Մահ... իսկ հետո՞

[Արիացի]

Մի հետաքրքրր ու կատակասեր մարդ մի անգամ ինձ կատակով մի խորհուրդ տվեց.
--Մեկի հետ բանավիճելիս երբ տեսնում ես, որ էլ բանավեճը շարունակելու հնարավորությաւն չունես, ասա. «Բայց դա ի՞նչ կապ ունի» ու հանգիստ շարունակիր վիճել: Իմ գունավորած « դա հարցի հետ կապ չունի » արտահայտությունը հիշեցրեց ինձ այդ: Համենայն դեպս ես կապ տեսնում եմ: Ինչևէ: Դու ասում ես նյութ հա նյութ: Ինչ ես դու հասկանում ասելով «նյութը պատասխանատու է»: Եվ արդյո՞ք կարծում ես նյութական ուղեղի արգասիք միտքը նույնպես նյութական է: Եվ ընդհանրապես, քո պատասխաններից ես հասկացա, որ դու շատ լավ գիտես, թե ինչ է կյանքը, ինչ է մահը…մենակ հոգու մասին լավ պատկերացում չունես: Իսկ ես այդ երեքն էլ (և էլի շատ բաներ ) հավասարապես …չգիտեմ:

Եկվոր ջան, ես ընդհանրապես խույս չեմ տալիս քաղաքակիրթ բանավեճերից, իսկ այս դեպքում մեր բանավեճը շատ էլ քաղաքակիրթ է: Նենց որ, ես միայն խրախուսում եմ մեր զրույցը: Ինձ շատ հետաքրքիր է էս հարցի շուրջ քննարկումները ու ցանկացած մարդու տեսակետը: Հիմա անցնենք քննարկմանը:
Նախ ասեմ, որ <<դա հարցի հետ կապ չունի>> ասվածը իրոք կոնկրետ հոգու և մահվան հետ կապ չուներ, բայց ընդհանուր թեմայում կարելի է նաև դա քննարկել:
Ես ասում եմ նյութ ա ամեն ինչ: Նախ, որպեսզի հակասություններից խուսափենք, ասեմ թե ինչ ա հասկացվում նյութի տակ: Նյութ ասելով ես նկատի ունեմ մատերիա, այսինքն այն ամենը ինչը որևէ կերպ կարելի է զգալ` տեսնել, լսել, շոշափել: Իմ սկզբունքը այն է, որ այն ամենը ինչ գոյություն ունի մեզ շրջապատող աշխարհում նյութական է, այսինքն իրենից ներկայացնում է մատերիայի ինչ-որ ձև, լինի դա փայտ, քար, օդ, թե էլեկտրամագնիսական ալիք: Հիմա իմ համար, մարդ արարածը նույնպես մատերիա է, որովհետև ես նրան կարող եմ տեսնել և զգալ: Անցնենք ուղեղին: Ուղեղը իրենից ներկայացնում է նյութ: Շատ բարդ կառուցվածքի նյութ, որը մինչև վերջ դեռևս չի ուսումնասիրված: Բայց գիտության զարգացման հետ մեկտեղ ուղեղը խորությամբ կուսումնասիրվի: Չի բացառվում, որ հայտնաբերվի մատերիայի նոր տեսակ, որը մինչև հիմա անհայտ ա: Իսկ միտքը, նյութական չի և չի կարող լինել նյութական, որովհետև դա ընդամենը հասկացություն ա, աբստրակցիա: Դա նույնն ա, որ մենք ասենք թիվը նյութական ա թե չէ? Անիմաստ հարց, քանի որ թիվը գոյություն չունեցող բանա: Մոտավոր ես սենց եմ պատկերացնում միտքը:
Իսկ հոգին, ասեմ, որ ես չգիտեմ ինչ ա հոգին: Ինչ են մարդիկ հասկանում հոգի հասկացության տակ? Դա ինչ բանա: Իսկ քանի դեռ ես չգիտեմ դա ինչ ա, ես այն համարում եմ գոյություն չունեցող բան: Այ երբ ինչ-որ մեկը ինձ բացատրի, թե ինչ ա հոգին, ինչով ա նրա գոյությունը արտահայտվում, ինչ ձևով ա ազդում մարմնի գործունեության վրա ու ինչ ձևով ա կապված մարմնի հետ, այն ժամանակ կարելի է քննարկել այս հարցը ևս և պարզել, թե մահ կոչվածից հետո հոգին ինչ ձևով ա պոկվում մարմնից և այլն: Թե չէ, երբ ասում են, որ կա մի թել, որը մարմինը կապում ա հոգուն ու էդ թելը մահվան երրորդ օրը կտրվում ա, մինչդեռ մենք սկի չգիտենք էլ հոգին ինչ ա, ես նման դատողությունները լուրջ չեմ համարում, ինչպես նաև լուրջ չեմ համարում հարության և նման երևույթների մասին խոսակցությունները:
Նայի, ասում են Հիսուսը հարություն ա առել: Ինչա հասկացվում այս նախադասության տակ? Ինչ-որ մեկը տեսել ա, թե ինչպես ա նրա մարմինը բարձրանում երկինք: Ես չեմ ժխտում նման երևույթի գոյությունը, կարող ա հիմա մարդը ինչ-որ ձև իրոք թռել ա երկինք: Բայց քանի դեռ ես չգիտեմ, թե դա ինչ ճանապարհով ա կատարվում, ինչ ուժերի շնորհիվ ա էդ պրոցեսը կատարվում, ես չեմ կարող դա ընդունել: Իսկ եթե դա նրա մարմինը չի, այլ այսպես կոչված հոգին, ուրեմն ստացվում ա, որ էդ հոգին ինչ-որ տեսանելի բանա, այսինքն ինչ-որ մեկը տեսել ա էդ հոգին, իսկ եթե տեսել ա, ապա դա մատերիա ա, այսինքն իմ ասած նյութը:

