ԳՈՐԾԱՐՔՆԵՐՆ ՈՒ ՀԱՇԻՎԸ
Ընդդիմության մարտի 17-ի հանրահավաքից հետո երթով Ազատության հրապարակ գնալն ու հանրահավաքը այնտեղ շարունակելը, երեք տարվա ընդմիջումից հետո, Հայ Ազգային Կոնգրեսը հանրությանը ներկայացրեց որպես համաժողովրդական պայքարի կարեւոր հաղթանակ:
Հանրությունն այդ հաղթանակը տարբեր կերպ է ընկալում: Մի մասը ցնծում էր Ազատության հրապարակում, տոնելով վերադարձը հոգեբանական եւ խորհրդանշական զգալի նշանակություն ունեցող հրապարակ, ինչն իհարկե քաղաքական հաջողության տարրեր եւ պոտենցիալ է պարունակում, եթե իհարկե վերադարձը լինի տեւական:
Հանրության մի մասը պարզապես անտարբեր է, կամ սառնասիրտ եւ համարում է, որ Ազատության հրապարակ մտնելը դեռեւս շատ քիչ բան է նշանակում համաժողովրդական պայքարի արդյունավետության տեսանկյունից, առավել եւս, որ Կոնգրեսի համակարգող Լեւոն Զուրաբյանը Ազատության հրապարակի հանրահավաքի վերջում հայտարարեց, թե եթե ապրիլի 8-ի հանրահավաքը իշխանությունը թույլ չտա անցկացնել Ազատության հրապարակում, ընդդիմությունը կրկին կգնա Մատենադարան ու այնտեղ նորից կորոշի իր անելիքը:
Ըստ ամենայնի, ընդդիմությունը նորից կգնա, հետո նորից Մատենադարանում կորոշի, որ շարժվելու է Ազատության հրապարակ, հետո նորից կբանակցի այն շրջապատած ոստիկանության հետ եւ նորից մտնելով հրապարակ` կհայտարարի հաղթանակի մասին: Չի բացառվում, որ դա էլի կրկնվի, մինչեւ ինչ որ պահից արդեն իշխանությունը սկսի ի գիտություն ընդունել Ազատության հրապարակում հանրահավաք անելու Կոնգրեսի իրազեկումներն ու դրանք սկսեն կրել արդեն այսպես ասած օրինական բնույթ, քանի որ ինքնին հանրահավաքը, անկախ իրազեկումից, քաղաքացիների սահմանադրական իրավունքն է:
Ի դեպ, հատկանշական է, որ 2008 թվականի մարտի 1-ից հետո, երբ վերացվեց արտակարգ դրությունը, ընդդիմությունը նույն կերպ նվաճեց հանրահավաք անելու իրավունքը: Իշխանությունն այդ ժամանակ չէր ընդունում նաեւ Մատենադարանում հանրահավաք անելու իրազեկումները, ոստիկանությունը փակում էր Մատենադարանը, ընդդիմությունը նշանակում էր հանրահավաքը, մարդիկ հավաքվում էին, Լեւոն Զուրաբյանը բանակցում էր ոստիկանության հետ, ոստիկանությունը բացում էր հրապարակն, ու այն տեղի էր ունենում: Մինչեւ իշխանությունը մի քանի այդպիսի հավաքից հետո սկսեց արդեն ընդունել Մատենադարանում հանրահավաք անելու իրազեկումները: Կարծես թե հենց նույն գործընթացը կարող է կրկնվել Ազատության հրապարակի պարագայում:
Գուցե հենց այդ ամենը նկատի ունենալով, գուցե նաեւ այլ հանգամանքներից ելնելով, հանրության մի մասն էլ համարում է, որ տեղի ունեցածն ընդամենը գործարք էր իշխանության ու ընդդիմության միջեւ, ինչը նշմարվեց դեռեւս մարտի 12-ին Ծաղկաձորում Սերժ Սարգսյանի ունեցած ելույթից, երբ նա “ռեւերանս” արեց ընդդիմությանն ու իր դրական վերաբերմունքը հայտնեց “կոռեկտ հանրահավաքների” հանդեպ: Ընդ որում, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն էլ մարտի 17-ին Ազատության հրապարակում հայտարարեց, որ եթե նույնիսկ կա այդպիսի գործարք, ապա դա ամենաարժանապատիվ գործարքն է, քանի որ ավելի արժանապատիվ գործարք, քան իշխանության ու հասարակության գործարքը, չի կարող լինել:
Այն, որ Հայաստանում առկա է գործարք, թերեւս աներկբա է: Ակնհայտ է, որ Հայաստանում իրադարձությունները տարերայնորեն չեն զարգանում: Ընդհանուր առմամբ թվում է, թե երկրում կա լիարժեք իշխանության դեֆիցիտ, որ իշխանությունը չի վերահսկում իրավիճակն ամբողջությամբ, չի կարողանում վերահսկողության տակ պահել սոցիալական, տնտեսական, իրավական, քաղաքացիական եւ քաղաքական գործընթացները: Բայց դա ամենեւին չի նշանակում, որ իրադարձությունները զարգանում են տարերայնորեն: Պարզապես Հայաստանում կարծես թե կա մի քանի իշխանություն: Իշխանությունը երկրում իշխանության իր մասն ունի, Հայ Ազգային Կոնգրեսն ունի իշխանության իր մասը, ասենք երկրորդ նախագահ Ռոբերտ Քոչարյանն իր մասով ունի իշխանությունը, Ժառանգությունը իշխանություն ունի մեկ այլ մասի վրա, գուցե իշխանություն ունի Դաշնակցությունը, անգամ Բարգավաճ Հայաստանը, չնայած կոալիցիոն նոր հուշագրին, շարունակում է ունենալ իշխանության իր մասը: Հայաստանում իշխանության մաս ունեն Ռուսաստանը, ԱՄՆ, Եվրոպան, գուցե նույնիսկ Իրանը, այսինքն երկրներ, որոնց աշխարհաքաղաքական ծրագրերում Հայաստանն ունի աշխարհաքաղաքական որոշակի նշանակություն: Այդ բոլոր ներքին ու արտաքին սուբյեկտները տարբեր կարգավիճակներում, տարբեր գործիքակազմով, տարբեր չափով, ազդեցություն ունեն հասարակական-քաղաքական, պետական կյանքի տարբեր սեգմենտների վրա: Ու թվում է, թե այդ բազմազանությունը հենց անիշխանության նախադրյալն է:
Գուցե դա իսկապես այդպես է, բայց անիշխանություն հնարավոր է այն դեպքում, երբ ազդեցիկ կողմերից որեւէ մեկը գնա ռադիկալ քայլերի: Մինչդեռ այդ դեպքում արդեն խառնվելու են բոլոր կողմերի ծրագրերը, իրավիճակը դառնալու է անկանխատեսելի, մեծանալու են անգամ գլոբալ սադրանքների հեռանկարները, որոնք կարող են հանգեցնել տարածաշրջանային անկայունության: Այդ իսկ պատճառով էլ կողմերին առավել ձեռնտու է իրադարձությունների համաչափ զարգացումը, գոնե այժմ, երբ ներքին ու արտաքին կողմերից բոլորն այդ համաչափության մեջ շանս են տեսնում իրենց համար: Իսկ այդ իրավիճակում գործարքները դառնում են անխուսափելի, նույնիսկ պարտադիր պայման: Հետեւաբար հնարավոր են, ու թերեւս կան գործարքներ, ընդ որում տարբեր` զուգահեռից մինչեւ ուղղահայաց ու խաչաձեւ: Թե դրանցից որ մեկի շնորհիվ ընդդիմությանը հաջողվեց երեք տարի անց մուտք գործել Ազատության հրապարակ, դժվար է ասել:
Բայց դա թերեւս պետք չէ ընդունել որպես Հայ Ազգային Կոնգրեսին արված նվեր: Ի վերջո, եթե որեւէ գործարքի որեւէ կողմ ստանում է ինչ որ բան, ապա ստանում է ինչ որ արժեք, իրենից ինչ որ բան ներկայացնելու դեպքում: Հետեւաբար, եթե անգամ ենթադրենք, որ Կոնգրեսը իշխանության հետ գործարքի շնորհիվ է ստացել հրապարակը, ապա դա նշանակում է, որ իշխանությունը ունեցել է հրապարակը Կոնգրեսին զիջելու, թեկուզ մի քանի ժամով կամ թեկուզ ժամանակ առ ժամանակ զիջելու անհրաժեշտություն, կարիք, գուցե պարտադրվածություն:
Հարցն այստեղ թերեւս այն է, որ Հայաստանում հասարակությունը կարծես թե գործողությունների օբյեկտից կամաց-կամաց վերածվում է սուբյեկտի, հետեւաբար սկսում է առարկայական, ոչ թե նյութական նշանակություն ու դերակատարություն ունենալ բազմաբնույթ եւ բազմավեկտոր գործարքների շրջանակում:
Դրան նպաստում է այն, որ Հայաստանում բավականաչափ ակտիվանում են քաղաքացիական խմբերը, որոնք ունենալով մարտավարական տարբեր պատկերացումներ երկրում առկա վիճակից դուրս գալու հարցում, իսկ հաճախ էլ ունենալով քաղաքական եւ գաղափարական տարբեր կողմնորոշումներ, այդուհանդերձ կարծես վաղուց եկել են բարձրաձայնված կամ չբարձրաձայնված մի համաձայնության: Այդ համաձայնությունն այն սահմանադրական եւ իրավական արժեքներն են, որոնց շուրջ պետք է կառուցվի հայաստանյան պետականության ապագան: Եվ այդ համաձայնության շրջանակներn աստիճանաբար կարծես թե ընդլայնվում են, իսկ տեխնոլոգիական ընդլայնման այս դարում իշխանությունը կարծես թե տեսնում է, որ նվազում են, սղվում են այդ գործընթացը կանխելու եւ դրա վրա ազդելու իր հնարավորությունները: Եվ եթե այսօր այդ համաձայնությունը նույնիսկ առավելապես չգրված է, ապա գործընթացները կարծես թե տանում են հենց այն բանին, որ մի օր դա գրվելու է եւ խոսքը հավելյալ ուժ է ստանալու գրով:
Մյուս կողմից, հասարակությունն ազդեցության սուբյեկտի է վերածում նաեւ երկրում ավելի ու ավելի խորացող սոցիալ-տնտեսական եւ իրավական ճգնաժամը: Այդ պարագայում արդեն գործարքներից շատերը սկսում են կնքվել ոչ թե հասարակության հաշվին, այլ ավելի ու ավելի հաճախ կարող են գրանցվել հասարակության հաշվի վրա, որովհետեւ հանրային սուբյեկտությունն արդեն պարտադրված են հաշվի առնել հասարակական-քաղաքական կյանքում ազդեցություն ունեցող ներքին ու արտաքին բոլոր սուբյեկտները: Հետեւաբար, Ազատության հրապարակի վերադարձը եթե գործարք է, ապա թերեւս հենց հասարակության հաշվին գրանցված գործարք: Ամբողջ հարցն այն է, թե հասարակությունը հետագայում ինչպես կտնօրինի իր հաշիվը:
ՀԱԿՈԲ ԲԱԴԱԼՅԱՆ
Էջանիշներ