Քաղաքական քննարկումներ՝ թեմայից դուրս

[Բիձա]

http://www.aravot.am/am/articles/guidepark/82710/view

Կարևոր ինֆորմացիա է:
Էս հարցում մեր ընդիմություն, իշխանաություն, հասարակությունը սաղը նույնն են: Ժամանակից ու տրամաբանությունից 1000 ամյակներ շեղված:

[Բիձա]

http://www.armtimes.com/16019
Հրանտ ՏԵր Աբրահամյանի հոդվածն է:
Լավ միտք կա՝

Երբ որեւէ երկրում կանգնում է պատմական-քաղաքական ժամանակը, ապա հրատապ է դառնում բնական ցիկլերի փոխաբերությունը որպես այդ երկրի կյանքի նկարագրության լավագույն միջոց: Ժամանակը կանգ է առնում գաղութային, բացարձակ կախյալ, սեփական քաղաքական սուբյեկտութունից, ասելիքից, ազատ ընտրության հնարավորությունից զուրկ երկրներում, որոնք այդպիսով վերածվում են տարածքների, ֆորպոստների, ազգագրական-մշակութային երկրամասերի: Ամառը հաջորդում է գարնանը, աշունը ամռանը եւ այդպես շարունակ, բայց ոչինչ չի փոխվում եւ ոչինչ չի սպասվում: Իրադարձության հնարավորոթյունը բացառվում է, որովհետեւ իրադարձությունը այն անկախատեսելի, եզակի դեպքն է, որը չի կարող տեղի ունենալ կանխորոշված բնական ցիկլի շրջանակում: Պատահական չէ, որ բնական այդ շրաջադարձը կարեւոր է հենց գյուղական, այլ ոչ թե քաղաքային, հետեւաբար նաեւ` որոշ իմաստով՝ քաղաքական կյանքի տեսակետից:

[Տրիբուն]

Ամառային արձակուրդս պաշտոնապես հայտարարում եմ ավարտված:

[Բիձա]

Ամառային արձակուրդս պաշտոնապես հայտարարում եմ ավարտված:

Կերած- խմած-տեսած-վայելածդ անուշ:

[Mephistopheles]

Ամառային արձակուրդս պաշտոնապես հայտարարում եմ ավարտված:

բարև բարև ուստա… անցի գործի, թարմ ուժերով…

[Բիձա]

Արտակարգ հզոր նամակ է

ԲԱՑ ՆԱՄԱԿ ՍԵՅՐԱՆ ՕՀԱՆՅԱՆԻՆ
Տավուշի Մեհրաբ զորամասում, ըստ պաշտոնական վարկածի` հուլիսի 27-ին մահացած պայմանագրային զինծառայող Արտակ Նազարյանի մայրը` Հասմիկ Հովհաննիսյանը, lragir.am միջոցով բաց նամակ է հղել ՀՀ պաշտպանության նախարար Սեյրան Օհանյանին, որը ներկայացնում ենք նույնությամբ.


Հունիսի 27 –ին առավոտյան ժամը 7:00-ին, ըստ պաշտոնական վարկածի, որդիա` Արտակ Նազարյանը իբրև թե “ինքնասպան” է եղել: Ես պնդում եմ, որ որդիս երբեք այդպիսի բան անել չէր կարող: Նա հավատում էր Աստծուն, ուներ խոստովանահայր, Սուրբ երրորդություն եղբայրասիրաց ընկերության անդամ էր մինչև Պաշտպանության նախարարության հրամանանով աշխատանքի անցնելը: Նրա համար աստվածային օրենքները միս ու արյուն էին դարձել, և նա հստակ գիտեր, որ ոչ միայն սպանությունն է մեղք, այլև ինքնասպանությունը, և այդ մեծագույն մեղքի բաժինը ահավոր է լինելու:
Գիտեմ, Ձեզ համար ծիծաղելի է հոգևոր բարձրագույն արժեքներից խոսելը:
Իմ որդուն սպանել են: Սպանել են մտածված, սառնասրտորեն, հաշվարկով: Վերացրել են իրենց ճանապարհին խանգարող լույսը, բարին ու ազնիվը: Այդպիսի գազանները չարիք են և ծնունդ են անպատժելիության մթնոլորտի: Նրանք սովորական մարդասպաններ չեն, նրանք հայրենիքի դավաճաններ են, որոնք սահմանի վրա գազանաբար սպանում և ոչնչացնում են սահմանապահ սպային:
Իրենց եղեռնագործության հետքերը ծածկելու համար մարմինը բարձրացրել են 300 մետր դիրքերից վերև, դրել թշնամու տեսադաշտում` հուսալով թշնամու դիպուկահարների արձակած գնդակի վրա, բայց թուրքը հասկացել է, որ այնտեղ թիկնած սպան եթե սպանված չէ, ապա կիսամեռ է, և հայերին պատրվակ է պետք, իրենց իսկ ձեռքով սպանվածին վերագրելու թշնամական կողմին: Բայց իրենց հաշվարկների մեջ սխալ դուրս գալով, կիսամեռ սպայի հարցերը վերջնականապես լուծելու համար ավտոմատի փողը մտցնում են բերանը և կրակում: Փոխանակ, գոնե այդ անելուց առաջ բժիշկ կանչեին, օգնություն ցույց տային, լվային վերքերը, որոնք թիվ ու հաշիվ չունեն, դրանով թեթևացնելով իրենց մեղքը, ընդհակառակը, գնում են մինչև վերջ:
Եվ այդպիսիներին, չգիտես ում հրամանով, փորձում են պաշտպանել հենց սկզբից` ակնհայտ սպանությունը “ինքնասպանության” քողի տակ մտցնելով: Նրանք, ովքեր աշխատում են այդ ուղղությամբ, միտումնավոր փաստերն աղավաղելով, իբրև թե հանուն հայկական բանակի պատվի գործը քշում են առաջ, նրանք ևս ազգի և հայրենիքի դավաճաններ են և դրանով ավելի են գցում բանակի պատիվը` արյան ու խայտառակության խարան դնելով բանակի ու նրա ղեկավարության ճակատին:
Արյունն ու խայտառակությունը մաքրելու միակ ճանապարհը արդար քննություն անցկացնելն է, որը հենց սկզբից ընթանում է ահավոր թերություններով.
Մատնահետքեր չեն վերցրել դեռևս չսառած (ըստ իրենց ասածի) որդուս վրայից, աշխատել են առանց ձեռնոցների, տունը, որտեղ բնակվել է որդիս, չի կնքվել: Դեպքից 10 օր հետո բնակարանում խուզարկություն է կատարվել, որտեղից չի գտնվել որդուս օրագիրը` թվագրված 2010թ.: Առգրաված իրերի մասին ոչինչ չի ասվել: Ես չգիտեմ, արդյոք, զինվորական պայուսակն ու ձմեռային բաճկոնը, որն այս անգամ հետը տարել էր ծածկվելու համար, կա՞ն, թե` ոչ:
Որդուս մարմինը լրիվ մերկ են ուղարկել Երևան: Ուր են որդուս զինվորական համազգեստները: Ես դրանց վրա իմ ձեռքով կար եմ արել և լավ եմ ճանաչում, արդյոք չեն փոխելու: Գազանաբար կատարված սպանության արդյունքում համազգեստի վրա ևս բազմաթիվ հետքեր կլինեին:
Մարմինը պահպանելու համար սառույցը մեզանից են ուզել` 40 կգ.: Բավական չէ, որ կատարվել է ահավոր հանցագործությունը, որն անուն չունի ու դրանից հեշտ պրծնելու համար ուզում են փակ դագաղով տուն ուղարկել և միայն իմ աղաչանքով ու պահանջով են դեմքը սարքել, մի տոննա ներկանյութերով ծածկել ու տուն բերել հուլիսի 29-ին, աշխատանքային օրվա վերջում: Հենց այդ ժամանակ քթում արդեն առկա են եղել որդեր, որի համար բժիշկ հրավիրեցինք: Նա քթանցքերը մաքրեց որդերից ու հատուկ նյութերով զմռսեց այն:
Հաջորդ օրը, հուլիսի 30-ին կատարել ենք թաղումը: Մարմինն ահավոր վիճակում էր: Եվ հենց սա էլ վկայում է, որ դեպքը եղել է ոչ թե 27-ին, այլ ավելի վաղ` 24-ի լույս 25-ի գիշերը: Մինչև Երևան տեղափոխելը որտե՞ղ է դրված եղել մարմինը և ինչո՞ւ: Այնտեղ դիազննում չէր արվելու, միայն համազգեստը հանելու համար են այդպես վարվել, ոմանց բարի ծառայություն են մատուցել:
Մահացած որդուս մարմինը ուղեկցողներից մեկը եղել է գումարտակի հրամանատարը: Նա շատ անհոգ է եղել, խոսել է այնպես, կարծես ոչինչ էլ չի եղել: Դա այն հրամանատարներից մեկն է, որի մասին որդիս հոր հետ խոսելիս ասել է` հայրիկ, երկու հոգի ընկած են հետևիցս` զամպալիտն ու գումարտակի հրամանատարը, հատկապես վերջինս:
Այն բոլոր անհրաժեշտ տվյալները, որոնք պետք է օգնեին գործի բացահայտմանը, միտումնավոր ուշացվել են, ինչը խոսում է այն մասին, որ գործը նպատակամղված տարվում է այլ ուղղությամբ, թաքցնելու բանակում իրենց կերակրամանին կպած գազան հրմանատարներին` գումարտակի հրամանատարին, ով որդուս մարմնին ընդառաջ գնացած ամուսնուս ու ազգականներիս ներկայությամբ ասել էր, որ որդիս թույլ սպա է:
Ամուսնուս հարցին, թե առաջինը ով է տեսել մարմինը դեպքից հետո, պատասխանել էր զամպալիտը, որն էլ իբրև թե գրպանից “ինքնասպանության” մասին քսիֆ գրությունն էր հանել և պահել մոտը:
Գրությունն ի հայտ եկավ որդուս բնակարանի խուզարկությունից երկու օր հետո, իսկ բնակարանը խուզարկել են դեպքից տաս օր հետո: Եվ քննիչ Մադաթյանը հայտնաբերված սարքված գրությունը հապճեպ ուղարկում է փորձաքննության: Ինձ համար սարքված այդ գրությունը կոպեկի արժեք չունի, ըստ շարադրվածքի` այն գրվել է սպանությունից հետո:
Որդուս բլոկնոտը, որը չգիտեմ բնակարանից են գողացել, թե ըստ իրենց ասածի գրպանից է հանվել, հոշոտված է որդուս մարմնի նման, բոլոր էջերը պոկել են և թողել երեք էջ, որոնց վրա ամսաթվեր կան և մեկ պոկված էջ, որի վրա սարքված է “ինքնասպանության” գրությունը: Մեզ բնօրինակը ցույց չեն տվել, իսկ ինչպիսի գաղտնիքներ կբացեր բնօրինակը...
Մի՞թե “ինքնասպանության” գնացողը 300 մետր բարձրություն է հաղթահարւմ, սեփական մարմինն է խոշտանգում, ջարդում է գլուխն ու ատամները, կրակում սեփական բերանի մեջ և ոչ թե գազան խոշտանգողների վրա:
Պարոն նախարար, հարց է ծագում. ինչու Երևանի պետական համալսարանի արևելագիտության բաժինն ավարտած 30 ամյա երիտասարդը, ով անփորձ լինելով զինվորական կեղտոտ գործարքներին, որոնց մասին դուք շատ լավ տեղյակ եք, իր դասակի զինվորներին վերաբերվել է ինչպես եղբայրների, ճանաչել ու սիրել է Աստծուն, հանկարծ մոռացավ ամեն ինչ և ինքնասպան եղավ:
Ինչու դուք, որ ամբողջ համակարգի գլուխն եք, թեև հենց Ձեր մասին էլ ասում են, որ թույլ նախարար եք, և Ձեզանից ոչինչ կախված չէ, չեք ուզում քերեք, մաքրեք բանակի և համակարգի վրայի արյունն ու կեղտը, իրոք պատժել մեղավորներին: Եթե դա Ձեր հնարավորություններից դուրս է, ուրեմն դուք էլ որդուս նման “ինքնասպան” եղեք և թողեք մի իսկական գրություն, որ որպես բարձրաստիճան զինվորական ամաչում եք այսպիսի կոռումպացված հայկական բանակ ունենալուց:
Ուրեմն այսպես, բոլոր նրանք, ովքեր կամա, թե ակամա մասնակցել են որդուս սպանությանը, սկսած հրաման տվող գումարտակի հրամանատարից, ում կալանքի տակ վերցնելու փոխարեն ազատել եք աշխատանքից, վկա զինվորներից, կռիվը հրահրողներից, բռնություն գործադրողներից, թևերը բռնողներից, գլխին հարվածողներից (զամպալիտը, որի հարվածի արդյունքում, եթե չի մահացել, ապա ուշաթափ է եղել և այդպես թողել են օրեր շարունակ, մինչև որոշեն, թե ինչ են անում), քննիչից, մարմինը տեղափոխողներից, որոնց բութ մատնահետքերը դաջված էր որդուս ջարդված թևերի վրա, վերջացրած, համակարգը կաշառակերության մեջ թաղողներից, որոնք ոչ միայն իրենց ձեռքերն են թաթախել որդուս արյան մեջ և նրա նման շատ երիտասարդների, բոլորին կանգնեցնում եք դատարանի առջև և ոչ թե որպես սովորական մարդասպանների, այլ որպես հայրենիքի դավաճանների, որոնց համար բացի իրենց փորից ուրիշ սրբություն չկա: Հայրենիքի դավաճաններին պատերազամական իրավիճակում գնդակահարում էին:

Արտակ Նազարյանի մայր` Հասմիկ Հովհաննիսյան

Հ.Գ. Այս նամակը ես ուզում էի ձեզ ուղարկել, բայց համաոզված լինելով, որ այսպիսի նամակներ երբեք չեք ընթերցում, գերադասեցի հրապարակել մամուլում, որպեսզի ստիպված լինեք այն կարդալ
http://www.lragir.am/armsrc/country38212.html

[Բիձա]

http://www.lragir.am/armsrc/interview38259.html
Խզմալյանի հարցազրույցն է: Շատ լավն է:
Ի թիվս այլ սթափ ճշմարտությունների, ասում է

-Այո, մենք մեկ ազգ ենք, բայց հաստատ մեկ մշակույթ չենք: Եվ Արամ Ասատրյանի կամ Թաթայի կլկլոցների մշակույթի հետ որևէ առնչություն չունեմ և չեմ ուզում ունենալ, սափրագլուխ նախարարներից մինչև իրենց թիկնապահները... այդ սափրագլուխ մշակույթն իմ մշակույթը չէ: Դասակարգային աշխարհում ազգայինը օգտագործվում է, չարաշահվում է աշխատավոր ժողովրդին խաբելու համար: Եվ իրենց դրանում օգնում են ծախված մտավորականները` մենք մի բուռ ազգ ենք, մենք մի ընտանիք ենք, ոչ: Մեր տուն մտած գողից, մարդասպանից մենք տարբեր ենք, և երկխոսություն այստեղ չի կարող լինել, այստեղ կարող է լինել միայն մենամարտ: Իրականում դա էլ իրականանում է:

[Mephistopheles]

Գագիկ Ջահանգիրյան… P.S.

[Բիձա]

Գագիկ Ջահանգիրյան… P.S.

Անհետաքրքիր գյադա է:
95-ին հենց ինքը Խաչիկ Բեզիրջյանին հրել, հանել էր նախագահողի աթոռից, ատրճանակը հանել էր կաբուռից, դրել սեղանին ու ասել, դե հիմա տենանք ով ա դեմ ընտրությունների այ էս արդյունքներին: Իմ կարծիքով հենց այս դրվագն ի նկատի ունենալով Արամն ասեց, որ ասում են, թե ընտրությունների կեղծիքների ավանդույթը ձեզանից է սկսվել:
Ոնց հասկանում եմ, հետագայում համակարգը լցվել էր իրանից բեթար սուբյեկտներով ու 2008-ին ինքն արդեն իր հետագա անձնական բարգավաճումը կապել էր ԼՏՊ-ի վերադարձի հետ:
Էդ առումով, նայելով իրեն, կարելի է պատկերացնել, թե հիմա եղածներն ինչ են: Արամի ու իր հակասությունները տեսանելի էին, ու գագոն դա նույնիսկ քյասար ասեց:

[Mephistopheles]

Անհետաքրքիր գյադա է:
95-ին հենց ինքը Խաչիկ Բեզիրջյանին հրել, հանել էր նախագահողի աթոռից, ատրճանակը հանել էր կաբուռից, դրել սեղանին ու ասել, դե հիմա տենանք ով ա դեմ ընտրությունների այ էս արդյունքներին: Իմ կարծիքով հենց այս դրվագն ի նկատի ունենալով Արամն ասեց, որ ասում են, թե ընտրությունների կեղծիքների ավանդույթը ձեզանից է սկսվել:
Ոնց հասկանում եմ, հետագայում համակարգը լցվել էր իրանից բեթար սուբյեկտներով ու 2008-ին ինքն արդեն իր հետագա անձնական բարգավաճումը կապել էր ԼՏՊ-ի վերադարձի հետ:
Էդ առումով, նայելով իրեն, կարելի է պատկերացնել, թե հիմա եղածներն ինչ են: Արամի ու իր հակասությունները տեսանելի էին, ու գագոն դա նույնիսկ քյասար ասեց:

դու պտի տիգրան թորոսյանինը տեսնեիր… կեսից կքնես… դրա նման ձանձրալի մարդ չեմ տեսել… ամեն տեսակետից

[Chuk]

Մի կողմից նման հարց տալուց էլ պատասխանը պարզ ա, որտև ով ուզում ա լինի, հո չի կանգնելու ասի «Հա՛, ես էսպես ընտրություն եմ կեղծել, էսպես անմեղ մարդու եմ նստացրել, էսպես կաշառք եմ վերցրել...»: Բայց դե մյուս կողմից մենք հո գիտենք, որ սաղ տենց ա:

[ministr]

Մի կողմից նման հարց տալուց էլ պատասխանը պարզ ա, որտև ով ուզում ա լինի, հո չի կանգնելու ասի «Հա՛, ես էսպես ընտրություն եմ կեղծել, էսպես անմեղ մարդու եմ նստացրել, էսպես կաշառք եմ վերցրել...»: Բայց դե մյուս կողմից մենք հո գիտենք, որ սաղ տենց ա:

Դրա համար էլ դա պատմելուց աչքերը հա իջացնում էր...

[Բիձա]

http://www.lragir.am/armsrc/interview38405.html
Հրանտ-Տեր Աբրահամյանի շատ լավ հարցազրույցն է:

Հրանտ Տէր-Աբրահամեան. Հրապարակախոս

Հրանտ, ըստ Ձեզ, քաղաքական խավից հասարակական պահանջներն այսօր ինչպիսի՞ն են:

Այսօր հասարակության կամ հասարակական պահանջների մասին խոսակցությունները կարծես օդի մեջ լինեն, որովհետեւ դրա համար սոցիոլոգիական գիտական բազա պետք է ունենալ, պետք է լինեն ուսումնասիրություններ, վերլուծություններ, իսկ մենք այդ պատկերը չունենք: Տիրապետող դիմելաձեւը` ժողովուրդ, կարծես այլեւս չի համապատասխանում այսօրվա իրականությանը: Այդ ժողովուրդը եղել է 87-88-ին, որովհետեւ բավական միասեռ հասարակություն է եղել, հիմնականում նույն նյութական պայմաններում են եղել, նույն բնակարաններում են ապրել, տեղեկատվական նույն աղբյուրներից են օգտվել: Հիմա այդ ամենը փոխվել է, եւ գործ ունենք շատ ավելի բազմաշերտ հասարակության հետ, որի իրական պատկերը, սակայն, չունենք, ոչ էլ կարծես առանձնապես ուզում ենք իմանալ, որովհետեւ ավելի հեշտ է, երբ ամեն մեկս մեր պատկերացումներն ու ձգտումները վերագրում ենք ողջ հասարակությանը, չենք ուզում տեսնել, որ տարբեր խավերն ունեն տարբեր շահեր, հակասող շահեր:

20 տարվա ընթացքում հասարակությունը փոփոխությա՞ն է ենթարկվել:

Այսօր, երբ դիմում ենք հասարակությանը ժողովուրդ, պարզ չէ, թե ում ենք դիմում, որովհետև հաստատ մի շարք նոր շերտեր, խավեր են առաջացել, որոնք առաջ չկային` թե նյութական առումով, թե տեղեկատվության ստացման առումով, թե՛ այլ առումներով: Շատ տարբերակված է այս ամենը, բայց դրա հստակ պատկերը չունենք, ամեն ինչ աչքաչափով ենք ասում: Երբ ասում ես պահանջ, հասարակության ո՞ր հատվածի պահանջի մասին է խոսքը: Կարծում եմ` նախ պետք է հասկանալ` իրականում ինչ հասարակություն ունենք, որից հետո նոր` այդ կոնկրետ խավերը ինչ շահեր ունեն: Բացի այդ, կարեւոր է հասկանալ, որ կան ոչ միայն ռացիոնալ ու հաշվարկելի շահեր, ձգտումներ, այլեւ իռացիոնալ: Այսինքն` կարող է թվալ, որ մարդը կամ մարդկանց խումբն ունի ինչ-որ շահեր, բայց իրականում նա, ապրելով որոշակի պարտադրված կամ ժառանգած կարծրատիպերի կամ նույնիսկ մտավոր վիրուսների աշխարհում, կարող է լրիվ այլ պատկերացումներ ունենալ ինքն իր շահերի մասին: Մեր հասարակության մի մասն էլ, ըստ երեւույթին, ապրում է հենց այդպիսի իռացիոնալ պատկերացումների աշխարհում:

Դա՞ է պատճառը, որ համակարգային պայքարը մեզանում չստացվեց կամ չի ստացվում, որովհետև հասարակական մեկ ընդհանուր պահանջ չկա:

Դժվար է ասել, թե արդյոք հասարակության որեւէ խավ կամ խումբ ունի հստակ ձեւակերպված պահանջներ, ու ինքն էլ հասկանում է, թե ինչ է ուզում: Հստակ ձեւակերպումների հարցն ամենաբարդ խնդիրներից է մեզանում: Իրականում, եթե մի քիչ խորանում ես, հասկանում ես, թե մարդկանց մի զգալի մասը, ամենատարբեր շերտերից ու խմբերից, իրենք էլ չգիտեն` ինչ են ուզում: Ապրում ենք անորոշ, վերացական, չհստակեցված բառերի ու եզրերի աշխարհում, որոնց զգալի մասը վաղուց լղոզել կամ կորցրել են իրենց իմաստը: Բացի այդ, ինքներս մեզ լավ չենք ճանաչում, կա նաեւ խնդիր` նկարագրելու մեր իսկ իրական արժեքները, ոչ թե այն, ինչ վերագրում ենք մեզ, թե իբր ունենք, այլ այն իրականը, որով ապրում ենք: Ես չեմ կարող ասել անգամ արդարության պահանջ կա, որովհետեւ` չգիտեմ` ինչքանո՞վ է ինքը` Հայաստանի քաղաքացին, դա ուզում, թե՞ պարզապես գիտի, որ լավ է արդարություն ուզելը, բայց եթե ինքը հայտնվում է այն պայմաններում, երբ իրենից է կախված այդ արդարությունը, ինքը իրականում լրիվ ուրիշ արժեքներով է ապրում, այսինքն` մենք դա էլ ուսումնասիրած չունենք` մեր հասարակության իրական արժեքները որո՞նք են: Չնայած էլի աչքաչափով կարող ենք ասել, որ հայասատանցու համար աշխարհի կենտրոն մնում է իր ընտանիքը, անգամ երեխա ծեծող ոստիկանն է արդարացվում, որովհետև ինքը ընտանիք է պահում: Ուրիշ արժեք ես մեր հասարակության մեջ չեմ տեսել:

Ուզում եք ասել` արդարության պահա՞նջ էլ չկա:

Ուզում եմ ասել, թե ամեն ինչ հարցականի տակ է իրականում:

Հրանտ, սակայն արդյոք հենց արդարության դեֆիցիտի արդյունքում չի մեծացել Հայաստանից մեկնողների թիվը:

Պարզ է, որ Հայաստանն այսօր երրորդ աշխարհի երկիր է, եւ պարզ է, որ երրորդ աշխարհից մարդիկ ուզում են գնալ զարգացած երկրներ: Մանավանդ այն պարագայում, որ կա այսօր հեռուստատեսային պատկերը, իրենք սիրուն կյանքի պատկերն են տեսնում մի քանի հարթության մեջ` եւ նյութապես ավելի ապահով, եւ օրենքի տեսակետից ավելի արդար: Բնականաբար, ձգտում են, որովհետև իրենց երկրներում չեն տեսնում հույսը, թե երբեւէ կլինի: Բացի այդ, մեզ մոտ դա շատ հին ավանդույթ է. առաջին հայ մարդը, որի մասին գրվել է, մ.թ.ա. 6-րդ դարում, Դարեհ Առաջինի Բեհիստունյան արձանագրություններն են, նա մեկն է եղել, ով Հայաստանում չի ապրել, Բաբելոնում ապստամբություն է բարձրացրել. այսինքն` հենց հայերը հայտնվել են պատմության մեջ, իրենք Հայաստանից դուրս են հայտնվել: Սա կեսկատակ, իհարկե: Ինչ-որ տեղ սա ավանդույթ է դարձել: Դե սա փոքր երկիր է` քիչ ռեսուրսներով, եւ բնական է նյութական պատճառով են շատերը գնում: Բայց միայն սա չէ, կա երկրից նեղացվածություն, բայց դա էլ երկշերտ է: Մի մասն արդարության խնդիր ունի, բայց իրականում ես կարծում եմ, որ այս անկախ Հայաստանը շատերի համար հայրենիք չի դարձել, շատ-շատերի հայրենիքը 91-ին կործանվել է, Սովետական Հայաստանը եղել է իրենց հայրենիքը, որն 91-ին կորցրել են և մինչև հիմա չեն կարողանում հաշտվել, գտնել իրենց այս նոր երկրում: Դա էլ պետք չի անտեսել: Հաճախ դժվար է տարանջատել` մարդ իրոք այսօրվա անօրինականությո՞ւնից է դժգոհ, թե՞ իրականում իրա կորուսյալ դրախտ՝ Սովետական Հայաստանն է փնտրում Լոս Անջելեսի արվարձաններում:

Սակայն կոնկրետ հասարակական պահանջներ ենք տեսնում հենց նախաձեռնությունների միջոցով` ՀՀ լեզի մասին օրենքի փոփոխություններին դեմ, բնապահպանական եւ այլն, որտեղ անգամ լիբերալից ազգայնական են միանում, անգամ տարբեր պահաջներ ունեցողները:

Հայաստանում չկան լինբերալներ, ազգայանական, պետք չէ հորինել այն, ինչ իրականում գոյություն չունի: Դա ի վերջո սխեմա է, որն արևմտյան ժողովրդավարական համակարգերում գործում է, բայց այսօրվա պայմաններում Հայաստանում չի կարող գործել: Կարող են լինել դրա սաղմերը, բայց լուրջ խոսել, որ սա լիբերալ է, ազգայնական, կարծում եմ, սխալ է: Իսկ ինչ վերաբերում է նախաձեռնություններին, պարզ է, որ դրանք ի սկզբանե դրական երևույթ են` լեզվի, բանակի, բնապահպանական: Ես այս ամեն ինչը նորից գնահատում եմ վերջին երկու տարիների կոնտեքստում, որովհետեւ նախ եղավ քաղաքական ակտիվացում, որը շատ մարդկանց ակտիվացրեց, բերեց դաշտ: Եթե այդ նախաձեռնությունների կազմն ես նայում, տեսնում ես, որ մեծ մասը մարդիկ են, ովքեր ակտիվացան 2008-ին և հիմա իրենց տեղն են գտնում, քաղաքացիական ակտիվությունն այդտեղ են դրսևորում: Իրականում, սակայն, դրանցում դեռ բավական քիչ մարդիկ են ընդգրկված, հասարակության լայն շերտեր չկան, բայց որքան կա, դա էլ ավելի լավ է, քան եղել է դեռ մի 3-4 տարի առաջ:

Սա կարևո՞ր է, որովհետեւ ըստ էության քաղաքական խավին ստիպում է գնալ զիջումների:

Սա ինքն իրենով արժեք է, որովհետև քաղաքական ակտիվության իմաստը ի վերջո քաղաքացիական և հասարակական ակտիվությունն է: Եթե քաղաքական ակտիվությունը նպաստեց նրան, որ առաջացավ քաղաքացիական ակտիվություն, ուրեմն դա իր դրական արդյունքները բերեց: Եթե չառաջացներ, ուրեմն կարող էինք ասել, որ ինքն ինչ-որ իմաստով փուչ դուրս եկավ: Ի տարբերություն քաղաքականի` քաղաքացիականն ինքնանպատակ է, որովհետև ի վերջո հասարակությունն ինքն իր խնդիրները պետք է լուծի, ու եթե հասարակությունը չսահմանափակի իշխանությանը, ցանկացած իշխանություն կվերածվի բռնակալության:

Փաստորեն մեկ միասնական պահանջ չկա, բայց քաղաքական խավի կողմից ազգային միասնության գաղափարն է առաջ քաշվում: Ի՞նչ եք հասկանում Դուք դրա տակ:

Իմ կարծիքով, ազգային միասնությունն այն ձեւով, որ օգտագործվում է, հիմար միֆ է, դրա տակ ոչինչ էլ պետք չի հասկանալ, բացի վերբալ օնանիզմից ու պարզունակ մանիպուլյացիայից: Դրա ենթատեքստը միասեռ հասարակության մասին պատկերացումներն են, որը չունի ներքին կոնֆլիկտներ, բոլոր կոնֆլիկտները լղոզվում, սղվում են` հանուն ինչ-որ միֆական միասնության: Իրականում ճիշտ հակառակն է պետք: Ինչքան ավելի բազմազան է հասարակությունը, այնքան ավելի ուժեղ, ավելի ճկուն, ավելի դիմացկուն է նա: Երկրորդ` եթե խոսքն ինչ-որ շատ պարզունակ համայնքային կյանքի մասին չէ, այլ քիչ թե շատ հասուն հասարակության, չի կարող այդտեղ կոնֆլիկտ չլինել, անխուսափելի են շահերի բախումները, որովհետեւ անխուսափելի է շահերի, խմբերի բաժանումը: Իսկ ժողովրդավարական պետության խնդիրն այն է, որպեսզի այդ բախումները չվերածվեն քաղաքացիական պատերազմի դրսևորումների, այլ կառավարելի լինեն: Եթե քո հասարակությունը բաղկացած է տարբեր շերտերից, որոնք ունեն իրար հակասող շահեր եւ եթե դու հաստատում ես այնպիսի իշխանություն, որ միայն մի խավի դիկտատուրան է մեծ հաշվով, և կանոններն այնպես ես սահմանում, որ ամեն ինչ այս մի խավին` մնացած բոլոր խավերի հաշվին, բնականաբար, դա չի կարող է չառաջացնել մարտի մեկի նման դեպքեր, հեղափոխական իրադրություններ: Միասնության շամանական կոչերը վերածվում են իշխանության ձեռքին գործիքի, որ իբր ազգը միասնական է, բայց օլիգարխը ինչ ուզի, կարող է անել, իսկ միջին կամ ստորին խավի ներկայացուցիչն անպաշտպան է:

Ժողովրդավարությունը այդ կոնֆլիկտները ոչ թե անտեսում է, այլ առաջարկում, ասում է` խաղի կանոններ, համաձայն որոնց տարբեր հակադիր շահերի կրողները կարող են միմյանց հետ մրցել քիչ թե շատ հավասար պայմաններում: Դժվար է պատկերացնել բազամաշերտ հասարակության արդյունավետ կառավարման այլ ձեւ: Պետք է հասկանալ, որ հասարակությունը, պետությունն ինչ-որ մեծ ընտանիք չէ, համայնք չէ, որ այն ղեկավարես` ելնելով ինչ-որ պապական պատկերացումներից: Չեք կարող դուք բարդ մեխանիզմներ կառավարել հայրիշխանական ընտանիքի մոդելով, այն էլ այնպիսի ընտանիքի, ուր միասնականության եւ սիրո մասին խոսքերի քողը ծածկում է բռնությունը, անարդարությունը, շահագործումը եւ անհավասարությունը:

Այսինքն` քաղակական խավն ադեկվատ չէ՞ այսօրվա խնդիրներին:

Ես չգիտեմ` ինչ է քաղաքական խավը: Եվ ընդհանրապես, չեմ կարող ասել, թե էսօր քաղաքական ո՞րն ա Հայաստանում: Որովհետեւ կա գրեթե դասական գաղութատիրական կառավարչական վերնախավ՝ իր կառավարությամբ եւ իր մտավորական փոքրիկ “գռուպպա պադերժկի”-ով՝ հիմնականում ռուսական էշություններից գաղափարապես սնվող, եւ դա քաղաքական վերնախավ չէ, որովհետեւ նրանք քաղաքական սուբյեկտ չեն, այլ տվյալ տարածքի կառավարիչ, ֆորպոստի սպասարկու անձնակազմ: Եվ մյուս կողմից, կա ընդդիմություն, ուր կենտրոնացված են քաղաքականի, անկախության մնացորդները եւ ապագա քաղաքականի սաղմերը միաժամանակ: Գաղութատիրական վարչակազմը, մի կողմից, ադեկվատ չէ ժամանակի պահանջներին եւ տարբերակ չունի ուշ թե շուտ իր տեղը չզիջելու, ռադը չքաշելու, մյուս կողմից էլ բնական է, որ պետք է կառչի իր ունեցածից, որովհետեւ ի վերջո այստեղ կապիտալի հարց է, մարդիկ կուտակել են շատ լուրջ կապիտալներ, ընդ որում դրա մի զգալի մասն իրենց երկրի անկախությունն ուղղակի կամ անուղղակի վաճառելով, և բնական է, որ այդ կապիտալը մարդիկ չեն կարող այսքան հեշտ և հանգիստ զիջել: Դրա համար է կարևոր հասարակական ակտիվության բարձրացումը, այսինքն` հասարակությունն ի վերջո պետք է կարողանա սահմանափակել իշխանությանը թեկուզ սկզբում փոքր հարցերում, դրա այլընտրանքը զինված ապստամբությունն է: Ի վերջո, իրենք էլ Ստալին չեն, 37 թվի դիկտատորներ չեն, այդ ռեսուրսը չունեն, որ բռնեն բոլորին վերացնեն, թե չէ վաղուց սաղիս սատկացրել էին, իրենք որոշակի սահմանների մեջ են, ասենք կարող են մարտի 1 կազմակերպել, բայց չեն կարող հավերժ ռազմական դրություն մտցնել: Իսկ զինված ապստամբության դեպքում շատ մարդ պետք չէ, դա մի 30 հոգով էլ կարելի է անել, բայց հետո էդ 30 հոգին հանուն ինչի՞ պետք է զիջեն իրենց արյունով նվաճածը հասարակությանը, ինձ ու քեզ: Նրանք նույնպիսի եւ ավելի վատ բռնակալների են վերածվելու: Այդ պատճառով հասարակության պայքարն իր իրավունքների համար այլընտրանք չունի: Տանը նստելով` դուք երբեք չեք վերանվաճի այն ինքնիշխանությունը, որը պատկանում է ձեզ սահմանադրությամբ, բայց որը խլել են ձեզանից ռուսներն ու իրենց խամաճիկները:

Իսկ թեժ աշնան զգացողություններ ունե՞ք:

Իրականում ինձ համար միշտ էլ թեժ է, այս պահին էլ է այն թեժ, տարվա ցանկացած եղանակին էլ: Ես էդպիսի հարցեր չեմ հասկանում: Էն պահից, երբ 2007-ին Նիկոլ Փաշինյանի կոչով ես ու իմ նմանները միացան քաղաքացիական պայքարի, եւ հետո էլ 2008-ից հետո, իմ համար թեժ ու ոչ թեժ չկա: Մենք դեռ 2007-ին մի սկզբունք էինք ձեւակերպել՝ երբեք չոգեւորվել ու երբեք չհիասթափվել: Հանուն այդ սկզբունքի այսօր էլ մարդիկ նստած են բանտերում: Ես համոզված եմ, որ ես մասնակցում եմ արդար գործի, ու դա քաղաքականից էլ բարձր է, դա ի վերջո բարոյականության խնդիր է, քրիստոնյա մարդու խնդիրն է լինել արդարության կողմը, ուզում է թեժ լինի, ուզում է չգիտեմ ինչ լինի: Սա էլ մեր սերնդի ճակատագիրն է՝ կամուրջ լինել, որը անցում է ապահովելու դեպի Ազատ Անկախ Հայաստան, իսկ թե քանի տարի կամ քանի ամիս պետք կլինի այդ անցումը կատարելու համար, թող ուրիշները դարդ անեն, ես խնդիր չունեմ:

ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ

[Բիձա]

http://www.azg.am/AM/2010091425
Ազգում է տպագրված:

ՎՐԱՑՈՒ ՔԵՖՆ ՈՒ ՀԱՅԻ ԶԲՈՍԱՆՔԸ
ՀՈՎԻԿ ԱՖՅԱՆ,
Կովկասում ժամանակին այսպիսի արտահայտություն կար` «Բաքվում աշխատիր, Թբիլիսիում քեֆ արա, Երեւանում զբոսնիր»: Սովետական «եղբայրական» ժամանակներից մի քանի տասնամյակ անց այս արտահայտությունը շատ քիչ է կորցրել իր արդիականությունը: Հիմնվելով ադրբեջանցի լրագրողների խոսքերի վրա, Բաքվում այժմ էլ կարելի է «լավ փող աշխատել», Ադրբեջանի մայրաքաղաքը հիմա էլ խոշոր արդյունաբերական կետրոն է, առաջին հերթին, անշուշտ, նավթաարդյունաբերական, Թբիլիսիի պանդոկներում ու նորահայտ «Փաբ»-երում էլի կարելի է ուզածիդ պես քեֆ անել (եթե, իհարկե, ունես կլորիկ գումար), իսկ Երեւանում կարող ես անցկացնել ամենալավ էքսկուրսիաները` կովկասյան մայրաքաղաքներից, սա, ի դեպ, նաեւ վրացի ու ադրբեջանցի լրագրողների խոսքերով:
Ռուսթավելի-Աբովյան
Թբիլիսիի կենտրոնական` Ռուսթավելու պողոտայում, առաջինն, ինչ աչքի է ընկնում, բացի, իհարկե, պետական հիմնարկներից, մուրացկաններն են` յուրահատուկ սեւ զգեստներով, գրեթե հինգ մետրը մեկ, կանգնած են նրանք, եւ, տարօրինակորեն, խոսում են հայերեն, ադրբեջաներեն, ռուսերեն, անգամ երբեմն անգլերեն: Երեւանի Աբովյան փողոցում նույնպես կարելի է տեսնել մուրացկանների, սակայն ոչ այդքան շատ... եւ եթե մուրացկանների քանակով կարելի է որոշել քաղաքի սոցիալական ճիշտ մակարդակը, ապա Երեւանը շատ ավելի բարեկեցիկ քաղաք է:
Երեկոյան ժամերին Ռուսթավելիում ավելի քիչ մարդ կարող ես տեսնել, քան մեր Աբովյանում: Սա, սակայն, չի նշանակում, որ Վրաստանի մայրաքաղաքը սակավամարդ է, պարզապես շատերը պանդոկ-ռեստորաններում են: Իսկ մանավանդ տաք եղանակին Աբովյան փողոցի անցուդարձի մասին խոսելը, կարծում ենք, ավելորդ է. ինչպես արդեն նշեցինք` Թբիլիսիում քեֆ արա, Երեւանում զբոսնիր: Հետաքրքական է, որ այս վերջինն այն պարագայում, որ թիֆլիսյան կենտորանական ռեստորաններում կամ թեթեւ պանդոկներում ավելի թանկ են «բոլոր տեսակի հաճույքները», քան Երեւանում, սակայն, ինչպես ասում են` ավանդույթի դեմ այլ գործոններն անզոր են:
Մի ավանդույթ, սակայն, բազմազգ Թբիլիսիում խախտվել է. անգամ Ռուսթավելիում անզեն աչքով չես գտնի որեւէ խանութ, որեւէ ռեստորան` վրացերենից բացի այլ մակագրությամբ. ամենուր վրացական դրոշներ (ինչը, խոստովանենք` ընդօրինակելի է, եւ աչք շոյող - Հ. Ա.), վրացերեն մակագրություններով ռեստորաններ: Մտնենք դրանցից մեկը: Նախ նշենք, որ Թբիլիսում ոչ ոք ուշադրություն չի դարձնում ռեստորանի արտաքին ու ներքին շքեղ դիզայնին: Այնտեղ չես տեսնի երեւանյան գերժամանակակից սրահներով, պատերով ռեստորաններ. Թբիլիսում սիրում են իրենց` վրացական պատմությունը եւ կարողանում են պահպանել այն, նույնիսկ երբեմն չափազանցելով: Օրինակՙ երեւանյան ռեստորանի շքեղ ջահերի փոխարեն` Թբիլիսում կարելի է տեսնել ճրագաջահեր` առաստաղից կախ, պատերին, ասենք` եղջերուի գլուխ, գորգեր... Սպասարկման առումով մեր մայրաքաղաքը, կարծում ենք, առաջատարն է. օրինակՙ 10 խինկալին Երեւանում կբերեն առավելագույնը 10 րոպեից, Թբիլիսում, սակայն, կարող է տեւել անգամ 40 րոպե: Իսկ ընդհանուր առմամբ` թիֆլիսյան ռեստորանը շատ ավելի հետաքրքրական է երեւանյանից. աղմուկ, անգամ ամենաթանկ ռեստորաններում` հասարակական, նույնիսկ, ընտանեկան մթնոլորտ, որտեղ սեղան-սեղան երգում են, որտեղ մի սեղանի տղամարդը կարող է պարի հրավիրել մեկ այլ սեղանի կնոջը, որտեղ կարող ես միանալ հարեւան սեղանի տղամարդկանց ու պարզապես խմել նրանց հետ` վերջիններիս հաշվին: Երեւանում նման բան ուղղակի անհնար է:
Սրանք գրեթե համարժեք «երեւույթներ» են, սակայն նրանց առօրյան` ոչ այնքան: Եթե «բիճոն» սովորաբար եվրոպական սանրվածքով, ազատ հագուստով, գրեթե միշտ` աղջկա ուղեկցությամբ երիտասարդ է, ապա «ախպերը»` կարճ սանրվածքով, հիմնականում սեւ հագուստով ու հաստ ոսկյա շղթայով ու հիմնականում իր նման ախպերների ուղեկցությամբ երիտասարդն է: Միակ բանը, որը միավորում է այս երկուսին, որպես կանոն, մեքենայի առկայությունն է, մեքենայում բարձր միացված երաժշտությունը, եւ, անշուշտ, կովկասյան տաքարյունությունը: Բացի սրանիցՙ բիճոն ռեստորան-պանդոկում լիարժեք կարող է քեֆ անել ոչ միայն «ուտել-խմելով», այլեւ երգելով` անգամ ազգային երգեր, ախպոր համար, սակայն, ռեստորան գնալը «հաց ուտելու» խորհուրդ ունի, ոչ միայն չեն երգում ազգային երգեր, այլեւ... շատերը անգամ չգիտեն:
Իսկ օրիորդների վերաբերյալ` կրկին տարբերություններն ավելի շատ են, քան նմանությունները. ամենակարեւորը, ինչն աչքի է զարնում` վրացուհիները... ժպտում են, ընդ որումՙ հաճախ առիթը պարտադիր չէ, նրանք կարող են ժպտալ անծանոթին անգամ: Նրանք բոլորովին ուշադրություն չեն դարձնում առօրյա զգեստին, ավելի մարդամոտ են, ավելի շատ եւ հաճախ են ծխում:
Ռուսթավելին արդեն ավարտվում էր. փողոցի մի անկյունում 7-8 հոգի` աղջիկ-տղա, գարեջուր էին խմում, ծխում, աղմկում... Երեւանում այսպիսի «բացահայտ բաներ» չես տեսնի` այն էլ կենտրոնական փողոցներում...

Եթե հայ-վրացի նկարագրված տարբերությունները բերենք քաղաքական հարթություն մի քայլից կստանանք հայաստան- վրաստան ներկա տարբերությունների քոքն ու պատճառները: Վրացի Բիճոն կյանքին հանգիստ նայող, աշխարհից տեղյակ ջահելն է, որը վաղը կդառնա վրացի հասուն մարդ, մասնագետ, պաշտոնյա, իսկ հայ անհումոր ախպերն ու նանարը՝ էն խմորն է, որից մենակ տուպոյ ոստիկան, "չէ" ասող քարտուղարուհի ու ԲՏ- վերխուշկա է գոյանալու:
Բյուրեղացման պրոցեսի պես գործ է: Ինչ ցանում ենք, էն էլ հնձում ենք: Մենք ցանմում ենք իրար հանդեպ ատելություն, անգրագիտություն, պաշտոնյաների ավտարիտետի դեմ կզողականություն, ստանում ենք անասուններ: Իրենք նորմալ կյանքի զակազ են տալիս- ստանում են կենսունակ մարդիկ ու հասարակություն: Հայ ու վրացի ոստիկանները օդից չեն ընկնում: Վրացին դուրս է գալիս վրացական մթնոլորտից ու աշխատում է որպես մարդ -ոստիկան: Հայ ոստիկանը լուս աշխարհ գալուց բացում է աչքը՝ արդեն ԲՏ-ու բոլոր պարագաները շրջապատում են, մնում է նայի, յուրացնի ու կաշառքը տա՝ անցնի աշխատանքի:
Հրանտ-Տեր Աբրահամյանը գրել էր, որ վրացիք դեռ 93 -ին իրենց ներսում գլուխ բարձրացնող ԲՏ-ու գլուխը ֆիզիկապես կոտրեցին ու առաջ անցան: Մենք էդ տարբերությունը դաժե ունակ չենք տեսնելու:

[Բիձա]

Մեկդ ունի սրա լինքը՞

Վերջին օրերին ինտերնետային տարբեր կայքերում տարածվել է սահմռկեցուցիչ մի տեսագրություն` որպես բանակում տիրող բարքերի մի օրինակ։ Սպան՝ գոտկատեղից վերեւ մերկ, հրեշային ու անասնատիպ մի կերպար, կանաչների մեջ նստած ճաշում է, իսկ նրա դիմաց երկու զինվորներ են նստած։ Վերջիններիս նա հերթով հրամայում է գլուխը մոտեցնել, բռնում, ամբողջ ուժով քաշքշում է զինվորների ականջներից, ապա հարվածում դարձյալ ականջներին` ափի այնպիսի դիրքով, որ արտաքին կապտուկներ չառաջանան, բայց պայթեն թմբկաթաղանթները։

Երկու զինվորները լուռ ու անմռունչ միմյանց հերթագայելով, ըստ հրամանի, մոտենում են նրան։ Հստակ երեւում է, որ զինվորները ոչ թե, ասենք, պատժվում են ինչ-որ զանցանքի համար, այլ դա հրեշատիպ սպայի համար ճաշին ուղեկցող ճիվաղային մի ծիսակատարություն է։