Հարցազրույց հրապարակախոս Մարինե Պետրոսյանի հետ
Ձեր կարծիքով, ի՞նչ է իշխանությունը, և որոնք են նրա ձևավորման մեխանիզմները և գործառույթները:
Հայտնի պատկերացմամբ, իշխանությունն աթոռ է, որտեղ նստում և ձեռք ես բերում մարդկանց կյանքի, ճակատագրի վրա ազդելու որոշակի լծակներ: Վերջին հաշվով իշխանությունն այն է, երբ բանակը, ոստիկանությունը, ազգային անվտանգությունը քեզ են ենթարկվում:
Պարզապես խնդիրն այն է, թե ինչպես է իշխանությունը ձևավորվում, և դրանից էլ կախված է` ինչպես է իրեն դրսևորում: Եթե պատմությանը հետևենք, ապա կտեսնենք, որ սկզբում իշխանությունն Աստծուց էր գալիս, և միապետն էլ համարվում էր Աստծո ներկայացուցիչը երկրի վրա, և գահը ժառանգաբար անցնում էր հորից որդի: Ավելի ուշ` ֆրանսիական հեղափոխությունից հետո, այդ հավատը վերացավ, և սկսվեց ձևավորվել այսօրվա իշխանությունը: Այսինքն` առաջացավ հասարակական պայմանագրի գաղափարը: Օրինակ` փոխադարձ պայմանավորվածության արդյունքում որոշակի ուժի, որոշակի ժամանակահատվածում` ասենք` 4-5 տարի, տալիս են իշխանություն: Աշխարհում հիմա շատ քիչ երկրներ կան, որտեղ ֆորմալ առումով միապետն է. հիմնականում իշխանությունը ձևավորվում է ընտրությունների միջոցով: Հայաստանում խնդիրն այն է, որ մեր պայմանավորվածությունները չեն աշխատում: Այսինքն` նրանք, ովքեր հիմա իշխանության են, խախտել են բոլոր պայմանավորվածությունները, և օրենքները դադարել են գործել. մեր պարագայում վտանգը դրանում է:
Իսկ ե՞րբ են խախտվել մեր պայմանավորվածությունները և երբ են դադարել գործել օրենքները:
Դժվար հարց է: Մենք երեք նախագահ ենք ունեցել. առաջին նախագահը (բոլորն էլ ընդունում են, նույնիսկ` հակառակորդները) ընտրվել է մարդկանց քվեով: Հետո խնդիրներ առաջացան, և երկրորդ ընտրությունն ինձ համար միանշանակ պարզ չէ` ով է հաղթել: Երկրորդ նախագահը եկել է ինտրիգային ձևով: Ինտրիգը սկսվեց մինչև ընտրությունները, այսինքն` Քոչարյանը դասական ինտրիգան է, ընդ որում բավական ճարպիկ: Քոչարյանը մեկն է, ով իր տվյալներով մոտ է դիկտատորին` ուժեղ իշխանություն և այլն: Եվ փաստորեն տասը տարի Քոչարյանը պահեց այդ իշխանությունը, և իմ կարծիքով հենց դա էր վտանգավոր, որ մենք նրան թույլ տվեցինք: Տասը տարին երկար ժամանակ է, և մենք, փաստորեն, ավանդույթ ձևավորեցինք: Իսկ Սերժ Սարգսյանը չի վերցրել իշխանություն, Սերժ Սարգսյանին փոխանցել են իշխանությունը: Հետաքրքիր է, որ այդ մարդը ոչ միայն ժողովրդի քվեն չունի (Քոչարյանն էլ չուներ, բայց Քոչարյանն իր ուժով էր եկել, իր ինտրիգներով), նա նաև իր ուժը չունի, իրեն փոխանցել են իշխանությունը, և սա շատ վտանգավոր է, որովհետև չես հասկանում` ով է փոխանցել և ով է իրեն պահում, այսինքն` Հայաստանից ինքը կախված չէ:
Ի՞նչ առումներով է վտանգավոր, ո՞ր դեպքերում եք վտանգ տեսնում:
Վտանգավոր այն առումներով, որ երբ ինքն ինչ-որ քայլեր է անում, մասնավորապես հայ-թուրքական հարաբերությունների հետ կապված, ես ուզում եմ հասկանալ` ինչ է անում, բայց հասկանում եմ` հնարավոր չէ հասկանալ, որովհետև այն ուժերը, որոնք իր վրա ազդում են, ինչ-որ ուրիշ տեղ են: Ես չեմ սիրում այդ դավադրության տեսությունները, ինքս շատ հեռու եմ դրանից, բայց փաստ է, որ հայ հասարակությունից ինքը կախված չէ, մանավանդ չի էլ խոսում: Օրինակ` Քոչարյանը շատ հստակ էր, դու իրեն հասկանում էիր, հասկանում էիր իր մարդկային տեսակը, իր իմպուլսները: Իսկ Սերժ Սարգսյանը կագեբեական կադր է և չի խոսում: Այս առումով ինձ համար շատ վտանգավոր կերպար է նստած մեր նախագահի աթոռին, որովհետև ինքն անհասկանալի է և անկանխատեսելի, և եթե դու չես կանխատեսում, դու չես կարողանում հասկանալ իր քայլերը, իսկ ինքը բավական վճռորոշ քայլեր է անում, այն, ինչ ինքն անում է, կարող է Հայաստանի հետագա ճակատագիրը որոշել:
Այս դեպքում ի՞նչ ճանապարհով կարող է հասարակությունը վերադարձնել իշխանություն ձևավորելու իր իրավունքը, երբ արմատներն էլ այսքան խորն են:
Չէ, արմատները դեռ այդքան խորը չեն, որ հնարավոր չլինի արմատախիլ անել: Կան մարդիկ, ովքեր անընդհատ շեշտում են, որ դա պետք է կատարվի սահմանադրական եղանակով: Ըստ իս` դա պարտադիր պայման չէ: Ես ասում եմ` ժողովուրդն ունի ապստամբության իրավունք: Ինձ ոմանք հակազդում են, որ ապստամբությունը վտանգավոր է, և եթե հիմա ժողովուրդն ապստամբությամբ վերցնի իշխանությունը, Հայաստանում կձևավորվի ավանդույթ, և հետո անընդհատ կլինեն խռովություններ: Այստեղ կա տրամաբանություն, բայց ես հակառակ կողմից եմ ուզում մոտենալ. իսկ եթե ապստամբություն չլինի և սահմանադրական ճանապարհով հնարավոր չլինի փոխել վիճակը, ի՞նչ կլինի…կլինի այն, որ Սերժ Սարգսյանը կմնա իր ամբողջ ժամկետով, ինչն ինձ համար աղետ է, որովհետև եթե դու թույլ ես տալիս, որ ինքը մնա մինչև վերջ, նշանակում է` հանդուրժում ես այն, ինչ տեղի ունեցավ: Այսինքն` թույլ ես տալիս, որ մարդկանց վրա կրակելը դառնա ավանդույթ, ինչն ինձ համար ավելի վտանգավոր է, քան, օրինակ, ապստամբությունը:
Գոյություն ունի նախադեպի օրենք, այսինքն` եթե դու մի բան հանդուրժում ես և դեմը չես առնում, դա դառնում է նախադեպ, նախադեպն էլ դառնում է օրենք:
Եվ այստեղ ինձ համար ոչ թե կարևոր է Սերժ Սարգսյանի խնդիրը, այլ այն, որ նա եկել է արյունով, և այդ նախադեպը չպետք է հանդուրժել: Դա ֆորմալ հարց չէ, դա սկզբունքի հարց է: Դու իրեն պետք է հեռացնես հենց այն ձևի համար, որով նա եկել է: Նույնիսկ եթե ինքը լավ նախագահ լիներ (չնայած դրա ոչ մի նշան մինչև հիմա չկա), այն ձևը, որով նա եկել է, պետք է սկզբունքորեն մերժվի, և սա ինձ համար սկզբունքային հարց է:
Փաստորեն, ըստ Ձեզ, միակ տարբերակն ապստամբությո՞ւնն է:
Չգիտեմ, տարբերակը իրավիճակն է որոշում, այսինքն` դու պետք է վերցնես այն եղանակը, որը քեզ արդյունք պետք է բերի, բայց դու ոչ մի եղանակ չպետք է մերժես, այսինքն` միակ ելքն այն է, որ պետք է այս իշխանությունը հեռանա, որովհետև ինքը հանցավոր ճանապարհով է եկել: Եթե չհեռանա, ուրեմն ավանդույթը կձևավորվի:
Համամի՞տ եք, որ յուրաքանչյուր ժողովուրդ արժանի է իր իշխանությանը:
Սա շատ հետաքրքիր հարց է, որովհետև շատերը կան, որ ասում են` եթե Հայաստանում չլիներ Սերժ Սարգսյանի պաշտպանող այդ խավը, Սերժ Սարգսյանը չէր գա իշխանության: Դրա մեջ, իհարկե, կա ճշմարտություն, բայց կարելի է պնդել նաև հակառակը: Ընդհանրապես, Հայաստանը փոքր երկիր է, բայց շատ տարբեր շերտեր ունի: Վերցնենք Բարգավաճ Հայաստանի ֆենոմենը: Հիշո՞ւմ եք` քանի դեռ Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չէր վերադարձել, իրավիճակն ինչքան խաղաղ էր, և հասարակության մեջ նկատելի էր այն շերտը, որը քվեարկում էր Բարգավաճ Հայաստանի օգտնին, այսինքն` սիրում էր բարեգործություն անողի այդ տեսակը: Եթե Լևոն Տեր-Պետրոսյանը չվերադառնար, կստացվեր Գագիկ Ծառուկյանին ընդունող հատվածն է հիմնականը կամ գերակշռողը, բայց Լևոն Տեր-Պետրոսյանի վերադարձով տեսանք, որ ուրիշ հատված ակտիվացավ: Այսինքն` հասարակության մեջ կան սկզբունքային իրար հակադիր հատվածներ: Կա այն հատվածը, որն, այո, ուզում է պարզապես ուժեղ, հարուստ մարդ և ուզում է ենթարկվել նրան, և կա այն մյուս հատվածը, որը դա չի հանդուրժում, և ինքն է ուզում ընտրել: Ի դեպ, այս տարբերությունը` ուժեղ իշխանությանը ենթարկվող և ակտիվ հասարակություն սիրող, գալիս է շատ վաղուց: Հայաստանում այն գլխից, դեռ Խորենացու ժամանակներից, կա այդ արևելյան և արևմտյան թեքումը: Եթե դու ընդունում և ենթարկվում ես ցանկացած իշխանության, որը կարևոր չէ` ինչ ճանապարհով է եկել, առավելապես իշխանության արևելյան տեսակն է: Իսկ մյուս ակտիվ տեսակը` քաղաքացիական դիրքորոշում ունեցող տեսակը, գալիս է Հունաստանից, այսինքն` երկու տեսակն էլ կա, և ինձ համար շատ հստակ այս պայքարը հենց դրանց միջև է:
Դեռ որ հաղթում է արևելքը:
Այո, հաղթում է արևելքը, և դա վտանգավոր է: Մշակույթի մեջ երբեմն արևելքի և արևմուտքի խառնուրդը հետաքրքիր է ստացվում, բայց փաստերը ցույց տվեցին, որ քաղաքականության մեջ դա հնարավոր չէ, մեկը պետք է հաղթի, մյուսը պետք է պարտվի:
Ձեր կարծիքով, պետություն և իշխանություն խնդիրը արդյոք նույնն է:
Պետությունը և իշխանությունը տարբեր բաներ են. կա պետության տեսակ, պետության կառուցվածք: Օրինակ` Ամերիկայի նման երկրում պետությունն արդեն իր ձևն ունի, և իշխանությունը չի կարող պետությունը փոխել: Բայց քանի որ Հայաստանում նման ավանդույթ չկա, մեր պետությունը չի ձևավորված, իշխանությունից է կախված` մենք ինչ պետություն կունենանք, օրինակ`եթե այսպես շարունակվի, մենք կունենանք ֆորմալ առումով դեմոկրատական, բայց իրականում կլանային պետություն: Այսինքն` այսօր իշխանությունը նաև պետության տեսակ է որոշում և իմ կարծիքով պետության տեսակի համար է այս պայքարը:
Ապստամբության միջոցով ձեռք բերած իշխանությունն ի՞նչ կտա մեզ: Եթե իշխանության գա ՀԱԿ-ը, ի՞նչ կփոխվի մեր կյանքում:
Կարևորն իշխանափոխությունն է: Ինձ համար կարևոր է` իշխանափոխություն կատարվի, մարդիկ կարողանան հասնել դրան, ի վերջո այդքան զոհեր տվեցինք: ՀԱԿ-ը մաքուր քաղաքական ուժ է: Այսօր Հայաստանում այն ուժը, որը իշխանությունում է, քաղաքական ուժ չէ, այն ավելի շատ կրիմինալ ուժ է, այսինքն` այնտեղ մարդիկ են, ովքեր քաղաքական դեմքեր չեն: Եվ եթե այդ քաղաքական ուժերը գան, Հայաստանում քաղաքական պրոցեսը կվերականգնվի, և ամեն ինչ արդեն կգնա հենց իր հունով: Շատերն, օրինակ, ասում էին, որ երիտասարդ դեմքեր չկան. Լևոն Տեր-Պետրոսյանի գալով` նոր դեմքեր առաջացան, և նոր քաղաքական գործընթաց սկսվեց:
Իսկ առհասարակ ի՞նչ որակներով իշխանություն կուզեիք, որ լիներ Հայաստանում:
Ես կուզեի “թեթև” իշխանություն: Բացատրեմ` ինչ է նշանակում թեթև, այսինքն` մի իշխանություն, որն արագ փոխվեր, դինամիկ լիներ և փոխվելու մեջ վտանգ չտեսներ, գար իշխանություն, որը հեշտությամբ պատրաստ կլիներ նաև գնալուն:
ԶՐՈՒՑԵՑ ՍԻՐԱՆՈՒՅՇ ՊԱՊՅԱՆԸ
Mephistopheles-ի խոսքերից
Մեջբերել
Էջանիշներ