Ստեղծափորձողի լաբորատորիա

[impression]

իմ կոմպում էլ տխուր երգեր չկան
ու ոչ էլ ուրախ, ուղղակի չկան երգեր.
դրանք ջնջվել են, ինչպես նաև
իմ բոլոր ոտանավորների ծրարը՝
shift-delete, ես մեծացել եմ:
կեդերս փոխարինել եմ կոշիկներով,
արևային ակնոցը՝ օպտիկականով,
էլ չեմ քայլում ու զարմանում ամեն ինչից,
հիմա ես միշտ շտապում եմ
օֆիս-տուն, օֆիս-տուն,
իսկ շաբաթ-կիրակի հույսով սպասում
նոր շաբաթվան, որ կյանքիս
բնականոն ընթացքը շարունակվի՝
առանց պատահարների, դեպքերի,
ուրախությունների կամ տխրությունների,
դրանք արդեն հավասարաչափ
անտանելի են: ես արդեն ունեմ
բալանսավորված էմոցիոնալ վիճակ,
ունեմ կեղծավոր ժպիտ. կոլեգաներին` միքիչ նեղ,
շեֆությանը՝ լայն, ամբողջ ուժով:
հիմա ես ձեզնից մեկն եմ, հասարակության անդամ եմ,
ընդունեք ինձ գրկաբաց, փայփայեք ռոբոտավարի՝
աշխատավարձ բարձրացնելով,խրախուսական մեդալ
վրաս փակցնելով,չէ որ ունեք իրավունք
ինձ հետ վարվելու ոնց ուզում եք, դուք
կարողացել եք ի վերջո ինձ կերտել՝
ձեր տեսքով և նմանությամբ

[impression]

Մարուսը

Երեխաները Մարուսին առաջին անգամ տեսան, երբ խաղում էին պապական տան դարպասի մոտ, որի ձախ կողմում մի ջահել ընկուզենի էր աճում, իսկ աջ կողմում՝ հսկայական թթենի: Նրանք սիրում էին ընկուզենու տակ, պատին կպած քարե նստարանի վրա նստած ժամերով զրուցել ու ծիծաղել, նայել անցորդներին ու մեքենաներին: Երբ հասնում էր թութը, նրանք տեղափոխվում էին տանիք, որտեղից կարող էին արևից տաքացած ու հնությունից ջարդվող տանիքին փռված թութ ուտել: Այդ տունը, ուր ապրում էին նրանց տատն ու պապը, ինչպես նաև Մեծ տատը՝ պապի մայրը, շատ բնակիչներ էր տեսել: Հենց իրենցից ոմանք էլ ծնվել ու մի քանի տարի ապրել էին այնտեղ, պապի հյուրընկալ օջախում, մինչ ծնողները ոտքի կկանգնեին ու կկարողանային բնակարան գտնել կողքի քաղաքում կամ էլ մայրաքաղաքում: Այդպես, հերթով, գնացել էին բոլոր զավակները՝ իրենց կանանց, ամուսինների ու երեխաների հետ, ու ժամանակին երեխաների ծիծաղով ու խաղով լցված տունը, որը ամենազովն ու մեծն էր գյուղում, որի դռները միշտ բաց էին բոլորի առաջ, որտեղ երբեք որևէ ուրախության ժամանակ հայտնի չէր հյուրերի քանակը, որովհետև պապը սովորություն ուներ անցվորներին տուն հրավիրելու ու պատվելու, տարիների ընթացքում ամայացել էր՝ այժմ պատսպարելով երեք տարեց մարդկանց, ու միայն շաբաթվա վերջում էր վերստին աշխուժանում, երբ տարբեր տեղերում բնակվող երեխաներն ու թոռները գալիս էին այցելության: Այստեղ հնարավոր էր տեսնել ամեն տեսակի ու մասնագիտության մարդկանց, ովքեր ճաշից հետո պապի հետ միասին նստում էին զովաշունչ բակում, ուր կակաչների ու վարդերի վրա միշտ բզզում էին մեղուները, ու պատմում էին իրենց կենցաղից, դարդ ու ցավից, երբեմն գալիս էին խորհուրդ հարցնելու կամ պապից փող խնդրելու, ով ժամանակին գյուղի մեծահարուստներից մեկն էր, բայց արդեն վաղուց ինքն էլ էր մնացել թոշակի հույսին, սակայն բարությունն իրեն երբեք թույլ չէր տալիս որևէ մեկին մերժելու, ու նա միշտ օգնում էր ինչով կարող էր: Այդպես, երբ մի անգամ չկարողացավ գումարով օգնել հեռու ազգականներից մեկին, ով տուն էր կառուցում ու եկել էր պապից պատուհանների համար գումար խնդրելու, պապն ասել էր, որ կարող են իր ջերմոցներից մեկի ապակիները տանել:
Այդ օրը շաբաթ էր, ու բոլորը կրկին այցելության էին եկել պապական տուն, կանայք սկսել էին սեղանը պատրաստել, քանի որ, իրենց այցելության պատվին, անպայման մի կով կամ ոչխար էր մորթվելու, մի քանի հավ, ու էլի գյուղացիներին հրավիրելու էին ճաշի: Երեխաները երբեք առանձնապես չէին հետաքրքրվում այցելուներով, միայն եթե նրանք բերում էին իրենց երեխաներին, ապա դրսում խաղացողների ու թութ ուտողների թիվը ավելանում էր, սակայն նորեկի գոյության մասին մոռանում էին հրաժեշտ տալուց անմիջապես հետո, որովհետև այդ մի քանի զարմիկներն ու զարմուհիները թիմ էին, ուր ամեն մեկն ուներ իր դերն ու նշանակությունը, ու ցանկացած նորեկ ընդամենը հյուր էր, ում չէին նեղացնում, բայց և չէին դարձնում թիմի անդամ:
Երեխաները ինչ-որ նոր խաղ էին հորինել, որի համար մեկը մտել էր առուն, երկուսը կախվել էին ընկուզենու ճյուղից ու կապիկների նման ճոճվում էին, մնացածն էլ նստած էին քարե նստարանին ու հետևում էին նրանց, երբ տեսան իրենց տան կողմը եկող մի կնոջ: Կինը սկզբում ոչ բոլորի ուշադրությունը գրավեց, նա փոքրամարմին էր, մի փոքր լիքը, ճեփ-ճերմակ մազերով ու կնճիռների մեջ կորած սպիտակ մաշկով: Հագել էր ծաղկավոր ինչ-որ զգեստ, ձեռքին էլ տոպրակ կար, որը պահել էր գլխավերևում, որ պաշտպանվի կիզիչ արևից: Նա շատ ծեր էր երևում, բայց չնայած դրան, քայլում էր առույգ, ու նման չէր գյուղի այլ տատիներին, որոնք արևին ու քամուն դաշտերում աշխատելու, անասուններ պահելու հետևանքով շուտ էին մաշվում, կորցնում կանացի նրբությունն ու մաշկի սպիտակությունը: Երբ կինն արդեն մոտեցել էր երեխաներին, նրանք դադարել էին խոսել ու զվարճանալ, ու անգամ ծառից էին իջել ու ասես հրամանով շարվել իրար կողքի՝ ցանկանալով հնարավորինս խելոք ու անմեղ տեսք ընդունել: Ծեր կինը կանգ առավ երեխաների մոտ, ովքեր պլշած իրեն էին նայում, ու առանց ժպտալու սկսեց ուշադիր տնտղել նրանցից յուրաքանչյուրին: Հենց այդ պահին էր, որ երեխաներից մեկը տեսավ նրա աչքերն ու սարսափեց: Կնոջ աչքերը շատ բաց կապույտ էին, ապակու սառնությամբ, ու այնպիսի տպավորություն էր, որ ժամանակը կանգ է առել դրանց խորքում: Աչքերն այնքան անբնական էին ու կարծես թափանցիկ, որ երեխան նույնիսկ մի փոքր առաջ եկավ՝ համոզված, որ եթե ուշադիր նայի, կտեսնի կնոջ գլխի ներսը:
-Դու ո՞վ ես,-հարցրեց կինը՝ մատով ցույց տալով նրանցից մեկին:
-Հրաչոն,- պատասխանեց գանգուր մազերով սևուկ տղան ու պատրաստակամ ձեռքն առաջ մեկնեց՝ բարևելու, ինչպես սովորեցրել էին:
-Ու՞մ տղան ես,-շարունակեց հարցնել կինը:
-Ռուզանի,- եղավ պատասխանը, իսկ Հրաչոյի ձեռքը մնաց այդպես էլ օդում, կինը հարմար չհամարեց նրա բարևին պատասխանել:
-Էս էլ քույրդ կլինի,-ասաց նա՝ նայելով աղջիկներից մեկին, ով նույնքան սև էր ու քանի որ քիչ առաջ էր իջել ծառից, ու այն էլ շատ անհաջող, կորած էր ճանկռտվածքների մեջ:
-Հա, Սիլվան ա,-ասաց Հրաչոն:
-Բա սրա՞նք ովքեր են, ու՞մ էրեխեքն են,-շարունակում էր հարցաքննել կինը՝ նայելով մնացածներին:
Բոլորը հերթով ամոթխած աում էին իրենց ու ծնողների անուններն ու նորից նստում՝ չհամարձակվելով նայել կնոջ աչքերին:
-Դու երաժիշտ ես դառնալու,-ասաց կինը Հրաչոյին, - դու՝ դասատու, դու՝ զինվոր, դու՝ բժիշկ, դու՝ սպորտսմեն, իսկ դու,-ասաց նա՝ ուշադիր նայելով այն աղջկան, ով քիչ առաջ սարսափել էր իր աչքերից, - դու ամեն ինչ տեսնելու ես...
Այս խոսքերով կինը ներս մտավ, իսկ երեխաները, ոգևորված ապագայի իրենց կանխատեսումներով, սկսեցին աղմկել ու պատմել իրար, որ հենց դա էլ երազում էին դառնալ: Կանցնեն տարիներ, ու կնոջ գուշակություններից միայն մեկը իրականություն կդառնա, բայց այդ պահին երեխաները համոզված էին, որ հենց նոր վճռվեց իրենց ապագայի հարցը:
Դարպասներից ներս լսվեց պապի ձայնը.
-Վայ, Մարուսն ա էկել, արի, Մարուս ջան, ներս արի: Կնի՜կ, սեղան գցեք, ես էլ գնամ քո սիրած գինին բերեմ մառանից:
Ճաշից հետո Մարուսը գնաց տան հետևի փոքր սենյակը, ուր ոչ ոք չէր ապրում վաղուց, քանի որ երեխաների ու թոռների գնալուց հետո երեք ծերերը տեղափոխվել էին տան այն մասը, որն ավելի մոտ էր դրսին ու խոհանոցին, այսպիսով տան մեծ մասը մշտական փակի տակ էր ու միայն բացվում էր այն օրերին, երբ հյուր էր լինում, ով պետք է գիշերն անցկացներ իրենց մոտ: Բոլորն իրենց այնպես էին պահում, ասես մի շատ կարևոր անձ է իրենց այցելել, ու աշխատում էին ամեն ինչ անել՝ նրան հաճոյանալու համար: Երեխաներին արգելեցին բարձրանալ տանիք, աղմկել, ընդհանրապես գոյություն ունենալ այնտեղ, ուր Մարուսն էր: Տանը բոլորը քայլում էին ոտնաթաթերի վրա, ու ամեն ինչ ընկղմվել էր խորհրդավոր ու մի տեսակ չարագուշակ լռության մեջ: Կանայք ու երեխաները, ում զրկել էին խաղալու ու երջանիկ լինելու իրավունքից, հավաքվել էին տան հսկայական հյուրասենյակում, որի մեջտեղում դրված էր քսան հոգու համար նախատեսված մեծ, օվալաձև ճաշասեղանը, ու անկյուններում քչփչում էին՝ թիկնած բազմոցներին ու բազկաթոռներին: Մեծերի կցկտուր խոսակցություններն ու իրենց ծանոթությունը տարօրինակ կնոջ հետ իրար կապելով՝ երեխաները հասկացան, որ Մարուսը իրենց ընտանիքի վաղեմի բարեկամներից է, սակայն հաճախ չի այցելում, որովհետև անհետաձգելի գործեր շատ ունի, իսկ երբ գալիս է, անպայման նայում է ցանկացողի բախտը, ու, ասում էին, որ նրա գուշակությունները միշտ կատարվում էին: Կանայք հերթով մտնում էին Մարուսի մոտ ու մի տասը-տասնհինգ րոպե էնտեղ մնալուց հետո դուրս էին գալիս, ոմանք ուրախ էին լինում, ոմանք՝ մտահոգ:
Երեխաներին, չնայած իրենց բանեցրած բոլոր հնարքներին ու խորամանկություններին, էդպես էլ Մարուսի սենյակ չթողեցին մտնել, ասելով թե՝ դեռ ձեր ժամանակը չի: Գիշերը, երբ հյուրն արդեն վաղուց քնած էր, նա սովորություն ուներ քնելու ու արթնանալու հավերի հետ, կանայք ցածրաձայն զրուցում էին: Երեխաները, որոնց պառկացրել էին քնելու մի սենյակում, բնակաբանար քնել չէին կարողանում, ու որոշել էին ամեն գնով իմանալ, թե ինչ է գուշակել Մարուսը: Վիճակ գցեցին, ու Լուսինեին, ով իրենցից ավագն էր, բախտ վիճակվեց գաղտագողի ականջ դնել մեծերի խոսակցությանն ու հետ գալով՝ ամեն ինչ պատմել իրենց: Լուսինեն իր առաջադրանքը պատվով կատարեց, ու հետ գալով, պատմեց, թե Մարուսը մի քանի շատ վատ բաներ է ասել, հատկապես Մեծ տատի ու տատի մասին: Մարուսը գուշակել էր, որ Մեծ տատը այդ տարի մահանալու է, բայց այդ տարվա ավարտին արդեն չորս ամսից էլ պակաս ժամանակ էր մնացել, իսկ Մեծ տատը բոլորից առողջ ու առույգ էր, ու իսկի մտքով էլ չէր անցնում կյանքից հեռանալ, թեև արդեն հարյուր տարին հետևում էր թողել: Իսկ տատին ասել էր, որ նա ապրելու է աղքատության մեջ, որ երեխաներից ոմանք հեռանալու են ընդմիշտ, որ ամուսինն իրենից շուտ է մահանալու, բայց ինքն այդ մասին չի իմանա, իսկ երբ տատը շատ է խնդրել ասել իրեն իր մահվան օրը, Մարուսն ասել էր՝ տասը տարուց: Երեխաները մի լավ զվարճացան Մարուսի ցնդաբանությունների վրա, ու նրանց ձայնը կտրվեց միայն առավոտվա կողմ, երբ լսվեց աքաղաղի ձայնն, ու Մարուսը արթնացավ, իսկ դա նշանակում էր, որ երեխաները պետք է ընդհատակ անցնեին ու ընդհանրապես, ձևացնեին, թե իրենք գոյություն էլ չունեն, քանի հյուրը չէր գնացել:
Նախաճաշին երեխաներին նստեցրեցին դրսում, ուր հատուկ իրենց և տղամարդկանց համար առանձին սեղաններ էին գցել, քանի որ Մարուսը նախընտրում էր ուտել միայն կանանց շրջապատում: Տղամարդիկ արդեն սկսում էին նյարդայնության առաջին նշանները ցույց տալ իրենց իրավունքների ոտնահարման դեմ, երբ նախորդ երեկոյան իրենց դիմացից տատը վերցրել էր նարդին ու տարել պահել, ասելով, թե՝ Մարուսի գլուխը ցավում է, աղմուկ մի արեք: Բայց պապը, ում համար հյուրն ամենակարևոր մարդն էր, լուռ ենթարկվում էր՝ տղաներին ու փեսաներին օրինակ ծառայելով: Հանկարծ մորաքույրներից մեկն եկավ ու երեխաներից մեկին՝ Լիլիթին, տարավ ներս: Ճանապարհին միայն ասաց, որ Մարուսն ուզել է իրեն տեսնել: Լուրը Լիլիթին առանձնապես չուրախացրեց, որովհետև նախորդ օրը հասցրել էր մի լավ վախենալ Մարուսի ապակե սառը աչքերից: Նա վախվորած նստեց հյուրասենյակի մի անկյունում՝ չհամարձակվելով մոտենալ սեղանին, ու սպասեց այնքան, մինչև Մարուսը վեր կացավ, ու իրեն դիմելով՝ ասաց.
-Արի:

շարունակելի

[impression]

Ոչ ոք այդպես էլ չիմացավ, թե ինչ ասաց Մարուսը աղջկան, ինչ հարցրեց ու ինչ պատմեց: Ակնառու ոչ մի փոփոխություն տեղի չունեցավ երեխայի հետ, ու նրան շուտով դադարեցին հարցեր տալ: Լիլիթն ինքն էլ չհասկացավ, թե ինչ եղավ իր հետ, երբ Մարուսն իրեն նստեցրեց սեղանի մոտ, որի վրա խաղաթղթեր, մոմեր, անհասկանալի լեզվով գրված թղթեր կային, ու ստիպեց նայել իր աչքերի մեջ: Մնացածը նա էդպես էլ չկարողացավ հիշել, ու ընդհանրապես կմոռանար այդ ամենի մասին, եթե չլինեին այն դեպքերը, որոնց մասին նա սկսել էր իմանալ՝ դրանց կատարվելուց առաջ:
Առաջին անգամ նա դա հասկացավ, երբ դեռ մի քանի ամիս էր անցել Մարուսի հետ ծանոթությունից: Տարին ավարտվում էր, ու նա, դպրոցում նստած մեկ էլ չգիտես որտեղից, հասկացավ, որ հիմա շատ վատ բան կլինի: Նույն պահին շուրջն ամեն ինչ սկսեց ցնցվել, սեղաններն ու աթոռները շրխկալով գնում էին սենյակի մի կողմից մյուսը, ուսուցչուհին իրար խառնված կանգնել էր դղրդացող գրատախտակի մոտ ու գոռում էր, որ բոլորը մտնեն սեղանների տակ... Այդ օրը երկրաշարժն ավերել էր մի քանի քաղաք, հազարավոր մարդիկ էին զոհվել: Մեծ տատը, որ, հակառակ Մարուսի գուշակությանը, դեռ մնում էր նույն առույգ ու առողջ կինը, տեսնելով երկրաշարժի ավերածությունները, անիծեց աստծուն, որ իրեն թողնելով՝ ջահելների կյանքն առավ, ու այդ օրվանից դադարեց ուտելը: Մինչև նոր տարի Մեծ տատն արդեն չկար...
Գուշակության իրականանալուց հետո տատը լրիվ իրեն կորցրել էր, նրա գլխից դուրս չէր գալիս իր՝ տասը տարուց մեռնելու բոթն, ու նա սկսել էր նախապատրաստվել դրան: Այդ ընթացքում երկրում շատ բան փոխվեց, պապը, որ յուրաքանչյուր թոռան անունով մի կլորիկ գումար էր պահել բանկում, որը նրանց հետագա ապահով կյանքի գրավականն էր լինելու, մի օր իմացավ, որ դրանք այլևս գրոշի արժեք չունեն, ինչպես նաև գրոշի արժեք չունի իր ողջ ունեցվածքը: Նրա տղաները հեռացել էին Ռուսաստան, որ կարողանան գումար վաստակել, ու միայն տարին մի կամ երկու անգամ էին կարողանում ծերացած ու անուժ ծնողներին մի քանի կոպեկ ուղարկել: Տունը լքվել էր, անխնամ ու մարդու երեսը մոռացած սենյակները կորել էին փոշու ու սարդոստայների մեջ, ցեցերն ու մրջյունները վխտում էին ամենուր, անկողինները փտել էին ու բորբոսնել: Տատը, որ միշտ հպարտացել էր իր տան մաքրությամբ, ով հայտնի էր մեն-մենակ մի հարսանիք կազմակերպելու ու ուտեստներ պատրաստելու իր շնորհքով, այժմ թաղվել էր մոտալուտ մահվան սպասման մեջ, ու նմանվել ուրվականի, ով աննպատակ թափառում էր դատարկ տանն ու անընդհատ խոսում ինչ-որ մարդկանց հետ, ովքեր վաղուց էին մեռել: Տասը տարին անցավ, բայց ոչ տատը մահացավ, ոչ պապը, ու բոլորը հանդարտվեցին, բացի տատից, ով արդեն հասցրել էր մահվան սարսափից վերջնականապես կորցնել հիշողությունն ու խելագարվել: Միայն Լիլիթի համար էր պարզ, որ Մարուսը տատի մեռնելը ճիշտ էր գուշակել, որ տատն արդեն վաղուց մեռած էր, ուղղակի դեռ մարմինն էր շնչում, հիմա արդեն տատն էլ ուներ Մարուսի հայացքից, որտեղ ժամանակը կանգ էր առել: Ու երբ մի քանի տարի անց, տուն գնալով Լիլիթն առանց պատճառի որոշեց հաջորդ օրվա բոլոր հանդիպումները հետաձգել, միայն ինքը գիտեր, որ տուն գնալով լսելու է պապի մահվան բոթը, ու որ տատը չի հասկանալու, որ ամուսինն էլ չկա, ինչպես և գուշակել էր Մարուսը: Դեռ մի քանի տարի էլ տատը արթնանալու էր գիշերվա կեսին, ու տեսնելով, որ ամուսինը կողքին չէ, լաց էր լինելու ու իր բախտը ողբար, որ ամուսինն իրեն թողել, գնացել է սիրածի մոտ, ու իզուր էին անցնում երեխաների բացատրությունները, որ պապն արդեն վաղուց չկա, տատը ծիծաղում էր ուշագնաց լինելու աստիճան, հետո հանկարծ լռում էր ու մատը տնկելով մեծ աղջկա վրա հարցնում.
-Դու ու՞մ աղջիկն ես:
Լիլիթի վերջին կանխազգացումը հենց տատի մահն էր: Արդեն մի քանի օր էր՝ տատը շատ հիվանդ էր, ու նրա մոտ էին երեխաները, ովքեր արդեն հաստատ սպասում էին գրեթե ութ տարով ուշացած նրա մահվանը: Հուլիսյան մի գիշեր Լիլիթը հանկարծ քնից զարթնեց ու նայեց ժամացույցին՝ երեքն անց էր տասհինգ: Նա արդեն գիտեր, որ տատը հենց այդ պահին մահացավ:
Տատի մահով տևական ժամանակ ավարտվել էին Լիլիթի կանխազգացումները, ու նա արդեն մտածում էր, որ ինքն էլ է սկսելու ապրել այնպես, ինչպես բոլորը, առանց նախօրոք իմանալու, թե ինչ է տեղի ունենալու հետո կամ ինչ է տեղի ունենում իրենից հեռու գտնվող հարազատների հետ, երբ մի գիշեր երազում տեսավ Մարուսին: Նա իրեն էր նայում իր բաց կապույտ, թափանցիկ աչքերով, ու ասում էր.
-Դու ամեն ինչ տեսնելու ես...

[Ռուֆուս]

Բռռռռ, էս ի՞նչ ահուսարսափ էր Մարուսն իսկ ուրիշ բաներ հաստատ չի ասե՞լ:

Թաղեմ վարկանիշային համակարգի գլուխը, երբ որ պետք ա չի աշխատում:

[Շինարար]

Վերջին նախադասությունը, որ կարծես թե հենց դա էլ լինելու էր, սպասելի էր, էնպես սարսռացրեց, որ չեմ հիշում` մեկ էլ երբ էի տենց սարսռացել: Կարդացել եմ տառ առ տառ կլանելով: Չգիտեմ` էլ ոնց գովամ:

[Arpine]

Մերսի Ռուֆուսին էս թեմա գլորելու համար:
Հավանաբար էն երեխեքից մեկն էլ ես էի, ամբողջությամբ այդ նկարագրության մեջ էի:
Այս մասերը համադրեցի իրար,բայց միգուցե սխալ եմ հասկացել

Այդ օրը երկրաշարժն ավերել էր մի քանի քաղաք...

մի կլորիկ գումար էր պահել բանկում...դրանք այլևս գրոշի արժեք չունեն:

Նրա տղաները հեռացել էին Ռուսաստան...

Մարուսը ֆալշ կերպար էր հա՞, իսկ գլխավոր հերոսուհին՝ Լիլիթը

[impression]

Չէ, ոչ մի կերպար հորինված չէր ճիշտ ա՝ տեղ-տեղ շատ էի ծաղկացրել, բայց դե առանց դրա պատմվածք չի գրվում
էս շարքը շարունակելու եմ, ջոկել եք չէ՞ որ Աշոտի, Հրաչոյի, Անիծածի հետ էլ կապ ուներ