Խոսե՞լ ծաղիկների մասին, թե՞ չխոսել
Լիլիթ ԱՎԱԳՅԱՆ | Մայիս 21, 2008, 168 Ժամ
Զրույց կինոռեժիսոր Տիգրան Խզմալյանի հետ
- Պարոն Խզմալյան, ընդունված է հասարակությունը բաժանել երկու մասերի` Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի եւ Սերժ Սարգսյանի համակիրների: Դուք եւս հակված եք կարծել, որ այլ համակրություններ ունեցող մարդիկ հասարակությունում չկա՞ն:
- Մենք միաբջիջ մարդիկ չենք, որ բաժանվենք երկու մասի: Ես ինքս չեմ պատկանում ո՛չ մեկ, ո՛չ մյուս ճամբարին: Բայց վերջին ամիսներին պարբերաբար կրկնել եմ` եթե ինչ-որ մեկը հավակնություն ունի արվեստով զբաղվել, ապա նա պարտավոր է լինել նրանց կողքին, ում իրավունքները ոտնահարում են, ում սպանում են, նվաստացնում, որովհետեւ արվեստի հիմնական խնդիրներից մեկը քաղաքակրթության ընթացքում ձեւավորվել է որպես կարեկցանքի եւ ինչ-որ մեկի համար ցավ զգալու ունակություն: Հայերիս մեջ դա ստացել է մի եզակի լեզվամտածողական արտահայտություն` «ցավդ տանեմ»:
- Արվեստագետը մարդկանց կարեկցում է ուղղակի՞, թե՞ հումանիստական էմոցիաներն անհրաժեշտ են արվեստի գործ ստեղծելու համար: Պատմության մեջ եղել են շատ արվեստագետներ, որոնք իշխանությունների կողքին են եղել, օրինակ` Գյոթեն, սակայն դա նրան չի խանգարել ստեղծել, ասենք, «Ֆաուստը»:
- Կարծում եմ, Ձեր օրինակն այնքան էլ համոզիչ չէ, որովհետեւ Գյոթեն երբեք բռնապետության կողմից չի եղել: Բանաստեղծը կարող էր պաշտոն ստանալ արքունիքում, բայց նա իր ներկայությամբ միայն ավելի ազնվացնում էր իշխանություններին, նրանց ավելի մարդկային էր դարձնում: Երբ արվեստագետը փորձում էր ինքը դառնալ մարդակեր, նա վերանում էր որպես արվեստագետ: Հայտնի է, որ Հիտլերն, օրինակ, սկսել էր որպես նկարիչ: Բայց մենք նրան որպես նկարիչ չենք ճանաչում:
- Գտնում եք, որ իշխանությունների կողմից պաշտոններ ընդունող կամ նրանց պաշտպանող արվեստագետները ազնվացնո՞ւմ են իշխանություններին: Օրինակ` մեր այն արվեստագետները, ովքեր իշխանությունների կողքին են կյանքի բոլոր պարագաներում, ազնվացնո՞ւմ են իշխանություններին:
- Ես չեմ ճանաչում արվեստագետների, ովքեր իշխանության կողմից են:
- Դուք չե՞ք ճանաչում Ռազմիկ Դավոյանին, Զորի Բալայանին...
- Ես նման արվեստագետների, կրկնում եմ, չեմ ճանաչում: Դուք կարող եք անուններ ասել. ինձ այդ անունները ոչինչ չեն ասում: Եթե նույն անունը կրող մարդն անցնում է մարդասպանների կամ քրեականների կողմը, ես տվյալ դեպքում նկատի չունեմ միայն իշխանավորներին, նա փոխում է իր կարգավիճակը, անունը: Սա չի նշանակում, որ արվեստագետն անպայման սպիտակ ձեռնոցներով, սպիտակ ֆրակով է: Իմ սիրած արվեստագետներից մեկը` Ֆրանսուա Վիյոնը, գող-ավազակ էր: Իմ մտերիմ ընկեր Ռուբեն Հախվերդյանը երբեք սպիտակ ձեռնոց չի հագել, եւ իր խոսքը բավական սուր է ու շատերի համար տհաճ, բայց երբ պահը հասավ, նա եղավ մեր կողքին, երբ մենք փորձեցինք իշխանություններին մեր, մեղմ ասած, անհանգստությունը, անհամաձայնությունը հայտնել: Եվ նա ստորագրեց մի նամակ, որ մենք գրեցինք մարտի մեկի սպանություններից ընդամենը մի քանի օր հետո:
- Դուք գրեցիք մի քանի բաց նամակ: Նման նամակները ենթադրում են միայն դիրքորոշո՞ւմ, թե՞ նաեւ գործողություն, եթե նամակը մնա անարձագանք:
- Մեր վերջին նամակից երկու օր անց մի նկարչի, ի պաշտպանություն որի էինք գրել նամակը, բանտից ազատ են արձակել (խոսքը նկարիչ Տիգրան Բաղդասարյանի մասին է.- Լ.Ա.): Ասացին, որ փոխել են նրա խափանման միջոցը: Եթե գոնե մեկ մարդու մեկ օրով կարելի է բանտից հանել, դրա համար կարելի է եւ նամակներ գրել:
- Իրո՞ք կարծում եք, որ այն մարդկանց, ում խափանման միջոց կալանքը փոխարինել են չբացակայելու մասին ստորագրությամբ կամ գրավով, ազատ են արձակել հասարակության ճնշման, նամակների շնորհիվ: Չե՞ք կարծում, որ այդ սիրալիրությունների հասցեատերը միջազգային կառույցներն են:
- Իհարկե: Դա պատահականություն էր: Իրենք ամեն երեկո ղուշ-գիր են գցում` ում ազատել, եւ մեր նամակը համընկավ դրա հետ. դա մեզ համար հաճելի զուգադիպություն էր ընդամենը: Սա չի նշանակում, որ քամին փչում է, հետեւաբար տերեւները շարժվում են: Գուցե ճիշտ հակառակը` տերեւները շարժվում են, հետեւաբար քամի՞ է առաջանում: Ես գիտեմ մի բան. իմ սիրած ռեժիսորներից մեկը` Բերտոլդ Բրեխտը նման իրավիճակում ասել էր. «Մեր ժամանակներում ծաղիկների մասին խոսելը հանցագործություն է, որովհետեւ այդ խոսակցության մեջ թաղված է լռությունը մարդասպանների մասին»: Այնպես որ, մինչեւ այս կատարվող անարդարություններն այսպես թե այնպես լուծում չստանան, ես ուրիշ ոչ մի բանի մասին չեմ կարող լուրջ խոսել եւ չեմ կարող հոգեպես հանգիստ լինել:
- Ի՞նչ եք կարծում, ո՞րն է այն պատճառը, որը մարդուն ստիպում է նվաստացնել, ծեծել, սպանել իր նմանին:
- Ես շատ մեծ եւ խոր կարեկցանք եմ զգում այն մարդկանց հանդեպ, ովքեր կարող են նվաստացնել, ծեծել իրենց նմանին: Կարծում եմ, որ նրանք շատ վատ են քնում, եւ կարծում եմ, որ իրենք շատ դժբախտ են:
- Դուք այդպես եք կարծում` դատելով նրանց աչքերի տակ հայտնված այտուցների՞ց:
- Այն, ինչ լսում եմ, տեսնում եմ, ինձ դրդում է այն մտքին, որ մենք պետք է նրանց օգնենք: Պետք է բարձրացնել նրանց աշխատավարձը, բազմապատկել թիկնապահների քանակը: Ես հոգեբանական եւ նյութական աջակցություն եմ մաղթում այդ մարդկանց: Այն արտոնությունները, որոնք ունեն իրենք, բավարար չեն. պետք է կրկնապատկել:
- Դուք սարկազմով մաղթեցիք նրանց կրկնակի երջանկություն եւ առողջություն, սակայն ստացվում է, որ մարդկանց մի մեծ, շատ մեծ խումբ ունի իրոք լուրջ խնդիրներ բարոյականության հետ:
- Մարտի մեկից հետո կալանավորվածներից մեկը պատմում էր, որ ինքը ցնցված է` տեսնելով, որ բանտի ներսում եւ համապատասխան հիմնարկներում եւս տիրում է շատ ծանր մթնոլորտ: Քննիչների մի մասը չի ցանկանում զբաղվել դրանով, ոստիկանների մի մասն ամաչում է, մի մասը հրաժարվում է հրամանները կատարել, գաղտնի ներողություն են խնդրում կալանավորվածներից: Անգամ քրեական հանցագործներն են քաղաքացիական խիզախություն հանդես բերում, իրենց համերաշխությունը հայտնում: Իրականում կյանքը շատ ավելի բարդ է: Եվ ես չեմ փորձում սարկազմով խոսել դրա մասին: Կարծում եմ, դա մի հոգեբանական, արվեստաբանական խնդիր է, որ նույնպես պետք է լուծել: Օրինակ` ինչպես է ապրում մարդը, որը ստիպված է, կամ որին ստիպել են դառնալ մարդկանց անեծքների թիրախ։
- Ըստ Ձեզ` դա սեփակա՞ն ընտրություն է, թե՞ պարտադրված քայլ:
- Կարծում եմ, այն, ինչ մենք անում ենք, մեր ընտրությունն է: Մենք ոչ միայն չորս տարին մեկ նախագահ ենք ընտրում, այլ մենք ամեն օր ընտրում ենք` թքե՞լ փողոցում, թե՞ չթքել: Խաբե՞լ մարդուն, թե՞ չխաբել:
- Այսօր քննարկվում է քաղաքական երկխոսության անհրաժեշտությունը: Ի՞նչ եք կարծում, այդ երկխոսությունը որքանո՞վ մեխանիկական չի լինի:
- Երկխոսությունը նպատակ է եւ անգամ՝ ո՛չ միջոց: Դա նորմալ կյանքի միակ ձեւն է: Եվ քանի որ ժամանակակից աշխարհում նորմալ կյանքը շատ հազվադեպ բան է մեր ընտանիքներում, դպրոցներում, գիտության եւ մշակույթի ոլորտում, մենք ապրում ենք մենախոսությունների աշխարհում. յուրաքանչյուրս անհատ ենք եւ ունենք ասելիք, որն էլ շտապում ենք ասել: Օրինակ` երբ մարդը սիրահարված է, ես համարում եմ դա կյանքի այն քիչ նորմալ դրսեւորումներից մեկը: Սերը երկխոսություն է, որովհետեւ, երբ մենք սիրահարված ենք, կարեւորում ենք մեր դիմացինին: Անում ենք այնպես, որ նրա վրա տպավորություն թողնենք, իր հետ քնքուշ վարվենք, շոյենք եւ հակառակը: Նույնը ակնկալում ենք կյանքի բոլոր դրսեւորումներում:
- Քաղաքականության մեջ երկխոսությունը ցանկալի է պակաս քնքշություններով` ասենք, առանց շոյելու:
- Իհարկե, առանց շոյանքների: Եթե ցանկանում ենք պետություն կառուցել, պետք է երկխոսություն. մենախոսություններով կարելի է կառուցել միապետություն, ուր կլինեն մենակյացներ, որոնք կմտնեն իրենց խցերն ու կերկրպագեն իրենց Աստծուն կամ սատանային: Եթե մենք ուզում ենք ունենալ պետություն, ապագա, պարտավոր ենք գնալ երկխոսության: Բայց դրա նշույլները չեն երեւում:
Էջանիշներ