Հոգեվարքից հետո (օրագիր)

[StrangeLittleGirl]

Չեմ հասկանում` ազատ գրելու համար պարտադի՞ր էր Հայաստանից գնալը: Նոր բացեցի «Նոր էջ» պապկաս, մեջը վեց հատ պատմվածք կա, երեքն արդեն վերջացրել եմ, մյուս երեքն էլ ժամանակի հարց են:

Գրելուն ավելի լուրջ վերաբերվելու համար Հայաստա՞նն էր խանգարում:

[StrangeLittleGirl]

Մեկ-մեկ ապուշ, չմտածված քայլերդ էնքան բան են ասում դիմացինիդ մասին, որ հաջորդ վայրկյանից էլ չես փոշմանում արածիդ համար, դառը ժպտում ես ու ասում` քեզ էլ իմացանք:

[StrangeLittleGirl]

«Քեզ մոռանում եմ այնպես, ինչպես ֆրանսերենը»: Պոետիկ ա հնչում, բայց ճիշտ չի. ֆրանսերենը շատ ավելի քիչ եմ մոռանում:

[StrangeLittleGirl]

Առավոտյան սուրճիս հետ մտածում եմ երեկվա ռեակցիայիս մասին, որն ինձ համար շատ ավելի տարօրինակ էր, քան կարող է առաջին հայացքից թվալ:

Ողջ հուզականությունս անջատած ուղեղիս զոռ եմ տալիս: Ախր վերջին վայրկյանին արագ-արագ գրված գործը հաղթելու հավակնություններ չուներ, ու ես դա շատ լավ գիտեի: Զարմանալի չէր, երբ սկզբում զրոյի վրա էլ մնում էի: Բայց հետո հանկարծ պոռթկում սկսվեց, երբ զգացի, որ վերջին տեղն եմ գրավում: Ինչու՞: Բոլոր հիմնավորումներն էլ խելքին մոտ են. բազմակի ընտրությունով չէր, ընդամենը երեք գործ էր, հետևաբար վերջին տեղը նաև երրորդ տեղ է, զրոյի վրա լռված չէր և այլն: Դրան էլ ավելացնենք, որ Ակումբի մրցույթներին երբեք լուրջ չեմ վերաբերվել, ու միայն նախորդ անգամ էր, որ լավ պատրաստված եմ ներկայացել: Էդ ամեն ինչն ուղեղս հասկանում էր, բայց հենց այդ նույն ուղեղի մի ուրիշ կենտրոն գժված էր, խառնված:

Նկատենք նաև, որ ինչքան էլ ծանր ապրումների մեջ լինեմ, վաղուց է, ինչ ուռած կոպերով չէի արթնացել (անգամ գերբնական մրցույթից հետո, որ մի քիչ նեղվել էի): Իսկ ուռած կոպերով սովորաբար արթնանում եմ ակումբում տեղի ունեցած ինչ-որ դեպքից հետո:

Դեռ մի քանի օր առաջ ահագին ուրախացել էի` նկատելով, որ ակումբն ինձ վրա այլևս այնպես չի ազդում, ինչպես չորս տարի առաջ: Ու ինչ-որ իմաստով չէի սխալվում, որովհետև չորս տարի առաջ նման մի դեպքից հետո (չէ, գուցե էնքան էլ նման չէր, հիմա լավ չեմ հիշում) սկսեցի ուղղակի չգրել: Չեմ գրել մինչև անցյալ գարուն: Էնպես չէր, որ որոշել էի: Հա, որոշումն էլ կար, բայց նաև ներսից ինչ-որ բան կոտրվել էր, ու եթե նույնիսկ գրելու փորձեր անում էի, դրանք լինում էին ցաքուցրիվ, պարտադրված, հում, անավարտ:

Ի՞նչ եմ էսքան գրում: Ուղղակի փորձում եմ տրամաբանորեն, ուղեղիս զոռ տալով հասկանալ, թե որն էր ռեակցիայիս պատճառը, ինչու պիտի էդքան նեղվեի վերջին տեղը գրավելու (ու ոչ թե ուրախանայի երրորդի) ու քիչ ձայն հավաքելու (ու ոչ թե ուրախանայի զրո ձայն չհավաքելու), մանավանդ որ դրական կարծիքներն ավելի շատ էին, քան հավաքածս ձայները: Համեմատում եմ մի բավական լուրջ գրական մրցույթի հետ, որտեղ ոչ միայն ոչ մի տեղ չգրավեցի (ասել կուզի` տասնյակի մեջ չհայտնվեցի), այլև որևէ կարգի կարծիք չստացա (էնքան վատն էր, որ չէին էլ ուզեցել որևէ բան ասել): Ու էդ մրցույթի արդյունքները չափից դուրս թեթև տարա: Ասեցի` ափսոս ու անցա առաջ:

Այ դրա համար չեմ հասկանում` ինչ մեղու էր ինձ կծել: Կամ գուցե հասկանում եմ. ուղղակի սա արտահայտությունն էր իմ ամբողջ կյանքի մասին վերջերս արած դաժան եզրակացության: Ու էլի սարսափելի է:

[StrangeLittleGirl]

Երեկոյան կառնեմ: Ինքնաթիռի տոմսը:

[StrangeLittleGirl]

Երբ ուսանող էի (նկատի ունեմ` ուսանող Հայաստանում), միշտ անհամբերությամբ էի սպասում հուլիս-օգոստոսին, որովհետև արձակուրդից բացի նաև ճամփորդելու ամիսներն էին: Հիմա էլ, երբ ուսանող եմ, անհամբերությամբ սպասում եմ հուլիսին, որովհետև հենց հուլիսին կավարտվի Բեռլինը սիրելու վերջին փորձս նորովի գրելու փորձերիս հետ: Ու հենց հուլիսին պիտի Radiohead-ի, հետո նաև Ալանիս Մորիսեթի համերգներին գնամ: Ալանիսի համերգի հաջորդ օրը պիտի նստեմ ավտոբուս ու գնամ Պրահա` աշխարհում իմ ամենասիրելի քաղաքը, որտեղ անընդհատ վերադառնալուց չեմ հոգնում, որովհետև էնտեղ եմ թողել իմ մանկությունը: Հետո պիտի նստեմ ինքնաթիռ ու գամ Երևան: Ու պիտի ծիրան ուտեմ: Պիտի արևի տակ վառվեմ: Պիտի ընկերներիս հետ Թումանյանի այգու խոտերի մեջ թավալ տամ: Իսկ վերջում` դեռ հուլիսին, պիտի նստեմ ինքնաթիռ և ուրախանամ, որ վերադառնում եմ Բեռլին:

[StrangeLittleGirl]

Առավոտյան ես, հեծանիվս ու Ալանիսը միասին ճամփա ընկանք:

Էսօր էնպես էր ստացվել, որ հեծանիվի վրա, հետևաբար Ալանիսի երգերը լսելով ահագին շատ ժամանակ եմ անցկացրել:

Անձրևին, արևին, մթին, լույսին, շոգին, ցրտին մենք երեքով միասին էինք: Ու խորացել էի, տարիներ անց առաջին անգամ շատ ուշադիր լսում էի, թե ինչի մասին է երգում Ալանիսը, նոր բաներ հայտնաբերում, որոշ երգեր ավելի հարազատ էին դառնում:

Ալբոմից ալբոմ Ալանիսը կյանք էր ապրում, մեծանում: Հաշվում էի. էս ալբոմը գրելիս քսանչորս էր, էս մեկը` քսանութ:

Ալանիսի կյանքին զուգահեռ անցնում էր իմ կյանքը: Երգերը, որոնք իմ կյանքից տարբեր մարդկանց էին հիշեցնում, նորից իրենց տեղերում են: Ու գալիս էին նորերը, նոր հարաբերությունների հետ կապվում: Երգեր, որոնք ժամանակին ոչինչ չէին նշանակում, հիմա լիքը բան են ասում, որովհետև այն ժամանակ քսանհինգ տարեկան չէի:

Թրջված մտա տուն` ուրախանալով, որ Ալանիսին նորովի եմ բացահայտել: Ու էսպես տասնվեց տարի ապրում ենք կողք կողքի, ու ես նրանից անընդհատ նոր բաներ եմ սովորում, ինքը ինձնից` ոչինչ:

[StrangeLittleGirl]

Ֆեյսբուքով մի հատ անկապ տղա խոսացնում էր: Ես էլ չորելով փորձում էի ցրել, չնայած համ էլ հարցերին պատասխանում էի: Որ իմացավ հուլիսին Հայաստան եմ գալու, սկսեց համոզել, որ հանդիպենք: Ես իրեն բացատրեցի, որ կարճ ժամանակով եմ գալու, ու հազիվ հասցնեմ մտերիմներիս տեսնեմ, նոր մարդկանց հետ ծանոթանալու ցանկություն ու ժամանակ չունեմ, բայց այ եթե Բեռլին գա, մեծ հաճույքով կհանդիպեմ, որովհետև այստեղ բաց եմ նոր ծանոթությունների համար: Տղան գրեց, որ եթե Բեռլին գա, ավելի շուտ ուրիշների հետ կծանոթանա: Ու էդտեղ մենք եկանք ընդհանուր հայտարարի

[StrangeLittleGirl]

Վայ, արդեն ծիծիկ ունեմ: Ես չէի նկատել, Չիլին շնորհավորեց:

[StrangeLittleGirl]

Կաթվածահար նստած: Ու պատճա՞ռը: Բարձր տրամադրությամբ միացրել էի skype-ը, որ ընկերներիս հետ խոսեմ: Վայրկյաններ անց սեղմեցի կարմիր կոճակը ու փոշմանեցի, որ Երևանի տոմս եմ առել:

[StrangeLittleGirl]

Կար ժամանակ, երբ առավոտյան նստում էի կոմպի դիմաց ու սուրճիս հետ մի կես ժամ գրում: Այ հենց էս օրագրում է, կարող եք սկզբի էջերը նայել: Ի՞նչ էի գրում էդքան: Հիմա ոչինչ չեմ հիշում: Բայց կարոտել եմ էդ առավոտները, երբ օրս գրելով էի սկսում:

Հիմա գրելուն փոխարինել է նախաճաշը, բայց առավոտն էլի իմ սիրած պահն է:

Ու էսօր, երբ իմացա, որ առաջին դասը հանված է, որոշեցի շուտ արթնանալս օգտագործել այն հին ու լավ առավոտների ավանդույթը շարունակելու համար:

Ընդհանրապես, դժվար էր անքուն գիշերվանից հետո դիմանալ նորից անկողին չվերադառնալու գայթակղությանը:

Իսկ այստեղ առավոտյան ժամը հինգից արևը փայլում է, էլ չես կարողանում քնել: Թվում է` օրը տաք է լինելու: Սիրում եմ պատշգամբի դուռը բացել ու կիսատկլոր մարմինս դեմ տալ օդին` շոշափելու համար օրվա ջերմաստիճանը, որպեսզի ճիշտ հագուստ ընտրեմ:

Ցուրտ էր, սառեցի: Մայիսի կեսերին դեռ ութ աստիճան է: Կարոտում եմ երևանյան տաք առավոտները:

Եվ աչքերս շուտ բացելն ինձ ուրախացնում է միայն նրա համար, որ կարող եմ «Տրամադրությունը» միացնել ու լսել իսկականից, ոչ թե երազում:

Անձրևի մեղմ երգով,
Քո հարազատ ձեռքով...

[StrangeLittleGirl]

Հեսսե կարդալս միշտ պահում էի բավականաչափ գերմաներեն իմանալուն, որ թարգմանության հույսին չմնամ: Բայց այնպես ստացվեց, որ մոտ երկու շաբաթ առաջ մի քանի «ազդանշան» ստացա Հեսսե կարդալու: Նախ, taregi-ը խորհուրդ տվեց: Հետո, Խրոնինգենի ընկերներիցս մեկը` Դեյվիդը, ստատուս էր գրել` մեջբերում էր արել «Տափաստանի գայլից»: Որ մեկնաբանեցի, սկսեց ինձ նախատել, որ Խրոնինգենից գնացել եմ, որ եթե այնտեղ լինեի, հիմա ես էլ կմիանայի քննարկմանը: Էդպես որոշեցի էնտեղի կարդացող ընկերներիցս հետ չմնալ ու «Տափաստանի գայլը» կարդալ: Դրան գումարած նույն օրերին mar_amirchanyan-ն էլ էր Հեսսեի մասին ինչ-որ բան գրել իր բլոգում:

Էդպես գիրքը ճարեցի (անգլերեն թարգմանությամբ) ու անցա գործի:

Վաղուց էնպիսի գործ չէի կարդացել, որ էսքան հակասական զգացողություններ առաջացներ: Ամենասկիզբը շատ դուրս եկավ: Հետո սկսեցի ներվայնանալ երկար-բարակ փիլիսոփայություններից, իսկ Հարիի` Հերմինեի հետ հանդիպման պահից սկսվեցին իսկական հակասությունները: Մի կողմից, շատ լավ պատկերացնում էի, թե որտեղից էր գալիս յուրաքանչյուր բառը, ինչ է հեղինակի մտքով անցել էդ պահին: Ավելին` մտածում էի` դա այն գիրքն է, որը գրելու համարձակություն ես չունեմ: Ու հենց դրա համար ահավոր դուրս չէր գալիս, բայց համ էլ ամեն բառի հետ համաձայն էի: Ինձ մոտ միայն Գյոթեն ու Մոցարտը կփոխարինվեին Հեմինգուեյով ու Ջենիս Ջոփլինով: Մյուս կողմից, 20-ականների գրականությունից շատ չէր տարբերվում, իսկ էդ ժամանակաշրջանն ինչ-որ անբացատրելի ձգող ուժ ունի: Մենակ արևելյան փիլիսոփայության մասերն էին մի քիչ ներվայնացնող:

Նախաբանում Հեսսեն գրել էր, որ հաճախ իր գիրքը սխալ են հասկանում, որ այն ոչ թե կործանման, այլ ապաքինման մասին է: Ես արդեն տրամադրվել էի, որ մի սխալ հասկացող էլ ես եմ լինելու, որովհետև հիսուն տարեկան չեմ ու տղամարդ չեմ, բայց այդ ապաքինումը պարզից էլ պարզ էր, ու նույնիսկ զարմացա, որ կան մարդիկ, որոնք դա որպես կործանում են ընկալել:

Մի հետաքրքիր երևույթ էլ նկատեցի: «Տափաստանի գայլը» կարդալիս անընդհատ այլ գրքեր էին միտս գալիս` սկսած «Փոքրիկ իշխանից», վերջացրած Ամելի Նոթոմբի «Մարդասպանի հիգիենայով»: Երևի կմտածեք` իրարից շատ տարբերվող գրքեր են, ո՞նց եմ նման եզրակացություն արել: Իմ կարծիքով, այդ բոլոր գրքերը մի առանցքային ընդհանրություն ունեն. բոլորն էլ ինքնավերլուծություններ են:

Մեկ էլ ինչ-որ պահից սկսեցի մտածել, որ Հեսսեն միասեռական է կամ առնվազն միասեռական ֆանտազիաներ է ունեցել ու համարձակորեն արտահայտել է իր գրականության մեջ: Ուղղակի կային դրվագներ, որոնք առանձնապես բան չէին փոխում, բայց, միևնույն է, Հեսսեն չէր խուսափել դրանք ընդգրկելուց: Երբ ինտերնետում մի փոքր հետազոտություն անցկացրի, պարզվեց` սա միակ գիրքը չէ, որտեղ նման դրվագներ կան: Ինչևէ, Հեսսեի սեռական կողմնորոշումն ինձ բնավ չի հուզում: Ուղղակի ազգայնականներին եմ տեղեկացնում. մարդ ես, գուցե ուզենան Հեսսեի գրքերը վաճառող գրախանութներն էլ վառել, որ հայ աղջիկները նրա գրքերը չկարդան:

Այնուամենայնիվ, այսքանով սահմանափակվում եմ Հեսսեով: Գուցե նորից անդրադառնամ նրա գրականությանը, երբ նորմալ գերմաներեն իմանամ:

Հ.Գ. Գիրքն իմ սեփականն է: Ամռանը հետս Հայաստան եմ բերելու: Եթե որևէ մեկը ցանկություն ունի կարդալու, ձայն հանեք:

[StrangeLittleGirl]

Անցյալ շաբաթ անդուր գլխացավ ունեի: Էն կարգի, որ դասերից հետո սատկում էի ու ոչինչ չէի կարողանում անել: Մի գիշեր էլ նույնիսկ գլխացավից չեմ կարողացել քնել:

Էս շաբաթ, ինչ սկսել եմ ուտելուս հետևել, վիտամիններ խմել ու շշով ջրով ման գալ, համեմատաբար լավ եմ:

Էսօր տուն գալիս մի երգ անցավ մտքովս: Բայց չկարողացա հիշել, թե որ ֆիլմում եմ լսել, որ կարողանամ գտնել: Ձեռի հետ մտքերս տարածվեցին, հիշեցի գլխացավս ու լիքը ուրիշ բաներ: Ու զգացի, որ իմ խեղճ գլխում օրվա ընթացքում հազար տեսակի ինֆորմացիա ա պտտվում, դրա համար արդեն շուխուռ ա անում, որ կամ հանգիստ մնամ, կամ էլ կերակրեմ իրան:

Ու որ սկսեցի թվարկել, իսկականից գժանոց էր. օրը երկու-երեք լեկցիա, մեկ-երկու գիտական հոդված կարդալու համար, մի երկու տնային գրելու համար: Էս մենակ դասերիս հետ կապված տխուր իրականությունը: Բա ներվահան անող Ֆեյսբուքահայաստանը ու ընդհանրապես էն, ինչ էսօր կատարվում ա Հայաստանում: Ու էդ ամենի մասին տոննաներով հոդվածներ կարդալը: Բա շաբաթը երկու-երեք անգամ Բեռլին ճանապարհվելս: Առաջ ամեն օր էի գնում, չէի դժգոհում: Բա կարդացածս գրքերը (մինչև հիմա «Տափաստանի գայլը» ուղեղս հոշոտում ա): Բա վորքշոփի գործերը, որ մի քանի անգամ պիտի կարդամ ու լուսանցքներում մեկնաբանություններ գրեմ: Բա իմ գրելը: Բա, բա, բա... ու սենց ուղեղս պայթում ա, իսկ ես իրան վիտամիններով խաբում եմ:

Սաղ հեչ, էսօր դեմենցիայի մասին հոդված կարդացի, որ շատ կարդացածների ու բիլինգվալների մոտ դեմենցիայի սիմպտոմներն ավելի ուշ են ի հայտ գալիս: Կարա՞մ ինձ հույս տամ:

[StrangeLittleGirl]

Վիկտորյան հարցրեց, թե ոնց ենք մեր պատմվածքները գրում: Շերոնն ու Աննան ասացին, որ իրենք սկզբում նշումներ են անում, հետո սկսում աշխատել վրան: Ես էլ բացատրեցի, որ երբ գաղափարը ծնվում է, նստում եմ ու արագ-արագ գրի առնում, մինչև վերջին բառը: Հետո մոռանում եմ այդ գործի մասին: Ամիսներ անց բացում եմ ու սկսում մշակել: Իսկ եթե հանկարծ պատմվածքը կիսատ եմ թողնում, հետո երբեք չեմ վերջացնում: Վիկտորյան կիսվեց իր փորձով: Թղթի վրա վանդակներ նկարեց: «Սրանք պատմվածքի տարբեր մասերն են,- ասաց,- սկսում եմ լցնել վանդակները: Երբ դատարկ վանդակներ են մնում, հասկանում եմ, թե որ մասն է դեռ բաց մնացել, սկսում եմ մտածել այն լցնելու մասին»:

Այսօր տուն եկա ուղեղումս վառված մի մտքով: Որոշեցի Վիկտորյայի խորհրդին հետևել: Լցվեց միայն առաջին վանդակը: Գրեցի տեքստը: Չիմացա` ինչպես շարունակել: Ֆայլը փակեցի` թողնելով հետոյի, բայց նաև հասկանալով, որ հետոն երբեք չի գալու:

Եթե պատմվածքի վերջը չգիտեմ, ինչքան էլ սկիզբ գրեմ, այն չի շարունակվելու: Իսկ եթե վերջն արդեն կա, սկիզբը վայրկյանների հարց է:

[StrangeLittleGirl]

Պիտի արտահայտվեմ, չեմ դիմանա:

Ինչ հիմար ասես եվրոպական «անբարոյականության» ու «փչացածության» դեմ չի խոսում: Այ հենց էդ բոլոր հիմարներին եմ ասում: Գիտե՞ք ինչ կա: Երևի նորմալ ա, որ Հայաստանում ամուսինը կնգան, կնիկը ամուսնուն, ընկերը ընկերուհուն, ընկերուհին ընկերոջը դավաճանում են: Եվրոպայում, լսու՞մ եք, ձեր այդքան ատելի Եվրոպայում նման բանը համարվում է ամենամեծ անբարոյականություններից, ու եթե մեկը հայտնաբերում է, որ դավաճանվում է, կարող է անգամ տնից դուրս շպրտել իր զուգընկերոջը: Էստեղ մինչև մի հարաբերությունը չի ավարտվում, մյուսը չի սկսվում: Իրարից թաքցնել չկա: