Ուրարտու

[Lion]

Բավականին համեստ կայք է եղել, ասեմ քեզ - ես կայքեր եմ հանդիպել, որտեղ իրենք Թուրքիայի պատմությունը սկսում են... Խեթական թագավորությունից

[Varzor]

Նախ նշեմ, որ ԽԵԹ = ՀԵԹ= ՀԱԹ (չշփոթել Երևանի բանգլադեշի հետ )
Այստեղից էլ` Հաթերք տեղանունը (գյուղ Արցախում)
ՎԱՆ
իմ կարծիքով հին արիական (չեմ սիրում հնդևվրոպական տերմինը` այն աշխարհագրական է և ոչ մի կերպ չի արտահայտում այդ մշակոիյթի ոչ միայն կրողներին, այլև աղբյուր հանդիսացողներին) "շինություն" կամ "տաճար" բառն է, ավելի շուտ առաջին է:
Սա պարզ երևում է նաև ներկայիս հայերենում` ավան բառը որպես քաղաքայինտիպի բնակավայր (պաշտոնապես ավաններ այլևս չկան, բայց խոսակցական դեռ կիրառվում է), կամ ատ քաղաքների անվանումներ` ա հոդակապով կամ ձևափոխված "ի" սեռական հոլովի մասնիկով (Ստեփանավան, Արշակավան, Բագրեվանդ, Իջեվան), նույն արմատից է նաև "վանք" բառը` "ք" հոգնակիակերտով, որը բառացի նշանակում է "շենքեր" կամ "տաճարներ": Հենց վան բառից էլ հետագա խոսակցականում է Տոսպ-ը դարձլ է Վան և մնացել ժողովրդի լեզվում:
ԽԱԼԴ=ՀԱՅԿ=ՀԱՅ=ԽՈՅ
Նունիսկ մեր ժամանակներում շատ բառբառներում Խ և Հ հնչյունները համարժեք և փոխարինելի են:
Լ և Յ հնչյունները փոխարինում են իրար նույնիսկ երեխաների մոտ
Այսպիսով ՀԱՅ(Դ): Արիական լեզվի Դ մասնիկը կատարում է որոշիչ հոդի դեր այսինքն ստացվում է "ՀԱՅԸ" կամ "ԽՈՅԸ"
Եթե մի քիչ ավելի ետ նայենք, ապա կարող ենք գուշակել, որ սրանք արիական կամ արմենական ցեղերի անուններն են, և ինչպես ընդունված է եղել շատ հին ժողովուրդների մոտ, առաջացել են ԱՌԱՋՆՈՐԴՆԵՐԻ ԱՆՈՒՆՆԵՐԻՑ:
Այսպիսով հայերը այն արիներն են կամ այն արմեններն են, որոնց առաջնորդը եղել է ՀԱՅը կամ ՀԱՅԿը:
Նույնատիպ` Խեթերինը - ՀԵԹը կամ ՀԱԹը, Խուռիներինը - ՀՈՒՐը կամ ՀԱՐը (որոշ լեզվագետներ նույնականացնում են նունիսկ ՀԱՐ=ՀԱՅ<=>ԱՐ)
Ինչ-որ տեղ ուսանող ժամանակ կարդացել եմ, որ ԳԱԼ=ԽՈՒՌԻ - չամ կարող ասել էլ ինչ կարելի է նույնականացնել:
Այսպիսի նույնականացումներ կարելի է շատ կատարել, սակայն մի բան ՀՍԱՏԱՏ գիտեմ` ՈՒՐԱՐՏՈՒ չի եղել այլ եղել է ԱՐԱՐԱՏԻ ՀԱՅԿԱԿԱՆ ԹԱԳԱՎՈՐՈՒԹՅՈՒՆ, որի արքաները Վանից էին (Բիայնա)
Սակայն կան ավելի խոսուն և մեր օրերում ակնհայտ բաստերն (օրինակ` վերևում նկարագրածս ՎԱՆը)
“Ուրարտու”-ի ստեղծման համառոտ պատմությունը կարող եք կարդալ իմ կողմից ռուսական էլեկտրոնային մամուլում տպագրված (ի մերկացում թուրքական տարբերակի), բայց ցավոք սրտի ռուսերեն կարճ (5 էջ ) ակնարկում, որը կցում եմ :
Urartu.zip

[My World My Space]

Բեհիսթունի արձանագրություն, Աքեմենյան արքա Դարեհ Ա հրամանով մ.թ.ա 523-521 թթ Բեհիսթուն ժայռի վրա փորագրված եռալեզու (հին պարսկերեն, էլամերեն և բաբելոներեն) տեքստ: Գտնվում է Պարսկաստանի Քիրմանշահ քաղաքի մոտ: Ըստ նշանակության՝ Աքեմենյան Պարսկաստանի դարաշրջանին պատկանող մինչ այժմ գտնված ամենակարևոր արձանագրությունն է: Վերծանվել է XIX դարի 30—40-ական թթ անգլիացի գիտնական Հենրի Ռոուլինսոնի կողմից:
Արձանագրությունը բովանդակում է Պարսից արքա Կամբյուսեսի մահից հետո Աքեմենյան տերության մեջ ծագած ապստամբությունների և դրանք Դարեհ Ա կողմից ճնշման պատմությունը: Ապստամբած երկրների թվում հիշատակվում է նաև Հայաստանը (Հայաստանի համար հին պարսկերենով գործածված է «Արմինա», բաբելոներենով՝ Ուրարտու (Ուրաշտու) և էլամերենով՝ Հարմինուեա անունները), ընդարձակ տեղեկություններ կան հայաստանում ապտսամբության ընթացքի վերաբերյալ:


Աղբյուր

[Varzor]

Ուզում եմ շեշտել, որ Բեհիսթույան արձանագրության բաբելոներենը` դա Բաբելոնի պաշոտանական լեզուն էր` աքքադերենը, որն ի դեպ նաև ասորերենն է` "բարեկամ" բարբառներ են:
Այսինքն այդ տարբերակն ամողջական սեմիթական էր: Արիական լեզուներում` պարսկերեն և էլամերենում հստակ նշվում է երկրի անունը` Արմինա (հ. պարսկ. Արամի տուն) և Հարմինուեա (էլամ. Հարերի երկիր)
Հատկանշական է, որ Եգիպտոսում պահպանվել է պապիրուս` արձանագրության Արամեերեն կրկնորինակը, իսկ արամեերենը պարսկական կայսրության թագավորական պաշտոնական գրագրության լեզուն էր` այսինքն արի նախնիների լեզուն գրական լեզուն էր:
Աստվածաշնչում, հին կտակարանում վկայվում է, որ Դարեհի նամակները "...ուղրակվում էին բոլոր ազգերին, բոլոր ազգերի լեզուներով ...": Չի բացառվում, որ այն եղած լինի նաև հին հայերենով, սակայն այդպիսի գրություն չի պահպանվել (ամ էլ մենք այդ մասին չգիտենք )
Հենց նույն արձանագրությունում վկայվում է , որ Արմինա երկիրը միանգամից չի հպատակվել, և չնայած գրված է, որ բոլոր ճակատամարտերում Դարեհի արմին (հայ) զորավար Դադարշիշը հաղթել է, սակայն վերջին ճակատամարտը տեղի է ունեցել ասորեստանի տարածքում, ինչը նշանակում է որ աբստամբ հայերը ոչ միայն չէին պարտվել, այլ նաև արդեն արշավում էին իենց տարածքներից դուրս: հատկանշական է, որ մինչև Դադարշիշը մեկ այլ զորավար չէր կարողացել կոտրել հայերի դիմադրությունը, իսկ Դադարշիշը, լինելով հայրենակից` կարողացավ:
Իմ նախորդ գրառմանը կցված նյութերում հստակ հղումներ կան նաև Բեհիսթունյան տեղանվանումներին և դրանց մեկնաբանությանը:

[Lion]

Իհարկե ճիշտ է, մեկ փոքրիկ դիտարկումով. հայերն "ապստամբ" չէին, քանի որ ապստամբում են նվաճված մարդիկ: Այդ ժամանակ Արմենիի թագավորությունը նվաճված չէր Աքեմենյաններից, որ հայերը "ապստամբեին" - խոսքը վերաբերվում է Հայ-պարսկական I պատերազմին (մ.թ.ա. 521-520):

[Varzor]

Իհարկե ճիշտ է, մեկ փոքրիկ դիտարկումով. հայերն "ապստամբ" չէին, քանի որ ապստամբում են նվաճված մարդիկ: Այդ ժամանակ Արմենիի թագավորությունը նվաճված չէր Աքեմենյաններից, որ հայերը "ապստամբեին" - խոսքը վերաբերվում է Հայ-պարսկական I պատերազմին (մ.թ.ա. 521-520):

Իհարկ է ապստամբ չէին ուղղակի չակերտները չէի դրել Իրականում ավելի շուտ դաշնակիցներ էին դեռևս Կյուրոս մեծի ժամանակներից: Սակայն Դարեհի քայլը ստիպեց անցնել հակահարձակման:
Ընդ որում հակահարձակման արդյունքում, չնայած ընդունվեց դարեհի իշխանությունը, սակայն իմ կարծիքով ընդլայնվեցին Հայաստանի տարածքները` որոշ տեղեկոթւոյւնների համաձայն ասորական տարածքների հաշվին:

[Varzor]

Ի դեպ ուզում եմ նշել մի հետաքրքիր փաստ: Այսպես կոչված Ուրարտերենը և Խուռիտերենը հանդիսանում են ցեղակից լեզուներ, սակայն չեն պատկանում այժմ հայտնի և կենդանի և ոչ մի լեզվընտանիքի:
Տաօրինակ չէ?

[Lion]

Միշտ կարծել եմ, որ այսպես կոչված "ուրարտերեն"-ը ընդամենը նշանների մի համակարգ է, "Մորզեի այբուբեն"-ի պես մի բան, որի միջոցով ընտրայլները ինֆորմացիա են փոխանակել:

[Moonwalker]

Միշտ կարծել եմ, որ այսպես կոչված "ուրարտերեն"-ը ընդամենը նշանների մի համակարգ է, "Մորզեի այբուբեն"-ի պես մի բան, որի միջոցով ընտրայլները ինֆորմացիա են փոխանակել:

Եթե ավելի ճշգրտեմ խուռիերենն ու ուրարտերենը մի լեզվաընտանիքում են միավորված: Երկուսն էլ էրգատիվ ու կցական (ագլյուտինատիվ) լեզուներ են: Երկուսն էլ (հատկապես ուրարտերենը) սերտ բառապաշարային կապի մեջ են եղել հայերենի հետ: Բայց այնուամենայնիվ հատկանշական է նրանց կապը արևելակովկասյան լեզվաընտանիքի լեզուների հետ: Չգիտեմ էս հարցում ես ավելի հակված եմ այսպես կոչված պռոտոհայկականության տեսակետին:

[Lion]

Մոռացեք այդ անհաջող "պռոտո"-ները: Դրանք ասպարեզ նետվեցին, որ օտարացնեն մեզ մեր հնագույն պատմությունից ու կտրեն արմատներից: Կովկասյանի պահով էլ ասեմ, որ "ուրարտերեն"-ը ըստ էության "խուռիերեն"-ի նորացված տարբերակն է, իսկ "խուռիերեն"-ը արդեն պատկանում է հնդեվրոպական լեզվաընտանիքին: Հենց միայն վերցնենք Միտանին, որտեղ խուռիերենը տեսնում ենք ամենատարածված տեսքով, տիպիկ հնդեվրոպական պետություն, իր մարտակառքերով, պանթեոնով, լեզվով, արքաների անուններով և այլն...

[Varzor]

Մոռացեք այդ անհաջող "պռոտո"-ները: Դրանք ասպարեզ նետվեցին, որ օտարացնեն մեզ մեր հնագույն պատմությունից ու կտրեն արմատներից: Կովկասյանի պահով էլ ասեմ, որ "ուրարտերեն"-ը ըստ էության "խուռիերեն"-ի նորացված տարբերակն է, իսկ "խուռիերեն"-ը արդեն պատկանում է հնդեվրոպական լեզվաընտանիքին: Հենց միայն վերցնենք Միտանին, որտեղ խուռիերենը տեսնում ենք ամենատարածված տեսքով, տիպիկ հնդեվրոպական պետություն, իր մարտակառքերով, պանթեոնով, լեզվով, արքաների անուններով և այլն...

Խուռիերենը ոչ բոլոր լեզվագետներն են դասում հնդեվրոպականների շարքին, սակայն դա իրականում այդպես է: Դասական ընդունված տարբերակում դեռևս հստակ դասակարգված չեն խուռիերենն ու ուրարտերենը` դրան առանձին ընտանիք են կազմում, սակայն նույն Դյականովը, որը կապ է տեսնում խուռիտ-ուրարտական լեզվի և կովկասյան լեզուների միջև, կապ է տեսել նաև այդ ուրարտերենի և էտրուսկերենի (իտալիայի "բնիկ" նախահռոմեական ժողովուրդ) միջև: Ի դեպ ներկայումս շատ մեծ կապ են տեսնում նաև բասկերենի և էտրուսկերենի միջև` նույնիսկ համարում են, որ բասկերենը էտրուսկերենին ցեղակից լեզու է: Նույն տրամաբանությամբ կարելի է կապ գտնել նաև բասկերենի և ուրարտերենի միջև, բայց ասեմ ձեզ, որ ավելի հեշտ է կապ գտնել միանգամից այդ բոլորը հայերենի հետ` հայերենը ձեր չսիրած "պրոտոհնդևրոպական", կամ ավելի ճիշտ "պրոտոարիական" լեզվից ուղղակիորեն սերող լեզու է, հետևաբար պահպանել է այդ լեզվից շատ և շատ տարրեր:

Ուզում եմ ևս մեկ անգամ շեշտել. որ ՈՒՐԱՐՏԵՐԵՆ ԼԵԶՈՒ ՉԻ ԵՂԵԼ (ինչպես նաև խուռիերեն): Այդ կարծիքին են գալիս շատ լեզվաբաններ ուսումնասիրելով ուրարտերենի բառակազմական և հնչյունաբանական մեխանիզմը: Բոլորը ինչ-որ արհեստականություն են զգում այդ ամենի մեջ: Վերջապես ինչ ուրարտերեն, եթե այդ լեզվով խոսողները ուրարտներ չեն այլ, ըստ արձանագրությունների ԲԻԱՅՆԱՑԻՆԵՐ, իսկ ըստ էության ՎԱՆԵՑԻՆԵՐ:

Ավելի մանրամասն իմ գրառումներից մեկում
http://www.akumb.am/showthread.php/2...=1#post2229124

[Varzor]

Ուրարտագիտության կողմից չընդունված Մովսես Խորենացին նկարագրում է, այսպես կոչված "ուրարտական" ժամանակաշրջանը և հստակ նշում է, որ Հայատսնի տարածքում իշխում էին Հայկի հետնորդները, որոնք ինչքան էլ երբեմն միավորվում էին, սակայն ամեն մեկն իր տիրույթներն ուներ և ինքնուրույն էր: Հայկազունի արքաները չէին սահմանափակում իրենց մյուս արյունակիցների իշխանությունը և կառավարում էին հին արիական ավագության սկզբունքին համաձայն:
Իզուր չէ խորենացին նշում որ առաջինը օտարների կողմից թագ ստացավ Պարույրը` գահը ստացավ ոչ թե ավագության սկզբունքով (չնայած ըստ այդ սկզբունքի էլ էր վավակնում), այլ "միջազգային ճանաչման" և կատարած գործերի շնորհիվ:
Հետաքրքիր է , որ միայն Երվանդունիների մասին գրվածքներն են "պատմագետների" կողմից ընդունվում որպես որոշ չափով ճշմարտացի:
Ինչու?? Ուրարտուին հակասում է դրա համար: Մինչդեռ Խորենացին հստակ և առանց ընդհատումների նկարագրում է Երվանդունիների (իրականում` հայկազունիներ) տոհմի "ստեղծման" նախադրյալները և ընթացքը: Պատմությունը ցույց է տալիս, որ որևէ ժողովրդի մոտ կառավարող դիաստիայի փոփոխությունը տեղի է ունենում միայն ռազմական ուժի և դավադրությունների միջոցով, որը սակայն բացակայում է ուրարտներից-երվանդունիներ անցման ժամանակ` թե "ուրարտագիտական" աղբյուրներում և թե Խորենացու մոտ(ինչպես նաև երվանդունիներից-արտաշեսյաններ անցման ժամանակ):
Այն վերացական բարբաջանքները, որը բերվում է "ուրարտագետների կողմից", իրև ուրարտների դիրքերի զիջում և հայկական էթնոսի հաստատում` հիմարություն է:
Եվս մեկ պատմական փաստ. տվյալ եռգիոնի և ոչ մի հին ազգություն չի վերացել`ասորիներ, պարսիկներ, մարեր, խեթեր, խաթեր, խուռիներ և այլն: Փոփոխվել են միայն նրանց ինքնանվանումները, իսկ որոշներինը` նույնիսկ անունները չեն փոփոխվել, կամ մի քիչ ձևափոխվել են:

[Lion]

ՀՀ ԳԱ-ում շուտով գիտաժողով է նախատեսվում, որը նվիրված է լինելու Հայկազունիներին մասնավորապես և Խորենացու պատմության առաջին գլուխներին ընդհանրապես: Հոդվածս արդեն պատրաստ է: Նրանում հիմնավորվում է, որ Խորենացու ասածները Հայկազունիների մասին ամենևին էլ առասպելներ չեն, այլ կոնկրետ պատմական փաստեր են: Կարծում եմ, որ այդ գիտաժողովը շատ հարցերի պատասխան կտա...

[Varzor]

Դա, փաստորեն, երբ մեռան կեղծիքի վրա ակադեմիկսներ դառածները, որոշեցին բացահայտում կատարել??
Է բացահայտումը վաղուց կատարված է, միայն աշխարհին դեռ պետք է "համոզել": Սակայն իմ կարծիքով աշխարհը թող իր բանին մնա, կարևորը մեր ազգին ճշմարտությունը մատուցենք և միգուցե դա հիմք կլինի ազգային գաղափարախոսության ստեղծման համար:

Իսկ երբ ա լինելու այդ ժողովը? Նախաձեռնողն ով է ?

[Lion]

Նախաձեռնողը հենց ԳԱ-ն է (ես այդպես գիտեմ) - հուսով եմ գիտաժողովը ամռանը ամեն դեպքում տեղի կունենա: Սկզբում պետք է մայիսին լիներ, բայց անընդհատ հետաձգվում է