագանքեին Կոնգրեսի հնչեցրած ահազանգերին եւ կենտրոնանային բացառապես տվյալ խնդրի վրա, նամանավանդ առանց այն պղտորելու պահանջատիրական հարցադրումներով, ապա թերեւս հնարավոր լիներ կասեցնել հայ–թուրքական արձանագրություններում պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծման վերաբերյալ դրույթի ընդգրկումը։
Բացի պատմաբանների հանձնաժողովի վերաբերյալ ունեցած սկզբունքային առարկությունից, Կոնգրեսն, ինչպես արդեն նշվեց, մտավախություն էր արտահայտել նաեւ խորհրդարանների կողմից հայ–թուրքական արձանագրությունների վավերացման պայմանի առթիվ։ Նման պայմանն ինքնին խնդիր չպիտի հարուցեր, եթե Թուրքիային հնարավորություն չտար վավերացման հարցը կապել Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման պահանջի հետ։ Որ այս մտավախությունն անհիմն չէ, հաստատվում է ինչպես թուրքական խորհրդարանում արձանագրությունների վավերացման առթիվ սկսված քննարկումների մթնոլորտով, այնպես էլ այդ երկրի բարձրաստիճան պաշտոնյաների անվերջ հայտարարություններով։ Այս ամենից հետո էլ պնդել, թե իբր հայ–թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը կապված չէ Ղարաբաղյան խնդրի լուծման հետ, պարզապես անհեթեթություն է։ Ավելին, այդ համառ պնդումները, որոնք անընդհատ հնչում են թե՛ Հայաստանի, թե՛ արեւմտյան երկրների դիվանագետների շուրթերից, ճիշտ հակառակն են ապացուցում՝ այն է, որ հայ–թուրքական կնճիռը եւ Ղարաբաղյան հակամարտությունը լուծվելու են փաթեթով։ Դա ես կանխատեսել էի դեռեւս 2008թ. հոկտեմբերի 17-ի իմ ելույթում, ավելացնելով նաեւ, որ «փորձ է արվելու այդ փաթեթում ընդգրկել նաեւ Ցեղասպանության ուսումնասիրության նպատակով հայ եւ թուրք պատմաբաններից կազմված հանձնաժողովի ստեղծման հարցը», ինչն այսօր արդեն իրականություն է։

[murmushka]

Քննարկված հարցերի առթիվ ավելի հստակեցնելու համար Կոնգրեսի դիրքորոշումը, հարկ եմ համարում եւս մեկ անգամ շեշտել մեր կողմից բազմիցս ներկայացված հետեւյալ հիմնադրույթները.
— Մենք կողմ ենք թե՛ հայ–թուրքական հարաբերությունների, թե՛ Ղարաբաղյան հակամարտության շուտափույթ կարգավորմանը, որը հիմնված պետք է լինի փոխզիջման եւ հավասարակշռվածության սկզբունքների վրա.
— Դրա հետ մեկտեղ, վճռականորեն դեմ ենք հայ եւ թուրք պատմաբանների հանձնաժողովի ստեղծմանը, որը Հայոց ցեղասպանության իրողությունը կասկածի տակ դնելուց բացի, ոչ թե նպաստելու, այլ ընդհակառակը, խանգարելու է հայ–թուրքական հաշտեցմանը.
— Ղարաբաղի հարցում մեզ համար խնդրահարույց է կարգավորման որեւէ ծրագիր, որում հստակեցված չէ խաղաղապահ ուժերի տեղակայման պարագան, սահմանված չէ Լաչինի միջանցքի կարգավիճակը եւ ամրագրված չեն հանրաքվեի անցկացման պայմանները.
— Հայ–թուրքական հարաբերությունների եւ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման բնագավառներում վտանգավոր զարգացումների կասեցման միակ միջոցը իշխանափոխությունն է, որի իրագործումը, սակայն, անհնար է, քանի դեռ այդ բանը չեն գիտակցել բոլոր քաղաքական ուժերը եւ չի հաղթահարվել հասարակության զգալի մասի անտարբերությունն ազգային հարցերի նկատմամբ.
— Քաղաքական ուժերի ջրբաժանը Սերժ Սարգսյանի հրաժարականի հարցն է։ Ովքեր դա պահանջում են, իրական ընդդիմություն են, իսկ ովքեր չեն պահանջում՝ իշխանության կողմն են, որքան էլ ձեւացնեն, թե իսկապես մտահոգված են նշված անցանկալի զարգացումներով.
— Իշխանափոխության եւ Հայաստանում սահմանադրական կարգի վերականգնման գործում մենք պատրաստ ենք համագործակցել ցանկացած, այդ թվում՝ ոչ գաղափարակից ուժի հետ, բացառությամբ արտաքին ուժերի։
Որքան ինձ հայտնի է, որեւէ այլ քաղաքական ուժ այսպիսի հստակ, իրատեսական եւ Հայաստանի ու Ղարաբաղի իրական շահերից բխող դիրքորոշում չի արտահայտել։ «Ոչ մի թիզ հող», «ոչ մի զիջում» կամ «ոչ մի հաշտեցում» կարգախոսները, որքան էլ հստակ թվացող, ինձ համար քաղաքական դիրքորոշում չեն եւ հղի են մեր ժողովրդին ազգային աղետի առջեւ կանգնեցնելու վտանգով։ Իսկ երբ այդ կարգախոսներն ուղեկցված չեն իշխանափոխության պահանջով, նրանք նաեւ կեղծ ու փարիսեցիական են։
* * *
Իսկ այժմ տեսնենք, թե ինչ իրադարձություններ են մեզ սպասում առաջիկայում։ Չնայած դժվար է հստակ գուշակություններ կատարել, բայց ինձ հավանական է թվում մոտավորապես հետեւյալ սցենարը.
— Թուրքիայի խորհրդարանը ձգձգելու է արձանագրությունների վավերացման գործընթացը կամ դրանք վավերացնելու է որոշ վերապահումներով՝ ձգտելով այդ եղանակով խթանել Ղարաբաղյան հակամարտության շուտափույթ կարգավորումը.
— Հայաստանի խորհրդարանը սպասողական դիրք է գրավելու եւ փորձելու է արձանագրությունների վավերացման խնդրին անդրադառնալ միայն այն բանից հետո, երբ դրանք կվավերացվեն Թուրքիայի կողմից.
— Այս փակուղային վիճակից դուրս գալու գլխավոր խոչընդոտը համարելով Ղարաբաղի խնդիրը, միջազգային հանրությունը ջանալու է արագացնել վերջինիս հանգուցալուծումը, ինչը բացահայտորեն համընկնում է Թուրքիայի դիրքորոշմանը.
— Սերժ Սարգսյանը, մատնանշելով հայ–թուրքական արձանագրությունների ստորագրման առիթով Հայաստանում եւ Սփյուռքում ծագած սուր հակազդեցությունը, միջնորդներից խնդրելու է որոշ դադար տալ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացում՝ պատճառաբանելով, որ իր համար դժվար կլինի կարճատեւ ժամանակամիջոցում դիմակայել եւս մի այդպիսի հակազդեցության.
— Ըմբռնումով մոտենալով Սարգսյանի պատճառաբանությանը՝ միջազգային հանրությունը, սակայն, նրա թուլությունից օգտվելու պահը չկորցնելու համար, մերժելու է այդ խնդրանքը եւ, ընդհակառակը, Ղարաբաղի հարցում ավելի եւս մեծացնելու է ճնշումները Հայաստանի վրա.
— Ամենայն հավանականությամբ, շահագրգիռ ուժերը Հայաստանին հորդորելու են նաեւ առաջինը վավերացնել հայ–թուրքական արձանագրությունները՝ այն հիմնավորմամբ, որ դրանից հետո Թուրքիայի համար հեշտ չի լինի ձգձգել վավերացման գործընթացը.
— Իրերի տրամաբանությամբ՝ մոտակա ամիսներին զարգացումներն ընթանալու են ոչ այնքան հայ–թուրքական հարաբերությունների, որքան Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ, որովհետեւ, վերջին հաշվով, հայ–թուրքական հաշտեցման հիմնապայմանը ոչ իսկ Ցեղասպանության կնճիռն է, այլ Ղարաբաղի խնդրի հանգուցալուծումը։
Ինչպես տեսնում ենք, իրավիճակը չափազանց նուրբ է եւ զգայուն, ինչը մեծ պատասխանատվություն է պահանջում թե՛ իշխանություններից, թե՛ ընդդիմությունից, որոնք հավասարապես կանգնած են բարդագույն խնդիրների առջեւ։ Բարդությունը մի կողմից՝ կայանում է նրանում, որ ներքաղաքական հակասությունները չխանգարեն հայ–թուրքական հարաբերությունների եւ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման գործընթացներին, մյուս կողմից՝ որ այդ գործընթացները զերծ մնան հայության համար վտանգավոր ու անցանկալի զարգացումներից։ Հայ Ազգային Կոնգրեսը մշտապես առաջնորդվել եւ այսուհետեւ եւս առաջնորդվելու է պատասխանատվության այս գիտակցությամբ՝ խուսափելով թե՛ անխոհեմ գործողություններից, թե՛ քաղաքական մաքսիմալիզմից, եւ հաշվի առնելով, առաջին հերթին, պետական շահը։ Դժբախտաբար, նույնը չի կարելի ասել իշխանությունների մասին, որոնք համառորեն չեն ուզում օգտագործել ներքաղաքական խնդիրների լուծման եւ ազգային համերաշխության կայացման միջոցով Հայաստանի դիրքերն ամրացնելու եւ արտաքին մարտահրավերները դիմագրավելու ամենաթանկ ռեսուրսը։
Ինձ համար անհասկանալի է հետեւյալ առեղծվածը։ Քանի կասկած չկա, որ Սերժ Սարգսյանը հայ–թուրքական հարաբերությունների եւ Ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման հարցերում անհարկի զիջումների է գնում՝ օտարներից լեգիտիմություն ստանալու նպատակով, ապա ի՞նչն է նրան խանգարում, այդչափ նվաստանալու փոխարեն, ցանկալի այդ լեգիտիմությունը խնդրել սեփական ժողովրդից եւ ստիպված չլինել այդպիսի զիջումներ կատարելու։ XVII դարում Թուրքիայում կար մի փառամոլ եւ իշխանատենչ հոգեւորական, Եղիազար Այնթապցի անունով, որը կաշառքի ու խարդավանքների միջոցով հաջողացրել էր հռչակվել թրքահայության կաթողիկոս, ահավոր վտանգի տակ դնելով Հայոց եկեղեցու եւ հայ ժողովրդի միասնությունը։ Այնժամ Էջմիածնի միաբանները ժողով են գումարում, եւ դիմելով նրան ասում. «Եղբայր, կաթողիկոս ես ուզում լինել, արի դարձիր Ամենայն հայոց կաթողիկոս, միայն թե ազգի գլխին փորձանք մի՛ բեր ու մի՛ պառակտիր մեր եկեղեցին»։ Եղիազարը համաձայնում է, տասը տարի (1681–1691 թթ.) հանգիստ գահակալում Մայր աթոռ սուրբ Էջմիածնում, եւ այդպիսով կանխվում է Հայոց եկեղեցուն սպառնացող աղետը։ Հայ ժողովրդի ողջ պատմության մեջ ազգային մտածողության ավելի լայնախոհ ու իմաստուն դրսեւորում, քան էջմիածնական միաբանների այս որոշումն է, ինձ հայտնի չէ։ Ինչո՞ւ է Սերժ Սարգսյանին թվում, թե հայ ժողովուրդն ընդունակ չէ, հանուն ազգային նպատակների, եւս մեկ անգամ նման լայնախոհություն եւ իմաստնություն դրսեւորելու։