[Եկվոր]

... Իսկ միտքը, նյութական չի և չի կարող լինել նյութական, որովհետև դա ընդամենը հասկացություն ա, աբստրակցիա: Դա նույնն ա, որ մենք ասենք թիվը նյութական ա թե չէ? Անիմաստ հարց, քանի որ թիվը գոյություն չունեցող բանա: Մոտավոր ես սենց եմ պատկերացնում միտքը...

Արիացի ջան, դու կամ գիտակցաբար, կամ էլ ոչ, դժվարացնում ես իմ գործը: Ես փորձում եմ բերել ոչ նյութականի օրինակ, որի մասին մենք կարող ենք զրուցել, քննարկել, հաշվի նստել, այսինքն, վերջին հաշվով, զ գ ա լ , իսկ դու ասում ես՝ դա նյութական չի, հեռու տար...Ես մաթեմատիկոս եմ և լսում եմ՝ թիվը չկա: Լավ, բա ես ինչո՞վ եմ զբաղվում: Մի՞թե հնարավոր է գոյություն չունեցող բանով զբաղվել: Իմ կարծիքով զբաղվել նշանակում է վերլուծել, մշակել, քննարկել, համեմատել… և այդ ամենը առանց զգալու՞: Ինչ ես կարծում, եթե մարդիկ ( կամ գոնե մաթեմատիկոսները )ընդհանրապես ստեղծված չլինեին, ութոտնուկի ոտքերի քանակը ինչքա՞ն կլիներ… Լավ, իրոք թեմայից շեղվեցի...
Ասելիքս այն է, որ կարող են լինել բաներ, որոնք նյութական չեն, բայց մենք զգում ենք.
խիղճը, համակրանքը, բարությունը, սերը... վերջին հաշվով, բա դու ամոթ չե՞ս Զ Գ Ու Մ: Եվ այդ զգալը ոչ շոշափել է, ոչ հոտոտել, ոչ տեսնել , ոչ լսել: Ես այն կարծիքին եմ, որ զգալը չափանիշ չէ գոյության համար: Եթե թաղանթ ունեցող, պրոտոպլազմայով լցված, կորիզով օժտված ինչ որ բան, պատրաստ է կիսվել և դառնալ իր նման երկու հատ, ես չեմ ուզում համարել, որ դա հասկանալի է ինձ, բայց հավատում եմ դրան: Եվ հավատալով, պատրաստ եմ այդ հրաշալի բանը վերագրել մի բանի, որ հասկանալի չէ ինձ: Ինչ ես կարծում, եթե չ տ ե ս ն ո ղ այլմոլորակայինների մի նավ "հոտառությամբ " գար ու մեզ գտներ, ու դու փորձեիր նրանց բացատրել, թե ինչ է հայելուց անդրադարձած արևի շողքը, նրանք չեի՞ն ասի, որ դու խոսում ես գոյություն չունեցող բաների նասին : Ես հոտառությունը չակերտների մեջ առա, որովհետև չգիտեմ, դա հոտոռությու՞ն էր, թե մի այլ զգացողություն, նույնքան անհեթեթ մեզ համար, որքան մեր տեսնելը՝ իրենց:

[Արիացի]

Արիացի ջան, դու կամ գիտակցաբար, կամ էլ ոչ, դժվարացնում ես իմ գործը: Ես փորձում եմ բերել ոչ նյութականի օրինակ, որի մասին մենք կարող ենք զրուցել, քննարկել, հաշվի նստել, այսինքն, վերջին հաշվով, զ գ ա լ , իսկ դու ասում ես՝ դա նյութական չի, հեռու տար...Ես մաթեմատիկոս եմ և լսում եմ՝ թիվը չկա: Լավ, բա ես ինչո՞վ եմ զբաղվում: Մի՞թե հնարավոր է գոյություն չունեցող բանով զբաղվել: Իմ կարծիքով զբաղվել նշանակում է վերլուծել, մշակել, քննարկել, համեմատել… և այդ ամենը առանց զգալու՞: Ինչ ես կարծում, եթե մարդիկ ( կամ գոնե մաթեմատիկոսները )ընդհանրապես ստեղծված չլինեին, ութոտնուկի ոտքերի քանակը ինչքա՞ն կլիներ… Լավ, իրոք թեմայից շեղվեցի...
Ասելիքս այն է, որ կարող են լինել բաներ, որոնք նյութական չեն, բայց մենք զգում ենք.
խիղճը, համակրանքը, բարությունը, սերը... վերջին հաշվով, բա դու ամոթ չե՞ս Զ Գ Ու Մ: Եվ այդ զգալը ոչ շոշափել է, ոչ հոտոտել, ոչ տեսնել , ոչ լսել: Ես այն կարծիքին եմ, որ զգալը չափանիշ չէ գոյության համար: Եթե թաղանթ ունեցող, պրոտոպլազմայով լցված, կորիզով օժտված ինչ որ բան, պատրաստ է կիսվել և դառնալ իր նման երկու հատ, ես չեմ ուզում համարել, որ դա հասկանալի է ինձ, բայց հավատում եմ դրան: Եվ հավատալով, պատրաստ եմ այդ հրաշալի բանը վերագրել մի բանի, որ հասկանալի չէ ինձ: Ինչ ես կարծում, եթե չ տ ե ս ն ո ղ այլմոլորակայինների մի նավ "հոտառությամբ " գար ու մեզ գտներ, ու դու փորձեիր նրանց բացատրել, թե ինչ է հայելուց անդրադարձած արևի շողքը, նրանք չեի՞ն ասի, որ դու խոսում ես գոյություն չունեցող բաների նասին : Ես հոտառությունը չակերտների մեջ առա, որովհետև չգիտեմ, դա հոտոռությու՞ն էր, թե մի այլ զգացողություն, նույնքան անհեթեթ մեզ համար, որքան մեր տեսնելը՝ իրենց:

Եկվոր ջան, իմ կարծիքով դու ինչ-որ բան շփոթում ես: Գոյություն չունի և չկա, դրանք տարբեր բաներ են: Երբ ես ասում եմ, որ թիվը նյութական չի, էդ նշանակում ա, որ այն ընդամենը նյութական չի, այլ ոչ այն ընդհանրապես չկա: Իհարկե թիվ կա, բայց դա ընդամենը հասկացություն ա և ասեմ քեզ` մարդկության ստեղծած ամենակատարյալ ու օգտակար հատկություններից մեկը: Եվ մաթեմատիկան հենց մի գիտություն ա, որի էությունը կայանում ա, ոչ նյութական բաների` այսինքն աբստրակտ հասկացությունների, այդ թվում և <<թիվ>> հասկացության ուսումնասիրությամբ: Այն չի զբաղվում նյութական աշխարհի հետազոտությամբ: Այ ուրիշ բան, որ մաթեմատիկայի հասկացությունները և աբստրակտ արդյունքները օգտագործում ենք առօրյա կյանքի խնդիրներում, մասնավորապես` ֆիզիկայում:
Անցնենք զգացողություններին: Ես պնդում եմ, որ զգացողությունը նյութական բան չի, այն նույնպես հասկացություն ա: Նյութապես գոյություն չունի ամոթ, գոյություն ունի մի այլ իր, կամ օրգանիզմ կամ երևույթ` մի խոսքով մատերիա, որը մարդու մոտ առաջացնում ա ամոթ: Այսինքն ամոթը, ինչպես նաև մնացած զգացողությունները, մի մատերիայի ազդեցությունն ա մի ուրիշի` մարդու վրա: Նույն ձևով, նյութապես գոյություն չունի ուժ: Գոյություն ունի մարմին, որը ուժ ա կիրառում մի այլ մարմնի վրա: Այսինքն, կան իրապես գոյություն ունեցող մարմիններ` ինչպիսին մարդը, քարը, օդը, կապիկը, մեքենան, և կան այդ մարմինների միջև ազդեցություններ` ուժ, ճնշում, ամոթ և այլն: Այսինքն, պետք է հստակ տարբերակել, ինչ ա մատերիա և ինչ ա մատերիայի ազդեցություն:

[Եկվոր]

Եկվոր ջան, իմ կարծիքով դու ինչ-որ բան շփոթում ես…

Անցնենք զգացողություններին:Ես պնդում եմ, որ զգացողությունը նյութական բան չի, այն նույնպես հասկացություն ա:

:Ոչ ոք հակառակը չի պնդում,ընդհակառակը, ասում եմ, որ ոչ նյութականը կարող է մասնակցել մեր գործունեությանը:

Նույն ձևով, նյութապես գոյություն չունի ուժ: Գոյություն ունի մարմին, որը ուժ ա կիրառում մի այլ մարմնի վրա:

դու ֆիզիկա բավականին գիտես, դա զգացվում է, ուրեմն գիտես, թե ինչ է նշանակում E= mc^2: Եթե սա թարգմանենք հայերեն, կլինի՝ Էներգիան ( ուժը )հավասար է զանգվածը ( նյութը ) բազմապատկած լույսի քառակուսով:

Այսինքն, կան իրապես գոյություն ունեցող մարմիններ` ինչպիսին մարդը, քարը, օդը, կապիկը, մեքենան, և կան այդ մարմինների միջև ազդեցություններ` ուժ, ճնշում, ամոթ և այլն: Այսինքն, պետք է հստակ տարբերակել, ինչ ա մատերիա և ինչ ա մատերիայի ազդեցություն:

Այսքանից հետո ես ուզում եմ ասել, որ իմ կարծիքով կա մի հզոր դաշտ, որը համենայն դեպս նյութական է, և որի ազդեցությունը մեզ վրա (այ դրա անունը ես ուզում եմ դնել հոգի) անկենդան նյութը դարձնում է կենդանի և ուզում եմ ասել, որ այդ դաշտն անմահ է: Այդ դաշտի անունն ինչ ուզում ես դիր, բայց որ ուշադիր լինես, այն արդեն անվանակոչված է

[Արիացի]

:Ոչ ոք հակառակը չի պնդում,ընդհակառակը, ասում եմ, որ ոչ նյութականը կարող է մասնակցել մեր գործունեությանը:

Ոչ նյութական բաներով, այսինքն աբստրակտ հասկացություններով, մենք կազմակերպում ենք մեր մտածողությունը ու գործունեությունը:

դու ֆիզիկա բավականին գիտես, դա զգացվում է, ուրեմն գիտես, թե ինչ է նշանակում E= mc^2: Եթե սա թարգմանենք հայերեն, կլինի՝ Էներգիան ( ուժը )հավասար է զանգվածը ( նյութը ) բազմապատկած լույսի քառակուսով:

Ամենասիրած բանաձևերիցս մեկն ա : Այո զանգվածը էներգիայա, իսկ էներգիան էլ զանգված: Բայց մի ճշգրտում ամեն դեպքում` զանգվածը ոչ թե նյութա, այլ նյութի իներտությունը բնութագրող ֆիզիկական մեծություն, նույն ձև էներգիան ոչ թե նյութա, այլ նյութի աշխատանք կատարելու ունակությունը բնութագրող ֆիզիկական մեծություն: Ու Էյնշտեյնի բանաձևը ընդամենը ասում ա, որ մարմնի իներտության հատկությունը ու աշխատանք կատարելու հատկությունը իրար հետ կապված են:

Այսքանից հետո ես ուզում եմ ասել, որ իմ կարծիքով կա մի հզոր դաշտ, որը համենայն դեպս նյութական է, և որի ազդեցությունը մեզ վրա (այ դրա անունը ես ուզում եմ դնել հոգի) անկենդան նյութը դարձնում է կենդանի և ուզում եմ ասել, որ այդ դաշտն անմահ է: Այդ դաշտի անունն ինչ ուզում ես դիր, բայց որ ուշադիր լինես, այն արդեն անվանակոչված է

Իմ կարծիքով քո վարկածը ինչ-որ իմաստ ունի, չեմ բացառում: Մնում ա էդ դաշտը փորձերով ու ինչ-որ սարքերով գտնել: Իսկ այն որ այդ չհայտնաբերված դաշտը մատերական է, դա կասկածից վեր է, քանի որ այդ դաշտը ըստ ենթադրության ազդում է մեր վրա և հետևաբար մատերիա է:

[Եկվոր]

Ամենասիրած բանաձևերիցս մեկն ա : Այո զանգվածը էներգիայա, իսկ էներգիան էլ զանգված: Բայց մի ճշգրտում ամեն դեպքում` զանգվածը ոչ թե նյութա, այլ նյութի իներտությունը բնութագրող ֆիզիկական մեծություն, նույն ձև էներգիան ոչ թե նյութա, այլ նյութի աշխատանք կատարելու ունակությունը բնութագրող ֆիզիկական մեծություն: Ու Էյնշտեյնի բանաձևը ընդամենը ասում ա, որ մարմնի իներտության հատկությունը ու աշխատանք կատարելու հատկությունը իրար հետ կապված են:

Բայց անհեթեթ է զանգվածն առանց նյութի: Ընդհանրապես շարադրանքի մեջ ասելով զանգված, հասկանում ենք նյութի զանգված: իսկ դա նշանակում է, որ եթե մենք ըստ քո սիրած բանաձևի "ոչ նյութական" էներգիան զանգված դարձնենք, ապա այդ "իներտության չափանիշը" կլինի հենց համապատասխան "դարձրած" նյութի "իներտության չափանիշը", Այսինքն "ոչ նյութական" էներգիան կդարձնենք "նյութական" նյութ

Իմ կարծիքով քո վարկածը ինչ-որ իմաստ ունի, չեմ բացառում: Մնում ա էդ դաշտը փորձերով ու ինչ-որ սարքերով գտնել: Իսկ այն որ այդ չհայտնաբերված դաշտը մատերական է, դա կասկածից վեր է, քանի որ այդ դաշտը ըստ ենթադրության ազդում է մեր վրա և հետևաբար մատերիա է:

Ու փառք աստծու ( ես մերժում եմ ցանկացած միջնորդ իմ և այդ դաշտի միջև )

[Արիացի]

Բայց անհեթեթ է զանգվածն առանց նյութի: Ընդհանրապես շարադրանքի մեջ ասելով զանգված, հասկանում ենք նյութի զանգված: իսկ դա նշանակում է, որ եթե մենք ըստ քո սիրած բանաձևի "ոչ նյութական" էներգիան զանգված դարձնենք, ապա այդ "իներտության չափանիշը" կլինի հենց համապատասխան "դարձրած" նյութի "իներտության չափանիշը", Այսինքն "ոչ նյութական" էներգիան կդարձնենք "նյութական" նյութ

Ո՞նց, ոչ նյութական էներգիա ու նյութական զանգված
Բա հենց էդ բանաձևի իմաստն էլ էն ա, որ զանգվածը ու էներգիան նույն բանն են իրականում ու երկուսն էլ բնութագրում են նյութը: Մեծությունը նյութական կամ ոչ նյութական չի կարող լինել: Մեծությունը ուղղակի բնութագրում ա նյութի ինչ-որ հատկություն:
Այս իմաստով, ուշադրություն դարձրու, դաշտը նույնպես նյութ է, քանի որ այն օժտված է էներգիայով և հետևաբար, ըստ Էյնշտեյն պապիկի բանաձևի, օժտված ա նաև զանգվածով, հետևաբար նյութական ա:

[Չամիչ]

Իմ կարծիքով քո վարկածը ինչ-որ իմաստ ունի, չեմ բացառում: Մնում ա էդ դաշտը փորձերով ու ինչ-որ սարքերով գտնել: Իսկ այն որ այդ չհայտնաբերված դաշտը մատերական է, դա կասկածից վեր է, քանի որ այդ դաշտը ըստ ենթադրության ազդում է մեր վրա և հետևաբար մատերիա է:

Այն որ այդ դաշտը մատերիական է, Ճապոնացի գիտնականները արդեն ապացուցել են:Գիտափորձը իր բոլոր մանրամասներով ներկայացված է <<Ջուրը>> վավերագրական ֆիլմում: Իմ ծանոթների շրջանում համարյա բոլորը դիտել են այդ ֆիլմը եվ շատ տպավորված են: