Հայաստանի պատմության ամենա, ամենա իրադարձությունները

[Lion]

Իսկ եթե քո ասած ավարտուն լինելը դիտարկենք նաև Ավարայրի առումով, ապա դա նույնպես հաղթանակ չէ, հպարտություն է, որովհետև դրանից հետո Հայաստանը կրկին մնաց Պարսկաստանի գերիշխանության ներքո

Շարժվենք այս տրամաբանությամբ - Հաղթանակ չէին Արածանիի ճ-մ-ը, քանի որ Տիգրան Մեծի կայսրությունը փլուզվեց, Ձիրավի ճ-մ-ը, քանի որ մեծ Հայքի թագավորությունն ի վերջո ընկավ, Ակոռին ու Ներսեհապատը, քանի որ Հայաստանը մնաց Պարսկաստանի կազմում, Դողսը, Սևանն ու Ծումբը, քանի որ Բագրատունյաց թագավորությունն ի վերջո կործանվեց, Մամեստիան ու Կիլիկյան թագավորության մյուս հաղթանակները, քանի թագավորությունն ի վերջո ընկավ, Հալիձորն ու Սյունյաց մյուս հերոսամարտերը, քանի որ Սյունիքը մնաց Պարսկաստանի տիրապետության տակ, Սարդարապատը, քանի որ Հայաստանի Հանրապետությունը ի վերջո կործանվեց, Ստալինգրադը, Կուրսկը, քանի որ ԽՍՀՄ-ը ի վերջո կործանվեց... Իսկ ո՞ր է հաղթանակը

Տրիբուն

Կիլիկիան գաղութ չէր - այն Հայաստանի ՄԻ ՄԱՍՆ էր...

[Հայկօ]

Տրիբուն

Կիլիկիան գաղութ չէր - այն Հայաստանի ՄԻ ՄԱՍՆ էր...

Դե երևի գաղութ՝ ոչ թե վասալ, ենթակա իմաստով, այլ համայնք, մոտավորապես:

Բայց Կիլիկիան Հայաստանի հետ ի՞նչ լուրջ կապ է ունեցել ընդհանրապես: Իրենց համար առանձին պետություն չեն եղե՞լ:

[Lion]

Հայկօ ջան, Կիլիկիան, որպես պատմա-աշխարհագրական հասկացություն, «Հայաստան» հասկացության մի մասն է: Այսինք Կիլիկյան թագավորությունըա այնքանով էր Հայաստոնւմ, ինչքանով որ ասենք Վասպուրականի թագավորությունը: Այլ հարց է, որ, չնայած որոշ ջանքերի, Կիլիկիայի թագավորությունը այդպես էլ ձեռք չբերեց համահայկական, համահայաստանյան նշանակություն և, ըստ էության չհասավ Անիի թագավորությանը: Այն կարծես լիներ օրինակ Վասպուրականի թագավորությունը (եթե այն չկործանվեր) Անիի թագավորության վերացումից հետո...

Դե իսկ քաղաքական իմաստով Կիլիկիայի թագավորության արքաների իրավասությունը գործնականում երբեք էլ չի տարածվել Հայաստանի մնացած տասնյոթ նահանգների կամ գոնե դրանց մի մասի վրա ու դժբախտաբար, թեև ելնելով օբյեկտիվ պատճառներից, սահմանափակվել է Կիլիկիայով...

Իսկ «Հայաստան» պետություն չի եղել: Մեծ Հայքի ու Անիի թագավորությունների ժամանակ Կիլիկիա նահանգը եղել է օկուպացված Հռոմեական ու Բյուզանդական կայսրությունների կողմից և, չկազմելով հայոց պետականության արտահատողների բաղկացուցիչ մաս, միաժամանակ, սակայն, չի դադարել լիենլ «Հայաստան» հասկացության բաղկացուցիչ մաս...

