ԻՆՉՊԵՍ ԲԱՐՁՐԱՑՆԵԼ ԱՆԴՐԱՆԻԿ ՄԱՆՈՒԿՅԱՆԻ ՏՐԱՄԱԴՐՈՒԹՅՈՒՆԸ

Ընդամենը մեկ-երկու տարի առաջ Հայաստանի երկաթուղին, որ տոնում էր իր ստեղծման կլոր ամյակներից մեկը, համարվում էր բուռն զարգացող կառույց: Պաշտոնական վիճակագրությունն ու կապի եւ տրանսպորտի նախարարությունը առիթը չէին կորցնում ցույց տալու համար, թե ինչպես է օր օրի ավելանում երկաթուղու բեռնափոխադրման ծավալը: Նույնիսկ հայտարարություն էր արվում, թե շրջափակման պարագայում անգամ հայկական երկաթուղին զարգացում է ապրում (Վարդան Օսկանյանի ականջը խուլ): Իսկ «Հայկական երկաթուղի» ընկերության տնօրեն Արարատ Խրիմյանը հայտարարում էր, թե երկաթուղին աշխատում է այնպես, որ ամեն տարի լինելու է երկաթուղագործների աշխատավարձի բարձրացում:

Ինչ եղավ հանկարծ, չգիտեմ, բայց հոկտեմբերի 12-ի լույս 13-ի ամբողջ գիշեր Արարատ Խրիմյանի եւ տրանսպորտի նախարար Անդրանիկ Մանուկյանի տխուր դեմքն ու ողբերգական ձայնը ինձ եւ կարծում եմ շատերին է զրկել քնից` ստիպելով փնտրել հարցի պատասխանը` ինչ եղավ հայկական երկաթուղու հետ: Խրիմյանը հայտարարեց, «որ հայկական երկաթուղին» փրկելու միակ միջոցը հավատարմագրային կառավարման հանձնելն է: Այդ հարցն արդեն վճռված է: Հանձնելու են: Դեռեւս հայտնի չէ, թե ում, հայտնի է միայն, որ միջազգային մրցույթով են հանձնելու: Մենք ունենք արդեն այդպիսի մի օրինակ: ԲԷՑ-երը: Դրանք էլ փրկելու միակ միջոցը համարվեց մասնավորեցումը: Դա էլ, ինչպես երկաթուղին, ՀԲ պահանջն էր, որ կառավարությունը կատարեց, սակայն ոչ այնքան սրբորեն: Միջազգային մրցույթով մասնավորեցման հանված ցանցերը վաճառվեցին առանց մրցութային պայմանները հաշվի առնելու, որոնք կոչված էին բացառել մենաշնորհը, եւ ցանցերի սեփականատեր դարձավ էներգետիկայի հետ կապ չունեցող մի ընկերություն: Եվ պատկերացնում եք, Համաշխարհային Բանկը ոչինչ էլ չասաց ու ոչ մի բողոք չներկայացրեց դրա դեմ: Նույնիսկ այն բանից հետո, երբ այդ «անկապ» ընկերությունը ցանցերը վաճառեց ռուսներին, ինչին դեմ էր ՀԲ-ն, բանկը որեւէ առարկայական դժգոհություն չհայտնեց, եթե չհաշվենք ՀԲ Երեւանի գրասենյակի ղեկավար Ռոբինսոնի դիվանագիտապատ բանաձեւումները:

Որեւէ կերպ պետք չէ բացառել, որ ցանցերի ճակատագիրն է սպասում նաեւ հայկական երկաթուղուն: Համենայն դեպս գործընթացի սկիզբը կրկնվում է գրեթե մաթեմատիկական ճշգրտությամբ: Վերջը պարզ կլինի 2008 թվականին, չնայած արդեն իսկ նկատելի են վերջի որոշ ուրվանկարներ: Հայաստանի կապի ու տրանսպորտի նախարարը չի թաքցնում, որ Հայաստանի երկաթուղին կցանկանար կառավարման հանձնել ռուսներին: Դա միանգամայն բնական ցանկություն է, եթե հաշվի առնենք, որ այլ բան Հայաստանի իշխանական վերնախավում երբեք էլ չեն ցանկացել եւ պետք է` միայն զարմանալ, թե այսքան ժամանակ ինչու չէին խոսում այդ մասին: Պարզ է` թե ինչու: Երկաթուղին աշխատում էր, Համաշխարհային Բանկը Հայաստանի այլ ոլորտների ճակատագրով էր զբաղված, երկաթուղագործների աշխատավարձը 5 տոկոս բարձրացնում էին, երկաթուղու օրերին մի քանի կտոր քյաբաբ ու խորտիկներ էին դնում «Երկաթուղու» վարչության ընդարձակ սրահում եւ վայելում էին «հարյուր տարվա շրջափակումը» «քիչ լինի` միշտ լինի» հին հայկական ավանդույթով: Եվ հանկարծ որոշեցին փրկել երկաթուղին եւ այն էլ այնպիսի ողբերգական ձայնով ազդարարեցին, որ հանրությունը գիշերը դուրս գար փողոց եւ պահանջեր անհապաղ հավատարմագրային կառավարման հանձնել մեր երկաթուղին, քանի դեռ դրա վագոններն ու գծերը երկաթից չեն վերածվել թղթի:

Բայց, ինչպես ասում են, մի բան է, թե ինչ են ուզում Հայաստանի կառավարությունն ու Համաշխարհային Բանկը, եւ մեկ այլ բան, թե ինչ են անում ի վերջո: Թերեւս մի փոքր դժվարության են հանդիպելու նրանք երկաթուղին ցանցերի նման ռուսների վրա սաղացնելու հարցում: Բանն այն է, որ ռուսական երկաթուղու ղեկավարը, որ հայկական երկաթուղու համար այս ողբերգական օրերին Երեւանում էր, մեր երկաթուղին փրկելու այնքան էլ մեծ ոգեւորություն չարտահայտեց, նույնիսկ այն բանից հետո, երբ Անդրանիկ Մանուկյանն ու Արարատ Խրիմյանը` մոռացած ամեն կարգ ու պետականության ատրիբուտները, բացահայտ հայտարարեցին, թե իրենք կուզեն, որ երկաթուղին ռուսները կառավարեն: Կարծես թե խոսքը ոչ թե պետության ռազմավարական ոլորտի մասին էր, այլ Անդրանիկ Մանուկյանի «Մետրոպոլ» հյուրանոցի կամ ավտոսերվիզի:

Բայց վասալության այդ առկայծումը ամենեւին չկուրացրեց ռուսների աչքը եւ առավել եւս` միտքը: «Ռուսական երկաթուղին» տարեկան ունի 25 մլրդ դոլար շահույթ: Տպավորիչ է: Եվ զարմանալի չէ, որ դրանից տպավորվել է նաեւ Անդրանիկ Մանուկյանը եւ գուցե նաեւ Հայաստանի ամբողջ իշխանական վերնախավը, որ այդքան համերաշխ որոշել է երկաթուղին տալ հավատարմագրային կառավարման, թեպետ պետք է խիստ կասկածել այդ համերաշխությանը, բայց խոսքն այժմ այդ մասին չէ: Եվ ահա մեր կառավարության մտքով անցել է, որ ռուսներն իրենց 25 միլիարդի որոշ մասը կհամաձայնեն ծախսել հայկական երկաթուղու վրա` հավատարմագրային կառավարման 40 տարիների առաջին տարում վճարելով 10 միլիոն դոլար, հետո տասը տարվա ընթացքում ներդնել 170 միլիոն դոլար եւ Հայաստանի կառավարությանը վճարել բեռնափոխադրումների շահույթի 2 տոկոսը: Թե ինչու պետք է ռուսները անեն դա, մի փոքր անհասկանալի է: Հայկական երկաթուղին ռազմավարական եւ քաղաքական նշանակություն կարող է ունենալ միայն այն դեպքում, երբ վերանա Հայաստանի շրջափակումը: Բայց երբ վերանա Հայաստանի շրջափակումը, գուցե հայկական երկաթուղին այլեւս ոչ մեկին պետք չլինի, այն պարզ պատճառով, որ մինչ այդ տարածաշրջանում կառուցված կլինեն նոր երկաթուղիներ: Ի վերջո, աշխարհը հո չի սպասելու, մինչեւ Վարդան Օսկանյանն ապացուցի 100 տարի առանց ճանապարհի զարգանալու իր տեսությունը:

Այսինքն. ռուսները, եւ ոչ միայն նրանք, այլեւ որեւէ ընկերություն, չունի որեւէ ռացիոնալ մոտիվացիա Հայաստանի երկաթուղին կառավարելու համար` եթե այդ երկաթուղու ամենահեռավոր երթը Բաթումն է, եւ այն էլ միայն ամառային օրերին: Իսկ այն, որ Հայաստանի կառավարությունը տնտեսության գերակա ճյուղ է հայտարարել ՏՏ ոլորտը, վկայում է, որ Հայաստանին մի քանի տարի անց, եթե ՏՏ ոլորտը զարգանա այս տեմպերով, այլեւս երկաթուղի պետք չի լինելու, քանի որ մեր բեռները կփոխադրվեն չիպերով: Ռուսներին այդ դեպքում ավելի լավ է մտածել Հայաստանի համակարգչային ցանցը գնելու մասին: Իսկ կառավարությանը անհրաժեշտ է մտածել մեր երկաթուղին ռուսների վրա նաղդելու մեկ այլ խայծի մասին կամ համոզել նաեւ վրացիներին, որ իրենք էլ իրենց երկաթուղին տան ռուսներին: Այդ դեպքում հայկական երկաթուղին կփրկվի, եւ Անդրանիկ Մանուկյանի տրամադրությունը մի փոքր կբարձրանա:


ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ
lragir.am