Նժդեհի գաղափարներն ավելի քան արդիական են

[Fedayi]

Սարսափից ազատագրված հոգին միայն ընդունակ է աշխարհն առարկայորեն տեսնել ու պատկերացնել:

Մեքենայական կոպիտ ուժերի բախում չէ պատերազմը, այլ` ժողովուրդների հոգեկան կարողության: Զենքն անհրաժեշտ է, սակայն արի բազուկների մեջ:

Քծնանք է թույլի ներումը:

Այնտեղ ուր կա ոգի, ասել է` բարոյական ուժերի ապացույցը, այնտեղ թվական գերազանցությունը, քարը, մետաղը, գրեթե կորցնում են իրենց նշանակությունը: Ոգու հետ զինակցողը բարոյական ուժերի հետ է զինակցում, որի ուժերն աճում են անհավատալիության աստիճան, դառնում անսպառելի:

Պետք է վերադաստիարակություն, իմաստուն դաստիարակություն է պետք ` վերջին խաղաթուղթը ապագան վտանգած ժողովրդի:

Գ. Նժդեհ

[Մտահոգ]

Ֆիդայի ախպեր, շուտվանից քո թեմայում չեմ եղել, կարոտել եմ մանավանդ որ քո հարգելի Դաշնակցության մասին նոր տվյալներ եմ հայտնաբերել ու կուզենայի քո հետ կիսել անոնք:

Երկրորդ համաշխարհային պատերազմի տարիներին ՀՅԴ-ն օժանդակել է ֆաշիստական Գերմանիային եւ նրա դաշնակիցներին, որոնց մեջ էր նաեւ Թուրքիան: ՀՅԴ-ի կողմից §կոտորածների¦ 20-ամյա ուրացման փաստի հանդիման Հիտլերն իրոք իրավունք ուներ հռետորական հարց տալու. §Ո±վ է հիշում այսօր հայկական կոտորածները¦: Քանզի այն չէր հիշում նաեւ ՀՅԴ-ն:

Գրիգոր Մերճանով. "Դաշնակցության Պյուրոյի հետ իմ ունեցած սկզբունքային գլխավոր տարակարծություններես մեկը եղավ կուսակցության գործակցությունը Նացի Գերմանիո հետ, 2-րդ համաշխարհային պատերազմի օրերուն: Չէի կրնա հաշտվիլ այն մտքի հետ, որ կուսակցությունը իր սեփական հատվածական նպատակներեն տարվածª կրնա ու պետք է գործակցի ցեղային խտրությունը եւ աշխարհակալությունը նշանաբան դարձուցած այս տերության հետ: ... Նացի Գերմանիո դաշնակից դարձեր էր Թուրքիան, որ իմ աչքին կպատկերացներ Կայզերական Գերմանիո եւ Իթթիհատական Թուրքիո միջեւ կնքված զինակցությունը, որուն ավանդության շարունակությունն էր այս մեկը: Գոնե այսպես կնկատեի ես: Որով, գերմանական հաղթանակի մը պարագային, Հայաստանի բախտով մտահոգվելու պետք չունեին ուրիշները: Թուրքիան կբավեր, որուն բանակները տարիներ առաջ շարված մնացին Արաքսին արեւմտյան եզերքին վրա, անհամբեր սպասելով Ստալինկրաթի անկումին: Բարեբախտաբար դիմադրեց Ստալինկրաթը: Գերմանիան պարտվեցավ: Իմ համոզումս է, որ անով վերապրեցավ նաեւ հայությունը: Այլապես թուրքերը հին բարեկամ գերմաններուն հետ, Մեծ եղեռնեն ճողոպրած հայության վերջին կտորին հաշիվը մաքրած պիտի ըլլային այսօր: ...Փարիզի Կենտրոնական կոմիտեի ժողովներուն մեջ ես գլխովին հակառակեցա այս ծրագրին, որ աղետալի էր պարզապես: Մեծամասնությունը հավանություն տվավ գործակցության թեզին, եւ որոշումը վավերացվեցավ"
ԱՂԲՅՈՒՐ -"Իմ կտակը" Բեյրութ-1972, էջ 90-92, ծանոթագրություն Մերճանովը եղել է հայտնի դաշնակցական գործիչ:

"Հառաջ" 1920, թ.255. "Իր փրկության համար Հայաստանն ունի մի ճանապարհ - գտնել անմիջական կերպով մի ընդհանուր լեզու իր հարեւանիª թուրքի հետ: Եթե հայ ժողովուրդը կամենում է ապրել եւ ապահովել իր պետական ու ֆիզիկական գոյությունը հարատեւորեն, նա պետք է ունենա ոչ թե ռուսական, այլ թրքական օրիենտացիա: ...Եվ եթե հայ ժողովուրդը վերջին համաեվրոպական պատերազմի ժամանակ չունենար ռուսական օրիենտացիա, այլ լիներ թուրքերի հետ առանց վերապահության, ամենայն հավանականությամբ նա խուսափած կլիներ կոտորածներից եւ նրա դրությունը վրացիներից էլ լավ կլիներ"
" Հառաջ"ը ՀՅԴ-ի պաշտոնաթերթն է

Ալեքսանդրապոլի պայմանագիր (հատված, որ բացակայում է հայերեն բնագրում) "Ինչպես որ թուրք, ռուս եւ բոլոր աշխարհի վիճակագրությունները եւ հաստատյալ ընկերային կացությունը ցույց կու տան, այս առթիվ ալ կվավերացվի, թե Օսմանյան սահմանի վրա հայ մեծամասնություն ունեցող որեւէ հողամաս չկա¦" (Տե°ս Լեո, Թ.Հ.Գ., էջ 243):

Սիմոն Վրացյան (1921թ.). "Բոլշեւիզմի դեմ կռվելու եւ, ընդհանրապես, մեր երկրում խաղաղ կյանք վերսկսելու համար մենք մեծապես պետք ունինք հարեւան Թուրքիայի բարեկամությանը, նույնիսկ աջակցությանը: Ամեն մի քայլª թե° այստեղ, թե° արտասահմանում, որ հակառակ է մեր եւ թուրքերի մեջ բարյացկամ կապեր հաստատելուն, կարող է ճակատագրական լինել մեզ համար: Այսօր մենք երկու իրական ուժ ունենք մեր կողքին. մեկը խորհրդային Ռուսաստանն է, մյուսըª Թուրքիան: Մյուս ուժերը մեզնից շատ հեռու են: ԱՌԱՋԻՆԻ ՀԵՏ, ԻՆՉՊԵՍ ՑՈՒՅՑ ՏՎԵՑ ԴԱՌԸ ՓՈՐՁԸ, ՀԱՇՏՎԵԼ ՉԵՆՔ ԿԱՐՈՂ, ՄՆՈՒՄ Է, ՈՐ ՀԱՇՏՎԵՆՔ ՈՒ ԲԱՐԵԿԱՄԱՆԱՆՔ ՄՅՈՒՍԻ ՀԵՏ: Այդ անհնարին չէ, որովհետեւ մենք եւ թուրքերն ունինք ընդհանուր շահեր, որ ամենայն համերաշխությամբ կարող ենք պաշտպանել ընդհանուր ուժերով... Մեր իրական դրությունը պահանջում է հաշտ եւ իրական կենակցություն մեր հարեւան Թուրքիայի հետ: Ուրեմնª մեր արտասահմանի բարեկամները, եթե նրանք իրոք բարեկամ են մեզ, չպիտի դնեն Թուրքիան այնպիսի դրության մեջ, ուր նա նկատի մեզ իբրեւ իրա դժբախտության պատճառը ու լցվի ատելության եւ վրիժառության զգացմունքներով հանդեպ մեզ: Կոնֆերանսի որոշումները մեր վերաբերմամբ ընդունելի պիտի լինին Թուրքիայի համար, ահա° մեր պահանջը" (Հայաստանի Հանրապետություն, Ե.-1993, էջ 657-658):