[Մեղապարտ]

[B] Կիլիկիայի թագավորությունը այդպես էլ ձեռք չբերեց համահայկական, համահայաստանյան նշանակություն )

Սակայն եվրոպպական պատմության և մշակույթի մեջ Կիլիկյան թագավորությունը կայուն տեղ ուներ:

[urartu]

1. Մեծ հաղթանակը-միանշանակ Սարդարապատ
2. Մեծ պարտությունը- ետ, որ նշեմ մի քանի էջ հերիք չի անի,
3. Լավ ժամանակահատվածը- Սովետական Հայաստան
4. Վատ ժամանակահատվածը-բացի 1963-1988-ից, մնացածը վատ է եղել, իսկ Տիգրան Մեծ չգիտեմ ինչ, կգնաք ետ հեքիաթները երեխաներին կպատմեք
5. Խայտառակությունը- էլի շատ են, բայց մի քանիսը կթվեմ, Բաթումի պայմանագիր-1918, Կարսի պ.1921, 1921թ դաշնակների անիմաստ փետրվարյան, աթոռապաշտ ապստամբությունները, որի շնորհիվ այսօր 28000ք. կմ տարածքի շրջանակներում ենք գտնվում, հայ թուրքական ստորագրվելիք համաձայնագիրը, և այսպես անվերջություն
6. Հպարտությունը- Գարեգին Նժդեհ
7. Քաղ. լավ գործիչը-Պողոս Նուբար փաշան
8. Քաղ. վատ գործիչը-1-ին Հանրապետության բոլոր ղեկավարները

[Արիացի]

1. Մեծ հաղթանակը-միանշանակ Սարդարապատ
2. Մեծ պարտությունը- ետ, որ նշեմ մի քանի էջ հերիք չի անի,
3. Լավ ժամանակահատվածը- Սովետական Հայաստան
4. Վատ ժամանակահատվածը-բացի 1963-1988-ից, մնացածը վատ է եղել, իսկ Տիգրան Մեծ չգիտեմ ինչ, կգնաք ետ հեքիաթները երեխաներին կպատմեք
5. Խայտառակությունը- էլի շատ են, բայց մի քանիսը կթվեմ, Բաթումի պայմանագիր-1918, Կարսի պ.1921, 1921թ դաշնակների անիմաստ փետրվարյան, աթոռապաշտ ապստամբությունները, որի շնորհիվ այսօր 28000ք. կմ տարածքի շրջանակներում ենք գտնվում, հայ թուրքական ստորագրվելիք համաձայնագիրը, և այսպես անվերջություն
6. Հպարտությունը- Գարեգին Նժդեհ
7. Քաղ. լավ գործիչը-Պողոս Նուբար փաշան
8. Քաղ. վատ գործիչը-1-ին Հանրապետության բոլոր ղեկավարները

Մի քիչ պարադոկսալ է կարծիքդ: Փաստորեն քո համար ես հազարամյա պատմության մեջ ամենափայլուն հաղթանակը Սարդարապատն ա, բայց Սարդարապատի արդյունք հանդիսացած Առաջին Հանրապետության ղեկավարությունը ամենախայտառակ ղեկավարներն են: Հետո Սովետական Հայաստանը համարում ես լավ ժամանակահատված, բայց Սովետի կնքած Կարսի պայմանագիրը համարում ես խայտառակություն:
Իսկ կասես, թե ոնց ես եկել այն եզրակացության, որ հենց 1963-1988-ն լավ ժամանակահատված, իսկ էն մնացածը ոչ: Էս թվերը ինչ տրամաբանությամբ ես ընտրել?

[urartu]

Մի քիչ պարադոկսալ է կարծիքդ: Փաստորեն քո համար ես հազարամյա պատմության մեջ ամենափայլուն հաղթանակը Սարդարապատն ա, բայց Սարդարապատի արդյունք հանդիսացած Առաջին Հանրապետության ղեկավարությունը ամենախայտառակ ղեկավարներն են:

Նախ ասեմ, որ հազարամյա պատմությունից ես նշել եմ միայ վերջին 100ամյակում տեղի ունեցած դեպքերը, քանի, որ մյուսները շատ խոր անցյալում են եղել, և մինչև մեզ հասնելը շատ փոփոխությունների են ենթարկվել: Հետո սարդարապատի ճակատամարտը ղեկավարության հետ կապ չունի, դա մի ամբողջ ժողովրդի պայքարն էր, նրա միավորումը մի գաղափարի շուրջ, դա մեր հայրենական պատերազմն էր ,այլ ոչ թե ասենք Քաջազունու, Օհանջանյանի կռիվը, ճիշտ է հետո երկրի ղեկը անցավ նրանց ձեռքը, բայց դա կապ չունի սարդարապատի հետ, մեկը պետք է երկիրը ղեկավարեր չէ,իսկ ետ ժամանակ ետ գործը ցավոք բաժին ընկավ դաշնակներին , այնպես որ քո ասծը տեղին չէր,

Հետո Սովետական Հայաստանը համարում ես լավ ժամանակահատված, բայց Սովետի կնքած Կարսի պայմանագիրը համարում ես խայտառակություն:

մենք բոլորս էլ գիտենք, որ Կարսի պ. դա Մոսկվայի պ կրկնությունն է , իսկ Մոսկվայի պ.-ն կնքվեց են ժամանակ, երբ դաշնակները ստեղ արկածախնդրությամբ էին զբաղված, եվ քանի, որ Հ-ի հեղկոմը իշխանությունից զրկվել էր, մեր փոխարեն այնտեղ հանդես եկավ Լենինը, որը այդ կերպ պատժեց հայերին, հենց այդ դաշնակցական կառավարությունը, էտ օրերին ապստամբությունը պահելու համար նույն Թուրքիայից օգնություն խնդրեցին, որը բնաջնջել էր մեր ժողովրդի ժողովրդի 70 տոկոսին պատկերացնում եք, դա նույնիսկ նրանք են ընդունում, էլ ինչի մասին կարող է խոսք գնալ

Իսկ կասես, թե ոնց ես եկել այն եզրակացության, որ հենց 1963-1988-ն լավ ժամանակահատված, իսկ էն մնացածը ոչ: Էս թվերը ինչ տրամաբանությամբ ես ընտրել?

Հենց այդ ժամանակ է, որ մեր երկիրը, ազգը, հասավ տնտեսական, մշակութային, գիտատեխնիկական զարգացման բարձր աստիճանի, արտահանումը գերազանցեց ներկրմանը, բնակչության կենսամակարդակը բարձրացավ, Երեվանը, եվ մյուս քաղաքները կառուցապատվեցին, Հայաստանը պաշտպանված էր արտաքին վտանգներից, հիմա ասում ենք թե իբր անկախ ենք բայց մեր երկրի բոլոր ռազմավարական օբյեկտները գտնվում են ռուսների ձեռքում, և մեր երկրի թագավորը մինչ ինչ որ կարեվոր բան անելուց առաջ, միշտ թույլտվություն է վերցնում իր մեծից, և ինչ անկախության մասին է խոսքը

[Տրիբուն]

Իսկ «Հայաստան» պետություն չի եղել: Մեծ Հայքի ու Անիի թագավորությունների ժամանակ Կիլիկիա նահանգը եղել է օկուպացված Հռոմեական ու Բյուզանդական կայսրությունների կողմից և, չկազմելով հայոց պետականության արտահատողների բաղկացուցիչ մաս, միաժամանակ, սակայն, չի դադարել լիենլ «Հայաստան» հասկացության բաղկացուցիչ մաս...

Էկա հին գործիս
Լիոն, Հայաստանի մաս լինեու համար, գոնե պիտի հայերեն խոսացող բնակչություն եղած լինի Կիլիկիայում: Ես ինչ-որ ոչ մի տեղ կյանքում չեմ կարդացել, որ մինչև տասնմեկերորդ դարը Կիլիկիայում հայեր են ապրել: Դաժե աշխարհագրականորեն Հայկական Լեռնաշխարհի մաս չի կազմում:

[Lion]

Քիչ էս կարդացել, Տրիբուն: Դեռևս Հոմերոսը մեզ տեղեկություններ է հայտնում Կիլիկիայում բնակվող "արիմ"-ների մասին: Իսկ Հոմերոսի տեղեկությունները վերաբերվում են մ.թ.ա. 13-րդ դարի վերջին: Դրանից ավելի առաջ` մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի սկզբներից սկսած, Կիլիկիան ուներ միանշանակ այսպես կոչված "խուրրիական", իսկ իրականում` հայ-արիական բնակչություն: Ինչ վերաբերվումէ ավելի ուշ դարերին, ապա արդեն Տիգրան Մեծի ժամանակներում Կիլիկիան հիշատակվում է որպես հոծ հայկական բնակչություն ունեցող տարածք:

Ի դեպ - մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի սկզբներից մինչև մ.թ.ա. 331 թ-ը Կիլիկիայում իշխել են մի շարք արքաներ "Սիենիս" անունով, որոնց անունը չի մեկնաբանվում այլ կերպ, քան "Շահեն"...

Ինչ վերաբերվում է աշխարհագրությանը - կարող ես ասել, այդ որ չափանիշով Կիլիկիան չի ընդգրկվում Հայկական լեռնաշխարհի մեջ, եթե Կիլիկիայի հիմնական մասը կազմող Անտիտավրոսյան լեռները աշխարհագրորեն հանդիսանում են Տավրոսյան լեռների բնականոն շարունակությունը?

[Տրիբուն]

Քիչ էս կարդացել, Տրիբուն: Դեռևս Հոմերոսը մեզ տեղեկություններ է հայտնում Կիլիկիայում բնակվող "արիմ"-ների մասին: Իսկ Հոմերոսի տեղեկությունները վերաբերվում են մ.թ.ա. 13-րդ դարի վերջին: Դրանից ավելի առաջ` մ.թ.ա. 2-րդ հազարամյակի սկզբներից սկսած, Կիլիկիան ուներ միանշանակ այսպես կոչված "խուրրիական", իսկ իրականում` հայ-արիական բնակչություն: Ինչ վերաբերվումէ ավելի ուշ դարերին, ապա արդեն Տիգրան Մեծի ժամանակներում Կիլիկիան հիշատակվում է որպես հոծ հայկական բնակչություն ունեցող տարածք:

Ի դեպ - մ.թ.ա. 1-ին հազարամյակի սկզբներից մինչև մ.թ.ա. 331 թ-ը Կիլիկիայում իշխել են մի շարք արքաներ "Սիենիս" անունով, որոնց անունը չի մեկնաբանվում այլ կերպ, քան "Շահեն"...

Ինչ վերաբերվում է աշխարհագրությանը - կարող ես ասել, այդ որ չափանիշով Կիլիկիան չի ընդգրկվում Հայկական լեռնաշխարհի մեջ, եթե Կիլիկիայի հիմնական մասը կազմող Անտիտավրոսյան լեռները աշխարհագրորեն հանդիսանում են Տավրոսյան լեռների բնականոն շարունակությունը?

Դե սրանից ավել բան չէի էլ սպասում Լիոն ջան, եթե ցեղի անունը արիմ-ա, ուրեմն հայկական ա, եթե երկու հատ թագավոր ա Սիենիս անունունով, ուրեմն Շահեն ա, պռոստը Սիենիս չի կարա լինի: Չնայած ինչ անուն էլ լիներ, պիտի ինչ-որ հայկական անունի հետ ասոցացվեր:

Ապեր, Հայկական լեռնաշխարհն էլ կարող է համարվել Իրանական բարձրավանդակի բնականոն շարունակությունը, Իրանական բարձրավանդական էլ հինդիկուշինի, սա էլ հիմալայներինը, է հետո ?

[Արիացի]

Ապեր, Հայկական լեռնաշխարհն էլ կարող է համարվել Իրանական բարձրավանդակի բնականոն շարունակությունը, Իրանական բարձրավանդական էլ հինդիկուշինի, սա էլ հիմալայներինը, է հետո ?

Ապեր, բարձրավանդակը ու լեռնաշխարհը մի բան է, լեռնաշղթան լրիվ ուրիշ բան: Լեռնաշխարհները ու բարձրավանդակը աշխարհագրական տեսանկյունից չեն կարող լինել մեկը մյուսի շարունակություն, դա ուղղակի աբսուրդ է: Իսկ այ լեռները ու լեռնաշղթաները իրար շարունակություն կազմում են: Օրինակ` անտիտավրոսյան լեռները տավրոսյան լեռների աշխարհագրական շարունակությունն են:

[Lion]

Դե սրանից ավել բան չէի էլ սպասում

Բայց կարծում եմ, որ դու ոչ թե սրանից ավել, այլ սրա չափ էլ բան չէիր սպասում, թե չէ ավելի լուրջ մի հակափաստարկ բերած կլինեիր "արիմ"-ի պահով

Լիոն ջան, եթե ցեղի անունը արիմ-ա, ուրեմն հայկական ա, եթե երկու հատ թագավոր ա Սիենիս անունունով, ուրեմն Շահեն ա, պռոստը Սիենիս չի կարա լինի: Չնայած ինչ անուն էլ լիներ, պիտի ինչ-որ հայկական անունի հետ ասոցացվեր:

Նախ ուշադիր չես կարդացել - եթե նկատել ես, ես խոսում եմ նաև այդ տարածքում բնակվող հարիների մասին, որոնք ուղղակի հայեր են եղել: Այնպես որ այստեղ մի քիչ ավելի շատ բան կա, քան Հոմերոսի հիշատակումն ու թագավորների անուններն են; Ի դեպ, նույն թուրքերը այժմ երջանիկ կլինեին, դրոշ կսարքեին ու սաղ աշխարհով կգոռային, եթե հանկարծ Հոմերոսյան պոեմում հիշատակվեր "թուքր" բառը: Իսկ մենք, բնականաբար տուրք տալով մեր մեջ ամուր նստած ազգային կոմպլեքսներին, հրաժարվում ենք "արիմ"-ը համարել "արմեն"-ին հավասար: Էդ ոչինչ, որ ըստ Խորենացու Զարմայրը ու հայերը մասնակցել են Տրոյական պատերազմին, էդ ոչինչ, որ Կիլիկիայում Հոմերոսը հիշատակում է արիմներին, ջհանդամը, թե Կիլիկիայի արքաների տոհմական սիրած անունը "Շահեն" չի եղել, թքած, թե Տիգրան Մեծ ժամանակ Կիլիկիայում բնակչության ճնշող մեծամասնությունը հայեր էին ...

Թքած, ճիշտա, չէ, Տրիբուն?

Ապեր, Հայկական լեռնաշխարհն էլ կարող է համարվել Իրանական բարձրավանդակի բնականոն շարունակությունը, Իրանական բարձրավանդական էլ հինդիկուշինի, սա էլ հիմալայներինը, է հետո ?

Պատասխանն արդեն ասվեց Արիացու կողմից: "Լեռնաշխարհ" ու "Լեռնաշղթա" հասկացությունները իրարից մի քիչ տարբեր բաներ են: Ու դա լավ է, որ դու չկարողացար ժխտել, որ Անտիտավրոսյան լեռները, որոնք գրականության մեջ հաճախ ուղղակի կոչվում են Արևեմտյան Տավրոս, ինչն իհարկե ավելի ճիշտ անվանում է, իրականում հանդիսանում են Տավրոսյան լեռների շարունակությունը...

Ապեր, իսկ երբևէ մտքովդ չի անցել, թե ինչպե՞ս է նման եզակի ու իրոք անալոգը չունեցող դեպք գրանցվել: Չէ՞ որ օտարի հողում պետություն հիմնելը անհավանական բան է: Միգուցե դա էդքան էլ օտարի հող չի եղել?
Եթե անալոգ անցկացնենք Արցախի ու Կիլիկիայի մեջ, կարող ա մի 1000 տարի հետո էլ մի խելոք հայտնվի ու բոլորին համոզի, որ Արցախի Հանրապետությունը պատմության մեջ նման երկրորդ դեպքն է, երբ ազգը պետություն է հիմնում իր պատմական հայրենիքից դուրս: Ի՞նչ իմանաս, կարող ա ադրբեջանական պրոպագանդան այնպիսի հաջողությունների հասնի, որ աշխարհին համոզած լինի, որ հայերը Արցախում եկվոր են: Չես կարծու՞մ, որ նույն իրավիճակը կլինի, ինչ հիմա Կիլիկիայի հարցում: Մենք հիմա այն ժամանակվա Հայաստան պատկերացնում ենք Մեծ Հայքի ամենուրեք ընդունված տարածքը, իսկ Կիլիկիան դրա անմիջական հարևանությամբ է: Իսկ միգուցե սենց շարունակելու դեպքում, 1000 տարի հետո Հայաստան համարվի ներկայից ՀՀ-ն, իսկ Արցախն էլ համարվի նրան անմիջական հարևանությամբ տարածք, որը սակայն Հայաստանի մաս չի կազմում:

Շատ դիպուկ էր ասված: