Քաղաքական քննարկումներ՝ թեմայից դուրս

[Varzor]

Ժողովուրդ, կարծում եմ չարժե ինչ-որ մի հիվանդ անհատի անհիմն խոսքերը սարքել առիթ ու սկսել վիճել` անհիմն վատաբանելով մեր ազգը...

Լոն ջան, խնդիրը ոչ թե այդ մարդն է, այլ այն, որ մեր մեջ էլ կան մարդիկ, որ նրա հետ համամիտ են:

[Արէա]

Լոն ջան, խնդիրը ոչ թե այդ մարդն է, այլ այն, որ մեր մեջ էլ կան մարդիկ, որ նրա հետ համամիտ են:

Փաստորեն եթե մեկը մտածում ա որ մենք չենք կարողանում մեզ կառավարել, ոչ էլ ուզում ենք, որ ուրիշը կառավարի, դա խնդի՞ր ա: Ի՞նչ անենք, գոռանք գոչենք թե ինչ հոյակապ ազգ ունենք, թե ինչ բարձունքների ենք հասել կառավարման ասպարեզում որ խնդիր չլինի՞: Աչք փակենք ներկայի վրա ու տեղի անտեղի մեջբերենք թե հեռավոր անցյալներում ինչ մեծ մեծ գործեր ենք արե՞լ: Լավ, դա գիտենք, հիմա էսօրվա մասին ենք խոսում, եթե տվյալ կարծիքը սխալ եք համարում` հիմնավորեք, եթե ոչ, ուրեմն սթափ մտածողությունը խնդիր ե՞ք համարում:

[Varzor]

Փաստորեն եթե մեկը մտածում ա որ մենք չենք կարողանում մեզ կառավարել, ոչ էլ ուզում ենք, որ ուրիշը կառավարի, դա խնդի՞ր ա: Ի՞նչ անենք, գոռանք գոչենք թե ինչ հոյակապ ազգ ունենք, թե ինչ բարձունքների ենք հասել կառավարման ասպարեզում որ խնդիր չլինի՞: Աչք փակենք ներկայի վրա ու տեղի անտեղի մեջբերենք թե հեռավոր անցյալներում ինչ մեծ մեծ գործեր ենք արե՞լ: Լավ, դա գիտենք, հիմա էսօրվա մասին ենք խոսում, եթե տվյալ կարծիքը սխալ եք համարում` հիմնավորեք, եթե ոչ, ուրեմն սթափ մտածողությունը խնդիր ե՞ք համարում:

Իսկ որտեղ ես տեսնում սթափ մտածողություն այն բանում, որ մեկ ուրիշի քցած "կուտը" համարում ենք ճիշտ? Ամեն սև բան Օթելլո չէ: Ամեն ինչ չէ, որ ճշմարիտ թվալով ճշմարիտ է:
Խնդիրը նրանումն է, որ գիւտնականը, առավել ևս հնեաբանը բարոյական և մասնագիտական ոչ մի իրավունք չունի ԱՄԲՈՂՋ ազգի վերաբերյալ նմանատիպ արտահայտություն անել:
Եթե դա աներ քաղաքական մի տխմար, կամ ասենք մի հայատյաց, միգուցե տրամաբանական կլիներ (բայց ոչ ճիշտ): Բայց դա անում է գիտնականը, այն էլ մարդաբանը, որը զուտ մասնագիտական էթիկայից ելնելով այդպիսի կարծիք չպիտի հայտներ:

Ինչ ասել է "մենք չենք կարողանում մեզ կառավարել"?? կամ "չենք ուզում, որ ուրիշը կառավարի"?? Օրինակ շատ և շատ հայեր նորից ուզում են վերադառնալ Ռուսաստանի "գիրկը"` լավ ել ուզում են, որ ուրիշը կառավարի:
Բա որ չենք կարողանում ինքներս մեզ կառավարել ոնց ենք ինքներս մեզ այսպես հմուտ ու խելացի շահագործում? Առանց կառավարման ահագործում կա????

Իսկ եթե խոսքը գնում է այն մասին, որ Հայոց պետականությունը դեռևս չի կայացել և բազմիցս տուժել է վատ կատավարման հետևանքով, ապա մի հատ թող ուրիշ էդ քո ասած "պուպուշ" ասգերին նայեն:
Իրենց ով է կառավարում? ԱՄՆ-ը ովքեր են կառավարում? Նույն Ավստրիան? Գերմանիան? Անգլիան? Հո մենակ խոսելով չի?
Էդ ինչի, որ Ավստրիայում նացիոնալիստները հաղթեցին ընտրություններում միանգամից ամբողջ Եվրոպայում վայնասուն բարձրացրին ու ընտրությունները չեղյալ հայտարարեցին?

Մենք լավ էլ կարողանում ենք մեզ կառավարել, այլ հարց է, որ ուրիշն է ուզում եմզ կառավարել, բայց այդպես էլ չկարողանալով անընդհատ բզբզում է, որ մեր սեփական կառավարումը անարդյունավետ լինի ու վատը դառնա

[Արէա]

Իսկ որտեղ ես տեսնում սթափ մտածողություն այն բանում, որ մեկ ուրիշի քցած "կուտը" համարում ենք ճիշտ? Ամեն սև բան Օթելլո չէ: Ամեն ինչ չէ, որ ճշմարիտ թվալով ճշմարիտ է:
Խնդիրը նրանումն է, որ գիւտնականը, առավել ևս հնեաբանը բարոյական և մասնագիտական ոչ մի իրավունք չունի ԱՄԲՈՂՋ ազգի վերաբերյալ նմանատիպ արտահայտություն անել:
Եթե դա աներ քաղաքական մի տխմար, կամ ասենք մի հայատյաց, միգուցե տրամաբանական կլիներ (բայց ոչ ճիշտ): Բայց դա անում է գիտնականը, այն էլ մարդաբանը, որը զուտ մասնագիտական էթիկայից ելնելով այդպիսի կարծիք չպիտի հայտներ:

Ինչ ասել է "մենք չենք կարողանում մեզ կառավարել"?? կամ "չենք ուզում, որ ուրիշը կառավարի"?? Օրինակ շատ և շատ հայեր նորից ուզում են վերադառնալ Ռուսաստանի "գիրկը"` լավ ել ուզում են, որ ուրիշը կառավարի:
Բա որ չենք կարողանում ինքներս մեզ կառավարել ոնց ենք ինքներս մեզ այսպես հմուտ ու խելացի շահագործում? Առանց կառավարման ահագործում կա????

Իսկ եթե խոսքը գնում է այն մասին, որ Հայոց պետականությունը դեռևս չի կայացել և բազմիցս տուժել է վատ կատավարման հետևանքով, ապա մի հատ թող ուրիշ էդ քո ասած "պուպուշ" ասգերին նայեն:
Իրենց ով է կառավարում? ԱՄՆ-ը ովքեր են կառավարում? Նույն Ավստրիան? Գերմանիան? Անգլիան? Հո մենակ խոսելով չի?
Էդ ինչի, որ Ավստրիայում նացիոնալիստները հաղթեցին ընտրություններում միանգամից ամբողջ Եվրոպայում վայնասուն բարձրացրին ու ընտրությունները չեղյալ հայտարարեցին?

Մենք լավ էլ կարողանում ենք մեզ կառավարել, այլ հարց է, որ ուրիշն է ուզում եմզ կառավարել, բայց այդպես էլ չկարողանալով անընդհատ բզբզում է, որ մեր սեփական կառավարումը անարդյունավետ լինի ու վատը դառնա

Շատ երկար ես գրում Varzor ու շատ ես հեռանում բուն թեմայից.

1. մենք մեզ կառավարել չենք կարողանում (իմա. մինչև այս պահը չենք կարողացել) - հակառակ դեպքում մի քիչ ավելի լավ վիճակում կլինեինք այսօր, ու չէին լինի այն բոլոր արատավոր երևույթները որոնք անմիջապես վատ կառավարման արդյունք են:

2. չենք ուզում, որ մեզ կառավարեն ուրիշները (մինչև այս պահը չենք ուզեցել) - անկախության դարավոր ձգտումը վկա:

Որն ա էս երկու կետից սխալ:

Եթե մի էշի տղա ասում ա, որ մածունը սպիտակ ա, դու չես կարող չհամաձայնել, միայն էն պատճառով որ նա էշի տղա ա:

[Varzor]

Շատ երկար ես գրում Varzor ու շատ ես հեռանում բուն թեմայից.
1. մենք մեզ կառավարել չենք կարողանում (իմա. մինչև այս պահը չենք կարողացել) - հակառակ դեպքում մի քիչ ավելի լավ վիճակում կլինեինք այսօր, ու չէին լինի այն բոլոր արատավոր երևույթները որոնք անմիջապես վատ կառավարման արդյունք են:
2. չենք ուզում, որ մեզ կառավարեն ուրիշները (մինչև այս պահը չենք ուզեցել) - անկախության դարավոր ձգտումը վկա:
Որն ա էս երկու կետից սխալ:
Եթե մի էշի տղա ասում ա, որ մածունը սպիտակ ա, դու չես կարող չհամաձայնել, միայն էն պատճառով որ նա էշի տղա ա:

Առաջին կետը սխալ է: Երկրի ընդհանուր տնտեսական վիճակը դեռ չի նշանակում, որ վատ կառավարում է: Որոշ մարդկանց աննախադեպ աճող կարողությունները վկա
Քեզ և ինձ համար է վատ է: Քեզ և ինձ համար են անընդունելի որոշ երևույթներ:
Օրինակ. ցիգանի համար էլ արատավոր երևույթ է, երբ ձի գողանալու համար դատում են

Նախ և առաջ պետք է հստակ սահմանել` ինչ ասել է "վատ կառավարում"? Նշանակում է կառավարման միջոցով չհանել նախանշված արդյունքին: Իսկ ով ասեց, որ մեր իշխանավորները այդպիսի արդյունք են նախանշել?

[Արէա]

Առաջին կետը սխալ է: Երկրի ընդհանուր տնտեսական վիճակը դեռ չի նշանակում, որ վատ կառավարում է: Որոշ մարդկանց աննախադեպ աճող կարողությունները վկա
Քեզ և ինձ համար է վատ է: Քեզ և ինձ համար են անընդունելի որոշ երևույթներ:
Օրինակ. ցիգանի համար էլ արատավոր երևույթ է, երբ ձի գողանալու համար դատում են

Նախ և առաջ պետք է հստակ սահմանել` ինչ ասել է "վատ կառավարում"? Նշանակում է կառավարման միջոցով չհանել նախանշված արդյունքին: Իսկ ով ասեց, որ մեր իշխանավորները այդպիսի արդյունք են նախանշել?

Երկրի տնտեսական վիճակի մասին չի խոսքը:
Ինչի՞ արդյունքում են աճում որոշ մարդկանց կարողությունները, մինչև քո պատասխանելը ես պատասխանեմ. վատ կառավարման, համաձայն չե՞ս:

[Varzor]

Երկրի տնտեսական վիճակի մասին չի խոսքը:
Ինչի՞ արդյունքում են աճում որոշ մարդկանց կարողությունները, մինչև քո պատասխանելը ես պատասխանեմ. վատ կառավարման, համաձայն չե՞ս:

Միանշնակ` ՈՉ!!
Ոնց կարող է բիզնեսմենի կարողությունն աճել, եթե նա վատ է կառավարում? Միայն ուժեղ իշխանություն է նրան տալիս այդ հնարավորությունը: Իսկ վատ կառավարումով ուժեղ իշխանություն է լինում???
Թացը չորի հետ չխառնենք: Կառավարում հասկացողությունը շատ լայն է: Նարից եմ կրկնում. եթե կա որևէ համակարգ, որը նախատեսված է որևէ կոնկրետ արդյունքի հանելու համար, ապա այդ համակարգի վատ կառավարումը չի կարող բերել ցանկալի արդյունքի: Եթե մեր օլիգարխների ցանկալի արդյունքը միայն սեփական գրպանները լցնելն է, ապա նրան հոյակապ լուծում են այդ խնդիրը, լուծում են կառավարելով

[Արէա]

Միանշնակ` ՈՉ!!
Ոնց կարող է բիզնեսմենի կարողությունն աճել, եթե նա վատ է կառավարում? Միայն ուժեղ իշխանություն է նրան տալիս այդ հնարավորությունը: Իսկ վատ կառավարումով ուժեղ իշխանություն է լինում???
Թացը չորի հետ չխառնենք: Կառավարում հասկացողությունը շատ լայն է: Նարից եմ կրկնում. եթե կա որևէ համակարգ, որը նախատեսված է որևէ կոնկրետ արդյունքի հանելու համար, ապա այդ համակարգի վատ կառավարումը չի կարող բերել ցանկալի արդյունքի: Եթե մեր օլիգարխների ցանկալի արդյունքը միայն սեփական գրպանները լցնելն է, ապա նրան հոյակապ լուծում են այդ խնդիրը, լուծում են կառավարելով

Լավ:
Ամեն դեպքում համաձայն չեմ, ամենաթողությունը համարել լավ կառավարման ձև, պատճառաբանելով որ կառավարողները նպատակ էլ չունեն վերացնելու այն, ոչ մի կերպ չեմ կարողանում ընկալել: Ես լավ կառավարում ասելով հասկանում եմ առաջին հերթին երկրում օրենքի գերակայության հաստատումը, ինչը հիմա մեր մոտ հիմնականում չի գործում, ու անչափ կասկածում եմ, որ մոտ ժամանակներս` մի քանի հարյուր տարվա ընթացքում, երբևիցէ կգործի:

[Varzor]

Լավ:
Ամեն դեպքում համաձայն չեմ, ամենաթողությունը համարել լավ կառավարման ձև, պատճառաբանելով որ կառավարողները նպատակ էլ չունեն վերացնելու այն, ոչ մի կերպ չեմ կարողանում ընկալել: Ես լավ կառավարում ասելով հասկանում եմ առաջին հերթին երկրում օրենքի գերակայության հաստատումը, ինչը հիմա մեր մոտ հիմնականում չի գործում, ու անչափ կասկածում եմ, որ մոտ ժամանակներս` մի քանի հարյուր տարվա ընթացքում, երբևիցէ կգործի:

Այ հիմա ընդունեցի, ընդունեցի ու հստակեցրի, թե խոսքը որ կառավարման մասին է գնում: Խոսքը գնում է ԺՈՂՈՎՐԴԱՆՊԱՍՏ կառավարման մասին
Դե մի քանի հարյուր տարին չգիտեմ, բայց ասենք 90-ականների կեսերի հետ համեմատած շատ բաներ դեպի լավն են գնացել:
Մարդիկ կարողանում են բանկերին դատի տալ, դատերը շահել Եվրոդատարաններն են դիմում, ԱՊՊԱ-են ստանում
Օրենքի գերակայությունը տնտեսվարող որոշ սուբյեկտներին այդքան էլ ձեռնտու չէ, և ոչ միայն Հայաստանում: Ուղղակի մեկը մյուսի ճամփին օրենսդրական քար դնելով նպաստում եմ ժողովրդական կյանքի կայունացմանը
Իսկ որպեսզի դա լինի, մեզ պետք է իշխանության ճեղքում` երկու բևեռների պիտի բաժանվեն: Ու իմ կարծիքով դա տեղի չի ունենում միայն դրսի ուժերի պատճառով:

[Վիշապ]

Լոն ջան, խնդիրը ոչ թե այդ մարդն է, այլ այն, որ մեր մեջ էլ կան մարդիկ, որ նրա հետ համամիտ են:

Բայց... պրինցիպի... ի՞նչն է սխալ ասել, մեր սաղ պատմությունը հիմարություններ են՝ իրար քցոցի, դավաճանություններ, պառակտումներ, օտարների հետևը մտնել... պետականության կորուստները իսկ ինչ են, եթե ոչ հիմարության արդյունք, մեր պատմության մեջ քանի՞ հայ թագավորի են խաբել գլուխները կերել՝ ասորիները, բյուզանդացիք, պարսիկները... մեր պամությունը որ կարդում ես, ոչ էն է խնդաս, ոչ լաս...

Իհարկե որպես մխիթարանք, կարելի է ասել՝ մենք շատ խելացի ենք, պարզապես դժբախտ ենք

[Lion]

Դե արի հակառակ կողմից գանք -

Բայց... պրինցիպի... ի՞նչն է սխալ ասել, մեր սաղ պատմությունը ոչ հիմարություններ են՝ հերոսություններ (Ավարայր, Սարդարապատ և այլն), ճիշտ հաշվարկված քաղաքական քայլեր (մ.թ.ա. 53, 885, 1198, 1988 և այլն), իշխանությունը նվիրվածություն (Վասակ Մամիկոնյան, Գնել Անձևացի և այլն), սեփական ուժերին ապավինում (Մաշտոց, հակաքաղկեդոն և այլն)... պետականության կորստի համար... պետք է պետականություն ունենալ, որը մենք կերտել ենք մի քանի անգամ, քանի թագավոր է համաշխարհային պատմության մեջ զոհ գնացել դավադրությանը?

Մեր պատմությունը կարդալուց, ոչ էն է խնդաս, ոչ էնա` լաս... այլ ընդամենը պետք է խելոք մտքեր քաղաես ու հպարտանաս

Հերիք է, պետք չէ ինքնաձաղկմամբ զբաղվել, ինքնաձաղկմամբ, որի հիմնական պատճառը սեփական և համաշխարհային պատմությունը չիմանալն է ու մակերեսային և օտարի կողմից համառորեն մեր վզին փաթաթվող հետևություններ անելն է:

[Վիշապ]

Դե արի հակառակ կողմից գանք -

Բայց... պրինցիպի... ի՞նչն է սխալ ասել, մեր սաղ պատմությունը ոչ հիմարություններ են՝ հերոսություններ (Ավարայր, Սարդարապատ և այլն), ճիշտ հաշվարկված քաղաքական քայլեր (մ.թ.ա. 53, 885, 1198, 1988 և այլն), իշխանությունը նվիրվածություն (Վասակ Մամիկոնյան, Գնել Անձևացի և այլն), սեփական ուժերին ապավինում (Մաշտոց, հակաքաղկեդոն և այլն)... պետականության կորստի համար... պետք է պետականություն ունենալ, որը մենք կերտել ենք մի քանի անգամ, քանի թագավոր է համաշխարհային պատմության մեջ զոհ գնացել դավադրությանը?

Մեր պատմությունը կարդալուց, ոչ էն է խնդաս, ոչ էնա` լաս... այլ ընդամենը պետք է խելոք մտքեր քաղաես ու հպարտանաս

Հերիք է, պետք չէ ինքնաձաղկմամբ զբաղվել, ինքնաձաղկմամբ, որի հիմնական պատճառը սեփական և համաշխարհային պատմությունը չիմանալն է ու մակերեսային և օտարի կողմից համառորեն մեր վզին փաթաթվող հետևություններ անելն է:

Լիոն, ես չեմ կարծում, որ ես քեզ կարող եմ համոզել այն՝ ինչի հակառակը քեզ մոտ մասնագիտություն կամ հոբբի է ստացվել: Իմ կարծիքով, մասնավորապես հերոսությունն ու նվիրվածությունը դրանք հիմարության հականիշներ չեն: Ես պարզապես դատում եմ ոչ թե կոնկրետ գործողություններով, այլ՝ արդյունքներով:Մեր պատմիչների գունագեղ նկարագրություններից ես հասկացել եմ հետևյալը՝ հայերը ճշտի սահմաններում անում էին մաքսիմալ հնարավորը, բայց ցավոք ճակատագիրը մեր օգտին չէր: Հա լավ մի երկու դեպք ունենք, Ծովից Ծով, Կիլիկիա, Տիգրան, Լևոն, Աշոտ, Համազասպ... Բայց զատո հիմա Անթալիայում հանգստանալը էժան ա...
Համ էլ մեր պատմության մեջ իմաստության ամենափայլուն դրսևորումը դա Այնթափցի Եղիազար անունով կաշառակեր, ծախու վիժվածքին Ամենայն հայոց Կաթողիկոսի կոչում տալն է եղել ու դրանով պարզվում է՝ հայոց եկեղեցին հզորացել է: Մոտավորապես մի այդպիսի հզոր եկեղեցի հիմա ունենք, բարձր արտադրական հզորությամբ: Երևի օրեկան մի տասը հազար մոմ են արտադրում:

[Lion]

Վիշապ ջան, նախապես հազար ներողություն, բայց քո նախավերջին պոստում ես նկատեցի դարերով մեր մեջ ներարկված ու հատկապես սովետի տարիներին խորը արմատ գտած ազգային թերարժեքության որոշակի տարրեր: Այդպես է եղել, մեզ նվաճած օտարները միշտ էլ ձգտել են այնպես անել, որ հայերը արհամարհեն իրենց անցյալը, դրանով չհարգելով իրենց նաև ներկայում և հույսերը կտրելով սեփական ուժերից ապագայում:

Ես պնդում եմ հակառակը - արմատապես սխալ է Հայաստանի հատկապես տարածքային կորուստները բացատրել մեր ազգի իբր հոգեբանական որևէ առանձնահատկությամբ (օրինակ` անմիաբանությամբ, քաջության բացակայությամբ, հաշտվողականությամբ և այլն): Ուղղակի հազարամյակների պատմության ուսումնասիրությունը մեզ բերում է այն հետևության, որ աշխարհում գրեթե հնարավոր չէ գտնել Հայաստանի նման մի երկրորդ տարածաշրջան, որտեղ մարդկության պատմության ընթացքում այդքան թվով պատերազմներ, ճակատամարտեր և ասպատակություններ տեղի ունեցած լինեն: Գրեթե հնարավոր չէ նշել նվաճման ուղին բռնած եվրասիական մի ցեղ, ժողովուրդ կամ պետություն, որը փորձած չլինի այս կամ այն ուժգնությամբ հարձակվել Հայաստանի վրա ու նվաճել այն, զավթել նրա տարածքի մի մասը կամ ասպատակել այն: Այս ամենը մեզ բերում է այն հետևությանը, որ, ընդհակառակը, դեռ հայ ժողովրդի գոյատևման հսկայական ուժի, տոկունության, ռազմիկների քաջության, կամքի և այլ դրական հատկանիշների շնորհիվ է, որ Հայ ժողովուրդը այդքան դժվարություններից հետո ներկայումս ունի անկախ պետություն: Մեզ հետ պատմական վազքուղում իրենց ուղին սկսած ազգերի մեծ մասը (օրինակ եգիպտացիները, ասորեստանցիները, մարերը, բաբելացիները և այլն) այսօր կամ գոյություն չունեն կամ չունեն անկախ պետություն: Մեզ հետ պատմական վազքուղում իրենց ուղին սկսած միայն չնչին թվով ազգեր կարող են հպարտանալ նման փաստով...

[Տրիբուն]

Տարօրինակ ա: Որքան էլ որ ընդունում եմ, որ Վիշապը ճիշտ ա, ու մենք ոչխարություններ անելու դարերով արմատավորված լուրջ փորձ ունենք, էս դեպքում անկեղծորեն համակրում եմ Լիոնի գրառումներին, քանի որ մեր ներկա դժբախտությունների պատճառներից մեկն էլ լուրջ թերաժեքության բարդույթն ա, որից պետք ա ազատվել:

Վերջին հաշվով, մեկ-մեկ անկեղծ ուզում եմ սիրել Լիոնի բոլոր փղերին, քանի որ իրոք, ինչի անըդհատ հիշել Արշակ երկրորդի էշությունը, եթե կարելի ա հիշել (թեկուզև սա լուրջ մուտիտ ա) ասենք Արտավազդի ու Որոդեսի ոտքերի տակ նետված Կրասոսի գլուխը:

Լիոն, երևի սկսեմ ռազմական տարեգրությունդ ուշադիր կարդալ, լուրջ: Լիքը հավայի բաներ ես գրել, բայց երևի մեզ էտ հիմա ավելի օգտակար ա, քան ինչ ոչ տխմար ավստրիացու բլթոցը քննարկելը: Մենակ ընգերական ռուսներին շատ մի սիրի…

[Lion]

Ես ռուս...ուհիներին եմ շատ սիրում, բայց դե էդ արդեն լրիվ ուրիշ պատմությունա

Իսկ եթե ավելի լուրջ, ապա, իրոք, մեզ պետք է ոտքի կանգնեցնել մեր ազգը, այդ թվում նաև հոգեբանական տեսակետից...