Շարժումը մահացե՞լ է

[Մտահոգ]

<<Շարժում>> կոչվածը այդպիսին լինելու համար պետք է իր մեջ գաղափարներ պարունակի: Ստի վրա հիմնված հախուռն քայլերը չեն կարող շարժում կոչվել; իսկ սուտը դա ԼՏՊն է մինչև ուղն ու ծուծը, երեխաներ մեծացեք, իսկ դուք մեծեր ուշքի եկեք, ազգի մասին է պետք մտածել, ոչ թե սեփական ամբիցիաների:

Ազգանվեր Միրիամ կամ մերօրյա Սոսե
նկատի առնելով որ սա Ձեր առաջին գրառումն է, կարելի է ներել ստի վրա հիմնված հախուռն մուտքը, իսկ եթե վճարովի է այն, կարելի է նույնիսկ հասկանալ չընդունելով հանդերձ, իսկ եթե ունեք այլ հարգելի պատճառներ, ասենք ազգի մասին շատ մտածելուց առաջացած անքնություն, կամ քո պես չմտածողներին ամբիցիոզներ անվանելու սեվեռուն գաղափար եվ ԱՅԼՆ(հատկապես եվ ԱՅԼՆ), ապա որպես լիցքաթափիչ շանթարգել կարելի է օգտագործել աստիճանների բազրիքը, այլ ոչ թե ինտեռնետը, առավել եվս այլոց վիրավորելու դառը հաճույքը;
հարգանքներով՝ Ձեզ լիովին հասկացող Մտահոգ

[Chuk]

Հարգելի Հեղինակ,
Ձեր տարիքից ելնելով նույնիսկ անհարմար եմ զգում պատասխանել այնպես, ինչպես ես երևի թե կցանկանայի պատասխանել իմ հասակակից որևէ մեկին, բայց այնուամենայնիվ սա դիտարկեք ոչ թե պատասխան, այլ մտորում Ձեր գրածի շուրջ: 1988 թ.-ի շարժմանը, որքան որ ես եմ հասկանում, բոլորը չէ, որ գալիս էին գաղափարական պայքարի համար: Մի մասը գալիս էր հետաքրքրասիրությունից, մի մասը ազգային-ազատագրական պայքարի ոգուց ելնելով, իսկ մի մասը, երևի շատ մեծ մասը, իսկապես ուզում էին ունենալ ժողովրդավարական, նորմալ երկիր: Իհարկե ոչինչ միանգամից չի ստեղծվում և ժողովրդավարությունն էլ մարդուն չեն պարտադրում: Դա պիտի լինի նաև ներքին մղում ու մարդը ինքը պիտի հասկանա, թե իր համար ի՞նչն է կարևորը և ի՞նչ տիպի երկրում ապրելն է ավելի ձեռնտու: Ձեր սերունդը, ցավոք, չէր կարող լինել ազատ, անկախ մտածողության տեր և նույնիսկ նրանք, ովքեր դիսիդենտներ էին, մինչև վերջ չէին ընկալում իսկական ազատությունն ու մտածողությունը... չէին էլ կարող ընկալել: Դրա վկայությունը նախկին դիսիդենտ Պարույր Հայրիկյանի ներկայիս պահելաձևն է: Մենք մեր մանկությունը, պատանեկությունը անցկացրել ենք արդեն ոչ սովետական ժամանակաշրջանում, երբ բռնաբարված էր միտքն ու գաղափարը, ու ազատ ենք ամեն տեսակի կաղապարներից: Նաև մեզ համար Ձեր ասած առաջնորդ գաղափարն ուղղակի ծիծաղելի է: Մենք գնում ենք միայն նրա հետևից, ով մեզ տանում է դեպի իրական ժողովրդավարություն: Անձի պաշտամունքը, հույս ունեմ, որ մնացել է Ստալինյան ժամանակաշրջանում: Ես շատ հարգում ու սիրում եմ իմ ծնողներին, բայց ճիշտն ասած, պաշտամունք չունեմ, տեսնում նրանց թե՛ թերությունները, թե՛ դրական կողմերը: Եվ բնավ չկասկածեք, որ մենք Ձեզ նման՝ Ձեր սերնդի նման, ճահիճի մեջ չենք դոփելու: Մենք ունենք երկու ճանապարհ՝ կամ նպատակասլաց, հասկանալով ի՞նչ ենք ուզում, ի՞նչ արժեքներ ենք գնահատում, պայքարելու ենք մինչև վերջ, որ ապրենք նորմալ, համենայն դեպս եվրոպական չափանիշներով նորմալ համարվող քաղաքակիրթ երկրում, որտեղ ազգային արժեքները կգնահատվեն, բայց չեն լինի գերական, որտեղ օրենքի առաջ հավասար կլինեն բոլորը ու մարդը կլինի ամենամեծ արժեքը, և կամ էլ փասափուսաներս պիտի հավաքենք ու գնանք տաքուկ տեղավորվենք որևէ Եվրոպական երկրում՝ ուրիշների ստեղծած քաղաքակրթության մեջ ապրելու: Եվ եթե դուք չեք հասկանում, որ այսօր Ձեր չմտածված (հազար ներողություն) խոսքով կոտրում եք մեզ կամ գոնե փորձում եք կոտրել մեզ, ապա ես ցավում եմ, որովհետև իրականում հաստատ չէիք ուզում կոտրել, այլ ոգևորել էիք ուզում, բայց ստացվում է ճիշտ հակառակը:

Հիմա դժվար ժամանակներ են, բոլորիս նյարդերն էլ չափազանց լարված են, հիմա իրար սատար լինելու ժամանակն է և ոչ թե սեփական ճշմարտությունը անպայման ուրիշին պարտադրելու ժամանակը: Դեռ կգա դրա ժամանակը ու այն ժամանակ Ձեր խոսքը մեզ համար շատ ավելի կարևոր և ուսուցողական կլինի:

[Philosopher]

Հարգելի Հեղինակ,
Ձեր տարիքից ելնելով նույնիսկ անհարմար եմ զգում պատասխանել այնպես, ինչպես ես երևի թե կցանկանայի պատասխանել իմ հասակակից որևէ մեկին, բայց այնուամենայնիվ սա դիտարկեք ոչ թե պատասխան, այլ մտորում Ձեր գրածի շուրջ: 1988 թ.-ի շարժմանը, որքան որ ես եմ հասկանում, բոլորը չէ, որ գալիս էին գաղափարական պայքարի համար: Մի մասը գալիս էր հետաքրքրասիրությունից, մի մասը ազգային-ազատագրական պայքարի ոգուց ելնելով, իսկ մի մասը, երևի շատ մեծ մասը, իսկապես ուզում էին ունենալ ժողովրդավարական, նորմալ երկիր: Իհարկե ոչինչ միանգամից չի ստեղծվում և ժողովրդավարությունն էլ մարդուն չեն պարտադրում: Դա պիտի լինի նաև ներքին մղում ու մարդը ինքը պիտի հասկանա, թե իր համար ի՞նչն է կարևորը և ի՞նչ տիպի երկրում ապրելն է ավելի ձեռնտու: Ձեր սերունդը, ցավոք, չէր կարող լինել ազատ, անկախ մտածողության տեր և նույնիսկ նրանք, ովքեր դիսիդենտներ էին, մինչև վերջ չէին ընկալում իսկական ազատությունն ու մտածողությունը... չէին էլ կարող ընկալել: Դրա վկայությունը նախկին դիսիդենտ Պարույր Հայրիկյանի ներկայիս պահելաձևն է: Մենք մեր մանկությունը, պատանեկությունը անցկացրել ենք արդեն ոչ սովետական ժամանակաշրջանում, երբ բռնաբարված էր միտքն ու գաղափարը, ու ազատ ենք ամեն տեսակի կաղապարներից: Նաև մեզ համար Ձեր ասած առաջնորդ գաղափարն ուղղակի ծիծաղելի է: Մենք գնում ենք միայն նրա հետևից, ով մեզ տանում է դեպի իրական ժողովրդավարություն: Անձի պաշտամունքը, հույս ունեմ, որ մնացել է Ստալինյան ժամանակաշրջանում: Ես շատ հարգում ու սիրում եմ իմ ծնողներին, բայց ճիշտն ասած, պաշտամունք չունեմ, տեսնում նրանց թե՛ թերությունները, թե՛ դրական կողմերը: Եվ բնավ չկասկածեք, որ մենք Ձեզ նման՝ Ձեր սերնդի նման, ճահիճի մեջ չենք դոփելու: Մենք ունենք երկու ճանապարհ՝ կամ նպատակասլաց, հասկանալով ի՞նչ ենք ուզում, ի՞նչ արժեքներ ենք գնահատում, պայքարելու ենք մինչև վերջ, որ ապրենք նորմալ, համենայն դեպս եվրոպական չափանիշներով նորմալ համարվող քաղաքակիրթ երկրում, որտեղ ազգային արժեքները կգնահատվեն, բայց չեն լինի գերական, որտեղ օրենքի առաջ հավասար կլինեն բոլորը ու մարդը կլինի ամենամեծ արժեքը, և կամ էլ փասափուսաներս պիտի հավաքենք ու գնանք տաքուկ տեղավորվենք որևէ Եվրոպական երկրում՝ ուրիշների ստեղծած քաղաքակրթության մեջ ապրելու: Եվ եթե դուք չեք հասկանում, որ այսօր Ձեր չմտածված (հազար ներողություն) խոսքով կոտրում եք մեզ կամ գոնե փորձում եք կոտրել մեզ, ապա ես ցավում եմ, որովհետև իրականում հաստատ չէիք ուզում կոտրել, այլ ոգևորել էիք ուզում, բայց ստացվում է ճիշտ հակառակը:

Հիմա դժվար ժամանակներ են, բոլորիս նյարդերն էլ չափազանց լարված են, հիմա իրար սատար լինելու ժամանակն է և ոչ թե սեփական ճշմարտությունը անպայման ուրիշին պարտադրելու ժամանակը: Դեռ կգա դրա ժամանակը ու այն ժամանակ Ձեր խոսքը մեզ համար շատ ավելի կարևոր և ուսուցողական կլինի:

Երկու դիտարկում Չուկի սկսած դիտարկում-պատասխանների ավանդույթի շրջանակներում:

Չուկին:

Արտ, մի քանի դիտարկում քո գրառման վերաբերյալ: Նախ` մենք հազիվ թե այստեղ հավաքվել ենք ձեռքներս խրոնոգրաֆ վերցրած տարիք չափելու ու հազիվ թե հիմա իմ մտորումը քո գրառման մասին ես էլ իմ հերթին պիտի սկսեմ. "Դու ինձնից կրտսեր ես ու հենց էդ պատճառով քեզ չեմ պատասխանի այնպես, ինչպես կպատասխանեի իմ տարեկից մեկին": Սա մտորում սկսելու կոռեկտ ձև չեմ համարում: Սա որպես մուտքային դիտարկում: Հիմա` ավելի էականի շուրջ: Ասածներիդ հետ ընդհանուր առմամբ համաձայնելով և նախևառաջ այն պատճառով, որ ինքս ինձ հակված եմ համարել հենց այդ անկաղապար սերնդի ներկայացուցիչ, այնուամենայնիվ պիտի ասեմ, որ անկապաղապար լինելը հենց այնպես ու այդքան հեշտ չի տրվում ու առավել ևս նրա մասին այդքան հեշտ ու արագ պնդելը ինձ համար հասկանալի, բացատրվող, բայց միևնույնն է` մոլորություն է: Չեմ ուզում ասել` ծիծաղելի և քեզ էլ խորհուրդ եմ տալիս այդ տերմինը չօգտագործել գաղափարների մասին խոսելիս: Ինձ համար ոչ մի գաղափարախոսություն ծիծաղելի չէ. սխալ է, անհամապատասխան, խորը կամ մակերեսային, բայց ծիծաղելին` որպես գաղափարախոսությանը արձագանքելու տրամաբանական-էմոցիոնալ ֆորմատ ինձ համար ընդունելի չէ: Ապա` գուցե նաև ծիծաղելի լիներ, եթե ցանկանայինք, որ այդպես լիներ, բայց իրականում ցավալի է, որ քեզ համար այդքան ակնհայտ ու ուղիղ է թվում այն ճանապարհը, որոնք անցնում են հասարակությունները մինչև դեմոկրատիան և այն ժամանակ, երբ արդեն, այսպես կոչված դեմոկրատական են: Երկար չեմ խոսի այս մասին, բայց կա համապատասխան ինտելեկտուալ` քաղաքագիտական-հոգեբանական-փիլիսոփայական քննություն այս խնդրի, որը, կարծում եմ, շրջանցել անհնար է, նույնիսկ առավել ոգևորության կամ առավել նյարդայնության պահերին: Մենք երկիր ենք ստեղծում, ոչ թե նյարդայնայնանում ենք: Եթե այրվող նավից փրկվելու միակ հույսը ջուրը նետվելն է, դա դեռ չի նշանակում, որ ես չգիտեմ, որ ջրում շնաձկներ կան: Այո, ես պատրաստ եմ քեզ հետ նետվել ջուրը (հասկացիր ամենալայն իմաստով), բայց քեզ հետ մոռանալ, որ այնտեղ մեզ այդքան վաղ ու երջանիկ տաք թեյը չի սպասում, չեմ կարող: Երևի ավելին գիտեմ, քան պետք է:

Հեղինակին:

Հայրս, ճշմարտությունները տարամակարդակ են: Մեզ, ինձ, քեզ, նրան հաղթանակի համար պետք է այդ տարամակարդակության լայն ու ճիշտ ընկալում ու հենց այդ շրջանակներում հանդուրժողականության ու հարազատության մեծ դաշինքի ձևավորում: Իսկ ի~նչ սխալ կա "մինչև վերջ" արտահայտության մեջ: Արի հասկանանք այդ արտահայտությունն իբրև "մինչև հաղթանակ": Դա կարծես այն հարցը չէ, որ երկրի առանց այն էլ քիչ ամենաընունակ մարդկանցից երեքը պիտի քննարկեն: Միտքդ հասկանում եմ, ավելին` գիտեմ, թե այդ վերջ կոչված դեմոկրատիան ի'նչ սկիզբ է, դժվարությունների, ինչ նոր ու հաճախ անհաղթահարելի փունջ է սպասում դեմոկրատական կոչվող հասարակությանը: Բայց այդ մասին գոնե շարժումը սկսվելուց այս կողմ չեմ գրել ու չեմ գրելու: Ընդունիր որդիական խորհուրդս. դու ևս մի գրիր: Սխալ ժամանակին ասված գաղափարը նույնքան սխալի արդյունք է, որքան սխալի արդյունք է ճիշտ ժամանակին գաղափարազրկությունը: Այս պահին հայ հասարակությունը լուծում է իր համար հասանելի խնդիրներ: Այդ խնդիրները, անկեղծ ասեմ, ինձ համար անհամադրելի են այն խնդիրների հետ, որոնք ես կցանկանայի, որ հայ հանրությունը լուծեր, իսկ ավելի ճիշտ` տարամակարդակ են: Բայց ես գիտեմ, որ նա այդ խնդիրը պետք է լուծի` ապագայում իմ ու քո դրած խնդիրները լուծելու համար: Իմ` Հայկ կամ Philosopher լինելը ինձ չի ազատում պայքարին մասնակցելու իմ պարտականությունից, ինչպես Էսքիլեսին Էսքիլես լինելը չէր ազատում իր սիրտ-քաղաքի համար պայքարելու պարտականությունից: Ես իմ սիրտ-քաղաքի տերն եմ ու տերն եմ իմ էության ու դրանք հակադրել չեմ ուզում: Ես հպարտ եմ իմ քաղաքի համար պայքարող, թեկուզ իմ ինտելեկտի նշույլն անգամ չունեցող երիտասարդով: Նա իմ հակառակորդը չէ: Նա իմ սիրտ-քաղաքի մարտիկն է: Արի հրաժեշտ տանք զենքին. իմ քաղաքի համար պայքարող երիտասարդին անգետ կոչել չեմ ուզում: Կյանքի գիտությունը վեր է ինձանից էլ, քեզանից էլ, բոլոր շարժումներից էլ: Կյանքի գիտությունը գիտության մեծ բացակայությունն է: Կյանքի գիտությունը լինելու արվեստն է: Եկ լինենք նրանց կողքին, ովքեր ուզում են լինել, թեկուզ մանկական ծալվող ոտքերով, ովքեր ուզում են խոսել, թեկուզ մանկական թոթով լեզվով, ովքեր ուզում են երազել աներազելիի իրենց հատվածը:
Եկեք լինենք ու լինենք միասին: Սա է իմ, քո, նրա հաղթանակը: Հրաժեշտ տանք զենքին: Հասարակությունները հաղթում են առողջ հատվածերի մեծ հաշտությամբ: Երազանքը ծնվում-մարմնանում է հաշտության արգանդից:

Ծնունդ մեր բոլորիս միասնական երազանքին:

Ապրեք:

[Առողջագետ]

Այսքան լուրջ խոսակցությանը, առավելևս, տղամարդկային խոսակցությանը, խառնվելը, կարծես, տեղին չէ: Սակայն այնուամենայնիվ կարիք են համարում մի քանի նկատառումներ հայտնել, որպես փորձառու "շարժումավոր": Երբ այսօր նայում եմ ձեր ոգևորությանը, Alizee-ի, Galatea-յի/ հատկապես շեշտեցի աղջիկներին/, մյուսներիդ գրառումներին, հատկապես մեզ համար շատ սիրելի Chuk-ի "ջղայն հեղափոխականությանը, գտնում եմ, որ ասելիք ունեմ, քանի-որ 88-ից ապրում եմ ոչ միայն հեղափոխական երկրում, այլ նաև հեղափոխական ընտանիքում, քաղաքականացված, շիկացած, երկրի ամեն լավն ու վատը իր օրական կյանք դարձրած ընտանիքում:
Եվ ահա թե ինչ եմ ուզում ասել.
1. Այն, որ դուք օդ եք ուզում, դա հասկանալի է, շարժում եք ուզում, դա հասկանալի է, ինչպես, բնականաբար սեր եք ուզում, ազատություն եք ուզում... հասկանալի է: Մինչ 1988 թվականը /հայտնի լճացման տարիները/ ամեն օր առանց բացառության երեկոյան սեղան էինք նստում /բավականին էլ կուշտ սեղան/ և անցնում էինք երկիրը փնովելուն /հայտնի երկիրը երկիր չէ արտահայտությունը/, գանգատվում , որ մի հատ օդ չի խաղում այս երկրում, խեղդվում էինք, անտիպ գործեր կարդում, սպասում գոնե մեկ մեկ արտառոց, սուր հոդվածի որևէ թերթում, որ "ապրեինք", շնչեինք... և ահա եկավ... եկավ 88-ը, օդ չէր, քամի չէր, մրրիկ էլ չէր, ցունամի էր... ոտքի վրա մնալ չէր լինում... երջանկությունից, ուրախությունից, ազատության սպասումից... ուր որ է, կազատվենք ատելի բռնապետությունից, մեկ կուսակցության փոխարեն շատերը կլինեն, գրաքննություն չի լինի, անկախ կլինենք` սա առավել հմայիչ սպասումն էր/ , ազգային մշակութը և կրթությունը կզարգացնենք /դեռ Բոլոնյայի համաձայնագրի մասին, իհարկե, չգիտեինք/, այնքան անփորձ էինք, որ չէինք գիտակցում, որ մոլորակի վրա անկախ լինել չի լինում. մեկից մի-քիչ կանկախանանք, տասից կախված կդառնանք/ և այսպես:Ասում են, Ղարաբաղի ազատագրման գաղափարը ոտքի հանեց ժողովրդին. չեմ կարծում, այդ պահին հայաստանցիներս շատ քիչ բան գիտեինք Ղարաբաղի ու ղարաբաղցիների մասին, ցանկացած գաղափար կարող էր ոտքի հանել, քանի-որ օդ, շարժում, կյանք էինք ուզում:
Վատ այն էր, ինչպես գիտակցեցինք տարիներ անց, որ յուրաքանչյուր շարժում չէ,որ շարժում է, և ճիշտ է ավելի հստակ պատկերացնել , ուր, ինչպես և ինչ նպատակով ես շարժվում, ավելի գիտակից լինել և զգոն այդ ոչ անվտանգ ճանապարհին: Ահա թե ինչու են ասում, թե յուրաքանչյուր սերունդ մեկ հեղափոխություն է անում իր կյանքում, երկրորդը չի անում, նորերն են անում , որ դեռ չգիտեն... Քամի երազողների մեծ մասը թողեց երկիրը` սամումին չդիմանալով, մյուսն էլ`իմաստնացած, ուզում է իր փորձը նորերին հաղորդել, ոչ թե մի ելեք, մի պայքարեք, մի ձգտեք, մի երազեք, այլ այդ նորը կառուցելուց առաջ "ճարտարապետների" խումբ ստեղծեք, հստակեցրեք ձեր տեսիլքը, տեսեք, արդյոք այն արժեքները, որոնց համար հենց վերջերս տասը կյանք զոհեցիք, միրաժային չեն, կյանք են, արդյոք շարծումը "բրոունյան", աննպատակ չէ, արդյոք եթե ոմն "Ա"-ին փոխարինի ոմն "Բ"-ն, դուք կհասնե՞ք ձեր երազանքներին: Չէ որ "Ա"-ն ու "Բ"-ն նույնն են, իսկ սոցիալական հեղափոխությունները` որպես օրենք, պատրանք: Միայն գիտակցության փոփոխությունն է փոխում հասարակությունը: Եթե մենք, մեր երեք զավակներին գրկած մինչև ուժասպառություն կանգնում էինք այս նույն հրապարակում, որպեսզի լսենք, թե ինչ են ասելու Լևոնը, Վանոն, Աշոտը..., ինչ ճանապարհով են մեզ տանելու, սիրում ու վստահում էինք նրանց, ապա այսօր մենք ձեզ ասում ենք, որ այդ թիմը հրաշալի է` հինը քանդելու համար, բայց նորը կառուցել չգիտի, նորի ճարտարապետներ չունի: Եվ չի էլ խոստանում, ի դեպ, այս քարոզարշավի ընթացքում Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չի էլ խոստացել լավ իշխանություն/ ասել է, այդպիսի երևույթ չի լինում/, նա խոստացել է միայն մի-բան, քանդել այսօրվանը, ազատել մեզ այսօրվա գերությունից: Դա էլ քիչ չէ, բայց ասածս այն, որ նոր գերությունը կարող է նույնքան անտանելի լինել` գերությունը գերություն է: Ի դեպ, նրան հրապարակ է բերել այդ նույն կյանքի կարոտը, իր հոգին, իր ապրելու բնազդը, և ոչ թե նոր, պայծառ երկիր կառուցելու ունակությունն ու հնարավորությունը: Չլինի առաջին շարժման նման` ժողովուրդը կասեր"մրից ելանք մրջուրն ընկանք": Ասված է, չկա այլ ռեֆորմ, բացի բարոյականից, մյուս բոլոր հեղափոխություններն անիմաստ են, եթե չի փոխվում ազգային գիտակցության և բարոյականության չափանիշը: Կասեք, շարժումը նպաստում է դրան, գուցե, այո, բայց նաև, նպատակներին չհասած հանրությունը հեղափոխությունից հետո այնպիսի խորը դեպրեսիա է ապրում, որը հետ է գցում հասարակության զարգացումը տասնյակ տարիներով:
2. և վերջինը. ազատությունը ունի տարբեր շերտեր, և դրանցից ամենաբարձրը ներքին ազատությունն է, դա նախ անհատական, ապա նոր հասարակական կատեգորիա է, որը ձեռք է բերվում անհատի զարգացման ճանապարհին, կաթիլ առ կաթիլ և գրեթե կապված չէ տարիքային կատեգորիայի կամ անգամ պատմական շրջափուլերի հետ: Չեն կարող այսօրվա բոլոր 20-տարեկանները ավելի ազատ լինել, քան 70-80 տարեկանները, որ "հաղթահարել" են իրենց միջի "ստրուկին", կամ ձեր սերունդը մեխանիկորեն` ժամանակների բերումով, ավելի ազատ, քան Վոլտերն ու Պյութագորասը, որ ապրել են դարեր առաջ բռնապետությունների օրոք:
Ներքին ազատությունը շատ ավելի բարդ երևույթ է, և շատ ավելի դժվարությամբ է ձեռք բերվում, քան այն, ինչ դուք դրա տակ հասկանում եք; Մաղթում եմ ձեզ կյանքի ընթացքում ձեռք բերել այնքան ներքին ազատություն, որից դուք լիուլի բավարարված կլինեք:
Մենք բոլորս`ես, դուք, մյուս բոլորս, մեկ ազգային օրգանիզմ ենք, և սխալ կլինի, եթե իմ անցած փորձն ու ուղին, իմ տարած հիվանդությունը, իմ ձեռք բերած փորձը ձեզ ոչինչ չտա, և դուք նորից սկսեք զրոյից, ինչպես հաճախ վարվում են մարդիկ և հասարակությունները, այդ պատճառով էլ դոփում են տեղում, առանց էական առաջընթացի:
Իսկ իմ փորձն ասում է. շարժումը հրաշալի է, ոգևորությունը կյանք է, սակայն լավ ու խոհուն մտածեք, թե այս "խարխուլ" տունը քանդելուց հետո ինչ եք ուզում կառուցել, շատ լավ ու շատ խոհուն մտածեք, և կարևորը, ազատվեք այդ` երիտասարդությանը բնորոշ, բայց խանգարող կրքից. կրքի մեջ կայացրած ոչ մի որոշում իմաստուն չի լինում:

Երբեք այսքան տարածուն չէի գրել, և կարծում եմ, չեմ գրի: Ներողամիտ եղեք...Շուտով տեղադրելու եմ այս թեմայով իմ հոդվածը, որ զեկուցել եմ "Ինչ ուղիով տանել Հայաստանը" կոնֆերանսում, և որը տպագրվել է "Դարձ" հանդեսում դեռ 2001 թվականին:

[Վիշապ]

Բարև Ձեզ հարգելի Առողջագետ։

… Չէ որ "Ա"-ն ու "Բ"-ն նույնն են, իսկ սոցիալական հեղափոխությունները` որպես օրենք, պատրանք: Միայն գիտակցության փոփոխությունն է փոխում հասարակությունը:

Իմ թշվառ կարծիքով այս շարժման մեջ ամենաքիչը սոցիալական պայքարն է, դա իշխանությունների քարոզչությունն է՝ թե երևանցիները նախանձում են ղարաբաղցիներին, քանի որ նրանք էլ են ուզում ղարաբաղցիների պես ճոխ ապրել։
Այս շարժումը սոցիալական համարելը կարծում եմ նվաստացնում է այս շարժման անդամներին։ Ես ինքս սոցիալական խնդիրներ չունեմ, բայց բողոքում եմ անհիմն թանկացումների դեմ, բողոքում եմ հանուն արդարության։

…ապա այսօր մենք ձեզ ասում ենք, որ այդ թիմը հրաշալի է` հինը քանդելու համար, բայց նորը կառուցել չգիտի, նորի ճարտարապետներ չունի: Եվ չի էլ խոստանում, ի դեպ, այս քարոզարշավի ընթացքում Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չի էլ խոստացել լավ իշխանություն/ ասել է, այդպիսի երևույթ չի լինում/, նա խոստացել է միայն մի-բան, քանդել այսօրվանը, ազատել մեզ այսօրվա գերությունից:

Դուք կուզեի՞ք, որ այդ թիմը հինը առհասարակ քանդած չլիներ և սովետական կարգերը մնային։ Ինչ վերաբերում է թե Տեր–Պետրոսյանը բացի քանդելուց այլ բան չի խոստացել, ապա թվում է թե ծանոթ չեք նրա նախընտրական ծրագրի հետ։

Դա էլ քիչ չէ, բայց ասածս այն, որ նոր գերությունը կարող է նույնքան անտանելի լինել` գերությունը գերություն է: Ի դեպ, նրան հրապարակ է բերել այդ նույն կյանքի կարոտը, իր հոգին, իր ապրելու բնազդը, և ոչ թե նոր, պայծառ երկիր կառուցելու ունակությունն ու հնարավորությունը:

Ազատություն գոռացող մարդուց ավելի հեշտ է ազատություն ստանալը, քան՝ ազատություն բառից վախեցող մարդուց։ Ազատ մարդը կարող է ազատություն տալ, անազատ մարդը ինչքան էլ Ազատիչ լինի, չի կարող։

Ասված է, չկա այլ ռեֆորմ, բացի բարոյականից, մյուս բոլոր հեղափոխություններն անիմաստ են, եթե չի փոխվում ազգային գիտակցության և բարոյականության չափանիշը: Կասեք, շարժումը նպաստում է դրան, գուցե, այո, բայց նաև, նպատակներին չհասած հանրությունը հեղափոխությունից հետո այնպիսի խորը դեպրեսիա է ապրում, որը հետ է գցում հասարակության զարգացումը տասնյակ տարիներով:

Նպատակին չհասնելու վախից անգործության մատնվելը դա հիվանդություն է, ենթակա է բուժման։ Իսկ այս շարժումը հիմնականում բարոյական է, մարդիկ պահանջում են բարոյականություն, այսինքն չեն ուզում սուտ, անարդարություն, ստորություն, բռնարարքներ։

2. և վերջինը. ազատությունը ունի տարբեր շերտեր, և դրանցից ամենաբարձրը ներքին ազատությունն է, դա նախ անհատական, ապա նոր հասարակական կատեգորիա է, որը ձեռք է բերվում անհատի զարգացման ճանապարհին, կաթիլ առ կաթիլ և գրեթե կապված չէ տարիքային կատեգորիայի կամ անգամ պատմական շրջափուլերի հետ: Չեն կարող այսօրվա բոլոր 20-տարեկանները ավելի ազատ լինել, քան 70-80 տարեկանները, որ "հաղթահարել" են իրենց միջի "ստրուկին", կամ ձեր սերունդը մեխանիկորեն` ժամանակների բերումով, ավելի ազատ, քան Վոլտերն ու Պյութագորասը, որ ապրել են դարեր առաջ բռնապետությունների օրոք:
Ներքին ազատությունը շատ ավելի բարդ երևույթ է, և շատ ավելի դժվարությամբ է ձեռք բերվում, քան այն, ինչ դուք դրա տակ հասկանում եք; Մաղթում եմ ձեզ կյանքի ընթացքում ձեռք բերել այնքան ներքին ազատություն, որից դուք լիուլի բավարարված կլինեք:
Մենք բոլորս`ես, դուք, մյուս բոլորս, մեկ ազգային օրգանիզմ ենք, և սխալ կլինի, եթե իմ անցած փորձն ու ուղին, իմ տարած հիվանդությունը, իմ ձեռք բերած փորձը ձեզ ոչինչ չտա, և դուք նորից սկսեք զրոյից, ինչպես հաճախ վարվում են մարդիկ և հասարակությունները, այդ պատճառով էլ դոփում են տեղում, առանց էական առաջընթացի:
Իսկ իմ փորձն ասում է. շարժումը հրաշալի է, ոգևորությունը կյանք է, սակայն լավ ու խոհուն մտածեք, թե այս "խարխուլ" տունը քանդելուց հետո ինչ եք ուզում կառուցել, շատ լավ ու շատ խոհուն մտածեք, և կարևորը, ազատվեք այդ` երիտասարդությանը բնորոշ, բայց խանգարող կրքից. կրքի մեջ կայացրած ոչ մի որոշում իմաստուն չի լինում:

Մի օրինակ բերեմ տարիքի և փորձի վերաբերյալ։ Լամպերին լավ ծանոթ և լամպերի ֆունկցիոնալությամբ հիացած փորձառու ճարտարագետը տրանզիստորներով հաճախ չի հետաքրքրվում, քանի որ լամպերով կարողացել է լուծել իրեն հետաքրքրող բոլոր խնդիրները։ Իսկ երիտասարդ ճարտարագետը տրանզիստորներով լուծում է ավելի բարդ խնդիրներ, քանի որ ծանոթ է տրանզիստորների ֆուկցիոնալությանը բայց կարող է և լամպերին շատ ծանոթ չլինել։ Կյանքը փոխվում է, նաև սովորույթներն ու ձևերն են փոխվում։
Հարգանքներիս հավաստիքը։

[Chuk]

Շարունակենք դիտարկումների շարքը.

Philosopher-ին:
Սիրելի Հայկ, մտորումներն անկառավարելի են: Իսկ իմ պայքարը՝ ազատության համար պայքարը ինձ թելադրում է, որ ես իմ մտորումները պետք է նաև ազատ ներկայացնեմ: Պատկերացնենք մի պահ, որ ես նստած խոսում եմ սիրելի հայրիկիդ հետ, բանավիճում եմ, անհարմար զգալով նրա ալեհեր մազերից, որ պետք է նրան հակաճառեմ: Ի՞նչ կլիներ: Առաջինը նա իմ հայացքից, իմ ձայնից, գուցե կարմրությունից կզգար, որ ես քաշվելով, բայց ստիպված եմ խոսում, որովհետև իմ համար անընդունելի են նրա տեսակետներից գոնե մի քանիսը: Նա կզգար նաև, որ չնայած հակաճառում եմ իրեն, բայց ունեմ մեծ պատկառանք հենց թեկուզ նրա համար, որ կյանք է ապրել, տեսել, արարել քո նմանին և այլն: Այդ պատկառանքը իմ համար ամենակարևոր կատեգորիաներից մեկն է: Ուրեմն իմ գրառումն էլ պետք է սկսվեր այդ տողերով. «թեև ձեզնից երիտասարդ եմ, բայց...»: Ու պետք է, ոչ թե կարող էր սկսվել: Կառավարելի չեն նաև գաղափարախոսությունների ընկալումներն ու այո՛, իմ համար ծիծաղելի է թե առաջնորդության գաղափարը, թե այլ գաղափարներ (քաղաքական և ոչ քաղաքական), թեև ես դրանք չեմ արհամարհում, ընդունում, նույնիսկ հարգում եմ այդ գաղափարախոսությունների կրողներին: Սա ցածր ինտելեկտուալության, անտրամաբանականության կամ քիչ ինֆորմացված լինելու նշան չէ:

Բայց ամենից ավելի, Հայկ, չեմ ընդունում քո պնդումները, որ դու ավելին ես հասկանում, ընկալում, քան շարժման այլ երիտասարդ մասնակիցներ: Սրանից, ներիր, բայց մեծամտության հոտ է գալիս: Ես շատ «հեղափոխական» երիտասարդների հետ եմ շփվել, նրանք գիտեն իրենց ցանկությունը, գիտեն ինչ են ուզում, գիտեն ինչի համար են պայքարում: Նրանք զուտ սոցիալականի կամ հակադրվելու համար չեն պայքարում: Նրանք պայքարում են այն ամենի համար, ինչ դու ասում ես: Այո՛, գուցե դու ավելի կրթված ես, տրամաբանությունդ հրաշալի է, շատ ես դատել այս խնդրի շուրջ, բայց դա ինձ, քեզ, Պողոսին իրավունք չի տալիս բարձրից խոսել նրանց մասին ու համարել զուտ պայքարի մարտիկ, որտև այո, մենք պայքարի մարտիկ ենք, բայց ոչ միայն:


Առողջագետին
Սիրելի տիկին Նալյան, ես ընկալում ու հասկանում եմ Ձեր տեսակետն ու հիմնականում համաձայն եմ Ձեր խոհերին, բայց երեք հիմնական անհամաձայնություն ունեմ:
1. Արդյոք 88-ից շարժումից հետո միայն հինը քանդվեց, թե այնուամենայնիվ նորը ստեղծվեց: Ստեղծվեց: Վստահ եմ, որ ստեղծվեց: Ո՞վ կպատկերացներ, որ այդ հեղափոխությունից 20 տարի հետո մենք հայատառ գրերով հեռվից հեռու իրար հետ քննարկելու ենք այս հարցերը: Սա քի՞չ է: Պարզունակ օրինակ բերեցի:
2. Արդյոք հիմա չկան մարդիկ, ովքեր մեր առջև կանգնած հիմնական պատը կոտրելուց հետո կարող են նորը ստեղծել: Կան: Ես, Ձեր որդին, շարժման ակունքներում կանգնած, ոչ սովետական ժամանակներում մեծացած երիտասարդները, ովքեր ուրիշ երկրներում էլ են եղել, ուսանել, տեսել, փորձ ձեռք բերել ու նրանց միայն պետք է թույլատրել, որ գործեն: Առաջին նախապայմանը պատը քանդելն է: Հիմա դա ենք անում: Մեր այս պայքարն էտապ առ էտապ է լինելու: Գոնե ես դա եմ ուզում ու դրան եմ գնում, նաև ուրիշները:
3. Այո, իմ ծնողների, Ձեր սերունդը ունի ներքին ազատություն, ես դա երբեք չեմ կարող հերքել: Սակայն հին հուշերը, Ձեր ապրած տարիների նստվածքն ամբողջովին չի կարող մաքրված լինել Ձեր ներքինից:

1988 թվականին Ազատություն հրապարակում հավաքվածների 90%-ը եկել էր և Ղարաբաղի ազատության համար և իրենց սեփական ազատության համար, եկել էին մեծ ձգտումներով և ամենայն հավանականությամբ չէին էլ պատկերացնում, թե ինչքան դառն է իրական անկախության ճանապարհը և թե ինչպես պետք է հետո տարբերակեն, որտեղի՞ց է սկսվել ուղիղ կախվածությունը որևէ երկրից, և ո՞րն է պարզապես տարբեր թելերով կախված լինել տարբեր երկրներից: Սովետում ապրած մարդու համար դժվար էր դա հասկանալ: Հետևաբար հետո նաև մեծ հիասթափություններ, որովհետև սովետի մարդը, ուզե՞ր, թե՞ չուզեր, դաստիարակվել էր Լենին պապիկի գաղափարախոսությամբ և կարծում էր, թե մեկ առաջնորդը կարող է ամեն ինչ իրենց փոխարեն անի: Կարծում եմ, որ սխալները հենց այդտեղից եկան, հիասթափությունները՝ նույնպես: Ձեր սերունդը առաջնորդի վրա կառուցած իր երազանքները փշրված գտավ ու այլևս չհավատաց ոչ մի բանի և ոչ մեկին: Մեր սերունդ, կարծում եմ, որ այսպես թե այնպես դաստիարակվելով ձեր սերնդի սխալներով, առավել պատրաստ է հասկանալու և ընկալելու, որ առաջնորդները չեն որոշում երկրի հիմնական քաղաքականությունը, այլ ժողովուրդն ինքն է որոշում, թե ինչ ճանապարհով պիտի գնա, իսկ առաջնորդը ընդամենը իսկապես գործիք է, որը պիտի աշխատի ժողովրդի համար: Մեր սերունդը չի կարող և չի ուզում ապրել այսօրվա Հայաստանում և մեզ անհրաժեշտ են իրական, նորմալ փոփոխություններ: Մենք որոշել ենք, որ պիտի ոչ միայն պատը քանդենք, այլ հետագայում նաև շենացնենք այս երկիրը: Մենք հույս ունենք, որ շատ խոշոր հիասթափություններ չենք ունենա, որովհետև իրադրությունն այլ է, քան 1988-ին էր և արդեն ոչ թե զրոյից ենք սկսելու, այլ Ձեր՝ մեզ հասցրած ժառանգությունից:

Հ.Գ. Խոստանում եմ գտնել ու այստեղ տեղադրել 8 տարեկանում գրածս հեքիաթը:

[Philosopher]

Շարունակենք դիտարկումների շարքը.

Philosopher-ին:
Սիրելի Հայկ, մտորումներն անկառավարելի են: Իսկ իմ պայքարը՝ ազատության համար պայքարը ինձ թելադրում է, որ ես իմ մտորումները պետք է նաև ազատ ներկայացնեմ: Պատկերացնենք մի պահ, որ ես նստած խոսում եմ սիրելի հայրիկիդ հետ, բանավիճում եմ, անհարմար զգալով նրա ալեհեր մազերից, որ պետք է նրան հակաճառեմ: Ի՞նչ կլիներ: Առաջինը նա իմ հայացքից, իմ ձայնից, գուցե կարմրությունից կզգար, որ ես քաշվելով, բայց ստիպված եմ խոսում, որովհետև իմ համար անընդունելի են նրա տեսակետներից գոնե մի քանիսը: Նա կզգար նաև, որ չնայած հակաճառում եմ իրեն, բայց ունեմ մեծ պատկառանք հենց թեկուզ նրա համար, որ կյանք է ապրել, տեսել, արարել քո նմանին և այլն: Այդ պատկառանքը իմ համար ամենակարևոր կատեգորիաներից մեկն է: Ուրեմն իմ գրառումն էլ պետք է սկսվեր այդ տողերով. «թեև ձեզնից երիտասարդ եմ, բայց...»: Ու պետք է, ոչ թե կարող էր սկսվել: Կառավարելի չեն նաև գաղափարախոսությունների ընկալումներն ու այո՛, իմ համար ծիծաղելի է թե առաջնորդության գաղափարը, թե այլ գաղափարներ (քաղաքական և ոչ քաղաքական), թեև ես դրանք չեմ արհամարհում, ընդունում, նույնիսկ հարգում եմ այդ գաղափարախոսությունների կրողներին: Սա ցածր ինտելեկտուալության, անտրամաբանականության կամ քիչ ինֆորմացված լինելու նշան չէ:

Բայց ամենից ավելի, Հայկ, չեմ ընդունում քո պնդումները, որ դու ավելին ես հասկանում, ընկալում, քան շարժման այլ երիտասարդ մասնակիցներ: Սրանից, ներիր, բայց մեծամտության հոտ է գալիս: Ես շատ «հեղափոխական» երիտասարդների հետ եմ շփվել, նրանք գիտեն իրենց ցանկությունը, գիտեն ինչ են ուզում, գիտեն ինչի համար են պայքարում: Նրանք զուտ սոցիալականի կամ հակադրվելու համար չեն պայքարում: Նրանք պայքարում են այն ամենի համար, ինչ դու ասում ես: Այո՛, գուցե դու ավելի կրթված ես, տրամաբանությունդ հրաշալի է, շատ ես դատել այս խնդրի շուրջ, բայց դա ինձ, քեզ, Պողոսին իրավունք չի տալիս բարձրից խոսել նրանց մասին ու համարել զուտ պայքարի մարտիկ, որտև այո, մենք պայքարի մարտիկ ենք, բայց ոչ միայն:

Արտ, ես ասացի այն, ինչ ասացի: Չեմ կարծում, որ ավելացնելու բան կա էական ասելիքիս մեջ: Եվ ոչ էլ պակասեցնելու կամ խմբագրելու հաստատաբար: Ինչ վերաբերում է նրան, թե ինչպես ու ինչ բարձրությունից եմ նայում այսօրվա երիտասարդ հեղափոխականին, այդ մասին ևս ասացի.

Այս պահին հայ հասարակությունը լուծում է իր համար հասանելի խնդիրներ: Այդ խնդիրները, անկեղծ ասեմ, ինձ համար անհամադրելի են այն խնդիրների հետ, որոնք ես կցանկանայի, որ հայ հանրությունը լուծեր, իսկ ավելի ճիշտ` տարամակարդակ են: Բայց ես գիտեմ, որ նա այդ խնդիրը պետք է լուծի` ապագայում իմ ու քո դրած խնդիրները լուծելու համար: Իմ` Հայկ կամ Philosopher լինելը ինձ չի ազատում պայքարին մասնակցելու իմ պարտականությունից, ինչպես Էսքիլեսին Էսքիլես լինելը չէր ազատում իր սիրտ-քաղաքի համար պայքարելու պարտականությունից: Ես իմ սիրտ-քաղաքի տերն եմ ու տերն եմ իմ էության ու դրանք հակադրել չեմ ուզում: Ես հպարտ եմ իմ քաղաքի համար պայքարող, թեկուզ իմ ինտելեկտի նշույլն անգամ չունեցող երիտասարդով:

Այս տողերի մեջ մեծատմությու՞ն տեսնել... Եթե ցանկանում ես, տես: Ինչ վերաբերում է նրան, որ դու հանդիպել ես բազմաթիվ հեղափոխականների, որոնք գիտեն ինչ են ուզում, ապա ես չեմ պնդել հակառակը: Այլ խնդիր է, որ նրանք չեն ցանկանում այն, ինչ ես կցանկանայի, որ ցանկանային, և այս առումով հիմնավորված չէ տեսակետդ, թե նրանք պայքարում են այն ամեն համար, ինչ ես ուզում եմ: Ես ուզում եմ միայնակության խնդրի վերացում` որպես եվրոպական քաղաքակրթության մեծագույն պրոբլեմ: Նրանք պայքարու՞մ են դրա համար: Ես ուզում եմ մասսայական հասարակության և նրա ատրիբուտների վերացում` որպես ժամանակակից, արդեն վաղուց դեմոկրատական դարձած եվրոպական հասարակության հիմնախնդիր, և ուզում եմ այդպիսի հասարակության ձևավորման կանխում: Իմ հասարակական-քաղաքական ցանկությունների շարքը բավականին երկար ու ավելի հիմնավոր է: Նրանք պայքարու՞մ են դրա համար: Իհարկե, ոչ: Մի պնդիր անպնդելին: Ես ասել եմ` նրանք իմ քաղաքի մարտիկներն են: Եվ ասել եմ` նրանց` իմ պատկերացրած նպատակների համար չպայքարելը չի ազատում ինձ նրանց հետ պայքարելու պարտականությունից: Ես ամեն ինչ եմ ասել:

Հ.Գ. Եթե ութ տարեկանում գրածդ հեքիաթը այն հեքիաթն է, որի մասին հարգարժան ծնողներդ պատմում էին, ապա, քանի որ դժվար թե նորից գրառում անեմ այս թեմայում, հենց այս պահին ուզում եմ ասել, որ այդ հեքիաթը ավելի քան իմաստուն հեքիաթ է, ավելի իմաստուն, քան նույնիսկ ես ու դու կարող ենք պատկերացնել: Այսքանը:

[Chuk]

Նրանք պայքարու՞մ են դրա համար: Իհարկե, ոչ: Մի պնդիր անպնդելին:

Պայքարում են, Հայկ, իհարկե պայքարում են:
Նրանք պայքարում են իրենց պատկերացրած երկրի համար, պայքարում են, որ այն ստեղծեն: Համընկնու՞մ են նրանց պատկերացումները քոնին: Չեմ կարծում: Ամեն մեկիս երազն ուրիշ է, աշխարհայացքն ուրիշ է, մտածելակերպը ուրիշ է: Բայց հիմնական համընկումներ կա՞ն... քեզ ճանաչում եմ: Կան:
Պնդում եմ:

[Վիշապ]

Երկու դիտարկում Չուկի սկսած դիտարկում-պատասխանների ավանդույթի շրջանակներում:

Չուկին:

Արտ, մի քանի դիտարկում քո գրառման վերաբերյալ: Նախ` մենք հազիվ թե այստեղ հավաքվել ենք ձեռքներս խրոնոգրաֆ վերցրած տարիք չափելու ու հազիվ թե հիմա իմ մտորումը քո գրառման մասին ես էլ իմ հերթին պիտի սկսեմ. "Դու ինձնից կրտսեր ես ու հենց էդ պատճառով քեզ չեմ պատասխանի այնպես, ինչպես կպատասխանեի իմ տարեկից մեկին": Սա մտորում սկսելու կոռեկտ ձև չեմ համարում: Սա որպես մուտքային դիտարկում: Հիմա` ավելի էականի շուրջ: Ասածներիդ հետ ընդհանուր առմամբ համաձայնելով և նախևառաջ այն պատճառով, որ ինքս ինձ հակված եմ համարել հենց այդ անկաղապար սերնդի ներկայացուցիչ, այնուամենայնիվ պիտի ասեմ, որ անկապաղապար լինելը հենց այնպես ու այդքան հեշտ չի տրվում ու առավել ևս նրա մասին այդքան հեշտ ու արագ պնդելը ինձ համար հասկանալի, բացատրվող, բայց միևնույնն է` մոլորություն է: Չեմ ուզում ասել` ծիծաղելի և քեզ էլ խորհուրդ եմ տալիս այդ տերմինը չօգտագործել գաղափարների մասին խոսելիս: Ինձ համար ոչ մի գաղափարախոսություն ծիծաղելի չէ. սխալ է, անհամապատասխան, խորը կամ մակերեսային, բայց ծիծաղելին` որպես գաղափարախոսությանը արձագանքելու տրամաբանական-էմոցիոնալ ֆորմատ ինձ համար ընդունելի չէ: Ապա` գուցե նաև ծիծաղելի լիներ, եթե ցանկանայինք, որ այդպես լիներ, բայց իրականում ցավալի է, որ քեզ համար այդքան ակնհայտ ու ուղիղ է թվում այն ճանապարհը, որոնք անցնում են հասարակությունները մինչև դեմոկրատիան և այն ժամանակ, երբ արդեն, այսպես կոչված դեմոկրատական են: Երկար չեմ խոսի այս մասին, բայց կա համապատասխան ինտելեկտուալ` քաղաքագիտական-հոգեբանական-փիլիսոփայական քննություն այս խնդրի, որը, կարծում եմ, շրջանցել անհնար է, նույնիսկ առավել ոգևորության կամ առավել նյարդայնության պահերին: Մենք երկիր ենք ստեղծում, ոչ թե նյարդայնայնանում ենք: Եթե այրվող նավից փրկվելու միակ հույսը ջուրը նետվելն է, դա դեռ չի նշանակում, որ ես չգիտեմ, որ ջրում շնաձկներ կան: Այո, ես պատրաստ եմ քեզ հետ նետվել ջուրը (հասկացիր ամենալայն իմաստով), բայց քեզ հետ մոռանալ, որ այնտեղ մեզ այդքան վաղ ու երջանիկ տաք թեյը չի սպասում, չեմ կարող: Երևի ավելին գիտեմ, քան պետք է:

Հեղինակին:

Հայրս, ճշմարտությունները տարամակարդակ են: Մեզ, ինձ, քեզ, նրան հաղթանակի համար պետք է այդ տարամակարդակության լայն ու ճիշտ ընկալում ու հենց այդ շրջանակներում հանդուրժողականության ու հարազատության մեծ դաշինքի ձևավորում: Իսկ ի~նչ սխալ կա "մինչև վերջ" արտահայտության մեջ: Արի հասկանանք այդ արտահայտությունն իբրև "մինչև հաղթանակ": Դա կարծես այն հարցը չէ, որ երկրի առանց այն էլ քիչ ամենաընունակ մարդկանցից երեքը պիտի քննարկեն: Միտքդ հասկանում եմ, ավելին` գիտեմ, թե այդ վերջ կոչված դեմոկրատիան ի'նչ սկիզբ է, դժվարությունների, ինչ նոր ու հաճախ անհաղթահարելի փունջ է սպասում դեմոկրատական կոչվող հասարակությանը: Բայց այդ մասին գոնե շարժումը սկսվելուց այս կողմ չեմ գրել ու չեմ գրելու: Ընդունիր որդիական խորհուրդս. դու ևս մի գրիր: Սխալ ժամանակին ասված գաղափարը նույնքան սխալի արդյունք է, որքան սխալի արդյունք է ճիշտ ժամանակին գաղափարազրկությունը: Այս պահին հայ հասարակությունը լուծում է իր համար հասանելի խնդիրներ: Այդ խնդիրները, անկեղծ ասեմ, ինձ համար անհամադրելի են այն խնդիրների հետ, որոնք ես կցանկանայի, որ հայ հանրությունը լուծեր, իսկ ավելի ճիշտ` տարամակարդակ են: Բայց ես գիտեմ, որ նա այդ խնդիրը պետք է լուծի` ապագայում իմ ու քո դրած խնդիրները լուծելու համար: Իմ` Հայկ կամ Philosopher լինելը ինձ չի ազատում պայքարին մասնակցելու իմ պարտականությունից, ինչպես Էսքիլեսին Էսքիլես լինելը չէր ազատում իր սիրտ-քաղաքի համար պայքարելու պարտականությունից: Ես իմ սիրտ-քաղաքի տերն եմ ու տերն եմ իմ էության ու դրանք հակադրել չեմ ուզում: Ես հպարտ եմ իմ քաղաքի համար պայքարող, թեկուզ իմ ինտելեկտի նշույլն անգամ չունեցող երիտասարդով: Նա իմ հակառակորդը չէ: Նա իմ սիրտ-քաղաքի մարտիկն է: Արի հրաժեշտ տանք զենքին. իմ քաղաքի համար պայքարող երիտասարդին անգետ կոչել չեմ ուզում: Կյանքի գիտությունը վեր է ինձանից էլ, քեզանից էլ, բոլոր շարժումներից էլ: Կյանքի գիտությունը գիտության մեծ բացակայությունն է: Կյանքի գիտությունը լինելու արվեստն է: Եկ լինենք նրանց կողքին, ովքեր ուզում են լինել, թեկուզ մանկական ծալվող ոտքերով, ովքեր ուզում են խոսել, թեկուզ մանկական թոթով լեզվով, ովքեր ուզում են երազել աներազելիի իրենց հատվածը:
Եկեք լինենք ու լինենք միասին: Սա է իմ, քո, նրա հաղթանակը: Հրաժեշտ տանք զենքին: Հասարակությունները հաղթում են առողջ հատվածերի մեծ հաշտությամբ: Երազանքը ծնվում-մարմնանում է հաշտության արգանդից:

Ծնունդ մեր բոլորիս միասնական երազանքին:

Ապրեք:

Ո՛ղջ լեր։ Ներեցեք, որ անգետս խառնվում եմ Ձեր խոհափիլիսոփայական մտորումներին։ Ինձ թվում է թույլ եք տալիս նվաստիս արտահայտել կարծիքս Ձեր ընդհանուր դիրքորոշման վերաբերյալ։ Նախ ասեմ այն, ինչ ինձ թվում է Հեղինակի մտքերը կարդալիս։ Ինձ թվում է հետևյալը՝ անհաջողությունների շղթայից ու խորը հիասթափությունից ծնվել են կոշտ հարցեր, որոնց պատասխանները Դուք ինքներդ Ձեզ տվել եք այնքանով, ինչքանով որ Աստվածների մասին գիտությունը, իմա՝ կրոնն է տալիս իր աշխարհայացքի շրջանակներում գոյություն ունեցող հարցերին պատասխաններ փնտրող հավատացյալին։ Այսինքն օրինակ եթե ծնվում է հարց՝ որտեղի՞ց այս մեզ շրջապատող աշխարհը, ապա Կտակարանը տալիս է պատասխան՝ Աստված ստեղծեց աշխարհը, զավակս (ասենք թե 7 օրում)։ Ավելի բարդ հարցերը այստեղ գուցե այդքան հուսալքող չթվան, եթե հավատացյալը հավատում է, որ նույն այդ Աստված այս ամենի (իմա իր ստեղծածի) մասին հոգ է տանում։ Հիմա Ձեր պարագայում ըստ իմ հասկացածի (չեմ բացառում, որ սխալվում եմ) հետևյալն է ՝ նշաններ կան, որ Հայերը ընտրյալ ժողովուրդ են, և նշաններ կան, որ շուտով հայ ժողովուրդը կհասկանա թե ինչ է ուզում իր ոգին, և կձգտի Աստվածայինի, տիեզերականի, գերբնականի, ամենաքիչը՝ մարդկային վեհ ու բարձր արժեքների։ Իսկ հողեղեն այս ձգտումները, ասենք՝ իշխանափոխություն, ժողովրդավարություն, օրենքի հավասարություն, դրանք ողորմելի են թվում Ձեզ։ Բայց դուք այնուամենայնիվ կողմ եք, որ լինի ժողովուրդ, և լինի միավորված։ Ընդհանրացնելով այս ամենը նվաստս հասկանում է, թե՝ ժողովուրդ միավորվեք, բայց ոչինչ մի արեք, սպասեք ճակատագրական ժամին այնպես, ինչպես ասենք Մովսեսն էր մոլորված սպասում մինչև Աստված ամպերի միջից նրան կանչի լեռան գագաթը ու ցույց տա այն ճանապարհը, որը հարմար է, հեշտ է, Աստված արդեն հարթել է այն նախապես…
Հարգելի Philosopher, այն որ Դուք ասում եք, թե՝ վառվող նավից դեպի շնաձկների երախը, կամ դեպի ցուրտ ջուրը առանց հետագա տաք թեյի հույսի, ապա թռուցիկ պատմեմ այն առակը, որը Եզոպոսը պատմեց փռուգիացիներին՝ մարդկության երկըտրանքի վերաբերյալ։ Ուրեմն Աստված մարդուն ցույց տվեց երկու ճանապարհ՝ մեկը սկզբում հարթ էր ու ողորկ, լայն էր ու կոկիկ, իսկ վերջում անդունդներ ու որոգայթներ, փշեր ու տատասկ։ Մյուսը՝ սկզբում նեղ էր ու դժվարին, վտանգներով լի, իսկ վերջում լայն ու սահուն, մարգագետիններով ու փափուկ կանաչով։
Ասել կուզի ոչ մի դրական, լավ բան այս կյանքում հեշտ չի տրվում, մարդկությունը դեռ չի հայտնաբերել այդ հեշտ ու լավ ճանապարհը դեպի համամարդկային վեհ կաճառները։
Ուրեմն Օլիմպոսից կարելի է իջնել գետնին ու մտածել պրագմատիկ, պրակտիկ, արտահայտել մտքեր, որոնք հասանելի են մահկանացուներից շատերին։
Օրինակ ասենք Հայաստանում գունավոր հեղափոխությունը առայժմ ձախողվեց, բայց պայքարը շարունակվում է։ Իսկ ինչու՞ գունավոր, որովհետև մեզ նոր զոհեր պետք չեն, մեզ պատերազմ պետք չի։ Իսկ ինչու՞ է պետք հեղափոխություն, որովհետև իշխանությունները չեն կարող, իսկ ժողովուրդը չի ուզում… այստեղ հասանք մեր արմատական խնդրին։ Ո՞վ ասեց, որ ժողովուրդը չի ուզում, ժողովրդի մի ստվար զանգվա՛ծ չի ուզում, իսկ մնացածները չգիտեն (ես ժողովուրդ չեմ համարում իշխանական կլանի կերակրամանից օգտվող մորթապաշտներին, քանզի նրան փոքրամասնություն են)։ Այս չգիտությունն է մեր խնդիրը։ Դրա համար էլ առայժմ թավշյա հեղափոխությունը իր ողջ թափը չի ստանում, քանզի դեռ ժողովրդի մի այլ ստվար զանգվածի խաբել են կայունություն կորցնելու վախով։ Իսկ իրականում թավշյա հեղափոխության առավելությունն էլ հենց այն է, որ երկրի կայունությունը դրանից շատ չի տուժում, վկա այդ ճանապարհով անցած երկրները։ Այստեղ շատ մարդիկ վախենում են (մի մեծ մասի վախեցրել են նաև քարզչությամբ) մի այնպիսի սանիտարահիգիենիկ պրոցեդուրայից ինչպիսին է հոգնան, շարունակում են տառապել օրգանիզմում կուտակված թույներից։
Շատ գրեցի, ներեցեք, առայժմ այսքանը

[Philosopher]

Հարգելի Վիշապ, իմ գրառման մեջ ամեն ինչ կարծես ասված է: Մտորումներիդ հետ համաձայն եմ ամբողջությամբ, սակայն դրանք առնվազն չեն հերքում իմ ասածները կամ գուցե նաև հաստատում դրանք: Հեղափոխության մասին ես արդեն ասացի ու չգունավորելով: Խոսեցի նաև ժողովրդի մասին`նույնպես չգունավորելով: Իսկ հոգնայից իսկապես պետք չէ վախենալ, հատկապես գիտակցության հոգնայից

[ChildOfTheSky]

Երեկվա հանրահավաքը միանշանակ ցույց տվեց , որ շարժումը չի՛ մահացել , մեզանում նկատվեց խաղաղ հանրահավաքներ անցկացնելու փետրվարյան փորձն ու դաստիարակությունը:

[Racer]

Միանում եմ Հեղինակի ու Առողջագետի կարծիքներին, որոշ վերապահումներով՝ նաև Philosopher-ի
Ժողովրդի մեջ հասունացող շարժումների վիժեցումները օգուտ չեն բերի: Ժամանակակից կապիտալիզմի համակարգում ժողովրդավարությունը քողարկված կեղծիք է: