«Գիտություն և կրթություն» խորագրի տակ ՀՀ Գիտության պետական կոմիտեի նախագահ Սամվել Հարությունյանը խոսում է իրեն վստահված ոլորտի իրողությունների մասին: Սա համարի ամենափոքրածավալ հոդվածն է, բայց իմ մեջ ամենամեծ թվով մտքերի առաջացման առիթ հանդիսացավ, որոնք չարտահայտել չեմ կարող: ....
...
Օրինակ, պատմության ինստիտուտում արդեն երկար ժամանակ տերուտնօրինություն են անում իսկական աղանդավորները: Նրանց մեջ չափազանց քիչ են պրոֆեսիոնալ պատմաբանները, այնտեղ հիմնականում աշխատում են ակորդեոնահարներ, բանասերներ, իսկ նրանց այդ գործում օգնում են ռադիոֆիզիկոսներ, ճարտարապետներ և այլք: Նրանք զբաղվում են նրանով, որ զանգվածաբար կեղծում են Հայոց պատմությունը, ավելի ճիշտ` երկրի պաշտոնական պատմագրությունը: Մարդիկ հայերին են վերագրում շումերների և ուրիշ շատերի հայրությունը, մայրությունը, տատությունն ու պապությունը, ընդունում իրենց ավագությունը եգիպտացիների, ասորացիների, բաբելոնացիների և, մի խոսքով, մնացած բոլորի հանդեպ: Հայաստանը համարում են «Համաշխարհային քաղաքակրթության բնօրրան» (!) և նույնիսկ հանդիսավոր, բայց ապուշ միջազգային գիտաժողովներ են կազմակերպում այդ թեմայով:
Երբեմն հայ պետականության տարիքը հասցնում են (մասնավորապես, հայտնի ռադիոֆիզիկոսը) 15.000 տարվա, իսկ այբուբենին հատկացնում են 7.500-ամյա պատմություն: Ավելին, խեղաթյուրում են պատմության համատեքստը: Օրինակ, Տիգրան Մեծին հավասարեցնում են Դրոյի կամ Վազգեն Սարգսյանի տիպի գործիչներին, այսինքն, նրա վեհությունը նեղացնում են մինչև տեղային ազգային գործչի մակարդակը, այնինչ դա կոպտագույն խեղաթյուրում է. հոգեպես առողջ յուրաքանչյուր մարդ գիտի, որ կայսրությունը (այդպիսին էր Տիգրան Մեծի պետությունը) արդեն ազգային պետություն չէ, իսկ կայսրը` վերազգային, ավելի գլոբալ, ավելի մասշտաբային գործիչ է: Այնուհետև, անտեսում են հելլենիզմի գործոնը, որը կազմում է ողջ Հայոց պատմության գրեթե մեկ քառորդը: Դա էլ քիչ է, գողանում են ուրիշների աստվածներին: Իհարկե, այսօր թույլատրված է գրել և խոսել այն ամենը, ինչ ուզում ես, բայց այլ նրբություններ էլ կան: Օրինակ, յուրաքանչյուր գժանոցում կարելի է հանդիպել մեկական Նապոլեոնի, Հռոմի պապի, Սուվորովի և Ալեքսանդր Մակեդոնացու: Բնականաբար, սա մարդկանց կարծիք է, որը գոյության իրավունք ունի: Սակայն բանն այն է, որ համընդհանուր հավաստիացում չստացած փաստն արդեն ծանր ախտորոշում է, ուստի և արդիականության բոլոր նապոլեոններն ու ալեքսանդրները մեկուսացված են հասարակությունից: Բայց հայոց պետականության ողբերգությունն այն է, որ պատմության ինստիտուտի աղանդավորները ոչ միայն չեն մեկուսացվում, այլև քաջալերվում են, և այս հարցը, կարծում եմ, պետք է գտնվի Սամվել Հարությունյանի, ինչպես և երկրի բարձրագույն քաղաքական իշխանության ուշադրության կենտրոնում, քանի որ այն, ինչ նրանք են անում, աղետալի վնաս է հասցնում հայոց պետությանը:
Բերեմ մեկ օրինակ` մեկնաբանություններից ձեռնպահ մնալով: Նախագահներ Քոչարյանի և Ալիև ավագի Սադարակի 16-րդ հանդիպման ժամանակ, հետնասրահներում, լրագրողները և դիվանագետները բանավեճ են սկսում Ղարաբաղի պատմական պատկանելության վերաբերյալ (ներկա էր նաև մեր խմբագիր Արիս Ղազինյանը): Մասնավորապես, փաստարկներ են բերում հօգուտ հայերի` վկայակոչելով հայկական աղբյուրները: Այդ ժամանակ մի բավական խելոք ադրբեջանցի դիվանագետ ասում է. «Ինչպե՞ս կարող է նորմալ մարդը վստահել հայկական աղբյուրներին: Դուք տեսեք, թե ինչե’ր են գրում հայերն իրենց մասին»: Եվ մեջբերում է կատարում ի դժբախտություն հայ ժողովրդի` պատմությամբ հրապուրված հայտնի «ռադիոֆիզիկոսի» աշխատանքից, որի համաձայն` հայերը որպես էթնոս ձևավորվել են 30.000 տարի առաջ, պետություն են ստեղծել 15.000 տարի առաջ, կառուցել և վերակառուցել են եգիպտական բոլոր բուրգերը, ինչպես նաև Չինական մեծ պարիսպը, այբուբենը հորինել են մոտ 7.500 տարի առաջ, իսկ ամենագլխավորն այն է, որ Ադամը հայ էր, և ընդհանրապես, նրա անունը Արամ էր, ոչ թե Ադամ, ինչպես ընդունված է կարծել այս «անգետ և հայերի հանդեպ թշնամանքով լի» աշխարհում: Ադրբեջանցին, իհարկե, ճիշտ է. նա, ինչպես և բոլոր նորմալ մարդիկ, գիտի, որ աշխարհում չկան 30.000-ամյա էթնոսներ, որ դա արդեն լուրջ ախտորոշում է, իսկ եթե մարդ մի տեղ ստում է, հետևաբար, կստի և այլ հարցերում, և նրան ոչնչի մեջ չպետք է հավատալ: Իսկ ընդդիմախոսներին կոչ է անում խորհել հենց այս տեսանկյունից: Մի խոսքով, հաշված տարիների ընթացքում աղանդավորները կարողացան աղճատել ինչպես ժողովրդի և երկրի պատմագրությունը, այնպես էլ հայագիտությունն ընդհանրապես, որ փշուր առ փշուր ստեղծել էին այնպիսի ականավոր մտածողներ, ինչպիսիք էին Մառը, Օրբելին, Երեմյանը և այլք:
Ես մի անգամ Սերժ Սարգսյանին (այն ժամանակ` դեռ վարչապետ) նամակ էի գրել` առաջարկելով ցրել այդ ինստիտուտը կամ միացնել հնագիտության և արևելագիտության ինստիտուտների հետ և այդպիսով ձերբազատվել այդ գանգրենային աղանդից: Նախագահն առայժմ չի արձագանքել: Հասկանում եմ, որ փակել ինստիտուտը կամ բռնի դուրս նետել այնտեղից մարդկանց, վրդովմունքի վայնասուն կառաջացնի (բա չե՞ն ասի, թե Ստալինն ինստիտուտը ստեղծեց, իսկ Սարգսյանը փակեց), սակայն հասկանում եմ նաև այն, որ թողնել ամեն ինչ այս վիճակում և այդ աղանդին վստահել հայ պատմագրությունը, այլևս չի կարելի, քանի որ մենք հեռանկարում հսկայական քաղաքական ու աշխարհաքաղաքական բարդություններ կունենանք, որոնց հետևանքները գրեթե անհնար է գուշակել:
Եթե այսօր աշխարհում դեռևս հակված են Ղարաբաղյան հիմնախնդրի մեկնաբանության հայկական վարկածին, ապա շատ շուտով պատմության ինստիտուտի ջանքերով կգա մի պահ, երբ հայ պատմագրությունն ընդհանրապես կզրկվի վստահությունից համաշխարհային ակադեմիական և քաղաքական շրջանակներում: Բավական է թերթել վերջերս գիտությունների ակադեմիայի հրատարակած «Հայոց պատմություն» գլուխգործոցը Է.Դանիելյանի և Ա.Մելքոնյանի հեղինակությամբ (ովքեր, ի դեպ, այս տարի արդեն հրատարակում են ակադեմիական քառահատորը, այսինքն, երկրի պաշտոնական պատմագրությունը, որն իրականում դանդաղ գործողության ական է), գիտակցելու համար այն ամբողջ վտանգը, որ բխում է այդ կարգի մարդկանցից: Անկեղծ ասած, այդ գործի յուրաքանչյուր պարբերության համար հարկավոր է մեկական քրեական գործ հարուցել, բայց, ինչպես տեսնում ենք, դա չի արվում: Փաստորեն, ստացվում է, որ պետությունը պահում է մի գիտական հաստատությունը, որը գործում է երկու հարևան (և ոչ այնքան բարեկամական) պետությունների շահերի օգտին:
Հազիվ թե Ադրբեջանի և Թուրքիայի հատուկ ծառայությունները, հարյուր միլիոնավոր դոլարներ ծախսելով, ի վիճակի լինեին ավելի մեծ վնաս հասցնել Հայաստանին, քան հայկական պետական գիտական հաստատությունը, որն այդ գործն անում է նրանց փոխարեն, հայրենական հարկատուների հաշվին: Սա արդեն դուրս է առողջ բանականության սահմաններից և բացատրություն չունի: Դե, իսկ նախագահ Սարգսյանն, անշուշտ, պետք է իմանա, որ պաշտոնական պատմագրությունը լուրջ բան է: Այն պետության դեմքն է և յուրատեսակ ծրագրային փաստաթուղթ, որի հետ կատակել չի կարելի: Նախագահը պետք է նաև հիշի, որ պատմության և նրա դասավանդման հարցերը միշտ գտնվել են պետության առաջին դեմքերի ուշադրության կենտրոնում, և նույնիսկ Ստալինը ժամանակ էր գտնում դպրոցական դասագրքերի խմբագրման համար: Իհարկե, ոչ ոք Սարգսյանին չի կոչում նման բանով զբաղվել, նրան ընդամենը խնդրում են ժամանակ հատկացնել այդ հիմնախնդրին և մեկընդմիշտ վերջ տալ այս մղձավանջին: Հույս ունեմ, Սամվել Հարությունյանը նույնպես կզբաղվի այս խայտառակությամբ և ջանքերի առավելագույնը կգործադրի այն արմատախիլ անելու համար, իսկ հաջորդ համարներից մեկում մեզ հետաքրքիր կլիներ լսել նրա կարծիքն այս հարցի շուրջ, ինչպես և այն միջոցառումների մասին, որոնք նա պատրաստվում է ձեռնարկել:
Մեջբերել
Lion-ի խոսքերից
Էջանիշներ