Rammer-ի խոսքերից
( շարունակություն )
Գ. ՙՏԺՎԺԻԿԻ՚ ՍՈՑԻԱԼԱԿԱՆ ՀԱՏՈՒՅԹԸ
Տարիներ առաջ, երբ դեռ, ինչպես ՙմեծն մարքսիստը՚ կասեր, վիկինգների հետքն էլ չկար Հայաստանում, մի շրջանային ոստիկանապետ, լսելով իմ մերժումը Հայաստանի իշխանավորների անհատական որակների մասին, ասաց. ՙԵս սովորական սպեկուլյանտ էի, բայց այսօր` գնդապետ եմ, այսինչն է ինձ ՀԱՑԻ ՏԵՐ դարձրել, ես պարտական եմ նրան՚: Այսինչները փոխվեցին, սակայն չի փոխվում մեր աշխարհընկալման կերպը, այլ խորանում է մինչեւ ախտորոշման ու դատավճռի աստիճան: Մենք ամեն անգամ անտեղի հոխորտում ենք, թե առաջին քրիստոնյա պետությունն ենք մոլորակի վրա: Դա, եթե իրոք այդպես է, ապա պիտի իմանանք, որ Տերունական աղոթքում Տիրոջի°ց է հայցվում հացը` ՙԶհաց մեր հանապազորդ տուր մեզ այսօր՚: Պիտի իմանանք, որ իրական քրիստոնյաներն ամեն անգամ սեղան նստելիս Աստծու°ն են գոհություն հայտնում իրենց ճաշակած հացի համար: Մինչդեռ մենք արդեն տրանսֆորմացվելու վրա ենք, երբ պիտի երախտագիտությամբ լցվենք ամեն անգամ տեսնելով, թե ինչպես է հերթական անգրագետն այս կամ այն ծերանոցին ու որբանոցին փշրանքներ նետում սեփական գազանանոցի մնացորդներից: Իսկ Աստվածաշնչում հակառակն է` շները պետք է օգտվեն սեղանի փշրանքներից, ոչ թե մարդիկ` շների սեղանի մնացորդները ստանալու համար շնորհակալություն հայտնեն: Գոհություն հայտնում են Աստծուն, ոչ թե գողությամբ, թալանով հարստացածներին: Հայաստանում չի կարող լինել ոչ մի օլիգարխ, որ նախնական կապիտալը թալանով, սովորական մարդկանց հաշվին կուտակած չլինի: Մետամորֆոզն այն է, երբ հսկայական ու ճարպոտ գլուխ ունեցողները, ուր դատարկության վրա սավառնում է ընդամենը մեկ բջիջ` ուղիղ կապված ստամոքսի հետ, պատերազմի մեջ են մտել ոչ այնքան մեզ հետ, որքան Աստծո հետ: Կամենում են մեր գիտակցություններում զբաղեցնել Աստծո տեղը: Սա խայտառակություն է ցանկացած ազգի համար, որը նաեւ քաղաքակիրթ երեւալու չարդարացված հավակնություններ ունի: Բայց այս խայտառակությունն է հենց ներկա Հայաստանի սոցիալական մոդելը: Դրա հիմքերը դրված են, ու եթե հանկարծ ցեմենտը կարծրանա մինչեւ վերջ, ապա մեզ ոչ մի փրկություն չի լինելու: Պարզապես Հայաստան չի լինելու, քանի որ ավելորդ բեռ է դառնալու մոլորակի համար եւ ճամփին ընկած քար` տարածաշրջանում:
ՙՏժվժիկում՚ էլ Ներսես-ախպարը, որ նախկինում ազնիվ վաճառական է եղել, հիմա սնանկացել է, հիմա մի տժվժիկացուի դիմաց նորօրյա հարուստի` Նիկողոս-աղայի տուն պիտի ուղարկի իր կնոջը, որդուն, դստերը, որպեսզի ծառայություններ մատուցեն այդ ՙբիրդան-աղայի՚ ընտանիքում: Ափսոս, այս կարեւոր հանգամանքը ներառված չէ ֆիլմի սցենարում, որ գրել է մեր բոլորի սիրելի Երվանդ Մանարյանը: Այսօր էլ, եթե ամեն բան նույնությամբ մնա, ապա մեր զավակները ստիպված են լինելու կա°մ հեռանալ երկրից, ինչպես թաթար-մոնղոլների ժամանակներում, կա°մ քոծություն անել հարստացած այս տգետների լամուկների առջեւ: Մեկանգամյա տժվժիկացու տալուց հետո Նիկողոս-աղան այսպես է ասում Ներսես-ախպարին. ՙԻ¯նչ մեծ բան է, որ տղայիդ ուղարկես մի օր գա մեր աթարը կտրե, խո հոգին չի° դուրս գալ, ձեռները չի° չորանալ: Ես տանը մի քանի տեսակ ծառաներ ունիմ. այնքան ձրիակերներ, հացկատակներ կան, որ կարիք չունիմ ուրիշ մարդու: Բայց թող լինի, պատիվ պահելը մեծ բան է: Մի օր աղջկադ ուղարկե, թող գա մեր տախտակները լվանա, ի՞նչ վնաս, խո մեջքը չի՞ կոտրիլ: Մեր տունը, խո գիտես, մի քանի տասնյակ բան կա անողներ, աղախիններ կան, մեր սենյակների հատակներն այնքան մաքուր եւ այնպես ճերմակ են, որ եղ թափես` կժողովվի, առանց մի հատը աղտոտելու կամ փչացնելու. բայց իմ ասելը, միտքս ուրիշ է: Պատիվ պահե, որ պատիվդ բարձրանա: Եթե քո կինը մի օր գա եւ մեր լվացքը լվանա կամ հացը եփե, խո չի մեռնիլ. բայց չէ՞ որ կինս նրա պատիվը պիտի պահե, փոխադարձաբար նրա վրա իր շնորհքը պիտի ավելացնե՚: Սրանք ճիշտ այն խոսքերն են, որ կարող է ասել ցանկացած ընտրակեղծարար` հերթական ընտրությունից առաջ մի քանի հազար դրամով ողորմելի ընտրողին կաշառելուց հետո: Այդ մի քանի հազարը մեկանգամյա տժվժիկն է, որին, դժբախտաբար, ձեռնասուն կենդանու պես վարժվել է մեր համերկրացիների ոչ փոքր մի զանգված: Իսկ վարժեցնողը ստորակարգ իշխողներն են, որոնք ստրկությունից ազատվելով ոչ թե մարդ դարձան, այլ ստրկատեր. դրանք նույնն են, պայմանավորված են միմյանցով: Չլինի ստրուկը` ինքնաբերաբար կվերանա, կոչնչանա ստրկատերը: Բավական է միայն, որ Ներսես-ախպարի պես մեկ ստրուկ ստրկատիրոջ երեսին շպրտի, նրան վերադարձնի իրենից գողացածով իրեն լավություն անելու քողի տակ տրվածը, եւ այլեւս նա ստրուկ չէ: Իսկ երբ չկա ստրուկը, չի կարող լինել ստրկատերը: Սա° է պատճառը, որ 2007-ի ՙԻմպիչմենտի՚ մեր հանրահավաքներին ասում էի, թե մեր թշնամին Ռոբերտ Քոչարյանը չէ, մեր թշնամին Սերժ Սարգսյանը չէ, մեր թշնամին թուրքն ու ադրբեջանցին չեն, այլ մեր ներսում նստած ստրուկը, որին ոչնչացնել, սպանել է պետք:
Սա° է ներկա Հայաստանի սոցիալական մոդելը` թալանվածը պետք է ծառայագրվի թալանողներին: Սա ամբողջատիրությա°ն սոցիալական մոդելն է, որ հրաշալի տեսել է Ատրպետը: Նա գրում է. ՙՆիկողոս ախպարը միայն մի բանի էր ձգտում, որ մարդիկ ասեն, խոսեն, թե կա-չկա` Էրզրումում մի մարդ կա, այն էլ Ուռում-Նիկողոսն է, եւ ամենքն էլ երախտագիտությամբ խոնարհվեն նրա առաջ՚: Այս մեկ իշխողի, ամենակարողի ֆենոմենն է սերմանվում մեր գիտակցություններում այսօր: Դրա դեմ լավագույն միջոցը, կրկնում եմ, հրաժարումն է նետված ողորմությունից, հրաժարումն է ստրուկ լինելուց, հրաժարումն է մեկ փոր հացը հավիտենական հացով փոխարինելուց: Դրա լավագույն միջոցը Ատրպետի ցուցանած ուղին է` ողորմություն տվող ինքնագոհ գեղցու երեսին շպրտել իր իսկ տվածը, որ իրենը չէ, այլ գողացված է: Դրա լավագույն միջոցը դրանց տեսնելիս չբարեւելն է, դրանց հետ չխոսելն է, հեռուստաէկրաններից մեր տները մտնելն արգելելն է, սեփական խղճի հետ կոմպրոմիսի չգնալն է: Սրա հետ կապված մի պատմություն անեմ: Ասում են, երբ ամերիկյան դասական Վիլյամ Սարոյանը գնում է Բեյրութ, նրա շուրջը հավաքված հայերը` ցեղասպանության զոհերի հետնորդները, դիմում են նրան` ասելով, թե Վարպետ, կոչ արեք` գնանք թուրքերին սպանենք: Զարմացած ու Մեծ Սարոյանը պատասխանում է. ՙԵղբայր, ինչու՞ սպանեք, թողեք` իրենք իրենց կմեռնեն՚: Այսինքն` վատը կա միայն այն դեպքում, երբ մենք մեր ներսում ենք հանդուրժում այն:
Դ. ՙՏԺՎԺԻԿԻ՚ ԷԹԻԿԱԿԱՆ ՀԱՏՈՒՅԹԸ
Ներկա իշխանությունների էթիկայի, այսինքն` ՙՏժվժիկում՚ առկա էթիկայի մասին խոսելն իսկ ավելորդ է: Դա քարանձավային ցածրակարգ մշակույթի ոլորտից է, որ հանգում է դաստիարակության խնդրին: Միայն անդաստիարակ մարդը կարող է իր արածը հիշեցնել, երեսով տալ: Այդպիսին է նովելում Նիկողոս-աղան, որ լինելով գավառացի, Պոլսում հարստանալիս նաեւ հունարեն էր սովորել: Եվ միայն դա: Մեր նորօրյա գավառացի իշխանավորներն էլ, իհարկե, հայտնվեցին Երեւանում, ուզուրպացրած պաշտոնների բերումով` եղան նաեւ արտասահմաններում, սակայն, ինչպես ասում են, ավանակի գլուխը որքան էլ եփես` ականջները հում կմնան: Եվ հում ականջների այս էթիկան է ներկա Հայաստանի վարքականոնի մոդելը: Սա խորհրդային ամբողջատիրության ժամանակ հայտնի էր որպես ՙբարի եւ չար միլիցու՚ մոդել, երբ մեկը ծեծում էր, իսկ մյուսը իբրեւ թե փրկում նրան: Եվ կարծեցյալ փրկվածը գոհ էր մնում, եթե կաշառքով ազատում էր գլուխը գործ սարքողներից: Սա մենք այսօր տեսնում ենք ամբողջատիրական Հայաստանի ողջ տիրույթում` կառավարման համակարգից մինչեւ հասարակական հարաբերություններ ու ընկալումներ: Դուք լսե՞լ եք երբեւէ, որ Հիմնադիր-նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը գեթ մեկ անգամ հիշեցնի, որ ինքն է եղել կանգնած Ղարաբաղյան շարժման, Անկախության մասին Հռչակագրի, Անկախության հանրաքվեի, պատերազմական հաղթանակների ակունքում (միակ բացառությունը թերեւս ներկա ԱԽՔ-ի հեղինակած ստորաքարշ գրքույկն էր, որ գրախանութներից հավաքվեց ԱԽՔ-ի` նոր տերեր գտնելուց հետո): Մինչդեռ հիմա ամենօրյա են հեռուստատեսային եւ գրքերի տեսքով հանդես եկող հոխորտանքը, ինքնագովությունը, սնապարծությունը, թե Արարչագործությունից մինչեւ Շուշիի ազատագրում հայ ազգը պարտական է բացառապես գավառական այս պլեադային: Եթե համեմատել եք ուզում, ապա խնդրեմ` համեմատեք ողջամտության այս տիրույթում եւ ոչ սպեկուլյատիվ տրամաբանության: Դուք երբեւէ լսե՞լ եք Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի կամ նրա ազգականների ցոփության մասին գարշելի պատմություններ, մինչդեռ նույնիսկ հրապարակված են ՙՉտեսան պատից կախ, տեսան ճակտից կախ՚ առածի հանգույն բազում իրողություններ 11-ամյա վարչախմբի վարքից: Մի՞թե պարտադրվող էթիկայի այս մոդելին է արժանի ոչ թե Բյուլբյուլօղլու, այլ Արմենակ Շահմուրադյանի մթնոլորտում աքսելերացված հայաստանցին:
Մեջբերել
Ուղղակի էլ ավելացնելու բան չի մնում…
Էջանիշներ