Իրեն հարգող ոչ մի լեզվաբան իրեն թույլ չի տա ներխուժել ճշգրիտ գիտությունների ասպարեզ ու, առանց հիմնարար գիտելիքների ու համապատասխան կրթության բազայի, համարձակ տեսություններ առաջադրել մաթեմատիկայի, ռադիոֆիզիկայի կամ քիմիայի ասպարեզում: Բայց չգիտես ինչու որոշ ֆիզիկոսներ ու մաթեմատիկոսներ, որ նույնիսկ տարրական պատկերացումներ չունեն բանասիրության մասին, իրենց իրավունք են վերապահում ներխուժել լեզվաբանության դաշտ ու ավերել ողջ եղածը՝ առանց ստուգելու, թե տվյալ ոլորտի մասնագետներն ինչ են գրել այդ մասին, առանց աղբյուրներ գործածելու կամ մատնանշելու, և նույնիսկ առանց պատկերացում ունենալու այն մասին, թե ինչեր են ավերում: Նրանց թվում է, թե ոչ ճշգրիտ գիտություն նշանակում է անճիշտ ու հեղհեղուկ մի բնագավառ, որտեղ ամեն ինչ թույլատրելի է:
1 Սա խորագույն մոլորություն է: Լեզվաբանությունը, մասնավորապես՝ համեմատական լեզվաբանությունը, ունի իր խիստ օրենքները: Տարբերությունն այն է, որ մաթեմատիկան, ֆիզիկան ու քիմիան գործ ունեն անօրգանական ու օրգանական սուբստանցիայի և այնպիսի հասկացությունների ու կատեգորիաների հետ, որոնք բացարձակ են, ամենուր ենթարկվում են կառուցվածքի ու զարգացման նույն օրենքներին և կախված չեն մարդկային հասարակության ու մշակույթի տարբերություններից, առանձնահատկություններից ու փոփոխություններից, մինչդեռ լեզուն մշտապես անկանխատեսելիորեն զարգացող ու փոփոխվող հասարակական երևույթ է և անքակտելիորեն կապված է տվյալ հանրության ու մշակույթի հետ:
Լեզվաբանական օրենքներն ունեն իրենց գործառության տարածաժամանակային սահմանները: Օրինակ՝ տվյալ լեզվաընտանիքի մայր լեզվի որևէ հնչույթ լեզվաճյուղերից մեկում կարող է զարգանալ մի ուղղությամբ, իսկ մյուսներում արտացոլվել միանգամայն տարբեր կերպ: Հնչյունական օրենքները կարող են սկսվել որոշակի տարածքում որոշակի մի ժամանակահատվածում և գործել մինչև մեկ այլ ժամանակակետ: Այս տարրական դրույթի չիմացությունը կամ արհամարհումը, սակայն, առատորեն արտացոլվում է մեր իրականությունը հեղեղող հայատգիտական մարզանքներում և նույնիսկ սկսում է վստահորեն թափանցել գիտական հրատարակություններ. օրինակ՝ Երևանի համալսարանի հրատարակած մի գրքում իրար են միացված արեգ, այգ, այբ և այլ բառեր (Սարգսյան 1999), որոնցից յուրաքանչյուրն իրականում ունի իր առանձին ստուգաբանությունը:
Ամենաբարդն այն է, որ հնչյունական տվյալ օրենքը կարող է խաչվել հնչյունական այլ օրենքների հետ: Սա կարող է պայմանավորված լինել դիրքային (նույն հնչյունը իրեն պահում է տարբեր կերպ՝ կախված հարևան հնչյունների ազդեցությունից, տես § 6), մշակութային (տաբու, էվֆեմիզմ, ժողովրդական ստուգաբանություն, բաղարկություն և այլն) կամ անհայտ այլ գործոններով: Այս ամենից ակնհայտ է դառնում, որ համեմատական լեզվաբանությունը, բոլոր գիտությունների համար պարտադիր բարեխղճությունից ու էրուդիցիայից բացի, պահանջում է շատ մեծ զգուշավորություն ու խստություն, բազմաբովանդակ գիտելիքներ և շատ լեզուների իմացություն: Հետևաբար բոլորովին անընդունելի է, երբ ոչ մասնագետ մարդիկ, առանց համապատասխան գիտելիքների, կատարում են լեզվաբանական «գյուտեր», դրանցից բխեցնում են մշակութային հիմնազուրկ եզրահանգումներ և սրանց վրա վստահորեն կառուցում ակադեմիական գիտությունն ավերող ֆանտաստիկ տեսություններ:
Եթե մի լեզվաբան, առանց ֆիզիկայի տարրական իմացության և առանց նույնիսկ իմանալու Երկրի ձգողականության օրենքի գոյության մասին, հոդված գրի՝ փորձելով ապացուցել, որ առարկաներն ընկնում են Երկրի վրա Լուսնի կենտրոնախույս ուժի ազդեցությամբ, և դեռ հեռուստացույցով ու համացանցում ամեն առիթով կուրծք ծեծի, թե՝ տեսեք ինչ գյուտ եմ արել, ապա իրեն ու իր գիտությունը հարգող յուրաքանչյուր ֆիզիկոս պարտավոր կլինի նրան իր տեղը դնել ու տգետ համարել, որ ոչ մասնագետները հանկարծ մոլորության մեջ չընկնեն: Հիմա ես, որպես հայագետ, ինձ իրավունք եմ վերապահում հայագիտությունը պաշտպանել ֆիզիկոսների ու մաթեմատիկոսների գրեթե այդ կարգի ոտնձգություններից: Իհարկե, համեմատությունս գրոտեսկային է և գուցե ոչ այնքան կոռեկտ. սակայն գործի էությունը դրանից չի փոխվում:
Միանգամայն անթույլատրելի է, ուրեմն, երբ այլ գիտությունների ներկայացուցիչները ներխուժում են լեզվաբանության ասպարեզ, սարքում են բանասիրական դրույթներ և դրանց վրա հիմնում են արտառոց տեսություններ, որոնք ընդունել կարելի է միայն հայագիտության հիմքերը քանդելու պայմանով: Բայց ամենաարտառոցն այն է, որ այս ամենն արվում է ինքնավստահորեն, առանց կոմպետենտ մասնագետների հետ խորհրդակցելու, համացանցն ու եթերը հեղեղելով, և, որ ամենակարևորն է, ճշգրիտ գիտության ներկայացուցիչի ամենակարող իրավունքով: Որպեսզի ասածս մերկապարանոց չթվա, եկեք անդրադառնանք Քարահունջի «տեսության» մոլի ջատագովներից մեկի՝ Մարինե Վահրադյանի «մեկնաբանությանը».
Հրա՞չ դու համարձակվել էս մրցել ճշգրիտ գիտության , տվյալ դեպքում մսթեմատիկայի բնագավառի մասնագետի հետ (իմա՝ Վաչագան Վահրադյանի – ՀՄ) / որի աշխատություններին ծանոր չես, չնայած դրանում ես քեզ չեմ մեղադրում/, որոնք ի ծնե օժտված են բարձր տրամաբանությամբ և իզորու են նւյն տաղան...
Սրան ի վիճակի չեմ որևէ գնահատական տալ: Ստացվում է, որ մաթեմատիկոսն իրավասու է ներխուժել իմ «տուն»՝ լեզվաբանության ասպարեզ, ավերել այն, ու ես, տրամաբանությունից զուրկ խեղճ լեզվաբան-տանտերս, պետք է հլու ակնածանքով ընդունեմ մեծն ամենագետ մաթեմատիկոսի լեզվաբանական վարպետության դասերը:
Իսկ որպեսզի պարզ լինի, թե ինժեներ Մարինե Վահրադյանն ինչքանով է կոմպետենտ հայ լեզվաբանության ասպարեզում, եկեք դիտարկենք նրա այն «մեկնաբանությունը», որտեղ նա մեծ գյուտ արած մարդու հրճվանքով հաղթականորեն ցույց է տալիս այն «հակասությունը», թե ես մի կողմից հայտարարում եմ, որ հայերենը հնդեվրոպական լեզուների մայր համարող տեսակետը բացարձակապես հիմնազուրկ է, իսկ մյուս կողմից էլ գրել եմ հայերենի բնիկ, այսինքն՝ հնդեվրոպական ծագման բառամթերքի ընդարձակ ստուգաբանական բառարան:
Պարզապես ապշեցուցիչ է. ի՞նչ հակասություն կա այստեղ: Մի՞թե հայերենի հնդեվրոպական ծագումը ենթադրում է, որ հայերենը հնդեվրոպական լեզուների մայրն է: Իսկ ի՞նչ ասենք սանսկրիտի, հունարենի և մյուս լեզուների մասին. նրանք էլ ե՞ն մայրեր. եթե ոչ՝ ի՞նչ հիմունքով կամ տրամաբանությամբ: Պարզից էլ պարզ է, որ հայերենը, սանսկրիտը, հունարենը և մյուսները հնդեվրոպական դուստր լեզուներ են և սերում են միևնույն մայր նախալեզվից: Այս մասին հանգամանորեն ու հանրամատչելի լեզվով գրել եմ § 6-ում, բայց ի՞նչ կարող է դրանից փոխվել, եթե մարդ չի կարդում կամ չի ուզում/կարող հասկանալ նույնիսկ ամենատարրական բաները: Բայց տեսեք նրա ինքնավստահ ու մեծահոգի եզրակացությունը. հասկանում ե՞ք, նույն դպրոցից են սնվել, նայաց որտեղ ինչ է ձեռնատու ասել, խղճալ կարելի է այս ստրուկներին Ինչպես ասում են՝ մեկնաբանություններն ավելորդ են: Մնում է մի հռետորական հարց տալ. ի՞նչն է դրդում մարդկանց հոխորտալ իրենց չիմացած հարցերի շուրջ ու բոլորին ի ցույց դնել իրենց անտեղյակությունը: Անհրաժեշտ է լավ հասկանալ ևս մի բան. չի կարելի կարծել, թե հայ և համաշխարհային համեմատական լեզվաբանությունն արդեն գիտի հնդեվրոպական լեզվի ու հայերենի ծագման վերաբերյալ բոլոր հարցերի պատասխանները: Մենք ունենք ամուր հող մեր ոտքերի տակ, և բազմաթիվ կարևոր հարցեր արդեն, գոնե հիմնական գծերով, պարզ են: Այդուհանդերձ, դեռ հսկայական քանակությամբ անհստակ վարկածներ ու լրիվ մութ հարցեր կան, որոնք սպասում են իրենց հետազոտողներին: Շատ հարցեր մինչև վերջ էլ մութ կմնան: Սակայն Քարահունջ-ի և նրան հարող «տեսությունների» հարցը շատ հստակ է. դրանք գոյության իրավունք չունեն նույնիսկ որպես վարկածներ. խոսքը մասնավոր տարաձայնությունների մասին չէ, այլ արդի հայագիտության հետ բացարձակ, լիակատար ու սկզբունքային անհամատեղելիության:
Նույն Մարինե Վահրադյանն ինձ հարցնում է. «Բա ու՞ր մնաց գիտական համարձակությունը»: Նրան պատասխանեցի հետևյալ կերպ. «Իսկ ի՞նչ եք հասկանում գիտական համարձակություն ասելով. առանց տարրական գիտելիքների, նույնիսկ առանց ստուգելու, թե գիտական բանասիրության մեջ ինչ է հայտնի քննվող հարցերի վերաբերյալ, ներխուժել քեզ համար լրիվ անծանոթ տարածք, սեփական աչքերդ կապել ու աջուձախ ավերե՞լ: Սա է՞ Ձեր պատկերացրած գիտական քաջությունը»:
Ինձ մեղադրում են, որ ես Հերունու դրույթները որակում եմ որպես «ֆանտաստիկ անհեթեթություններ» և դրանով անհարգալից վերաբերմունք եմ դրսևորում հանգուցյալ ակադեմիկոսի հիշատակի նկատմամբ ու կարող եմ հարուցել նրա վաստակի բազմահազար երկրպագուների ու հետևորդների զայրույթը: Սա էլ եմ անընդունելի համարում: Հասկանում եմ. de mortuis, aut bene aut nihil («մահացածների մասին՝ կամ լավ, կամ՝ ոչինչ»): Սակայն ես նրա անձի մասին ոչ մի անհարգալից բան չեմ ասում: Ես ընդամենը բնութագրում եմ նրա «տեսությունները» հայագիտության դրույթների տեսանկյունից: Նա հիմա չկա, բայց նրա «տեսություններն» ապրում են ու շարունակում ավերել հայագիտության հիմքերը: Ինչպե՞ս կարող եմ ես չարտահայտել իմ վերաբերմունքը դրանց վերաբերյալ: Պետք է հասկանալ, որ եթե Հերունու «տեսությունների» քննադատությունը դիտվի որպես անհարգալից վերաբերմունք նրա հիշատակի ու վաստակի հանդեպ, ապա դրանք չքննադատելը պետք է առավել ևս համարվի ծայրահեղ անհարգալից վերաբերմունք այնպիսի հարգարժան ու բազմաբեղուն ակադեմիկոսների հիշատակի ու մեղվաջան վաստակի հանդեպ, ինչպիսիք են, օրինակ, Աճառյանն ու Ջահուկյանը. գիտնականներ, որոնք ներկայացնում են իսկական հայագիտությունը: Ընդունել Հերունու «տեսությունները» նշանակում է պարզապես խաչ քաշել հայագիտության բոլոր նվաճումների վրա: ՈՒստի անձնական հարգանքի հարց առհասարակ չկա:
Rhayader-ի խոսքերից
Էջանիշներ