Շարունակելի համ էլ կներես, բայց սրանք փաստեր են ես չեմ գրել:

Ավելացվել է 12 րոպե անց
Հայաստանում իշխանությունը կորցնելուց հետո, արդեն արտասահմանում, անտեսելով եւ ուրանալով ահավոր ցեղասպանության փաստը, ՀՅԴ-ն շարունակել է ապավինել ու ծառայել թուրքերին. վրաց մենշեւիկների, ադրբեջանական մուսավաթի եւ Թուրքիայի հետ 1921-26թթ. մշակել եւ կնքել է "Պրոմեթեյան ուխտ¦ դաշինքը" Անդրկովկասը Ռուսաստանից անջատելու եւ Թուրքիայի հովանավորության տակ դնելու նպատակով:

Մ. Սերոբյան. "Այս աթոռազուրկ ատրպեճանցի, վրացի, դաղստանցի եւ հայ նախարարները մեկ նպատակ միայն կհետապնդեն. տիրանալ իրենց կորցրած աթոռներին: Եվ հոն, մութին մեջ կկազմեն §Պրոմեթեական¦ խմբակը: ...1926-ին, երբ Սուլթանով Պոլսի մեջ §Կովկասյան համադաշնակցությունը¦ վերջապես կազմակերպելե հետո Քեմալի հովանավորության տակ, 1926 նոյեմբերին Փարիզի մեջ կպարզե Վրացյան խմբակի հետ 1921-են ի վեր կազմած համագործակցության փուլերը, եւ կպահանջե, որ §Կովկասյան համադաշնակցության¦ Պոլսո կենտրոնական կոմիտեի մեջ հայերուն համար բաց թողված երկու աթոռներ գրավեն Ս. Վրացյան եւ Ռուբեն փաշա (Դարբինյան): ...Այլեւս դիմակները ինկած են Վրացյան-Դարբինյան խմբակին երեսեն: Այ այսուհետեւ ճակատաբաց Վրացյան-Դարբինյան կրնան հայտարարել իրենց դավանանքը` "Կովկասի ժողովուրդների պաշտպան կարող է լինել Տաճկաստանը" ("Հայաստանի անկախության առիթով" Կահիրե-1950, էջ 49-50):

Զավեն Մսրլյան. 18 մարտ 1921-ին, Սիմոն Վրացյան Թուրքիո Ազգային մեծ ժողովու կառավարության, որ ճանչցած էր "Հայրենիքի փրկության կոմիտեն" որպես միակ իշխանությունը Հայաստանի մեջ, ուղղեց դիմում մը: Դիմումի մեջ Ս. Վրացյան կխնդրեր, որ իր բանակը համալրելու համար թուրքեր վերադարձնեն իրենց մոտ եղող հայ պատերազմական գերիները, եւ ցույց տան ռազմական օգնություն Հայաստանի Հանրապետության: Սիմոն Վրացյան իր դիմումը կհիմներ Ալեքսանդրապոլի դաշնագիրին վրա: Վրացյան կգրեր. §Սույն դիմումն անելով Հայաստանի կառավարությունը հիմնվում է այն բարեկամական հարաբերությունների վրա, որոնց հիմք են դրված Ալեքսանդրապոլի դաշնագրից սկսած եւ որոնք խանգարված էին բոլշեւիկյան իշխանության ժամանակ¦ ("Երեք դաշնագիր", Բեյրութ-1979, էջ 119-120):

Վրացյանի հեռագիրը Լոնդոնի խորհրդաժողովին. "Հայաստանը կուզե ապրիլ խաղաղությամբ ու բարեկամությամբ իր հարեւան Թուրքիո հետ: Ան կուզե ուրեմն, որ Լոնդոնի խորհրդաժողովին տալիք որոշումները փոխադարձ անվստահություն չբերեն Թուրքիո եւ Հայաստանի միջեւ եւ կամ դժգոհություն: Վերջ:¦ (Հեռագրի առիթով Օսբորնի մակագրությունըª §Այնպես կթվի, թե զենքով թուրք մը կեցած էր պ. Վրացյանի կռնակը, երբ ան այս հեռագիրը ղրկեց¦ (Նույն տեղում, էջ 120-121):

Հայրենիքի փրկության կոմիտեի §Ազատ Հայաստան¦ պաշտոնաթերթ. §Իրերի պատմական բերումով Անդրկովկասի ժողովուրդների իրական պաշտպանը կարող է դառնալ միայն Տաճկաստանը: Որովհետեւ Տաճկաստանն է միակ իրական, մերձավորագույն քաղաքական ուժը, որն անմիջապես եւ կենսապես շահագրգռված է Անդրկովկասի ժողովուրդների կատարյալ ազատագրությամբ¦ (Նույն տեղում, էջ 120)


"Հառաջ", 1920, թ.255. "Իր փրկության համար Հայաստանն ունի մի ճանապարհ - գտնել անմիջական կերպով մի ընդհանուր լեզու իր հարեւանիª թուրքի հետ: Եթե հայ ժողովուրդը կամենում է ապրել եւ ապահովել իր պետական ու ֆիզիկական գոյությունը հարատեւորեն, նա պետք է ունենա ոչ թե ռուսական, այլ թրքական օրիենտացիա: ...Եվ եթե հայ ժողովուրդը վերջին համաեվրոպական պատերազմի ժամանակ չունենար ռուսական օրիենտացիա, այլ լիներ թուրքերի հետ առանց վերապահության, ամենայն հավանականությամբ նա խուսափած կլիներ կոտորածներից եւ նրա դրությունը վրացիներից էլ լավ կլիներ"

Ռուբեն Տեր-Մինասյան. "Դաշնակցությունը դեմ լինելով պատերազմին, դեմ լինելով Իթթիհաթի կառավարության քաղաքականության, այնուամենայնիվ որոշում է (8-րդ ընդհանուր ժողովը) հորդորել հայ ժողովուրդին, կռվի դեպքում անթերի կերպով իր պարտականությունը կատարել Թուրքիո հանդեպ¦:

"Միայն ազնիվ հեղափոխական կուսակցությունը այսպես կարող էր վարվել (կռվի դեպքում ծառայել ,Օսմանյան հայրենիքին¦), սակայն ... ազնիվ մարդկանց հետ: Այս վերջին կետը մոռացվեցավ ՀՅԴ կողմից, եւ այս մոռացումն, անշուշտ, ճակատագրական մեծ սխալ էր... Այժմ դեպքերից հետո կարելի է այդ ճակատագրական սխալն ափսոսալ, քանի որ 200.000 հայ զինվոր ավելացնելով այդ պատկառելի ուժին (նկատի ունի թուրքական եւ ռուսական բանակ զորակոչված հայ զինվորներին, որոնց թիվը միասին կազմում էր 450.000 - Ա.Ս.), նաեւ ռուսական հսկա օժանդակությունները զորքով, սնունդով եւ ճարտարվեստով, բավական պիտի լինեին մեկ վճռական հարվածով Թուրքիան ջախջախելու: Այդ ուժի գիտակցությունը Դաշնակցությունը ուներ, բայց նա խուսափեց դրանից օգտվել, մնալով կաշկանդված ընդհանուր ժողովի որոշումների սահմանների մեջ¦ (Հ.Թ.Կ., էջ 56, 67-68):

[Մտահոգ]

ու հասնում ենք ամենահետաքրքիր մասին, Ֆիդայի ջան, ուրեմն էս վերևում նշված կուսակցության անդամը այսօր այսպիսի միտք է արտահայտել
"Մեր քթի տակ ձեւավորվել է կազմակերպված մի մեխանիզմ կամ, ինչպես սիրում են իրենք ասել, ցանց` նման այլ պետություններին` Վրաստանին, Սերբիային եւ Ուկրաինային: Ձեւավորվել է օտարի պատվերով գծած պատկերով եւ ֆինանսներով: Ցանցը ձեւավորեց օտարը, ցանցի վրա դրվեց, հագցվեց նախագահի ընդդիմադիր թեկնածուն: Եվ նա ինքնադրվեց` հաճույքով"
զարմացար չէ՞, ես էլ, պատկերացնում ես, ով ով բայց գոնե Հրանտ Մարգարյանը ու ՀՅԴ բարոյական իրավունք չունեին օտարներ ֆինանսավորման ու ծրագրավորման մասին: Մանավանդ երբ այն բացարձակ սուտ է:

[Fedayi]

ու հասնում ենք ամենահետաքրքիր մասին, Ֆիդայի ջան, ուրեմն էս վերևում նշված կուսակցության անդամը այսօր այսպիսի միտք է արտահայտել
"Մեր քթի տակ ձեւավորվել է կազմակերպված մի մեխանիզմ կամ, ինչպես սիրում են իրենք ասել, ցանց` նման այլ պետություններին` Վրաստանին, Սերբիային եւ Ուկրաինային: Ձեւավորվել է օտարի պատվերով գծած պատկերով եւ ֆինանսներով: Ցանցը ձեւավորեց օտարը, ցանցի վրա դրվեց, հագցվեց նախագահի ընդդիմադիր թեկնածուն: Եվ նա ինքնադրվեց` հաճույքով"
զարմացար չէ՞, ես էլ, պատկերացնում ես, ով ով բայց գոնե Հրանտ Մարգարյանը ու ՀՅԴ բարոյական իրավունք չունեին օտարներ ֆինանսավորման ու ծրագրավորման մասին: Մանավանդ երբ այն բացարձակ սուտ է:

С возврашением!!!
Վերը նշած բոլոր փաստերին ընդհանուր գծերով ծանոթ եմ: Ընդունում եմ դաշնակցականների արած սխալները: Դրանցից ես չեմ նեղանում: Դե, բոլորն էլ գիտեն, որ երիտթուրքերին խաբնվեցին հենց նրանք և այլն:
Դաշնակցությանը հարգում եմ հիմնականում կուսակցության` որպես կուսակցություն, այլ ոչ թե սբրոդ լինելու պատճառով: Հարգում եմ իրենց բրենդում դրված արժեքների համար, որոնք, սակայն, հաճախ տաքգլխության են վերածվում...այսքանը: Ու ամենևին ամեն գնով պաշտպանելու ցանկություն չունեմ:
Բայց, Մտահոգ, թեման Նժդեհին էր վերաբերվում, որը, թեև եղել է Դաշնակցության հիմնադիրը, սակայն մեր բանավեճի գործողությունների տարիներին արդեն վիճած և դուրս եկած է եղել կուսակցությունից, գործել է Դաշնակցությունից անկախ, Գերմանիայում համագործակցության եզրեր փնտրելու համար հանդիպելով Դրոի հետ, վիճել է և չի ընդունել վերջինիս գիծը և այլն, այս բոլորը ամենևին ստվեր չեն գցում նրա վրա...Մնում եմ նույն կարծիքին` Նժդեհը մեծագույն դիվանագետ էր...
Մարգարյանի ելույթը, իրոք, քաղաքական դեմագոգիա էր: Ձեռքս սրտիս կդնեմ ու կընդունեմ: Լսելիս իմ գլխում էլ զամիկանիներ տվեցին, ու ակամա էն փառավոր խոսքերը հիշեցի, որ քաղաքականությունը...:
Բայց, ճիշտ է, նա իրավունք չունի խոսելու, սակայն դրսի ուժերի մասին, ըստ իս, նա իրավացի էր:
Բա որ ասում եմ առողջ դաշտում եմ

[Fedayi]

Ղարաքիլիսայի ճակատամարտի մասնակից կապիտան Արտավազդ Հարությունյանի հուշերից:
“Նժդեհը շատ անգամ էր ոգեշունչ խոսքեր ուղղել բազմությանը, ի մասնավորի` մարտական ուժերին: Բայց Ղարաքիլիսայի ճակատամարտի նախօրեին ինքն իրեն գերազանցեց:
Ծովածավալ բազմությունը, որ հուսալքված, ընկճված, հոգեկան ծանր տագնապի մատնված էր, հանկարծ փոխվեց` հմայված ու հիպնոսացած Նժդեհի հրաշունչ խոսքերից: Էլեկտրականացած ամբոխը ռազմական բարձր տրամադրություն ցույց տվեց ու սկսեց գոչել`”Կեցցե Նժդեհը”, “Մահ կամ Ազատություն”…
-Դեպի ռազմաճակատ, այնտեղ է մեր փրկությունը,-կհնչեր Նժդեհի հուճկու, վճռական ու ինքնավստահ ձայնը:
Պետք էր տեսնել, թե Նժդեհի ճառից հետո, ինչպես մի պահ լքված, իսկ այժմ գոտեպնդված այս բազմության միջից մարտական ուժերը համախմբվեցին զինվորականների շուրջ, և, ամբոխային վիճակից դուրս եկած, կարգապահությամբ ենթարկվեցին հրահանգներին` կազմելով վաշտեր և գումարտակներ: Այսպիսով Ղարաքիլիսայի ճակատը, որ բաց էր մնացել և թշնամին պիտի կարողանար լիկվիդացիայի ենթարկել Արարատի և Սարդարապատի ռազմաճակատները, ապահովվեց և գոցվեց բաց աչքերով դեպի մահ գնացող զորամասերով: Եվ այդ բոլորը` շնորհիվ Նժդեհի”:

[Լավ ոստիկան]

Ցավում եմ, որ այսքան ուշ եմ նկատում Ֆիդայու բացած այս թեման, որը ինձ անչափ շատ է հետաքրքրում: Նրա թույլատրվությամբ այնուամենայնիվ կցանկանայի իմ կարծիքը հայտնել մեծ Նժդեհի գաղափարներից որոշների վերաբերյալ, որոնք նախկինում արդեն իսկ տեղ են գտել այս թեմայում: Այդ մետքերից ոմանք իհարկե շատ գեղեցիկ են, սակայն ոչ ճշմարիտ:

Հայաստանը և ճշմարտությունը` ահա իմ աստվածությունները:
Նժդեհ

Ինձնից բացի այլ աստվածներ չպիտի լինեն քեզ համար:
Աստված: 1-ին պատվիրան

Եթե նույնիսկ Նժդեհը “ճշմարտություն” ասելով Աստծուն է ի նկատի ունեցել, ապա Աստված “Ինձանից” ասելով անկասկած Իրեն ու Հայաստանին չէ, որ ի նկատի է ունեցել:


Ով տառապանքից է փախչում, կատարելությունից է փախչում:
Նժդեհ

Հասկանալի չէ, թե հատկապես ինչ է ցանկացել ասել մեծն Նժդեհը: Միթե նա նկատի ունի, որ առանց տառապանքի կատարելություն չի լինում: Եթե այդպես է, ապա դա ոչ երկիմաստ ակնարկ է դրախտի և Աստծո արքայության անկատար լինելու մասին, քանզի այս երկու հասարակարգերում էլ տառապանքը տեղ չունի: Եվ երկրորդ` առաջին մարդը առանց տառապած լինելու էլ, արդեն կատարյալ էր:


Ի զեն…Ես կուզեի այս ռազմատենչը շրթունքներիս մեռնել:
Նժդեհ

Քո սուրը տեղը դիր, որովհետև ովքեր սուր են վերցնում, սրով կընկնեն:
Հիսուս Քրիստոս

Նախընտրում եմ հետևել Հիսուսին, քանի որ նա և’ ավելի խելացի է, և’ ավելի հզոր:


Ների′ր, Տե′ր իմ, ների′ր, եթե մի օր հայրենիքիս օգնելու համար մեղանչեմ քո դեմ:
Նժդեհ

Եթե կույր լինեիք, դուք մեղք չէիք ունենա, բայց հիմա ասում եք, թե տեսնում եք, և ձեր մեղքերը ձեր մեջ հաստատ մնում են:
Հիսուս Քրիստոս

Եթե ես եկած և նրանց հետ խոսած չլինեի, նրանք որևէ մեղք ունեցած չէին լինի, բայց հիմա իրենց մեղքի համար ոչ մի արդարացում չկա:
Հիսուս Քրիստոս

Հուսով եմ այս խոսքերը ասելիս` Հիսուսը գոնե Նժդեհի հարցում թույլ է տվել երկակի ստանդարտների հնարավորությունը: Աստված ներել է Նժդեհին: Միգուցե: Սակայն ինչպես կարող եմ իմանալ, որ Աստված ինձ էլ կների, եթե ես հետևելով Նժդեհին նույնպես մեղանչեմ Նրա դեմ, թեկուզ հայրենիքիս օգնելու համար:


Արժանի չես հայրենիքիդ, եթե այն չես դավանում որպես գերագույն նպատակ, իսկ անձդ` իբրև միջոց:
Նժդեհ

Հարց:
Ինչը պետք է իրենց կյանքի գերագույն նպատակ դավանեն բորոր այն ազգերի ներկայացուցիչները, որոնք ճակատագրի կամքով զրկվել են հայրենիքից կամ ընդհանրապես այն չեն ունեցել? Ասորիներ, եզդիներ, գնչուներ: Միթե նրանք զրկված են իրենց կյանքի գերագույն նպատակից?


Եղի՛ր բացարձակ ...Եւ ո՛չ մի զիջում: Հանցանք է զիջելը: Զիջել` նշանակում է թույլ լինել, ամոթալի պարտություն կրել...
Նժդեհ

Ճիշտն ասած ես չեմ կարող չժպտալ այս միամիտ խոսքերը կարդալով: Ենթադրենք ես բացարձակ կերպով հետևեցի այս խորհրդին: Ենթարդենք բալոր հայերը բացարձակ կերպով հետևեցին այս խորհրդին: Ենթադրենք աշխարհի բոլոր մարդիկ բացարձակ կերպով հետևում են այս խորհրդին: Նույնիսկ պատկերացնելն է սարսափելի: Մարտի 1-ի դեպքերը, համաշխարհային բոլոր պատերազմները պարզապես փողոցային փոքրիկ վեճ կհամարվեին այդ պարագայում: Իմ կարծիքով նացիզմի, ռասիզմի կամ ֆաշիզմի տեսանկյունից բացի, այլ կերպ հնարավոր չէ որևէ արդարացում գտնել այս խոսքերի համար:
Ու հետո`

Զոհաբերի՛ր ...
Զոհաբերի՛ր անվերջ` առանց մնացորդի:
Սովորի՛ր եւ սիրի՛ր զոհաբերել ու տանջվել բավականութեան լուսափայլ ժպիտը երեսիդ ... եւ դու կմոտենաս Աստծուն, դու կդառնաս մարդ-Աստված ...
Այդպես է պատգամում իմ մարգարեն իր հրեղեն խոսքը ...
Նժդեհ

Եթե Նժդեհի այս խոսքերը կոնտեկստից կտրված չեն, ապա “Զոհաբերիր, անվերջ` առանց մնացորդի” ասելով կարելի է հասկանալ, որ Աստծուն մոտենալու համար հարկավոր է զոհաբերել ամեն ինչ, այդ թվում անձդ, ընտանիքդ, հպարտությունդ, հայրենիքդ և այլն: Պետք է ասեմ, որ առանց կոնտեկստի այս խոսքերը բացարձակ ճշմարտություն են արտահայտում, սակայն դրանք, մեղմ ասած, այնքան էլ համահունչ չեն նրա որոշ այլ խորհուրդների հետ:

Ազգի, հայրենիքի ու հայրենասիրության մասին արտահայտվելիս Նժդեհը հաճախ կոֆլիկտի մեջ է մտնում բացարձակ ճշմարտության հետ, և ընդհակառակը, պարզապես մարդու մասին խոսելիս նա հաճախակի է նպատակին է խփում:
Ճիշտն ասած Նժդեհի գաղափարները գրեթե ասում են, որ լավ մարդ և լավ հայը տարբեր հասկացողություններ են: Ավելին, նա գրեթե ասում է, որ լավ հայը լավ մարդուց լավ է: Չգիտեմ ինչպես դուք, բայց ես նախընտրում եմ իմ կյանքի բոլոր դժվարին ու լարված պահերին շուրջս ունենալ լավ մարդկանց և ոչ թե լավ հայերին:

Նժդեհին անծանոթներին էլ կխնդրեմ մի քիչ "համեստ" լինեն ու Նժդեհի մասին մերկապարանոցային սկզբունքներով կարծիք հայտնելուց էլ իրենց հարցնեն` արդյո՞ք իրավունք ունեն կարծիք հայտնելու, թե` ոչ, և գուցե խոսելուց առաջ նյութին տեղյակ լինել է պետք, թե չէ, կարծես, անհարմար դրության մեջ կարող են հայտնվել:
Լավ խոսք կա դուզ էս դեպքի համար.
Լռությունը մեծացնում է արժանավորությունը և ներում միջակությունը:

Հանդիպակած խորհուրդ

Ճշմարտությանն էլ անծանոթներին կխնդրեմ մի քիչ “համեստ” լինեն ու կյանքի մասին մերկապարանոցային սկզբունքներով կարծիք հայտնելուց էլ իրենց հարցնեն` արդյո՞ք իրավունք ունեն կարծիք հայտնելու, թե` ոչ, և գուցե խոսելուց առաջ նյութին տեղյակ լինել է պետք, թե չէ, կարծես, անհարմար դրության մեջ կարող են հայտնվել:
Նույն լավ խոսքը դեռ մնում է դուզ էս դեպքի համար.
Լռությունը մեծացնում է արժանավորությունը և ներում միջակությունը:

[Fedayi]

Նժդեհի կողմից կրոնի իմաստավորման մասին:

Նժդեհը ցեղակրոնության դիրքերից է գնահատում կրոնն ընդհանրապես, առանձին կրոնական ուղղություններն ու եկեղեցիները: Նժդեհի կարծիքով` փիլիսոփայական առումով կրոնը միայն արարվածի և արարչի հարաբերություն չէ, այլ մարդու և իր նմանի, անհատի և հասարակության, անձի և ճշմարտության հարաբերություն: Նա, ով ընդունում է աստծո գոյությունը, ընդունում է նաև իր պարտականությունները գերագույն իրականությունների` ազգի, հայրենիքի, պետության նկատմամբ: Նա գտնում է, որ անկրոնությունը հոգեկան առողջ վիճակ չէ, և ով հեռանում է կրոնից, նա կտրում է իր հոգևոր զարկերակը:
Ոչ թե կրոնական զգացումներն են մարդուն լավը դարձնում, այլ ազգի, հայրենիքի, դիմացինի նկատմամբ սեփական պարտքի և պատասխանատվության զգացումը, այսինքն` այն, ինչ պահանջում է Նժդեհը: Մինչդեռ գաղտնիք չէ, որ հենց կրոնական քարոզչության մեջ են այս սկզբունքները անտեսել, իրական հայրենիքը փոխարինել երկնքով, կյանքը համարել ժամանակավոր փորձություն, մարդու կյանքի իմաստը` հոգու փրկությունն ու ապաշխարանքը: Ահա թե ինչու հավատացյալների ու անհավատացյալների միջավայրում եղել են ու կան հոգեկան բարձր հատկանիշներով օժտված և հոգեզուրկ մարդիկ: Եվ դա պատահական չէ, որովհետև բարոյականության և անբարոյականության սահմանները չեն համընկնում կրոնական և ապակրոն գիտակցության սահմաններին:
Նժդեհը ցեղակրոնության տեսակետից է իմաստավորում մարդու նկատմամբ Քրիստոսի տածած սերը և գտնում, որ “Քրիստոսը սիրում էր, որովհետև ուժեղ էր, նա սիրում էր, որովհետև սիրելու և ներելու չափ հզոր էր”:
Նրա անձնական կյանքը պիտի դառնա եկեղեցուն ուղեցույց:
Նրա մահվան խորհուրդը` հերոսական զոհաբերություն:
Նա զոհաբերեց, որովհետև գաղափարի հերոս էր:
Միայն արին, քաջը, միայն հերոսը կարող էր զոհաբերել:”

Սարգսյան Ս.
«Նժդեհյան իմաստաբանություն» Երևան 2006, հոդվածների ժողովածու

Ավելացվել է 3 րոպե անց

Հանդիպակած խորհուրդ

Ճշմարտությանն էլ անծանոթներին կխնդրեմ մի քիչ “համեստ” լինեն ու կյանքի մասին մերկապարանոցային սկզբունքներով կարծիք հայտնելուց էլ իրենց հարցնեն` արդյո՞ք իրավունք ունեն կարծիք հայտնելու, թե` ոչ, և գուցե խոսելուց առաջ նյութին տեղյակ լինել է պետք, թե չէ, կարծես, անհարմար դրության մեջ կարող են հայտնվել:
Նույն լավ խոսքը դեռ մնում է դուզ էս դեպքի համար.
Լռությունը մեծացնում է արժանավորությունը և ներում միջակությունը:

Հարգելի Ոստիկան, մի հարց էլ` ինչքանով եք համոզված Նժդեհի սխալականության, նույնն է թե` Ձեր իրավացիության մեջ, որ այսպիսի նուրբ և խորափիլիսոփայական հարցերում խոսում եք ճշմարտություն կատեգորիայի մասին, որը դեռևս չի գտել նույնիսկ Նորին մեծություն Փիլիսոփայությունը:
Եթե նույնիսկ Նժդեհը սխալ լիներ, դա դեռևս չէր նշանակի, որ Դուք ճիշտ եք:

[Լավ ոստիկան]

Նժդեհը ցեղակրոնության դիրքերից է գնահատում կրոնն ընդհանրապես, առանձին կրոնական ուղղություններն ու եկեղեցիները: Նժդեհի կարծիքով` փիլիսոփայական առումով կրոնը միայն արարվածի և արարչի հարաբերություն չէ, այլ մարդու և իր նմանի, անհատի և հասարակության, անձի և ճշմարտության հարաբերություն: Նա, ով ընդունում է աստծո գոյությունը, ընդունում է նաև իր պարտականությունները գերագույն իրականությունների` ազգի, հայրենիքի, պետության նկատմամբ:

Այն, որ Նժդեհը ուրույն տեսանկյուն է գտել` գնահատելու համար հավատքը ընդհանրապես, դա դեռ չի նշանակում նրա իրավացիության մասին: Նա չափազանց լոկալացրել է այն ճշմարտությունը, որը նախատեսված է եղել ամբողջ մարդկության համար, այլ ոչ թե մեկ ազգի կամ ցեղի համար: Նա, ով ընդունում է Աստծո գոյությունը, ոչ թե գերագույն, այլ պարզապես պարտականություններ է ստանձնում, ոչ թե ազգի, այլ մարդու, ոչ թե հայրենիքի, այլ ամբողջ մարդկության, ոչ թե պետության, այլ ամբողջ Երկիր մոլորակի նկատմամբ, որտեղ նա ապրում է: Ես կկրկնվեն` ասելով, որ ամբողջ աշխարհով մեկ սփռված են մեծ թվով մարդիկ, որքեր չունեն պետություն, հայրենիք, ազգ, նույնիսկ ընտանիք, սակայն Աստծու առջև գերագույն պարտականություն ունենալով, նրանք հոգ են տանում մարդու, մարդկության և Երկրի մաքրության համար, որը տրված է եղել նրանց:

Նա գտնում է, որ անկրոնությունը հոգեկան առողջ վիճակ չէ, և ով հեռանում է կրոնից, նա կտրում է իր հոգևոր զարկերակը:

Եթե նա գտնում է, որ կրոնից հեռանալը կտրում է հոգևոր զարկերակը, ապա պետք է ընդունի նաև, որ ճշմարիտ հավատքից կտրվելը և ցեղակրոնության նման կեղծ կրոնի մեջ ընկնելը, կբերի նրան, որ այդ հոգևոր զարկերակով կսկսի անմաքուր արյուն հոսել: Այսինքն ցեղակրոնություն դավանելը, նույն է թե հեռանալ ճշմարիտ կրոնից:

Նժդեհը ցեղակրոնության տեսակետից է իմաստավորում մարդու նկատմամբ Քրիստոսի տածած սերը և գտնում, որ “Քրիստոսը սիրում էր, որովհետև ուժեղ էր, նա սիրում էր, որովհետև սիրելու և ներելու չափ հզոր էր”:
Նրա անձնական կյանքը պիտի դառնա եկեղեցուն ուղեցույց:
Նրա մահվան խորհուրդը` հերոսական զոհաբերություն:

Սա 180 աստիճանով հակասում է ոչ միայն ամբողջ Քրիստոնեության այլ նաև Առաքելական եկեղեղեցու հիմնական սկզբունքներին:
Հիսուսի մահը խորհրդանշում է, ոչ թե ԶՈՀԱԲԵՐՈՒԹՅՈՒՆ, այլ ՓՐԿՈՒԹՅՈՒՆ համայն մարդկության: Հիսուսը զոհաբերեց իր կյանքը, որպեսզի բոլոր մարդիկ փրկություն ունենան: Եթե դրանից հետո էլ մարդիկ շարունակեն զոհել իրենց կյանքերը, որոնք Հիսուսը գնել է իր կյանքի գնով, ապա Հիսուսի զոհաբերությունը ԻԶՈՒՐ է եղել:

Նա զոհաբերեց, որովհետև գաղափարի հերոս էր:

Ավետարան ըստ Մատթևոսի 26:39 և ըստ Մարկոսի 14:35, որտեղ ոչ երկիմաստ կերպով նշվում է, որ Հիսուսը զոհաբերեց, ոչ թե հանուն գաղափարի, այլ զոհաբերեց, որովհետև այդպիսինն էր Աստծո կամքը:
Եվ դա չէր կարող այլ կերպ լինել: Ամբողջ աշխարհը և դրանում գտնվող ամեն ինչ ստեղծվեց Աստծո կողմից և հանդիսանում է նրա սեփականությունը: Եվ այդ աշխարհում չեն կարող Աստծո կամքից գերակա, որևէ ճշմարիտ գաղափարներ լինել:

Հ. Գ.

Հարգելի Ոստիկան, մի հարց էլ` ինչքանով եք համոզված Նժդեհի սխալականության, նույնն է թե` Ձեր իրավացիության մեջ, որ այսպիսի նուրբ և խորափիլիսոփայական հարցերում խոսում եք ճշմարտություն կատեգորիայի մասին, որը դեռևս չի գտել նույնիսկ Նորին մեծություն Փիլիսոփայությունը:
Եթե նույնիսկ Նժդեհը սխալ լիներ, դա դեռևս չէր նշանակի, որ Դուք ճիշտ եք:

Մեծարգո Ֆիդայի, իսկ ով ասաց, որ իմ իրավացիությունը հիմնված է Նժդեհի սխալականության վրա: Ընդհակառակը` իմ իրավացիությունը հիմնված է այն ճշմարիտ հավատքի վրա, որը Նժդեհն է աղավաղել ցեղակրոնության աստիճան:
Իսկ ճշմարտություն կատեգորիայի մասին հարկավոր է խոսել ոչ միայն խոհափիլիսոփայական հարցերում, այլ նաև մնացած բոլոր բնագավառներում անխտիր, որպեսզի Նորին մեծություն Փիլիսոփայությունը վերջապես գտնի այն:

[Monk]

Ի զեն…Ես կուզեի այս ռազմատենչը շրթունքներիս մեռնել:
Նժդեհ

Քո սուրը տեղը դիր, որովհետև ովքեր սուր են վերցնում, սրով կընկնեն:
Հիսուս Քրիստոս

Նախընտրում եմ հետևել Հիսուսին, քանի որ նա և’ ավելի խելացի է, և’ ավելի հզոր:

Հարգելի Լավ Ոստիկան, իհարկե ողջունում եմ Հիուսին հետևելու
Ձեր կեցվածքը: Համեմատության ցանկացած պարագային պետք է նկատի առնել շատ կարևոր հանգամանք. մի դեպքում` Հիսուսի պարագային, խոսում ենք Մարդացյալ Աստծո, մյուս բոլոր դեպքերում` ուղղակի մարդկանց մասին:
Բայց թույլ տվեք նախ Ձեր մեջբերումին հավելեմ Հիսուսի մեկ այլ պատգամ.
«Ով որ քսակ ունի, թող վերցնի այն, նույնպես և մաղախ. իսկ ով որ չունի, թող վաճառի իր վերարկուն և իր համար սուր գնի» (Ղուկ. 22:36): Փաստորեն Հիսուս անգամ Իր աշակերտներին է պատգամում վաճառել հագուստները` զենք գնելու համար:
Այլ հարց է, երբ սուր ես վերցնում ընդդեմ խաղաղության, այլ հարց` արդեն սուր վերցրածին դիմագրավելու համար: Հանուն ընտանիքիդ, մերձավորներիդ, ժողովրդիդ, Հայրենիքիդ, հավատիդ վերցրած սուրը երբեք չի կարող հակասել Քրիստոսի պատգամին, կհակասի ամենանվիրական արժեքներդ թշնամու առջև անպաշտպան թողնելը, սրբություններիդ պղծումը:

Հ.Գ. Ցավոք ես նույնպես ուշ եմ նկատել այս հրաշալի թեման: Դեռ կվերադառնամ այստեղ:

[Լավ ոստիկան]

Համեմատության ցանկացած պարագային պետք է նկատի առնել շատ կարևոր հանգամանք. մի դեպքում` Հիսուսի պարագային, խոսում ենք Մարդացյալ Աստծո, մյուս բոլոր դեպքերում` ուղղակի մարդկանց մասին:
Բայց թույլ տվեք նախ Ձեր մեջբերումին հավելեմ Հիսուսի մեկ այլ պատգամ.
«Ով որ քսակ ունի, թող վերցնի այն, նույնպես և մաղախ. իսկ ով որ չունի, թող վաճառի իր վերարկուն և իր համար սուր գնի» (Ղուկ. 22:36):

Ողջունում եմ ձեր մասնակցությունը այս զրույցին, և թույլ տվեք ձեզ կոչել Վանական, քանզի, թեև կեղծանվան տակ ունեք գրված սարկավագ, այն կարող է համապատասխան չլինել ձեր իրական կարգավիճակին:
(Կխնդրեի մոդերատորներին փոքր-ինչ համբերատար լինել և հանդուրժել թեմայից դուրս արված իմ առաջին և հուսով եմ վերջին գրառումը)
Նախ թույլ տվեք չհամաձայնվել ձեր Հիսուս` Մարդացյալ Աստված ձևակերպեմանը: Ես ծանոթ եմ Հիսուսին որպես Աստված բնութագրող Աստվածաշնչյան հատվածներին և կարիք չկա դրանցից մեջբերումներ անել, ինչպես նաև ծանոթ եմ թևով էլ ավելի շատ այն բոլոր հատվածներին, որտեղ խոսվում է Աստծո միակը լինելու մասին և դրանց մեջ անհերքելի եմ համարում առաջին պատվիրանը: Ծանոթ եմ նաև Աստծուն ու Հիսուսին մեկ էության մեջ նույնացնելու փորձերին, որը նույնպես քննադատության չի դիմանում` կրկին Աստվածաշնչյան մի շարք ոչ երկիմաստ գրությունների առկայության պարագայում: Ցավոք սրտի այդ հարցի շուրջ ես ունեմ սոսկ իմ սուբյեկտիվ կարծիքը, որը սակայն խնդրին չի վերաբերում:
Երկրորդ ես չէին ցանկանա վիճաբանել Աստվածաշնչից, առաջին հայացքից հակասական թվացող, մեջբերումներ անելով (ինչից, ցավոք սրտի, չեմ կարող խույս տալ գոնե այս գրառման մեջ), քանզի դա կարող է գայթակղություն լինել բոլոր այն ընթերցողների համար, ովքեր պատշաճ կերպով ծանոթ չլինելով Սուրբ Գրքի իմաստություններին, կարող են թույր կարծիք կազմել, թե այդ գիրքում հակասություններ կան տեղ գտած: Իսկ ես ճանաչված պատճառով բնավ չէի ցանկանում, որպեսզի այդ գայթակղությունը ինձնից լինի:
Ահա մեր երկու մեջբերումները ավետարաններից:

«Ով որ քսակ ունի, թող վերցնի այն, նույնպես և մաղախ. իսկ ով որ չունի, թող վաճառի իր վերարկուն և իր համար սուր գնի» (Ղուկ. 22:36)
և
“Քո սուրը տեղը դիր, որովհետև ովքեր սուր են վերցնում, սրով կընկնեն” (Մաթևոս 26:52):

Թույլ տվեք սակայն այստեղ ավելացնել ևս մեկ հատված Աստվածաշնչից, որը գուցե այժմ ոչ տեղին թվա, սակայն որը կօգնի ավելի լավ հասկանալ նախորդ երկու խոսքերի իրական նշանակությունն ու արժեքը:

Եվ դիպչելով ականջին` այն բժշկեց: (Ղուկ. 22:51)

Պետք է ասեմ, որ ոչ միայն առաջին, այլ նաև երկրորդ պատգամը նույնպես Հիսուս իր աշակերտներին է ուղել: Ուրեմն ինչ է ստացվում, մենք հակասություն ունենք? Քավ լիցի, ինչպես կասեր իմ սիրելի ուսուցիչներից մեկը: Ես չեմ կասկածում, որ դուք բավական հիմնավոր բացատրություն ունեք այս պարագայի համար, սակայն թույլ տվեք նվաստիս շարադրել իրենը:
Ամեն ինչ հստակեցվում է, երբ մենք բոլոր երեք դեպքերը դասավորում են ժամանակագրական կարգի մեջ: Նախ վերջին ընթրիքից հետո Հիսուս պատգամում է իր աշակերտներից սուր վերցնել, ապա նրանց հետ գնում է Ձիթենյաց լեռը, որտեղ էլ ձերբակալվում է: Ձերբակալության ժամանակ նրա աշակերտները վերցնում են սրերը և պատրաստվում պաշտպանել Հիսուսին, իսկ նրանցից մեկը նույնիսկ հասցնում է հարվածել քահանայի ծառային ու կտրել նրա ականջը: Հիսուսը սակայն միջամտում է` նրանց արգելելով սուր վերցնել ապա դիպչում է ծառայի ականջին և բժշկում այն:
Հիսուս հաճախ է մեծ կարևորություն նշանակող ճշմարտությունները իր աշակերտներին ուսուցանում ոչ թե բառերով, այլ արարքներով: (Մարդկանց մեծ բազմությունը մի քանի ձկով և նկանակով կերակրելը, ջրի ալիքների վրայով քայլելրը, մետաղադրամի դեպքը և այլ) Այս դեպքում նույնպես պատգամելով իր աշակերտնեին սուր վերցնել` նա ցույց է տալիս, որ դա բավական դյուրին և հեշտ գործողություն է, ապա կանգնեցնում է նրանց կռիվը սկսելուց հետո և պատգամում տեղը դնել սրերը (նկատեք, որ զիվորները հրաշքով համարժեք ուժ չեն գործադրում), դրանով ցույց տալով, թե որքան դժվար կլինի առանց իր միջամտության պատյանների մեջ դնել արդեն բարձրացրած ու արյունոտված սրերը, իսկ վերջում վերականգնում է կտրված ականջը, դրանով իսկ կարծես թե ասելով. “Դուք կարող եք հեշտությամբ սուր վերցնել, կարող եք սպանել, մեծ դժվարությամբ գուցե կարողանաք խաղաղություն կնքել և տեղը դնել սրերը, սակայն դուք երբեք չեք կարողանա վերացնել այն հետևանքը, որը կպատճառեն ձեր սրերը”:
Նույնիսկ նենգաբար կամզակերպված իր ձերբակալությունը (ինչպես իր կյանքի բոլոր դրվագներ) նա բավական ուսանելի մի դաս սարքեց իր աշակերտնեի համար:
Եվ այդ դասը Հիսուսի աշակերտները լավ սերտեցին, քանզի թեև նրանք դեռ որոշ ժամանակ կարողանում էին հրաշքներ գործել, նույնիսկ մահացածներ վերակենդանացնել, սակայն հիանալի գիտակցում էին, որ այդ շնորհքը Հիսուսի անունը տարածելու համար է և շուտով վերցված կլինի իրենցից, ու ես չեմ հիշում մի դեպք, երբ նրանք կոչ են անեն իրենց հետևորդներին զինվել երկրային որևէ զենքով :
Աստվածաշնչյան բոլոր իրադարձությունների նման, այս դեպքը նույնպես շատ ավելի խորիմաստ է, քան կարող է թվալ առաջին հայացքից: “Քո սուրը տեղը դիր, որովհետև ովքեր սուր են վերցնում, սրով կընկնեն” ասելով` Հիսուսը արգելում է աշակերտներին պաշտպանել իր մարմինը: Իսկ Հիսուսի մարմինը ավետարաններում խորհրդանշում է եկեղեցին, հավատքը: Ոմանց մոտ կարող է կրկին սխալ կարծիք ստեղծվի, թե Հիսուս թույլ չի տալիս մարդկանց կանգնել յուր հավատքի պաշտպանությանը: Քավ լիցի: Դանիելը առանց որևէ սրի պաշտպանեց իր հավատքը առյուծներով լի գուբի մեջ: Նրա ընկերները սուրբ պահեցին իրենց հավատքը շիկացրած հնոցը նետված լինելով և կրկին առանց որևէ հակահրդեհային միջոցների: Ես էլ չեմ ասում յոթը եղբայրների և նրանց մոր նահատակությունը (Մակաբայեցիների Երկրորդ Գիրքը. 7) որոնք առանց որևէ զենքի իրենց հավատքի պաշտպանությանը կանգնելով` շատ ավելի մեծ վնաս հասցրեցին թշնամուն, քան Մակաբայեցիների սրերը:

Այլ հարց է, երբ սուր ես վերցնում ընդդեմ խաղաղության, այլ հարց` արդեն սուր վերցրածին դիմագրավելու համար: Հանուն ընտանիքիդ, մերձավորներիդ, ժողովրդիդ, Հայրենիքիդ, հավատիդ վերցրած սուրը երբեք չի կարող հակասել Քրիստոսի պատգամին, կհակասի ամենանվիրական արժեքներդ թշնամու առջև անպաշտպան թողնելը, սրբություններիդ պղծումը:

Թույլ տվեք կրկին չհամաձայնվել ձեզ հետ: Ես գիտեմ առնվազն մեկ դեպք, երբ հանուն ընտանիքի, ժողովրդի, հավատքի վերցրած սուրը հակասել է Աստծու կամքին և էլ մեծ դժբախտությունների պատճառ դարձել մի թշվառ ազգի համար: Իսկ այն մարդուն, ով կոչ է արել ժողովրդին սուր չվերցնել և թշնամուն դիմադրություն ցույց չտալ, ազգի դավաճ են համարել: Խոսքս Երեմիա մարգարեի, Բաբելոնյան գերության և դրան նախորդած դեպքերի մասին է, որոնք այստեղ շարադրելը պարզապես դաժանություն կլիներ այն ընթերցողների հանդեպ, ովքեր սույն թեմա մուտք են գործել հաստատ համոզմամբ, թե Նժդեհի գաղափարները արդիական են մարդուս համար:

Հ. Գ.
Ցավում եմ, որ ստիպված եղա իմ մտքերը տեղ հասցնելու համար այսքան երկար գրել` չարաշահելով ինչպես Ձեր այնպես էլ մեր Ֆիդայու համբերությունը: Եվ ցավում եմ, որ ստիպված եմ եղել այսքան քիչ գրել` առանց պատշաճ մեկնաբանությունների շարադրելով միայն փաստերը:
Իսկ այն, թե ինչպես պետք է ապրի մարդ, ըստ իսկ Հիսուս շատ հստակ ներկայացրել է նույն Ղուկասի ավետարանում: Եթե ինչ-որ մեկին հետաքրքիր է (6:30-42):

[Ջուզեպե Բալզամո]

"Մի ժողովուրդ, որի որդիները հավասար չեն օրենքի եւ մահվան առջև` հաղթական հայրենիք չի ունենա” Նժդեհ

[Լավ ոստիկան]

"Մի ժողովուրդ, որի որդիները հավասար չեն օրենքի եւ մահվան առջև` հաղթական հայրենիք չի ունենա” Նժդեհ

Իսկ ինչ կասես գնչուների մասին? Նրանց տաբորում գործող օրենքների առջև հավասար են բոլորը` սկսած առաջնորդից մինչև նորածինը, անմահ գնչուներ նույնպես չկան, սակայն նրանք ընդհանրապես հայրենիք չունեն, էլ ուր մնաց հաղթականը:
Նույն բանը կարելի է ասել նաև ամերիկայի հնդիկ ցեղերի մասին, որոնք նույնպես հավասար լինելով իրենց օրենքի ու մահվան առաջ (շատ ավելի ակնհայտ կերպով հավասար լինելով, քան ներկայիս ու անցյալի հզոր հայրենիքներ ունեցող ժողովուրդները), այդպես էլ չկարողացաբ հաջողություն հասնել հաղթական հայրենիքի ձևավորման գործում:

[Ուլուանա]

Իսկ ինչ կասես գնչուների մասին? Նրանց տաբորում գործող օրենքների առջև հավասար են բոլորը` սկսած առաջնորդից մինչև նորածինը, անմահ գնչուներ նույնպես չկան, սակայն նրանք ընդհանրապես հայրենիք չունեն, էլ ուր մնաց հաղթականը:
Նույն բանը կարելի է ասել նաև ամերիկայի հնդիկ ցեղերի մասին, որոնք նույնպես հավասար լինելով իրենց օրենքի ու մահվան առաջ (շատ ավելի ակնհայտ կերպով հավասար լինելով, քան ներկայիս ու անցյալի հզոր հայրենիքներ ունեցող ժողովուրդները), այդպես էլ չկարողացաբ հաջողություն հասնել հաղթական հայրենիքի ձևավորման գործում:

Իսկ մի՞թե Նժդեհի ասածից կարելի էր եզրակացնել, թե նա օրենքի ու մահվան առաջ հավասար լինելը բավարար պայման էր համարում հաղթական հայրենիք ունենալու համար։ Նժդեհի խոսքերից պարզ երևում է, որ նա դա անհրաժեշտ պայման է համարել, իսկ բավարար համարելու մասին հետևություններ անելու հիմք չկա։

[Ջուզեպե Բալզամո]

Իսկ ինչ կասես գնչուների մասին?

Գնչուների մասին կարող եմ բավական լավ բաներ ասել: Նաև, մի երկու, ոչ այնքան լավ բան: Բայց դա կանեմ գնչուներին վերաբերվող թեմայում, որը կարող ես բացել ավելի համապատասխան տեղում:
Վեճը ժամանցի տեսակ չէ: Վիճում են նոր բան իմանալու համար…

[Լավ ոստիկան]

Իսկ մի՞թե Նժդեհի ասածից կարելի էր եզրակացնել, թե նա օրենքի ու մահվան առաջ հավասար լինելը բավարար պայման էր համարում հաղթական հայրենիք ունենալու համար։ Նժդեհի խոսքերից պարզ երևում է, որ նա դա անհրաժեշտ պայման է համարել, իսկ բավարար համարելու մասին հետևություններ անելու հիմք չկա։

Հաղթական հայրենիք ունենալու համար մահվան ու օրենքի առաջ հավասար լինելը ո´չ անհրաժեշտ և ո´չ էլ բավարար պայման կարող է հանդիսանել: Ես չեմ ցանկանում ճապոնացիների մասին թեմա բացելու առաջարկ էլ ստանել Ջուզեպեի կողմից, սակայն այնուամենայիվ ստիպված եմ նրանց մասին էլ հիշատակել: Ճապոնիան իր ձևավորման օրից մինչև վերջերս, այլ երկներից շատ ավելի վառ արտահայտված կերպով ունեցել է այնպիսի օրենքներ, որոնք տարբեր հարթությունների վրա են կարգավորել հասարակ ժողովրդի շրջանում և ազնվականության շրջանում ծագած հարաբերությունները: Իսկ ճապոնացիների, որպեսզ ազգի մասին իր դրական կարծիքը հայտնել է նաև նույն ինքը Նժդեհը: Բացի Ճապոնիայից կարելի է էլի երկրների օրինակներ բերել, հիմնականում միապետական, որոնք ստրկատիրական, ֆեոդալական լինելով, ազնվականության և ռամիկների միջև խտրականություն դնող օրենքներով հանդերձ պատմական բավական երկար ժամանակահատվածի ընթացքում հաղթական դիրք են ունեցել իր շուրջը եղած ժողովուրդների նկատմամբ:

Գնչուների մասին կարող եմ բավական լավ բաներ ասել: Նաև, մի երկու, ոչ այնքան լավ բան: Բայց դա կանեմ գնչուներին վերաբերվող թեմայում, որը կարող ես բացել ավելի համապատասխան տեղում:
Վեճը ժամանցի տեսակ չէ: Վիճում են նոր բան իմանալու համար…

Քեզ վիրավորում է գնչուների առկայությունը Նժդեհի գաղափարախոսության մեջ? Նրանց մասին հիշատակելով ես ցանկանում էի` ցույց տալ այն բացառությունները, որոնք Նժդեհը հաշվի չի առել իր գաղափարախոսությունը կերտելիս: Իսկ նոր թեմա բացելու համար, գնչուները ինձ ճիշտ նույնքան են հետաքրքրում, որքան Նժդեհի գաղափարները: Եթե վերջինը ես չեմ բացել, ապա առաջինն էլ բացելու մտադրություն չունեմ:
Իսկ վեճը, որպես նոր բան իմանալու միջոց, կարելի է ընտրել միայն այն ժամանակ, երբ մնացած բոլոր շատ ավելի անհոգ ձևերը արդեն սպառել են իրենց: