Ով ենք մենք իրականում

[Ռուֆուս]

Ամբիոնախոս ձյա, ես քո փոխարեն գոհ ու շնորհակալ կլինեի արդեն նրանից, որ որպես հայասկիզբ ալամ քաղաքակրթության ապացույց էստեղ մեջտեղ չի բերվում բազմաչարչար լեզվաբանությունը...թեև առաջին էջերը չեմ կարդացել, միգուցե և բերվում են:

Ես օրինակ նախկին ֆորումից ծանոթ եմ մի պայծառ գաղափարի, ըստ որի կամ մի շարք բառեր, որոնք ապացուցում են, որ հայերն արիացի են ու էլի տենց սափիենսային պահեր:

Ահա այդ շարքը, եթե ճիշտ եմ հիշում

Արև
արվեստ
արյուն
մարդ
արարել

և այլն:

Երբ ես այբ բառերը ապացույց բերողին համեստաբար հիշեցրի, որ`

արդուկ
արբել
արտաքնոց
և
արվամոլ

բառերը նույնպես ար-ով են սկսում` խնդրելով բացատրել այդ բառերի (հատկապես վերջինի )կապը մեր ինքնության հետ, ինձ չկարողացան խելքին մոտ պատասխան տալ:

Այնպես որ դիմացիր:

Զան, դու սԱՐ բառը մոռացար....... Զարմանում եմ, ախր ոնց կարելի էր դա մոռանալ, չէ որ մենք էնքան հպարտ ենք մեր լեռնցի լինելով, որ սար բառի մեջն էլ ենք էդ անտեր "ԱՐ"-ը խցկել.......

Լավ թեման փակենք, լեզվաբանական "դիսկուսիաների" հավես չունեմ

[Տրիբուն]

բայց դեռ ֆաշիստները չեն ապացուցել, որ հայերը արիական ազգ են?

Աստղ ջան, Գալոն ասեց կախարդական խոսքը «էտ հարցը մեզ 1000 տարի չպետք է այդքան անհանգստացնի»…

Ես մի քիչ ավելի ծավալվեցի ու այլ կերպ մոտեցա հարցին քննարկման ժամանակ. «Մենք պետք է մեր ազգային ինքնությամբ պետք հպարտանանք հիմք ընդունելով այն ինչ ունենք, և ոչ թե այն ինչ որոշ մարդիկ ենթադրում են որ ունենք»:
Հայկական ինքնության մեջ ինչ-որ հեռավոր ու անապացուցելի բաներ փնտրելը թերաժեքության բարդույթ է, և շատ սուր արտահայտված: Դա անում են մարդիկ, որոնք ձգտում են ուրիշներին ապացուցել իրենց առավելությունը նրանց նկատմամբ, սուր զգալով իրենց ոչ առավել (թերի) լինելը: Հույնին ապացուցել, որ Արիստոտելը հայ էր նշանակում է, որ դու հույներին քո ունեցած ոչ մի լուրջ մշակութային արժեք չես կարողանում ներկայացնել: Չես կարողանում որովհետեև կամ չունես, կամ ուղակի չես ըմբռնում քո մշակութային արժեքների մեծությունը:

Խոսքս վելի պարզ դարձնելու համար ասեմ, որ օրինակ ինձ անձամբ պետք չէ որևէ մեկին ապացուցել Արիստոտելի հայ լինելը, քանի որ ես ցանկացած հույնին հավասար կարող եմ հպարտանալ իմ Դավիթ Անհաղթով ու Անանիա Շիրակացիով: Ես չեմ ցանկանում ապացուցել որևէ մեկին որ Եգիպտական բուրգերը հայերն են կառուցել, քանի որ կարող եմ հպարտանալ իմ Զարթնոցով ու Անիի մայր տաճարով: Ես ընդունում եմ այն ինչ ունենք, այն ինչ մերն է, այն ինչ իմ պապերը որպես ժառանգություն թողել են ինձ, ու ինձ ուրիշ ոչ մեկինը պետք չէ:

Հայ էթնոսի արմատները մինչև Աստված գիտի ուր տանելը, ու առաջին հոմոսափինեսին հայ սարքելը արդեն այլ խոսակցության թեմա է: Սա դասական մառազմի (մեր հոգուբույժ բարեմակը հիմա կասեր որ բժշկության տեսանկյունից բառը տեղին օգտագործված չէ, բայց դու ինձ երևի հասկացար) օրինակ է: Նախ ինքնին առաջին, երկրորդ կամ տասներորդ հոմոսափիենս հասկացությունը դատարկաբանություն է: Այսպիսի հարց ընդհանրապես անթրոպոլոգիայում չկա: Մարդու էվոլյուցիան տևել է մի քանի միլիոն տարի: Ինչպես կարելի է ընդհանրապես «առաջին» մարդուն որևէ ազգային պատկանելություն տալB] Դա ծիծաղելի է[/B]: Էթնիկ խմբերին ու ազգություններն էլ ձևավորվել են հազարամյակների ընթացքում: Մեր ուղիղ նախապապերի ու մեր միջև սար ու ձորերի տարբերություն կա: Էլ չեմ ասում, որ դարերի ընթացքում բոլորը բոլորի հետ այնքան են խառնվել, որ ըստ գենետիկ հատկանիշի որևէ մեկի ու իր 100.000 կամ 10.000 տարի առաջվա նախապապի միջև առնչություններ փնտրելիս կարելի կանգնել կուրյոզ իրողությունների առջև (եթե հետաքրքիր է հետո կասեմ թե ինչու): Չի կարելի այս հարցերը ընդհանրապես քննարկման առարկա դարձնել: Այս հարցերը քննարկելիս սրվում են ազգայնական հակումները ժողովրդի մեջ, ու ազգը միշտ կանգնում է սարսափելի փաստի առաջ: Գերմանացի նացիստերը դրա լավագույն օրինակն են:

Մեկ անգամ ևս կարդա Արիացուն իմ պատասխանի մեջ Վարդան Ջալոյանի հոդվածից արված մեջբերումը:

Հիմա, Ձերդ գեղեցկագույնության թույլտվությամբ, անցնենք արիացի կամ ոչ արիացի հասկացություններին:

Այս հարցի վերաբերյալ էլ կան բազմաթիվ տեսություններ, բայց որոշ հարցերում գիտնականների կարծիքները համընկնում են: Նախ ի՞նչ է արիացին:

Ընդհանուր առմամբ ընդունված է, որ բոլոր Հնդեվրոպական ժողովուրդները սերում են մեկ պրոտո-հնդեվրոպական էթնոսից, որին անվանում են արիա, արիացիներ, արիական ժողովուրդ: Բոլորս գիտենք, որ Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի մեջ մտնում է 17 լեզվախում (գերմանական, սլավոնական, իրանական, հունական և այլն), որոնց մեջ նաև հայկական առանձին լեզվախումբը իր ժամանակակից երկու տարատեսակներով, արևելահայերեն ու արևմտահայերեն: Այս արիացի ժողովուրդը մոտ 10.000 տարի առաջ ապրում էր մի կոմպակտ վայրում: Հետո նրանք սկավեցին տարածվել ամբող Եվրասիա մայրցամաքով մեկ ու որքան հեռացան իրարից, այնքան սկսեցին նրանց լեզուները տարբերվել իրարից; Բաժանվելու ընթացքում նրանք նաև շփման մեջ էին մտնում այլ լեզուների հետ ու ահագին լեզվական փոխառություներ էին լինում:

Ընդունված է, որ հայերենին ամենից մոտ հնդեվրոպական, կամ արիա-եվրոպական լեզուն փռյուգերենն, որն արդեն մահացած լեզու է: Երկրորդ տեղում հունարենն է, երրորդում իրանական լեզուներն են: Սա գիտություն է, ենթադրություներ չեն, մարդիկ` լեզվաբանները, խորությամբ ուսումնասիրում են լեզվի կառուցվածքը, առանձնահատկությունները, սկասած ձայնավորների ու բաղաձայների դասավորման ձևից, վերջացրած նախադասության կառուցվածքի տրամաբանությամբ ու բառերի շեշտադրությամբ: Գալոն կուղղի մեզ եթե սխալվում ենք: Նա հաստատ մեզանից բոլորիցս այս ամենը լավ գիտի:

Հիմա որտեղ էին ապրում այս արիացի ժողովուրդը: Սրա վերաբերյալ էլ տարբեր տեսություններ կան - բալկաններում, տիբեթում, ալթայում, փոքր ասիայում ու անատոլիայում, հայկական բարձրավանդակում, իրանական բարձրավանդակում: Հնարավոր է, որ ապրում էին հայկական բարձրավանդակում: Սա ամենայն հավանականությամբ նշանակում է, որ մենք ուղիղ ժառանգորդներն ենք այդ պրոտոհնդեվրոպական ժողովրդի, քանի որ ի տարբերություն մնացածի, ոչ մի տեղ չենք գաղթել, մնացել ենք այստեղ: Բայց սա մեզ բոլոր մնացած հնդեվրոպական ժողովուրդների պապան չի դարձնում: Կամ եթե մենք շատ ենք ուզում որ դարձնի, ապա դարձնում է, բայց մնացած բոլոր հնդեվրոպական ժողովուրդները, օրինակ ֆրանսիացիները, դրա վրա բավականին լուրջ թքած ունեն: Ըստ էության, մենք այնքան արիցաի ենք, որքան հույնը, պարսիկը, տաջիկը, փուշտունը, շվեդը, իսպանացին, ռուսը, սերբը և այլն, քանի որ նրանք էլ սերում են այդ առաջին արիցիներից այնքանով որքանով մենք:

Աստղո ջան, արիացի, չարիացի, կովկասո-իվերացի, մալայա-սիամացի, ի՞նչ նշանակություն ունի: Այսօրվա հայը հստակ ինքություն ունի, որը սահմամվում է մի քանի գործոններով - լեզու, կրոն, ընդհանուր պատմություն, մշակույթ: Մենք երբ ինքներս մեզ հարց ենք տալիս, թե ով ենք մենք ու ուղիղ պատասխանում ենք այդ հարցին, ՀԱՅ, եկեք մի պահ կանգնենք ու մտածենք, թե այդ ինչպես մենք ինքներս ՀԱՅ սահմանեցինք: Գենետիկ անալիզ արեցինք ու տարանք մեզ մի քան հազար տարի առաջ ու տեսանք ու իմ ու եսիմ ում գեները նու՞յն են: Ի հարկե ոչ: Ամեն ինչ ավելի քան պարզ է: Ես Հայ եմ, որովհետեև խոսում եմ հայերեն, հետևորդն եմ Հայ Առաքելական եկեղեցու, ընդում եմ իմ պատմությունն ու մշակույթը որպես իմ նախնիների ինձ թողած ժառանգություն: Մեկի մոտ մի քիչ ավել մի քիչ պակաս այս բոլոր գործոնները միասին, կամ առանձին առաձին կան: Ասենք կան հայեր որոնք հայերեն չեն խոսում, բայց ընդունում են իրենց հայկական ինքնությունը համարելով իրենց հայկական մշակութային ժառանգության կրողները: Կամ կաթոլիկներ են, բայց խոսում են հայերեն: Ամեն դեպքում, ժամանակի ընթացքում այս գործոնների մեկի թուլանալու պարագայում ինքնությունը սկսում է փոփոխվել: Հայերը որոնք հայերեն չեն խոսում մի քանի սերունդ հետո վերածվում են ֆրանսիացու, իտալացու, ու ևս մի քանի սերունդ հետո մոռանում են իրենց արմատների մասին ընդհանրապես:

Այնպես որ, մեր ինքնությունը, ցանկացած այլ ազգի ինքնության պես հստակ սահմանում ունի, ու ոչ մի կապ չունի առաջին հոմոսափիենս, առաջին արիացի, առաջին աստղագետ, առաջին բուրգաշեն ու առաջին չգիտեմ էլ ինչի հետ:

[Տրիբուն]

բայց դեռ ֆաշիստները չեն ապացուցել, որ հայերը արիական ազգ են?

Աստղ ջան, Գալոն ասեց կախարդական խոսքը «էտ հարցը մեզ 1000 տարի չպետք է այդքան անհանգստացնի»…

Ես մի քիչ ավելի ծավալվեցի ու այլ կերպ մոտեցա հարցին քննարկման ժամանակ. «Մենք պետք է մեր ազգային ինքնությամբ պետք հպարտանանք հիմք ընդունելով այն ինչ ունենք, և ոչ թե այն ինչ որոշ մարդիկ ենթադրում են որ ունենք»:
Հայկական ինքնության մեջ ինչ-որ հեռավոր ու անապացուցելի բաներ փնտրելը թերաժեքության բարդույթ է, և շատ սուր արտահայտված: Դա անում են մարդիկ, որոնք ձգտում են ուրիշներին ապացուցել իրենց առավելությունը նրանց նկատմամբ, սուր զգալով իրենց ոչ առավել (թերի) լինելը: Հույնին ապացուցել, որ Արիստոտելը հայ էր նշանակում է, որ դու հույներին քո ունեցած ոչ մի լուրջ մշակութային արժեք չես կարողանում ներկայացնել: Չես կարողանում որովհետեև կամ չունես, կամ ուղակի չես ըմբռնում քո մշակութային արժեքների մեծությունը:

Խոսքս վելի պարզ դարձնելու համար ասեմ, որ օրինակ ինձ անձամբ պետք չէ որևէ մեկին ապացուցել Արիստոտելի հայ լինելը, քանի որ ես ցանկացած հույնին հավասար կարող եմ հպարտանալ իմ Դավիթ Անհաղթով ու Անանիա Շիրակացիով: Ես չեմ ցանկանում ապացուցել որևէ մեկին որ Եգիպտական բուրգերը հայերն են կառուցել, քանի որ կարող եմ հպարտանալ իմ Զարթնոցով ու Անիի մայր տաճարով: Ես ընդունում եմ այն ինչ ունենք, այն ինչ մերն է, այն ինչ իմ պապերը որպես ժառանգություն թողել են ինձ, ու ինձ ուրիշ ոչ մեկինը պետք չէ:

Հայ էթնոսի արմատները մինչև Աստված գիտի ուր տանելը, ու առաջին հոմոսափինեսին հայ սարքելը արդեն այլ խոսակցության թեմա է: Սա դասական մառազմի (մեր հոգուբույժ բարեմակը հիմա կասեր որ բժշկության տեսանկյունից բառը տեղին օգտագործված չէ, բայց դու ինձ երևի հասկացար) օրինակ է: Նախ ինքնին առաջին, երկրորդ կամ տասներորդ հոմոսափիենս հասկացությունը դատարկաբանություն է: Այսպիսի հարց ընդհանրապես անթրոպոլոգիայում չկա: Մարդու էվոլյուցիան տևել է մի քանի միլիոն տարի: Ինչպես կարելի է ընդհանրապես «առաջին» մարդուն որևէ ազգային պատկանելություն տալ: Դա ծիծաղելի է: Էթնիկ խմբերին ու ազգություններն էլ ձևավորվել են հազարամյակների ընթացքում: Մեր ուղիղ նախապապերի ու մեր միջև սար ու ձորերի տարբերություն կա: Էլ չեմ ասում, որ դարերի ընթացքում բոլորը բոլորի հետ այնքան են խառնվել, որ ըստ գենետիկ հատկանիշի որևէ մեկի ու իր 100.000 կամ 10.000 տարի առաջվա նախապապի միջև առնչություններ փնտրելիս կարելի կանգնել կուրյոզ իրողությունների առջև (եթե հետաքրքիր է հետո կասեմ թե ինչու): Չի կարելի այս հարցերը ընդհանրապես քննարկման առարկա դարձնել: Այս հարցերը քննարկելիս սրվում են ազգայնական հակումները ժողովրդի մեջ, ու ազգը միշտ կանգնում է սարսափելի փաստի առաջ: Գերմանացի նացիստերը դրա լավագույն օրինակն են:

Մեկ անգամ ևս կարդա Արիացուն իմ պատասխանի մեջ Վարդան Ջալոյանի հոդվածից արված մեջբերումը:

Հիմա, Ձերդ գեղեցկագույնության թույլտվությամբ, անցնենք արիացի կամ ոչ արիացի հասկացություններին:

Այս հարցի վերաբերյալ էլ կան բազմաթիվ տեսություններ, բայց որոշ հարցերում գիտնականների կարծիքները համընկնում են: Նախ ի՞նչ է արիացին:

Ընդհանուր առմամբ ընդունված է, որ բոլոր Հնդեվրոպական ժողովուրդները սերում են մեկ պրոտո-հնդեվրոպական էթնոսից, որին անվանում են արիա, արիացիներ, արիական ժողովուրդ: Բոլորս գիտենք, որ Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի մեջ մտնում է 17 լեզվախում (գերմանական, սլավոնական, իրանական, հունական և այլն), որոնց մեջ նաև հայկական առանձին լեզվախումբը իր ժամանակակից երկու տարատեսակներով, արևելահայերեն ու արևմտահայերեն: Այս արիացի ժողովուրդը մոտ 10.000 տարի առաջ ապրում էր մի կոմպակտ վայրում: Հետո նրանք սկավեցին տարածվել ամբող Եվրասիա մայրցամաքով մեկ ու որքան հեռացան իրարից, այնքան սկսեցին նրանց լեզուները տարբերվել իրարից; Բաժանվելու ընթացքում նրանք նաև շփման մեջ էին մտնում այլ լեզուների հետ ու ահագին լեզվական փոխառություներ էին լինում:

Ընդունված է, որ հայերենին ամենից մոտ հնդեվրոպական, կամ արիա-եվրոպական լեզուն փռյուգերենն, որն արդեն մահացած լեզու է: Երկրորդ տեղում հունարենն է, երրորդում իրանական լեզուներն են: Սա գիտություն է, ենթադրություներ չեն, մարդիկ` լեզվաբանները, խորությամբ ուսումնասիրում են լեզվի կառուցվածքը, առանձնահատկությունները, սկասած ձայնավորների ու բաղաձայների դասավորման ձևից, վերջացրած նախադասության կառուցվածքի տրամաբանությամբ ու բառերի շեշտադրությամբ: Գալոն կուղղի մեզ եթե սխալվում ենք: Նա հաստատ մեզանից բոլորիցս այս ամենը լավ գիտի:

Հիմա որտեղ էին ապրում այս արիացի ժողովուրդը: Սրա վերաբերյալ էլ տարբեր տեսություններ կան - բալկաններում, տիբեթում, ալթայում, փոքր ասիայում ու անատոլիայում, հայկական բարձրավանդակում, իրանական բարձրավանդակում: Հնարավոր է, որ ապրում էին հայկական բարձրավանդակում: Սա ամենայն հավանականությամբ նշանակում է, որ մենք ուղիղ ժառանգորդներն ենք այդ պրոտոհնդեվրոպական ժողովրդի, քանի որ ի տարբերություն մնացածի, ոչ մի տեղ չենք գաղթել, մնացել ենք այստեղ: Բայց սա մեզ բոլոր մնացած հնդեվրոպական ժողովուրդների պապան չի դարձնում: Կամ եթե մենք շատ ենք ուզում որ դարձնի, ապա դարձնում է, բայց մնացած բոլոր հնդեվրոպական ժողովուրդները, օրինակ ֆրանսիացիները, դրա վրա բավականին լուրջ թքած ունեն: Ըստ էության, մենք այնքան արիցաի ենք, որքան հույնը, պարսիկը, տաջիկը, փուշտունը, շվեդը, իսպանացին, ռուսը, սերբը և այլն, քանի որ նրանք էլ սերում են այդ առաջին արիցիներից այնքանով որքանով մենք:

Աստղո ջան, արիացի, չարիացի, կովկասո-իվերացի, մալայա-սիամացի, ի՞նչ նշանակություն ունի: Այսօրվա հայը հստակ ինքություն ունի, որը սահմամվում է մի քանի գործոններով - լեզու, կրոն, ընդհանուր պատմություն, մշակույթ: Մենք երբ ինքներս մեզ հարց ենք տալիս, թե ով ենք մենք ու ուղիղ պատասխանում ենք այդ հարցին, ՀԱՅ, եկեք մի պահ կանգնենք ու մտածենք, թե այդ ինչպես մենք ինքներս ՀԱՅ սահմանեցինք: Գենետիկ անալիզ արեցինք ու տարանք մեզ մի քան հազար տարի առաջ ու տեսանք ու իմ ու եսիմ ում գեները նու՞յն են: Ի հարկե ոչ: Ամեն ինչ ավելի քան պարզ է: Ես Հայ եմ, որովհետեև խոսում եմ հայերեն, հետևորդն եմ Հայ Առաքելական եկեղեցու, ընդում եմ իմ պատմությունն ու մշակույթը որպես իմ նախնիների ինձ թողած ժառանգություն: Մեկի մոտ մի քիչ ավել մի քիչ պակաս այս բոլոր գործոնները միասին, կամ առանձին առաձին կան: Ասենք կան հայեր որոնք հայերեն չեն խոսում, բայց ընդունում են իրենց հայկական ինքնությունը համարելով իրենց հայկական մշակութային ժառանգության կրողները: Կամ կաթոլիկներ են, բայց խոսում են հայերեն: Ամեն դեպքում, ժամանակի ընթացքում այս գործոնների մեկի թուլանալու պարագայում ինքնությունը սկսում է փոփոխվել: Հայերը որոնք հայերեն չեն խոսում մի քանի սերունդ հետո վերածվում են ֆրանսիացու, իտալացու, ու ևս մի քանի սերունդ հետո մոռանում են իրենց արմատների մասին ընդհանրապես:

Այնպես որ, մեր ինքնությունը, ցանկացած այլ ազգի ինքնության պես հստակ սահմանում ունի, ու ոչ մի կապ չունի առաջին հոմոսափիենս, առաջին արիացի, առաջին աստղագետ, առաջին բուրգաշեն ու առաջին չգիտեմ էլ ինչի հետ:

[Գալաթեա]

Ստորագրում եմ Տրիբունի յուրաքանչյուր բառի տակ: Բրավո:

Անձամբ ինձ համար ինձ 100 տոկոսանոց հայ, հայի արյան արժանապատիվ կրող զգալու համար պետք չի ինքս ինձ կամ խալխին համոզեմ, որ ես արիականության հիմնադիրն եմ կամ էլ էլ ավելի վատ` մարդակապիկի պապը:

Մենք այն ենք ինչ կանք:
Կամ կարողացեք հպարտանալ ունեցածով, տեր կանգնել ունեցածին...կամ էլ անիմաստ, անեկամուտ գաղափարներ փայփայելով իրականում ձեր ինքնությունը կորցրեք..

[Ռուֆուս]

Իրոք որ ԲՌԱՎՈ!

Անհամբեր սպասում եմ հակառակորդ կողմի պատասխանին

Բայց երևի ստիպված կլինեմ շատ սպասել

[Լեռնցի]

Տրոյան ջան, հիմա ավելի անկեղծ;

Եթե քո ժողովրդի 1700 տարվա ստեղծած ոչ մի բանը քո համար հայկական մշակութային արժեք չի, ապեր, կներես ես միայն խղճահարություն կարող եմ զգալ: Խղճահարություն ոչ մի այն քո անձի նկատմամբ, այլ բոլոր նրանց նկատմամբ ովքեր մտածում են այնպես ինչպես դու ես մտածում, ներառյալ Հերունին ու Արիացին:

Նախ նշեմ, որ Տրոյան ջան չէ, այլ TuroJan:
Դու ինձ ճիշտ չհասկացար, ես չեմ արհամարում 301թ.ից հետո մեր մշակույթը: Պարզապես, այն արժեքները, որ դու էլ նշեցիր, այնպիսինն են, որ դրանից էլ ավելի գնահատելի արժեքներ ունեն այլ ազգեր: Այն կոթողները, որ դու ես նշում, շատ թույլ են, եթե դա ներկայացնենք, ասենք իտալացիներին կամ ...
Խնդիրը կայանում է նրանում, որ մենք իրականում ունենք այնպիսի արժեքներ, որոնց մոտ չեն երևա այլ ազգերի համապատասխան արժեքներ: Ցավոք դրանց մասին ինֆորմացիա շատ քիչ կա:
Կբերեմ օրինակներ դրանցից.
Այժմ մշակվել է, որ հայերս ունենք, մոտ 5000 հատ ազգային պար: Իսկ սա մի մասն է, որ պահպանվել է իրական քանակից: Հայերս յուրաքանչյուր արարողության համար ունեինք դրան համապատասխան պար.... դա լինի թե տխուր, թե ուրախ:
Օրինակներ:
Հատուկ պար կա այն երիտասարդի համար, որի հայրը վաղաժամ հեռացել է կյանքից, և նա պատրաստվում է ամուսնանալ: Երիտասարդն իր հոր տապանաքարի վրա պարում է այդ պարը, և ստանում իր հոր օրնությունը:
Վաղաժամ մահացած երտասարդի մայրը, իր որդու թաղման ժամանակ, հատուկ պարով. սպիտակազգեստ, կպարի մինչև գերեզման որդու դագաղի առջև,... որ որդին տեսնի իր մորը և....
Այսպիսի օրինակներ, դե բնականաբար շատ կան:
Մեր պարերի ձևը, ինչքան հիշում եմ, կոչվում է “ուղիղ”: Հարցը կայանանում է նրանում, որ ոչ մի իրանային խաղեր, /օրինակ լատինաամերիկյան, պորտապար/... այդպիսի շարժումներ չկան պարերի մեջ, քանզի դա բերում է վաղաժամ սեռական հասունացման: Կանանց պարերի մեջ հատուկ է այն, որ պարելու ժամանակ չպետք է երևան կնոջ թեևատակերը, քանի որ այդ անհարգի էր:
Յուրաքանչյուր պարի մեջ, յուրաքանչյուր շարժում ունի իր իմաստը և կատարելու հատուկ ձևը:
Սա այն չնչին ինֆորմացիան, որ ես կարողացա տալ մեր հզոր արժեքներից մեկի` պարի մասին... ես դեռ ավելի կլրացնեմ ինֆորմացիան այս նյութում:
301թ. քրիստոնեությունից հետո, ավերվեց մեր ամբողջ մշակույթը... այնուհետև եկեղեցու կողմից սկսեցին հետապնդվել պարուսուցիչները: Ժողովրդի պահպանողական գծի շնորհիվ, դեռևս բան պահպանվել է:

Այբուբենը….
Մեր այբուբենը Մեսրոպ Մաշտոցը չի ստեղծել: Բերեմ դրան համապատասխան ամենապարզ փաստերից մեկը:
Ագանթագեղոս պատմիչն իր գիրքը գրել է հայերեն տառերով, իսկ այդտեղ գրված էր, որ ինքն ականատես է եղել 301թ. ից հետո բոլոր իրադարձություններին:
Եղիշեն էլ գրել է, որ Մաշտոցը գնաց փնտրելու. ինչը? հարց է առաջանում: Ավերելով ամբողջ մշակույթը, արգելեցին նաև օգտագործել հայոց այբուբենը..., ոչնչացնելով նաև հայատառ նյութերը/Ագանթագեղոսը պալատի պատմիչն էր/ սակայն 1 դար անց հասկացան, որ չի լինում ժողովրդին սովորեցնել հունական և ասորական գրերով... և Մաշտոցին կարգադրեցին վերականգնել այն: Նա գնաց փնտրելու գեթ մի հայտառ նյութ: և գտավ:
Շատ պարզ է այն եզրակացությունը, որ իբր նա գնաց ուսումնասիրի այլոց լեզուն և այլն... քանի որ այդժամանակ պալատում կաին շատ հույներ և ասորիներ:
Էլի կան փաստեր այս նյութի վերաբերյալ, այնքան շատ ու համոզիչ, որ այն կասկածի տակ առնելը նույնիսկ անհնար է:... եթե ցանկանում եք, կարող եմ բերել:
Որպես ազգիդ մշակույթով հպարտացող ազգ, քեզ պետք է հետաքրքրի, ապա երբ է ստեղծվել մեր այբուբենը, ուրեմն վաղուց մենք ունենք այբուբեն?
Իսկ եթե վաղուց ունենք այբուբեն, ուրեմն վաղուց դրա կարիքն արդեն ունենք... իսկ որն է այդ կարիքը:
Այստեղ օգնում է արդեն Հերունու կատարած գիտական աշխատանքը: Հասկանում եք, եթե այլ գիտնական էլ հետազոտեր այդ քարերը, կգար նույն եզրակացության և ասեմ, որ Հերունին հատուկ հրավիրել էր այդ հարցով զբաղվող աշխարհի ամենալավ գիտնականներից մի քանիսին... նրանք հաստատել են, որ Քարահունջը այժմ հայտնի ամենահին աստղադիտարանն է, որը շահագործվել է ավելի քան 7500 տարի առաջ:
Ուշագրավ է մնացած հայտնի աստղադիտարանների անվանումների նմանությունը “Քարահունչ” –ի հետ.... “Stown հունչ”, հունչ արմատ չկա անգլերենում, “Քալե նիշ” ի դեպ, վերջինս գտնվում է մի կղզու վրա, որն անվանվում է լուիս կղզու վրա... /նմանություն լույս բառի հետ/.... այսքան պարզապես որպես ուշագրավ փաստեր:
Այժմ, թե ինչպես է ապացուցվել, որ Քարահունչը աստղադիտարան է, պարզապես պետք է ուսումնասիրել Հերունու կատարած գիտական աշխատանքը:
Այսպես, ուրեմն, 7500 տարի առաջ, ներկայիս Սիսիան քաղաքի մոտ մարդիկ զբաղվում էին աստղագիտությամբ.... իհարկե, այստեղ առաջանում է այն հարցը, որ նրանք մեր` հայերիս նախնիները չեն...այս հարցի հերքող պատասխանները կբերեմ հետագայում:
Իսկ ինչ արդյունքներ կարող էին ստանալ այդտեղ... պարզել, որ Երկիրը կլոր է, հաշվել Երկրի շառավիղը... Հաշվել տարվա օրերի քանակը, կազմել ով Հայկական հին Տոմարը...և այլն:
Սակայն այսպիսք հետազոտություններ կատարելու համար անհրաժեշտ է իմանալ գոնե տարրական մաթեմատիկա, ֆիզիկա, և վերջապես ունենալ սեփական այբուբեն:
Հայտնաբերել այսպիսի աստղադիտարան... գիտական շրջանում լուրջ և հեղափոխական աշխատանք է, և ծիծաղելի է արդեն այն, որ հայ մարդը հրաժարվում է դա ընդունելուց:

Իսկ ահա ինչու եմ ասում, որ ճիշտ չես հասկացել Արիացի գրառման որոշ մասեր:
Հպարտություն: Նա նշում է, որ հայերիս մեջ չափից դուրս զարգացած է բնավորություն` Հպարտություն: Իսկ այդ բնավորությունը չի առաջացել հաստատ 301թ, ից հետո: Որովհետև, հայ ազգը այդ թվերից հետո ապրել է ավելի շատ խորը հիասթափություններ... հաստատ դա չէ պատճառը, որ յուրաքանչյուր հայիս մեջ կա այդ բնավորությունը: Որեմն մենք ունեցել ենք, ու շատ երկար պահպանել ենք այն, ինչը մեր մեջ սերմանել է այդ զգացողությունը:
Սևակից բերած օրինակը լավն է: Սևակը գոևերգում է հայիս այնպիսի արժեքներ, որն այսօր համարյա թե չի մնացել... իսկ նա եթե չի տեսել այդ արժեքները, ապա ինչպես հանկարծ գովերգեց դրանք... /Մենք քիչ ենք, սակայն մեզ հայ են ասում... հա հետո? Ինչպես կբացատրես այս միտքը? Այսօր մեզ քչերն են հայ անվանում.... կասեն կովկասցի, ասիացի.../
Իսկ ահա Խորենացին ողբում է, ողբում է, սակայն ապրելով մի դարաշրջանում, որը հետագայում անվանվեց ոսկեդար: Ի դեպ ուշագրավ է նաև այն, որ հանկարծ, այբուբենի վերծանումից հետո, ի հայտ եկավ հզոր մտավորականություն, ընդամենը կես դարի ընթացքում:
Ողբում է նաև Նարեկացին? ինչ են նրանք ողբում հայերիս... մենք ավելինն ենք արժանի? իսկ ինչու... ուրեմն եղել ենք ավելին....ահա թե ինչ գիդեին նրանք... որ դու չես ցանկանում ընդւոնել, և կուրացած հպարտանում ես այդ խղճուկ մշակույթով...

Ամբիոնախոս ձյա, ես քո փոխարեն գոհ ու շնորհակալ կլինեի արդեն նրանից, որ որպես հայասկիզբ ալամ քաղաքակրթության ապացույց էստեղ մեջտեղ չի բերվում բազմաչարչար լեզվաբանությունը...թեև առաջին էջերը չեմ կարդացել, միգուցե և բերվում են:

Ես օրինակ նախկին ֆորումից ծանոթ եմ մի պայծառ գաղափարի, ըստ որի կամ մի շարք բառեր, որոնք ապացուցում են, որ հայերն արիացի են ու էլի տենց սափիենսային պահեր:

Ահա այդ շարքը, եթե ճիշտ եմ հիշում

Արև
արվեստ
արյուն
մարդ
արարել

և այլն:

Երբ ես այբ բառերը ապացույց բերողին համեստաբար հիշեցրի, որ`

արդուկ
արբել
արտաքնոց
և
արվամոլ

բառերը նույնպես ար-ով են սկսում` խնդրելով բացատրել այդ բառերի (հատկապես վերջինի )կապը մեր ինքնության հետ, ինձ չկարողացան խելքին մոտ պատասխան տալ:

Այնպես որ դիմացիր:

Լեզվաբանները եթե մինչ հիմա չեն նկատել Հայոց լեզվի խորությունը, ապա դա չի նշանակում, որ ոչ լեզվաբանի արած հայտնագործությունը այդ հարցում սխալ է: Բնական գիտություններում շատ հայտնագործություններ կատարող անձինք, բնավ էլ չունեն համապատասխան մասնագիտություն:
Ինչ է նկատել Հերունին մեր լեզվի մեջ:

Նախ նշեմ, որ այժմ ապացուցված է համարվում այն վարկածը, որ Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի նախնիները եկել են Հայկական լեռնաշխարհից: Այս վարկածն առաջ քաշողն ու ապացուցոները բնավ էլ հայեր չեն:
Տրիբուն ջան.
Հերունին հարցն այսպես դրեց... հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի լեզուները ոչ թե նման են իրար, այլ նման են հայերենին: Դա շատ բնական է հնչում, եթե ապացուցված է այն փաստը, որ դրա նախնիները հայկական լեռնաշխարհից են:
Ուրեմն մեր լեզուն պետք է ունենա այնպիսի հատկություն, որ չունեն այլ լեզուններ: Իսկ այդ հատկությունները նա գտավ: Ես այս թեմայում գրառել եմ այդ հատկություններից մի քանի հատը... իրականում, այդ ձևով մոտեցումը, դեռ վերջնական չէ, և պահանջում է, ավելի վերազննում: Այստեղ, որպես հայկական մշակույթով հպարտացող անձ, քեզ էլ պետք է հետաքրքրի դա... և ոչ թե դու պետք է հակվես դրան արհամարելուն:
Իրոք ուշագրավ է այն փաստը, որ մեր բառերի 3% սկսվում են ԱՐ –ով: Իսկ բոլորս էլ գիտենք, որ հին հեթանոսական աստված եղել է Ար, արևը:

Իսկ ինչու հայերիս լեզվի մեջ ար արմատով բառերն այդքան շատ են:
Միթե այն կարելի համարել զուգադիպություն:
Այս հարցի պատասխան կխնդրեի ձեզնից,... այնուհետև կբերեմ Հերունու մոտեցումն ավելի մանրամասն:

[Վիշապ]

…Խնդիրը կայանում է նրանում, որ մենք իրականում ունենք այնպիսի արժեքներ, որոնց մոտ չեն երևա այլ ազգերի համապատասխան արժեքներ: Ցավոք դրանց մասին ինֆորմացիա շատ քիչ կա:
…

TuroJan, հարգելիս, կարելի՞ է մի հիմար հարց տալ։ Ես ճիշտ է պատմությունից ու հնագիտությունից տգետ եմ, բայց սրտանց հավատում եմ, որ Աստված ինքը հայ է. և նա հայերեն է ստեղծել այս աշխարհը ու դեռ ավելին՝ հայավարի է ստեղծել։ Բայց հարցը հետևյալն է՝ արդյո՞ք, եթե համոզվենք, որ մեր նախնիները եղել են, ու եղում են ամենաամենա… մի խոսքով մակարդակ քաղաքակրթություն են իրենցից ներկայացրել, մենք հիմա կդադարենք զիբիլը լուսամուտից դուրս շպրտել, կամ փողոցը անցնել միայն սահմանված տեղով, ու կթարկենք ղալմաղալով դատարկ քեֆերը ու կտարվենք փիլիսոփայությամբ ու արվեստով, կգեղեցկացնենք ու կկանաչապատենք մեր բնակավայրերը, կմտածենք նոր ճարտարապետության մասին, գյուտերով ու նորարարություններով կզարգացնենք աշխարհը… կամ էլ գոնե ամենաքիչը՝ եվրոպացին կդադարի մեզ աբորիգենների տեղ դնել։

[Ռուֆուս]

Կպատասխանեմ մենակ մի քանի կետերի

Ուշագրավ է մնացած հայտնի աստղադիտարանների անվանումների նմանությունը “Քարահունչ” –ի հետ.... “Stown հունչ”, հունչ արմատ չկա անգլերենում, “Քալե նիշ” ի դեպ, վերջինս գտնվում է մի կղզու վրա, որն անվանվում է լուիս կղզու վրա... /նմանություն լույս բառի հետ/.... այսքան պարզապես որպես ուշագրավ փաստեր:

Եթե կղզու անունը Լուիս է դրանում ոչ մի ուշագրավ բան էլ չկա.... Նախ պարզ չէ, թե այդ անունի ստուգաբանությունը որն է, իսկ եթե այն իրոք ունի նույն արմատը ինչ հայերեն լույս բառը դրանում նույնպես ոչ մի արտառոց բան չկա: Լույս բառը հնդեվրոպական բառ է, որը նույնն է տարբեր լեզուներում` հայերեն լույս, անգլերեն light, իսպաներեն luz, իտալերեն luce.....

Ինչ է նկատել Հերունին մեր լեզվի մեջ:

Նախ նշեմ, որ այժմ ապացուցված է համարվում այն վարկածը, որ Հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի նախնիները եկել են Հայկական լեռնաշխարհից: Այս վարկածն առաջ քաշողն ու ապացուցոները բնավ էլ հայեր չեն:

Արթուր ջան, ևս մեկ անգամ խնդրում եմ չավաղավել և սխալ չներկայացնել փաստերը: Մինչև հիմա ոչ մի գիտնական չի կարողացել ապացուցել թե որն է հնդեվրոպական նախաժողովրդի հայրենիքը: Հիմա ամենատարածված և ամենահիմնավորված տեսությունը Կուրգանյան տեսությունն է, համաձայն որի այդ հայրենիքը գտնվում է Ուկրաինայում և հարավ արևմտյան Ռուսաստանում, իսկ հայկական վարկածը համարվում է քիչ հավանական և քիչ հիմնավորված: Հա, ես տեղյակ եմ, որ հայկական վարկածի հեղինակները հայեր չեն, մեկը վրացի Գամկրելիձեն է, մյուսն էլ ռուս Իվանովը: Բայց այս վարկածի հիմքում ընկած է գլոտալ թեորիան, որը հայերիս հետ ոչ մի ընդհանուր բան չունի:

Տրիբուն ջան.
Հերունին հարցն այսպես դրեց... հնդեվրոպական լեզվաընտանիքի լեզուները ոչ թե նման են իրար, այլ նման են հայերենին: Դա շատ բնական է հնչում, եթե ապացուցված է այն փաստը, որ դրա նախնիները հայկական լեռնաշխարհից են:

Սա արդեն լեզվաբանական անգրագիտություն է: Բոլոր հնդեվրոպական լեզուները հայերենին նման են այնքանով, ինչքան որ հայերենն ու մյուս բոլոր հնդեվրոպական լեզուներն են նման օրինակ իռլանդերենին: Ի դեպ բոլոր հնդեվրոպական լեզուներից հնդեվրոպական նախալեզվին ամենաշատը նման է լիտվերենը, քանի որ լիտվերենում պահպանվել են այնպիսի արխայիզմներ, որոնք շատ վաղուց անհետացել են մյուս հնդեվրոպական լեզուներում:

Ի դեպ հնդեվրոպական լեզուներից ամենաշատ փոփոխությունների ենթարկված լեզուներից մեկը հենց հայերենն է, կարելի է օրինակ հիշեցնել, որ հայերենի բառապաշարի մոտ կեսը փոխառություններ են պարսկերենից, էլ չեմ խոսում քերականության մասին, որը թուրքերենի ազդեցության տակ այնքան է փոխվել, որ նմանվել է թուրքերենի քերականությանը: Գրաբարը եղել է անալիտիկ լեզու, իսկ ժամանակակից հայերենը թուրքերենի ազդեցության տակ դարձել է սինթետիկ լեզու, ինչպիսին է նաև թուրքերենը:

Ուրեմն մեր լեզուն պետք է ունենա այնպիսի հատկություն, որ չունեն այլ լեզուններ: Իսկ այդ հատկությունները նա գտավ: Ես այս թեմայում գրառել եմ այդ հատկություններից մի քանի հատը... իրականում, այդ ձևով մոտեցումը, դեռ վերջնական չէ, և պահանջում է, ավելի վերազննում: Այստեղ, որպես հայկական մշակույթով հպարտացող անձ, քեզ էլ պետք է հետաքրքրի դա... և ոչ թե դու պետք է հակվես դրան արհամարելուն:
Իրոք ուշագրավ է այն փաստը, որ մեր բառերի 3% սկսվում են ԱՐ –ով: Իսկ բոլորս էլ գիտենք, որ հին հեթանոսական աստված եղել է Ար, արևը:

Իսկ ինչու հայերիս լեզվի մեջ ար արմատով բառերն այդքան շատ են:
Միթե այն կարելի համարել զուգադիպություն:
Այս հարցի պատասխան կխնդրեի ձեզնից,... այնուհետև կբերեմ Հերունու մոտեցումն ավելի մանրամասն:

Այո, սա կարելի է համարել զուգադիպություն: Բառերի հետ պետք է շատ զգույշ վարվել, չի կարելի բառը մեկնաբանել քո ուզածի պես: Գոյություն ունեն տարբեր լեզվաբանական մեթոդներ, պետք է հաշվի առնել բառի պատմությունը, զարգացումը, հազար ու մի բան պետք է ճշտել, որպեսզի գտնես բառի ճիշտ ծագումնաբանությունը...... Եթե բացես մեծն Աճառյանի ծագումնաբանական բառարանը ինքդ կհամոզվես որ "ար" պարունակող բառերը առաջացել են տարբեր արմատներից, մի քանի օրինակ կարող եմ բերել, որպեսզի ինքդ համոզվես: Ի դեպ Աճառյանը իմ համար շատ ավելի մեծ հեղինակություն է վայելում քան Հերունին:

արմատ - բուն հայկական բառ է, հիմքում ընկաք է հնդեվրոպական aor արմատից, որը նշանակում է ցողուն, ընձյուղ, շիվ, ծիլ
արև/արեգ/արեգակ - հիմքում ընկած է հնդեվրոպական rav արմատը, որը նշանակում է արև
արգանդ - հիմքում ընկած է հնդեվրոպական ara արմատը, որը նշանակում փոր, ծոց
արարել - հիմքում ընկած է հնդեվրոպական ar (խնդրում եմ չշփոթել ar ազնիվ իմաստը ունեցող արմատի հետ, պարզապես ֆորումում բացակայում են որոշ դիակրիտիկ նշաններ, իսկ այս երկու արմատները տարբեր ձևով են արտասանվում) արմատը, որը նշանակում է կազմել, ստեղծել, շտկել:

[Lion]

Հերունու ասածները շատերի մոտ միշտ բարի ժպիտ են առաջացնում
բայց կան ուրիշ գիտնականներ օրինակ Ալեքսանդր Վարպետյանը որի մասին ֆորումում ոչ ոք բան չասեց ինձ թվումա Ալեքսանդր Վարպետյանի մոտ ամենինչ շատ ավելի լուրջա ու արժի կարդալ

Եկեք չհամեմատենք, թեև Ալեքսանդրը իրոք որ մեծ ավանդ ունի և մեծապես մնացել է չգնահատված: Ավելի լավ է հարցը դիտարկենք այսպես – երկու մեծ գիտնականներ անում են նույն գործը...

Հերունին, եկել են այն եզրակացության, որ Ուրարտու պետություն չի եղել: Ի դեպ այդ պետության տեսակետը առաջ է քաշվել հրեաների կողմից, այս վերջինը ես լսել եմ պատմության դասախոսության ժամանակ:

Ճիշտ է – խոսքը Արարատյան թագավորության մասին է /իմ կարծիքով/

Ինչ վերաբերվում է հայերի տեղաբնիկ ու ոչ տեղաբնիկ լինելուն, կան բազմաթիվ տեսություններ դրանց մասին: Օրինակ Կուրգանյան տեսության համաձայն (որը ընդունված է գրեթե ամբողջ աշխարհում, բացի Հայաստանից, Վրաստանից ու Պարսկաստանից), հայերի նախնիները Հայաստան են եկել Բալկաններից, իսկ դրանից առաջ ապրել են ներկայիս Ուկրաինայի և Ռուսաստանի հարավ արևմտյան տարածքում, որը ըստ Կուրգանյան տեսության հանդիսանում է նախահնդեվրոպական ցեղերի հայրենիքը:

Վաղուց ժխտված է և այն այշմ սիրում են կրկնել միայն մեր թշնամիները.

Հերունին շատ Շնորհակալ գործ է կատարում, սակայն քիչ է հավանական, որ նա ճիշտ կհասկացվի:

Ժամանակը նրան կգնահատի

Եթե Բելը իրական կերպար եղել էլ է, ապա հաստատ խեթ չի եղել

Իմ կարծիքով <<Բել>>-ը իրականում Էլամի արքա Մեսիլիմն է /Մ.թ.ա. մոտ 2510-2492/:

Հատված <<Հայ ժողովրդի ռամական Տարեգիրք, Գիրք 1>>-ից

<<...առաջնորդվելով <<Համադրման մեթոդ>>-ով` կարելի է պարզել նաև, թե ով է եղել թշնամիների առաջնորդը` Մովսես Խորենացու հիշատակած <<Բել>>-ը: Այսպես, ինչպես երևում է միջագետքյան սեպագրերի ուսումնասիրություններից, Միջագետքի քաղաք-պետությունների միջև մոտ 200 տարի տևած հյուծիչ պատերազմները մ.թ.ա. մոտ 2500 թ-ին այնքան թուլացրին դրանք, որ համաձայն <<Նիպպուրյան արքայական ցանկ>> անունով պահպանված արձանագրության, այդ ժամանակ. <<Ուրը հաղթվեց և գահը տեղափոխվեց Ավան (Էլամի մայրաքաղաքը – Մ.Հ.)>>: Դրանից հետո որոշ ժամանակ Միջագետքում (առնվազն Քիշում, Լագաշում, Ադաբում և Ումմայում) գերիշխեց Էլամը, որի արքան այդ ժամանակ, համաձայն Լագաշում և Ադաբում գտնված մի քանի իրերի վրա արված մակագրությունների, Մեսիլիմն էր, և որը կրում էր նաև Քիշ քաղաքի լուգալի (այդ ժամանակաշրջանում` քաղաքի ավագանու կողմից ընտրվող կառավարիչ-զորավար) տիտղոսը: Պարզ է դառնում, որ հենց միջագետքյան քաղաքների այս երկարատև և ավերիչ պատերազմների արձագանքներն են, որ պահպանվել են Խորենացու (Գիրք 1, գլուխ 10) մոտ (<<… այն ժամանակ ամեն մի մարդ խելագարված սուրն ընկերի կողն էր կոխում, ձգտում էին մեկը մյուսի վրա տիրելու>>), և դրան հաջորդած պատմության մեջ հայտնի Միջագետքյան քաղաքների քիչ թե շատ կայուն առաջին միավորումն իրականացրած Էլամի և Միջագետքի արքա Մեսիլիմի գործունեությունն է, որ Մովսես Խորենացու կողմից ընկալվել է որպես. <<… և Բելին պատահմամբ հաջողվում է բռնանալ և բոլոր երկրները գրավել>>: Այս սխեմայում լիովին տեղավորվում են նաև Հայկ Նահապետի գործողությունները, որը չհամակերպվեց այս ամենի հետ, և նոր արքայի <<աշխարհանվաճ>> նկրտումները, որը ցանկացավ հնազանդեցնել նաև Հայկին ու նվաճել նրա երկիրը: Ինչ վերաբերվում է հիշատակվող Բաբելոն քաղաքին, որն արձանագրություններում առաջին անգամ հիշատակվում է այս դեպքերից միայն մոտ 200 տարի հետո, այն էլ որպես միայն երկրորդական մի քաղաք, ապա դա ամենայն հավանականությամբ կարելի է բացատրել նրանով, որ նախ այն հիշատակված է Աստվածաշնչում և բացի այդ հետագա հազարամյակներում այն Միջագետքի ամենահայտնի քաղաքն էր և պատմիչների կարծիքով ցանկացած Միջագետքյան տիրակալ բնականաբար հենց այն պետք է ունենար որպես իր մայրաքաղաք: Այսպիսով կարելի է եզրակացնել, որ <<Բել>>-ը իրականում Էլամի և Միջագետքի արքա Մեսիլիմն (մ.թ.ա. մոտ 2500 - ուղ. 2492) է, իսկ նրա` ըստ Խորենացու հետևակ (քանի որ այդ ժամանակ ձին դեռևս չէր օգտագործվում մարտական նպատկներով) բանակը` Էլամի և Միջագետքի քաղաք պետությունների միացյալ բանակը, որը հենց այդ պատճառով էլ իր ժամանակի համար աննախադեպ էր իր մեծությամբ: >>

Դա ունի մի պարզ բացատրություն: Այսօր մեր պատմությունը թաքցվում է: Եվ դա արվում է մեծ հմտությամբ: Կան ազգեր, որոնց ձեռնտու չէ մեր պատմության բացահայտումը: Ու քանի որ այդ ազգերը այսօր մեծ ազդեցություն ունեն աշխարհում կարողանում են թաքցնել այն ամենը ինչ մենք ունենք: Բերեմ մի պարզ օրինակ. ես նկատել եմ, որ ցանկացած գիտական հեռուստաալիքով (մասնավորապես Discovery) շատ պատմական հաղորդումներ են ցուցադրում նվիրված բոլոր ազգերին սկսած հռոմեացիներից վերջացրած հրեաներով: Բայց ոչ մի դեպքում չեն խոսում հայոց պատմությունից, ցույց չեն տալիս մեր հանճարներին, մեր մշակույթի մասին ոչ մի խոսք չի լինում: Միթե մենք չունենք այդ ամենը? Իհարկե ունենք: Ուղղակի դա թաքցվում է:

Դժբախտաբար ճիշտ է:

Մեր պես ժողովուրդներին նոր սպանելու ձև է դա.... սպանել նրան համախմբողին` նրա մշակույթը... ահա թե ինչ են անում....

Մի խելքո մարդ ասել է. <<Եթե ուզում ես ոչնչացնել մի ազգ, մի քանի տասնյակ տարի գրիր նրա պատմության դասագրքերը>>…

Դու փաստեր ես ուզում, բայց միթե փաստ չի հենց այն, որ մենք աշխարհի ամենահպարտ ազգն ենք? Ոչ մի ուրիշ ազգ այդքան հպարտություն չունի: Շատերն են սիրում իրենց ազգը, բայց ֆանատիկ հպարտություն ունեն միայն հայերը: Հարց է առաջանում, ինչով ենք այդքան հպարտանում? Միթե հպարտանում ենք Տիգրան Մեծի անմիտ տարածքներ գրավելով, պարսիկ Արշակունիներով, 301 թվականի եղեռնով կամ հրեա Բագրատունիներով ու պետականության անկումով? Միթե դա է մեր հպարտությունը? Իհարկե ոչ: Դրանք մեր խայտառակություններն են: Մենք հպարտ ենք մեր անցյալով: ԲԱՅՑ ՈՐՆ Է ԱՅԴ ԱՆՑՅԱԼԸ????

Դե լավ, մի շայրահեղացրեք: Տիգրան Մեծը լավ էլ գործ է արել, Արշակունիները շատ արագ ահայացել են, իսկ բագրատունիները ԵՐԲԵՔ հրեա չեն եղել

[Արիացի]

Արիացի ջան, նման Էրվինիկները մոտ 6 միլիարդ են: Հատ-հատ համոզել բոլորին, որ մենք բոլորի նախապապն ենք բավականին անշնորհակալ աշխատանք է: Եվ անիմաստ: Ապուշ Էրվինի օրինակը, որը ոչ մի կերպ չի ցանկանում ընդունել այն պարզագույն իրողությունը, որը ինքը ու իր պապերը հայերից են առաջացել, ընդամենը մի շարքային օրինակ էր, ու Էրվինի ու մեր ազգի մեծերի մեջ համեմատություններ անելն անհեթեթություն է:

Նախ բարև հարգելի Տրիբուն ջան: Ասեմ, որ քո գրածները իմ վրա լուրջ տպավորություն թողեցին և ես շնորհակալ եմ քեզ դրա համար:
Սկսեմ նրանից, որ դու սխալ ես հասկացել իմ գրածը և ես ընդհանրապես մեր ազգի մեծերին չեմ համեմատում ոչ մեկի հետ, մանավանդ նման թյուրիմացությունների ինչպիսին վերևում քո բերած անձնավորությունն է: Մեր ազգը աշխարհին տվել է այնպիսի հանճարներ, որ նրանց համեմատելը ինչ-որ մեկի հետ իմ կարծիքով անհեթեթություն է ու անիմաստ գործ: Մի կողմ թողնելով այս ամբողջ խոսակցությունը, ես ուզում եմ նշել, որ այդ մեջբերումը Հայերին ուղղված ամենամեծ վիրավորանքն էր, որ ես երբևէ լսել եմ: Այդ պատճառով ես այդպես կտրուկ պատասխանեցի քո գրածին:

Իսկ ովքե՞ր են այդ ազգի մեծերը: Հերունի՞ն…
Իմ համար ազգի մեծերը Մաշտոցն ու Խորենացին են, Նարեկացին, Շիրակացին, Քուչակը, Ֆրիկը, Սևակը, Չարենցը, Խաչատուրյանը, Համբարձումյանը… Այնպես որ, խնդրում եմ, Հերունու պես, առանց փաստերի եզրակացություններ մի արա, թե ում եմ ես բանի տեղ դնում ու ում չեմ դնում:

Շատ հաճելի է, որ դու գնահատում ու հպարտանում ես մեր ազգի հանճարներով: Դրանց կարելի է ավելացնել հազարավոր նոր անուններ: Իմ կարծիքով նույնիսկ հանցանք է քո նշած մարդկանցով չհպարտանալը(խնդրում եմ սխալ չհասկանալ հանցանք բառը): Միայն այն, որ ես այդ մարդկանց հայրենակիցն եմ, ինձ թույլ է տալիս առանձնահատուկ հպարտությամբ ասել, որ ես ՀԱՅ եմ: Բայց այնուամենայնիվ փաստը այն է, որ դու այնքան ես այդ Էրվինի ասածը բանի տեղ դնում, որ նույնիսկ համարձակվում ես նրա զառանցանքը մեջբերել այստեղ: Հուսով եմ դու հասկանում ես, որ դա զառանցանք է և որ դրանով վիրավորում ես քո շատ հայրենակիցների:
Ինչ վերաբերում է Հերունուն, ապա նորից մի կողմ թողնելով այս զրույցը կուզենայի նշել, որ նա շատ մեծ գիտնական է իր մասնագիտության բնագավառում և ներկայումս նրա նման խելոք մարդիկ քիչ են: Եվ այն, որ նա փորձել է պարզել Հայ ազգի ծագումնաբանությունը և հասել է իր նպատակին, նրան ավելի մեծ մարդ է դարձնում: Հարցը նրանում չէ, թե նրա գրածները ինչքան են ճիշտ և ինչքան սխալ (ընդհանրապես չե՞ս մտածել, որ միգուցե նրա գրածները ճիշտ են): Նա այն եզակի անձնավորությունն է, որ կարողացավ բացահայտել Քարահունջի առեղծվածը առանց որևէ պետական աջակցության: Եթե մի կողմ թողնենք նրա այլ գործերը, կարծում եմ դու էլ կհամաձայնես, որ Քարահունջում նրա բոլոր հետազոտությունները եղել են զուտ գիտական և ունեն լուրջ գիտական հիմնավորումներ: Հենց միայն այսքանը հերիք է նրան հարգելու, կամ գոնե ամենաքիչը չծաղրելու համար: Այս պատճառով խնդրում եմ մի քիչ հարգանք ցուցաբերել նրա նկատմամբ: Առանց այդ էլ մեր հասարակությունում շատ մարդիկ կան, որոնք չեն հարգում գիտնական մարդկանց և դա էր պակաս, որ խելոքներն էլ սկսեն միմյանց չհարգել:

Այն որ ես լուրջ չեմ ընդունում Հերունու զառանցանքը, դեռ չի նշանակում, որ ես չեմ հպարտանում իմ ազգային ինքնությամբ: Ես ավելի քան հպարտ եմ իմ ՀԱՅ ինքնությամբ, ու այդ ինքնությամբ հպարտանալու համար կարիք չունեմ ամբողջ աշխարհին ապացուցել անապացուցելին, ու ինձ համարել բոլորի նախնին, որ հպարտանամ ինքս ինձնով: Ես հպարտանում եմ իմ մշակույթով, այն ամենով ինչ ունենք, իմ գրականությամբ, իմ երաժշտությամբ, ճարտարապետությամբ, արվեստով: Մենք մարդկային քաղաքակրթությանը լուրջ ժառանգություն ենք թողել, ու պետք է հպարտանանք նրանով ինչ ունենք, ու չընկնենք ծայրահեղությունների մեջ:

Երբեք չե՞ս մտածել, որ ես կարող է ավելի հպարտ լինեմ իմ ինքնությամբ, քան դու, որ դեռևս գտնվում ես փնտրտուք մեջ ու ցանկանում ես արմատներդ գտնել հեռավոր անցյալում, որ ինչ-որ մեկին ապացուցես, թե ինչու ես դու այդքան հպարտ քո հայ լինելով:

Աստված մի արասցե, որ ես հանկարծ կասկածեմ, թե ես մեկից ավելի հպարտ եմ իմ ազգությամբ: Ես երբեք չեմ համեմատում, թե հայերից ով է ավելի հպարտ և ով քիչ: Ես պնդում եմ միայն հակառակը և եթե նկատել ես, ես գրել եմ, որ մենք ավելի քան հպարտ ազգ ենք, մեկս մյուսից հպարտ: Մենք ունենք ֆանատիկ հպարտություն (կրկին խնդրում եմ սխալ չհասկանալ ֆանատիկ բառը): Այդ հպարտության համար մենք իրոք կարիք չունենք ոչ մեկին ոչ մի բան ապացուցելու, այդ թվում նաև առաջին սափիենսը լինելը: Եվ ընդհանրապես մեր հպարտությունը դրա հետ կապված չէ: Ես ոչ թե պնդում եմ, որ <<մենք առաջինն ենք ու այդ պատճառով հպարտ ենք>> ինչպես դու ես հասկացել, այլ պնդում եմ <<մենք չափազանց հպարտ ենք, այդ պատճառով մենք ավելի խոր պատմություն ունենք>>: Փիլիսոփաները և տրամաբանության մասնագետները կասեին, որ դու պատճառահետևանքային կապը շփոթել ես:

Հայ ինքնությունն իր մեջ շատ ավելի բարձր արժեքներ է պարունակում, քան «առաջին սափիենսը հայ է եղել» պարադոքսը:

Անկասկած դու ճիշտ ես:

Ընկեր, թուրքերի վրա բոլորս էլ թքած ունենք: Մեր մեջ ասած ես նույնքան թքած ունեմ նաև ֆրանսիացիների, գերմանացիների, իտալացիների ու մնացած բոլոր ազգերի վրա: Եթե ինձ հնարավորություն տան երկրորդ անգամ լույս աշխարհ գալ, ապա նորից կուզենամ հայ ծնվել: Չեմ հասկանում միայն, թե ազգի վեհությունն ու հզորությունը ինչ կապ ունեն առաջին կամ երկրորդ սափիենսի հետ: Ի՞նչ ես կարծում, եթե հանկարծ բոլոր թուրքերը մեկեն հասկանան որ մենք իրենց նախապապն ենք, կվախենան մեզանից ու հետ կտան մեր բոլոր հողերը:

Մեր հանճարեղությունն էլ որևէ կերպ մեզ չի սարքում առաջին սափիենսեը: Տեսե՞լ ես ասենք հունական ճարտարապետական գլուխգործոցները, կամ ծանոթ ես նրանց հանճարեղ փիլիսոփաների աշխատությունների հետ, կամ չինացիների, կամ հնդիկների, կամ ացտեկների ու մայաների… հանճարեղ քաղաքակրթություններ են:

Իհարկե հավատում եմ, որ դու թքած ունես այդ բոլոր ազգերի վրա, բայց եթե ես ասում եմ որ թքած ունեմ նրանց վրա, ապա դա նշանակում է, որ ես նրանց ինչ-որ բան ապացուցելու կարիք չունեմ: Ես այստեղ գրառում չեմ անում նրա համար, որ այլազգիներին ապացուցեմ ինչ-որ բան, ես դա անում եմ միայն իմ ու քո համար ու մեր ազգի մարդկանց համար: Ես կարիք չունեմ կարդալու ինչ-որ եվրոպացու կարծիքը հայերի մասին ու այդ կարծիքը արտահայտել այստեղ: Ինձ դա պետք չէ: Իսկ քո վերևի մեջբերումը Էրվինի մասին և հիմիկվա գրածը իրար հակասում են և հուսով եմ դու ինձ կբացատրես, թե ինչպես թքած ունես բոլորի վրա ու նման եվրոպացու մեջբերում ես անում:
Իսկ ինչ վերաբերում է թուրքերին, ապա հողերը վերադարձնելը այս թեմայի հետ ընդհանրապես կապ չունի:

Այն որ դու կասկածում ես բոլոր հայերի հայ լինելու մեջ, ինձ մոտ մի հարց է առաջացնում, որին հատկապես խնդրում եմ պատասխանել - Ինչպե՞ս ես սահմանում հայկական ինքնությունը:

Իմ կարծիքով դու նորից սխալ ես հասկացել: Ես երբեք չեմ կասկածում, որ ինչ որ հայ հայ չէ: Բայց ես կասկածում եմ, որ կան մարդիկ, որոնք հայ են ձևանում, բայց իրականում հայ չեն: Ես կասկածում եմ, որ մեր հասարակությունում ոչ հայերը շատ են: Օրինակ ես կասկածում եմ, որ մեր հասարակությունում կան թուրքական ծագում ունեցող անձնավորություններ, որոնք թաքնված են: Նշեմ, որ սա միայն կասկածանք է և ուրիշ ոչ մի բան:

Արիացի, չեմ հասկանում, թե առանց կոնկրետ փաստերի ինչ տրամաբանության մասին կարող է խոսք լինել:

Եթե չես հասկանում բացատրեմ. Մարդը սկսում է տրամաբանել այն դեպքում, երբ փաստերը այլևս չեն օգնում: Եթե մարդուն ամեն ինչ հայտնի լիներ, օրինակ եթե լիներ մի մեքենա, որը ամեն հարցին ճիշտ ու սպառիչ պատասխան է տալիս, ապա մարդը այլևս կարիք չէր ունենա սովորելու ու առավել ևս տրամաբանելու: Բայց, քանի որ այդպիսի մեքենա չկա ու չի կարող լինել, ապա մարդը միշտ տրամաբանելու ու մտածելու բան կունենա (բարեբախտաբար): Հուսով եմ հասկացար, որ մարդը սկսում է մտածել, տրամաբանել ու դատողություններ անել, երբ փաստերը քիչ են կամ չկան: Կոնկրետ փաստերը դեռ շատ քիչ բան են և հենց նենց առանց նույնիսկ հասկանալու կարդալ ու արտաբերել փաստերը կարող է ամեն մարդ: Ավելի կարևոր ու նշանակալից են փաստերից արված տրամաբանական եզրակացությունները, որը տրված չէ ամեն մարդու: Դա կարող են անել միայն մաթեմատիկոսները և մաթեմատիկական մտածելակերպ ունեցող մարդիկ:
Բայց տեսնում եմ, որ այստեղ առանց փաստերի չի լինում, դրա համար պիտի սկսեմ մի քանի չոր փաստեր բերել:
Խեթական աղբյուրները նշում են, որ հայկական լեռնաշխարհի ժողովուրդն է եկել իրենց երկիր և այնտեղ զարգացրել շինարարությունը և հողագործությունը: Նրանք նշում են, որ այդ ժողովուրդը նավարկել է Եփրատ գետով, և նրանց նավերի տարողությունը հիմիկվա չափումներով հասնում է մինչև 150 տոննա: Այդ ժողովուրդը առաջինն է կարողացել կենդանիներին ընտելացնել և բուծել: Նրանք առաջինն են բուծել ձիեր: Այդ ժողովուրդը նաև առաջինն է իմացել քարից մետաղ ստանալու գաղտնիքը: Այդ ժողովուրդը նաև ունեցել է զարգացած գիտություն (Քարահունջում հետազոտությունները սրա մի վառ ապացույցն են) և մ.թ.ա. 3-րդ հազարամյակում նույնիսկ ավարտել է բոլոր համաստեղությունների դիտարկումը ու անվանակալումը: Դա է պատճառը, որ մենք այսօր ունենք բոլոր համաստեղությունների ու մոլորակների ազգային անունները, միջազգային ընդունված անուններից տարբեր: Ուշադրություն դարձրեք, որ այդպիսի անվանումներ միայն մեր ազգը ունի:
Բասքերի ու անգլոսակսերի հայկական ծագման մասին շատ փաստեր կան: Նույնիսկ բասքերը դա ընդունում են ու իրենց ժողովրդի մեջ պահպանված են զրույցներ այն մասին, որ իրենց նախնիները եկել են Հայաստանից, և նրանք իմացել են քարից մետաղ ստանալու գաղտնիքը: Իսկ այն որ անգլիական գահի վրա Արարատն է պատկերված, շատ բան է ասում:
Սա միայն այն մի փոքր և գուցե ոչ ամենակարևոր փաստերն են Հայ ազգի անցյալի մասին: Փաստեր իհարկե շատ կան և հիմա այնպիսի վիճակ է, որ ինչպիսի ուղղությամբ էլ մոտենում ես հին աշխարհի պատմությանը, ապա ամեն տեղ հայերն են: Հետզհետե այդ փաստերը շատանում են: Բայց ամեն փաստ էլ միշտ կասկածելի է, այդ պատճառով միայն դրանց վրա հիմնվելը սխալ է:

[Արիացի]

Ինչպե՞ս ստացվեց, որ հանկարծ ամենախելամիտ մարդը Հերունին դուրս եկավ: Չե՞ս կարծում, որ մի ինչ-որ վիետնամցի գիտնական էլ, նույն տրամաբանությամբ, կարող է դատողություններ անել, ու եզրակացնել որ Անանիա Շիրակացին ուզբեկ էր: Կամ եթե բոլորս Հերունու եզրակացություններն ընդունում ենք որպես անառարկելի ճշմարտություն, ապա հավատա, Աստվածաշնչում մի գլուխ պակասում է, ու ոչ թե վերջից, այլ սկզբից: Աշխարհարարումը պետք է սկսվի Հերունու տեսությամբ: Ի սկզբանէ ՀԱՅԸ ստեղծեց Աստծուն, հետո Աստուած ստեղծեց երկինքն ու երկիրը:

Արի արդեն մի կողմ թողնենք Հերունուն: Էդ մարդը երևի արդեն չի կարում գիշերները քնի էնքան խոսացինք նրա մասին: Ես արդեն մտածում եմ, որ մեր հասարակությունը դեռևս պատրաստ չէ նման գրքերի ընթերցմանը: Դրա համար լավ նախապատրաստական աշխատանքներ են պետք:
Ինչ վերաբերում է վիետնամցուն ու Շիրակացու ուզբեկ լինելուն, ապա Շիրակացին չի կարող ուզբեկ լինել, որովհետև նա Շիրակացի է, Շիրակը Հայաստանի հյուսիսում է, երբեք Ուզբեկստանի կազմի մեջ չի եղել և Ուզբեկստանում էլ Շիրակ անունով մարզ չկա(ճշտել եմ, որ հետո չասեք առանց հիմնավորման գրում ես):
Իսկ Աստվածաշնչի վերաբերյալ, ասեմ քեզ, որ ես աթեիստ եմ, և քո գրած վերջին նախադասությունը ինչ-որ չափով նման է իմ այն կարծիքին, որ ոչ թե աստված է մարդուն ստեղծել, այլ մարդն է աստծուն ստեղծել: Հուսով եմ կհասկանաս ինչ նկատի ունեմ:

Իսկ, ով է ասում որ Քարահունջը հենց այնպես է ստեղծվել: Քարահունջի պես առեղծվածներ աշխարհում որքան ուզես կան. Զատկի կղզու արձանները, Նասկայի նկարները, կորած քաղաքներ ինդոնեզիական ջունգլիներում…

Քո ասած մոնումենտների մասին տեղեկություն չունեմ ցավոք: Քարահունջի մասին խոսելիս պետք է հասկանալ, որ դա զոհաբերություններ անելու կամ ասենք բլոտ խաղալու վայր չի եղել, ինչպես մի շարք մարդիկ են պատկերացնում: Եթե մարդը 7000 տարի առաջ այդպիսի կոթող է շինել, ապա դրա շինելը եղել է պահանջմունք առօրյա խնդիրներ լուծելու համար: Հենց անմիտ զոհաբերությունների մասին սխալ պատկերացումներն են, որ թույլ չեն տալիս հին աշխարհի պատմությունը ավելի ճիշտ պատկերացնել: Իմ կարծիքով չի կարող մարդը եգիպտական բուրգ սարքել (խոսքը հայերի մասին չէ, սա ընդհանրապես եմ ասում) ու այնքան տգետ լինել, որ հենց նենց զոհաբերություններ անելուն լուրջ վերաբերվել: Իհարկե ես չեմ ասում, թե զոհաբերություններ չեն եղել, ես ուղղակի ասում եմ, որ դրանք այնքան արժեքավոր չեն, եղել ինչքան հիմա ներկայացնում են:

Այնքան ակնհայտ է, որքան այն որ սափիենսը առաջացել է Հիմալայներում, կամ Կիլիմանջարոյի փեշերին:

Ոչ, հարգելիս: Հիմալայներում պայմանները շատ ցուրտ են, այդ պատճառով այնտեղ զարգանալու ու մարդ առաջանալու պայմաններ չկան: Նույն ձևով էլ Կիլիմանջարոյում շատ տաք են պայմանները: Եթե հասկանում ես, որ մարդու ձևավորման մեջ ամենակարևոր դերը ունեն բնակլիմայական պայմանները, ապա կհասկանաս ինչի մասին եմ գրում: Խորհուրդ կտամ այս հարցերի մասին ավելի լուրջ մտածես:

Արիացի, եթե դու հրաժավում ես քո փաստարկված պատմությունից ու ցանկանում ես հպարտ լինել քո հայ լինելով բոլորի կողմից միայն դառը ժպիտ ու կարեկցանք առաջացնող տեսությամբ, քո գործն է: Բայց լավ կանես մեր բոլորի կողմից սիրված ու ընդունված, թեկուզ շատ դեպքերում դաժան ու անարդարացի պատմությունը խայտառակություն չկոչես:

Ընդունում եմ, մի քիչ չափազանցված էր գրածս:

Պաշտում եմ Սևակին…

Թույլ տուր կասկածել, որ Սևակը «Մենք քիչ ենք, սակայն մեզ հայ են ասում» գրելով ի նկատի ուներ այն, որ մենք առաջին սափիենսն ենք: Նա հաստատ ի նկատի ուներ այն, ինչ ես գրել եմ առաջին պարբերության մեջ: Նա հապրտ էր նրանով ինչ ունի, ու չէր ցանկանում ավելին ունենալ հայ լինելով հպարտանալու համար: Շնորհակալություն որ տվեցիր այս միտքը: Հիմա Սևակի նույն բանաստեղծությունից մի մեջբերում անենք, ու ինքդ տես ու հասկացիր, թե ինչ էր ուզում ասել Սևակը.

Մենք քիչ ենք, սակայն մեզ հայ են ասում։
Մենք մեզ ո՛չ ոքից չենք գերադասում։
Պարզապես մենք էլ պիտի ընդունենք,
Որ մե՛նք, միայն մե՜նք Արարատ ունենք,
Եվ որ այստեղ է՝ բարձրիկ Սևանում,
Երկինքը իր ճիշտ պատճենը հանում։
Պարզապես Դավիթն այստեղ է կռվել։
Պարզապես Նարեկն այստեղ է գրվել։

Ի՞նչ ես կարծում, Նարեկը երբ է գրվել, քրիստոնեական, թե նախաքրիստոնեական ժամանակաշրջանում:

Քո բերածը այդ բանաստեղծության ընդամենը առաջին ութ տողն է: Չնայած այդ ութ տողն էլ շատ բան են ասում իմ ասածի օգտին:

Մենք մեզ ոչ ոքից չենք գերադասում
Այսօրվա հայերը հաստատ այս հատկությամբ չեն օժտված:

Միայն մենք Արարատ ունենք
Հաշվի առնենք, որ Նոյը Արարատի գագաթին է իջել ըստ Աստվածաշնչի: Սևակի այս նախադասությունը շատ բան է ասում նրա պատկերացումների մասին:

Պարզապես Դավիթն այստեղ է կռվել
Դավթի էպոսը ունի ավելի հին պատմություն, քան արաբական խալիֆայության տարիներն են: Այն վերականգնվել է այդ տարիներին:

Պարզապես մենք մեր դարավոր կյանքում,
Երբ եղել ենք շատ ու եղել կանգուն,
Դարձյալ չենք ճնշել ուրիղ մեկ ազգի,
Ոչ ոք չի տուժել զարկից մեր բազկի,
Դարեր են եկել ու դարեր անցել,
Ոչ մեկի վրա մենք չենք բռնացել,
Եթե գերել ենք, լոկ մեր աչքերով,
Եթե տիրել ենք լոկ մեր ձիրքերով,
Եթե իշխել ենք գրքերով միայն,
Ու եթե ճնշել վերքերով միայն…
Գուցե ասես, թե սա ինչի մասին է քո կարծիքով?
Կարամ շարունակեմ, բայց պետք չի: Նախ շատանում է գրածս, հետո էլ ժամանակս չի ներում: Միայն ասեմ, որ սա միայն մի բանաստեղծություն է: Բայց նման գործեր ունեն մեր բոլոր գրողները: Ուղղակի պետք է կարդալուց հասկանալ:

Մի ընկերական խորհուրդ, եթե կընդունես: Ապագային լավատեսորեն լայելու համար արմատները պետք չէ ևս մի քանի հազար տարով հետ տանել:

Եթե հանկարծ քո ու Հերունու նման մտածողները մեծամասնություն կազմեն հայ հասարակության մեջ, մենք կկործանվենք, քանի որ ազգի աառաջ այսօր ծառացած լուրջ հիմնախնդիրները լուծելու փոխարեն, պիտի սկսենք իրար ջան ու ղուրբան ասել, թե ինչքան հին ենք մենք: Առանց այդ էլ միայն դրանով ենք զբաղված առավոտից իրիկուն, արդեն որքան ժամանակ է:

Ու արդյո՞ք մեր համախմբվելու համար անհրաժեշտ է բոլոր հայերին համոզել, որ առաջին սափիենսը հայ էր: Ուրիշ ավելի հետաքրքիր գաղափարների շուրջ չե՞նք կարող համախմբվել:

Խորհուրդդ ընդունելու կարիքը չունեմ, քանի որ ես դա գիտեմ: Ես չեմ փորձում արմատներս հետ տանել ապագային լավատեսորեն նայելու համար (նորից ոնց որ պատճառահետևանքային կապը շփոթել ես): Եթե ես արմատներս հետ եմ տանում, ապա միայն նրա համար, որ ինձ միշտ հետաքրքրել է իմ անցյալը: Եթե քեզ չի հետաքրքրում դա քո պրոբլեմն է, բայց դա չի նշանակում, որ ոչ մեկը չպիտի հետաքրքրվի: Ինչքան նայում եմ անցյալին այնքան այդ անցյալը հետ է գնում ու չի ավարտվում: Մենք ասում ենք Արտաշես Առաջին, բայց պարզվում է, դրանից առաջ եղել է Ուրարտու: Նայում ենք Ուրարտուին պարզվում է, դրանից առաջ եղել է Նաիրի ու Արա Գեղեցիկ: Ասում ենք Նաիրի պարզվում է դրանից առաջ եղել է Հայկ: Ասում ենք Հայկ պարզվում է դրանից առաջ եղել է Արամ թագավորների մի ամբողջ դարաշրջան և հասնում եմ մի կետի, երբ ոչ մի ազգ չկար, բայց մենք կայինք: Երբ Ղևոնդ Ալիշանը ապացուցեց, որ Հայկը իրական կերպար է ու որ նա Բելին սպանել է մ.թ.ա. 2492 թվականին, քո նման մարդիկ նրան ծաղրում էին: Եվ նա ընդամենը մի բան ասաց. <<Չկա ավելի հեշտ բան, քան չընդունելը և մերժելն է, սակայն ամենից դժվարը ճշմարտությունը հերքելն է>>: Դարեր շարունակ փորձ է կատարվել ճշմարտությունը հերքել, բայց դա ոչ մեկին չի հաջողվել: Հաջողվել է, բայց մասամբ և միշտ էլ ճիշտը ջրի երես է դուրս եկել: Ինչ վերաբերում է ապագային ու մեր ազգի առջև ծագած խնդիրներին, ապա այստեղ ես համոզված եմ, որ մեր ազգի հզորությունը ու պետք եղած ժամանակին համախմբվածությունը միշտ մեզ դուրս է բերելու ցանկացած դժվարին իրավիճակից: Իմ, քո և մեր մնացած բոլոր եղբայրների ու քույրերի օգնությամբ մենք կլուծենք բոլոր խնդիրները ու կհպարտանանք մեկս մյուսով: Մեր համախմբվելու համար ոչ միայն պետք չէ բոլորին ապացուցել, որ մենք առաջինն ենք, այլ ավելին, մեր համախմբվելու համար ոչինչ պետք չէ, միայն հայի արյուն: Բայց երբեք անցյալը հետազոտելը և հայերի ակունքները գտնելը ավելորդ ու անհիմն չի կարող լինել:

[Տրիբուն]

Ի դեպ Աճառյանը իմ համար շատ ավելի մեծ հեղինակություն է վայելում քան Հերունին:

Ինչպես Գալաթեան իմ դեպքում, այնպես էլ ես այս դեպքում ստորագրում եմ յուրաքնաչյուր բառի տակ:

Այս մի տողը հատկապես առանձնացրել եմ, քանի որ ցանկանում են իմ կողմից էլ նշել, որ Աճառյանի նման գիգանտ գիտնականի ու Հերունու միջև համեմատություն անելը նույն բանն է, որ Արամ Խաչատուրյանին համեմատենք Արամ Ասատրյանի հետ, այն հիմնավորմամբ, որ երկուսն էլ երաժշտություն են գրել: Նախորոք ներողություն, եթե որևէ մեկը համեմատությունից անձնապես վիրավորվում է:

Անկեղծ ասած Werewulf-ի պատասխանները Տրոյանին այնքան տեղին ու տրամաբանված են, որ ավել որևէ բան գրելու կարիք չկա, բայց ամեն դեպքում հաջորդիվ մի քանի լրացումներ ես էլ կանեմ:

[Տրիբուն]

Նախ նշեմ, որ Տրոյան ջան չէ, այլ TuroJan:
Դու ինձ ճիշտ չհասկացար, ես չեմ արհամարում 301թ.ից հետո մեր մշակույթը: Պարզապես, այն արժեքները, որ դու էլ նշեցիր, այնպիսինն են, որ դրանից էլ ավելի գնահատելի արժեքներ ունեն այլ ազգեր: Այն կոթողները, որ դու ես նշում, շատ թույլ են, եթե դա ներկայացնենք, ասենք իտալացիներին կամ ...

ՏուրոՋան Ջան, իսկ ով ասեց, որ մեր ստեղծած արժեքները պարտադիր պիտի չգերազանցված լինեն: Ճիշտ եք, ասենք եթե Փարիզի Աստվածամոր Տաճարը դնենք Անիի Մայր Տաճարի կողքը, ու մի ինչ-որ ամերիկացու ասենք որն է է ավելի վեհաշուք ու գեղեցիկ կառույց, ամերիկացին զուտ վիզուալ գնահատական տալով, ամենայն հավանականությամբ կասի, որ Փարիզի տաճարը շատ ավելի լավն է: Բայց դա բոլորովին չի նվազեցնում Անիի Մայր Տաճարի արժեքը: Դա արտակարգ կառույց է` ճարտարապետական ուրույն, զուտ հայկական, լուծումներով: Դա չի կարող համարվել թույլ կառույց: Թույլ ինչի՞ նկատմամբ: Բայց դա էլ էական չէ: Էական այն է, որ ես գիտեմ դրա ստեղծման պատմությունը: Ես գիտեմ, որ դա իմ պապերի ստեղծած կառույցն է: Իրականում գոյություն ունեցող կառույց է: Ես հպարտանում եմ իմ տաճարով ու ինձ բոլորովին չի հետքրքրում, որ Իտալիայում կա Սուրբ Պետրոսի տաճար որը քսան անգամ իր չափերով գերազանցում է իմ Տաճարին: Ու ես կարիք չունեմ ընկնել փնտրտուքների մեջ ու փորձել գտնել մի ինչ որ անհայտ կառույց որը կգերազանցի կամ չի գերազանցի Սուրբ Պետրոսի տաճարին: Ես աշխատանքի բերումով շատ եմ ճանապարհորդում ու հիանում եմ Եվրոպական մշակույթով, Հռոմի Կոլիզեյով, Աթենքի Ակրոպոլիսով: Բայց դրանից իմ զգացմունքները Տաթևի վանքի նկատմամբ չեն փոխվում: Ես պաշտում եմ Տաթևի վանքը, քանի որ դա իմն է: Ու կարիք չունեմ Կոլիզեյից ավելի նշանակալի շինություն գտնել Հայաստանում: Կամ փնտրել ու չգտնել, բայց ենթադրել որ եղել է, ու դժգույն համեմատություններ անել: Ես հաճույքով ու խորությամբ ուսումնասիրել եմ Հռոմի, Հունաստանի, Պարսկաստանի, Ասորեստանի, Ռուսաստանի, Եվրոպայի ընդհանրապես պատմությունը, բայց դրանից իմ ժողովրդի պատմությունը իմ աչքերում չի նվազել: Ընդունիր քոնը այնպես ինչպես որ այն կա: Մի փորձիր գտնել ավելին ու քեզ դնել ծիծաղելի վիճակի մեջ:

ՏուրոՋան Ջան, դու հասկանում ես, որ քո հետևյալ տողերը “..շատ թույլ են, եթե դա ներկայացնենք, ասենք իտալացիներին կամ…” սուր թերարժեքության բարդույթ է:

Ասում ես չենք կարող ներկայացնել: Իսկ ի՞նչ ես առաջարկում ներկայացնել: Հռիսփսիմեի տաճարը քանդենք ու Հայաստան էկող տուրիստների վրա Հերունու գրեքերի անգլերեն թարգմանությունը վաճառե՞նք: Ասենք, տեսեք ունեցել ենք, պռոստը հիմա չկա էլի, ներող կլնենք: Բայց դուք կարդացեք, ձեր հյուրանոցի համարներում նստած, քանի որ եթե դուրս գաք, նայելու բան մեկա չեք ունենանալու:

Ցավոք դրանց մասին ինֆորմացիա շատ քիչ կա:
Կբերեմ օրինակներ դրանցից.
Այժմ մշակվել է, որ հայերս ունենք, մոտ 5000 հատ ազգային պար: Իսկ սա մի մասն է, որ պահպանվել է իրական քանակից: Հայերս յուրաքանչյուր արարողության համար ունեինք դրան համապատասխան պար.... դա լինի թե տխուր, թե ուրախ:
Օրինակներ:
Հատուկ պար կա այն երիտասարդի համար, որի հայրը վաղաժամ հեռացել է կյանքից, և նա պատրաստվում է ամուսնանալ: Երիտասարդն իր հոր տապանաքարի վրա պարում է այդ պարը, և ստանում իր հոր օրնությունը:
Վաղաժամ մահացած երտասարդի մայրը, իր որդու թաղման ժամանակ, հատուկ պարով. սպիտակազգեստ, կպարի մինչև գերեզման որդու դագաղի առջև,... որ որդին տեսնի իր մորը և....
Այսպիսի օրինակներ, դե բնականաբար շատ կան:
Մեր պարերի ձևը, ինչքան հիշում եմ, կոչվում է “ուղիղ”: Հարցը կայանանում է նրանում, որ ոչ մի իրանային խաղեր, /օրինակ լատինաամերիկյան, պորտապար/... այդպիսի շարժումներ չկան պարերի մեջ, քանզի դա բերում է վաղաժամ սեռական հասունացման: Կանանց պարերի մեջ հատուկ է այն, որ պարելու ժամանակ չպետք է երևան կնոջ թեևատակերը, քանի որ այդ անհարգի էր:
Յուրաքանչյուր պարի մեջ, յուրաքանչյուր շարժում ունի իր իմաստը և կատարելու հատուկ ձևը:
Սա այն չնչին ինֆորմացիան, որ ես կարողացա տալ մեր հզոր արժեքներից մեկի` պարի մասին... ես դեռ ավելի կլրացնեմ ինֆորմացիան այս նյութում:
301թ. քրիստոնեությունից հետո, ավերվեց մեր ամբողջ մշակույթը... այնուհետև եկեղեցու կողմից սկսեցին հետապնդվել պարուսուցիչները: Ժողովրդի պահպանողական գծի շնորհիվ, դեռևս բան պահպանվել է:

Դու խոստացել էիր ինչ-որ փաստեր ներկայացնել: Եթե դու 5000 պարի առկայությունը համարում ես ապացույց այն բանի, որ մենք առաջին սափիենսն ենք, ապա կներես, փաստը չի ընդունվում:

Ամեն դեպքում, շատ հետաքրքիր հետազոտություն է: Ինձ դուր եկավ: Կարդացել էի սրա մասին, շնորհակալություն, որ հիշեցրիր:

Քրիստոնեության ընդունումից հետո, նախաքրիստոնեական մշակութային արժեքներ շատ երկրներում են վերացվել: Ընդհանրապես քաղաքակրթություններն իրար հաջորդելիս, նախորդից շատ բաներ փոխառելով շատ բաներ էլ ոչնչացրել են: Ի միջի այլոց, Հայկական Առաքելական Եկեղեցին երևի այն առանձնահատուկ դեպքն է, որը հեթանոսական ավանդույթներից շատ բան է պահպանել, ի տարբերություն ասենք Կաթոլիկ կամ Ուղղափառ եկեղեցիների: Միայ Վարդավառի տոնն ինչ ասես արժե:

Միանշանակ ընդունում եմ, որ կարելի է հետազոտություններ կատարել ու ասենք գտնել մեր պարերի արմատները, վերականգնել որոշ ավանդական պարեր: Ինձ էլ առանձնապես դուր չի գալիս Թաթուլ Ալթունյանական պարային արվեստը, սովետի ազագերի բարեակամության սինդրոմով, տարօրինակ տարազներով, հյուսիս-կովկասյան մոտիվներով:

5.000 կամ 50.000 պարի առկայությունն էլի մեզ առաջին, երկրորդ կամ տասներորդ սափիենս չի սարքում:

Բայց քանի որ դու ըստ քեզ փաստ ես ներկայացրել (անհայտ է թե ինչ ապացուցելու համար), ապա երկու փաստ ի հակադրում քո բերած մեկ “փաստի”, ինչպես խոստացել էի: Չնայած գրազ չես եկել:

1. Հնդկական Բրահատ-Նատյամ պարային ոճը համարվում է աշխարհի հնագույն դասական պարերից մեկը: Երաժշտությունը, որի տակ պարում են այս պարը իր արմատներով գնում է մինչև հինդուիզմի ակունքները` Բհատկի: Պարային շարժումների գրեթե բոլոր տարրերը կարելի է գտնել հինդուիստական տաճարների վրա արված քանդակներում:
2. Պաղեստինի տարածքում հայտնաբերվել են բազմաթիվ կավե ամաններ, որոնք թվագրվում են մ.թ.ա երրորդ հազարամյակով, ու որոնց վրա նկարված են պարային տեսարաններ:

Հիմա հարց. Է հետո ի՞նչ: Ինչ մի մեծ բան է ասենք շատ ու քիչ պար ունենալը: Հիմա չսկսենք առանձին դետալներ քննարկել, թե հայկական “ուղիղ” պարն է ավելի առաջնային հոմոսափիենսական թե հնդկական Բրահատ-Նատյամը: Քանի որ դա ոչինչ չի նշանակում:

Այբուբենը….

Ինչիպիսի լիրիկական սկիզբ … Այբուբենը… հողն ու ջուրը…
Կներես, շեղվեցի:

Մեր այբուբենը Մեսրոպ Մաշտոցը չի ստեղծել: Բերեմ դրան համապատասխան ամենապարզ փաստերից մեկը:
Ագանթագեղոս պատմիչն իր գիրքը գրել է հայերեն տառերով, իսկ այդտեղ գրված էր, որ ինքն ականատես է եղել 301թ. ից հետո բոլոր իրադարձություններին:
Եղիշեն էլ գրել է, որ Մաշտոցը գնաց փնտրելու. ինչը? հարց է առաջանում: Ավերելով ամբողջ մշակույթը, արգելեցին նաև օգտագործել հայոց այբուբենը..., ոչնչացնելով նաև հայատառ նյութերը/Ագանթագեղոսը պալատի պատմիչն էր/ սակայն 1 դար անց հասկացան, որ չի լինում ժողովրդին սովորեցնել հունական և ասորական գրերով... և Մաշտոցին կարգադրեցին վերականգնել այն: Նա գնաց փնտրելու գեթ մի հայտառ նյութ: և գտավ:
Շատ պարզ է այն եզրակացությունը, որ իբր նա գնաց ուսումնասիրի այլոց լեզուն և այլն... քանի որ այդժամանակ պալատում կաին շատ հույներ և ասորիներ:

Ագաթանգեղոսի նման տրյուկների շաաաատ պատմիչներ են դիմել: Նրանք պատմությունը ներկայացնում են այնպես կարծես թե իրենք ականատեսն են:
Երկու փաստ, ի հակադրում մեկի:
1. Հոմերոսն իր Իլիականը գրելուց նույնպես ամեն ինչ այնպես է նկարագրում, որ տպավորություն է ստեղծվում, որ ինքն ականատեսն էր:
2. Դանթեն Քավարանը, Դժոխքը, Դրախտը նկարագրում է այնպես, որ ինքը մտել է, մի լաաաաաավ ֆռֆռացել է ու դուրս է եկել, որ մեզ բոլորիս պատմի, թե ինչ է այնտեղ կատարվում:

Ու էլի հարց. Է հետո ի՞նչ:

Եղիշեն էլ գրել է, որ Մաշտոցը գնաց փնտրելու. ինչը? հարց է առաջանում: Ավերելով ամբողջ մշակույթը, արգելեցին նաև օգտագործել հայոց այբուբենը..., ոչնչացնելով նաև հայատառ նյութերը/Ագանթագեղոսը պալատի պատմիչն էր/ սակայն 1 դար անց հասկացան, որ չի լինում ժողովրդին սովորեցնել հունական և ասորական գրերով... և Մաշտոցին կարգադրեցին վերականգնել այն: Նա գնաց փնտրելու գեթ մի հայտառ նյութ: և գտավ:
Շատ պարզ է այն եզրակացությունը, որ իբր նա գնաց ուսումնասիրի այլոց լեզուն և այլն... քանի որ այդժամանակ պալատում կաին շատ հույներ և ասորիներ:
Էլի կան փաստեր այս նյութի վերաբերյալ, այնքան շատ ու համոզիչ, որ այն կասկածի տակ առնելը նույնիսկ անհնար է:... եթե ցանկանում եք, կարող եմ բերել:

Փաստորեն 301թվականին արգելել էին, հետո 406 թվականին հանկարծ որոշեցին թույլ տալ: Տարօրինակ է: Մաշտոցը գիտնական էր: Նրա կատարած աշխատանքը թեագնահատելը սրբապծղծություն է: Մաշտոցը արամեական, փյունիկյան ու հունական այբուբենների ու հայոց լեզվի առանձհատկությունների խորը ուսումնասիրության արդյունքում ստեղծել է ունիկալ այբուբեն: Ստեղ են ասել, ղուրբան ըլնեմ Մաշտոցի արևին:

Լավ, ասենք արգելել էին, ոչնչացրել էին: Լավ այդ ոնց են ոչնչացչել որ մի հատ, մի հատիկ, մի ճռթիկ կտոր էտ գրերից չի մնացել: Դու հավատում ես, որ դա հնարավոր է: Հազար տարվա թուրքական լծից ու Ցեղասպանությունից հետո մի հատ հսկայական Մատենադարան ունենք: Այդ ինչպես 301 թվին պիտի ամեն ինչ ոչնչացրած լինեին, որ մի բան չմնար:

Արտաշիսյանները դրամ էին հատում Քրիստոնեության ընդունունից 400 տարի առաջ, բոլոր պահպանված դրամները հունատառ են: Լավ դրանք մարդ չէի՞ն, հայ չէի՞ն, երկու հատ էլ հայատառ դրամ հատեին էլի: Մենք էլ հայտնաբերեինք: Թե մեր դաժան տերտենրերը հատուկ միայն հայատառերն են վերացրել, իսկ հունատառերը պահպանել են:

Լավ, բա ամեն ինչ վերացնելուց հետո Էրեբունիի, Կարմիր Բլուրի ու Վանի սեպագիր արձանագրությունները ինչի՞ չեն վերացրել: Դրանք էլ են չէ՞ նախաքրիստոնեական:

Շարունակելի....

[Տրիբուն]

Շարունակություն....

Էլի կան փաստեր այս նյութի վերաբերյալ, այնքան շատ ու համոզիչ, որ այն կասկածի տակ առնելը նույնիսկ անհնար է:... եթե ցանկանում եք, կարող եմ բերել:

ՏուրոՋան ջան, հա, ցանկանում եմ, գոնե մի հատ համոզիչ փաստ բեր:

Որպես ազգիդ մշակույթով հպարտացող ազգ, քեզ պետք է հետաքրքրի, ապա երբ է ստեղծվել մեր այբուբենը, ուրեմն վաղուց մենք ունենք այբուբեն?
Իսկ եթե վաղուց ունենք այբուբեն, ուրեմն վաղուց դրա կարիքն արդեն ունենք... իսկ որն է այդ կարիքը:

Հետաքրքիր է: Գիտեմ երբ է ստեղծվել; Տղաս 7 տարեկան է, արդեն դպրոց է գնում, ինքն էլ գիտի երբ է ստեղծվել: Ուզում ես զավակիս հոգեկան տրավմա հասցնեմ հիմա: Գնամ ասեմ, բալես քեզ դպրոցում ինչ սովորեցնում են հայոց լեզվի ու այբուբենի մասին մուտիլովկա է:

Հեսա կարիքին մանրապասն անդրադառնանք ՏուրոՋան Ջան:

Սակայն այսպիսք հետազոտություններ կատարելու համար անհրաժեշտ է իմանալ գոնե տարրական մաթեմատիկա, ֆիզիկա, և վերջապես ունենալ սեփական այբուբեն:

Ընգեր, այդպիսի հետազոտություններ կատարելու համար կարելի է օգտագործել սիմվոլների այլ համակարգեր, որոնք այբուբեն չեն, բայց հնարավորություն են տալիս գրանցել աստղադիտական հետազոտությունները: Սա այն դեպքում, եթե Քարահունչի աստղադիտարան լիենելը համարում ենք ապացուցված:

Նույն տրամաբանությամբ կարելի է ասել. Եգիտպատակ բուրգերը կառուցելիս հսկայական չափերի քարե սալեր շատ համաչափ կտրտվել են ու դասավորվել են իրար վրա: Այսպիսի աշխատանքը հնարավոր էր կատարել միային էլեկտրական սղոցով ու վերամբարձ կռունկի օգնությամբ: Ուրեմն եթե Եգիպտացինեը քարերը կտրում էին էլեկտրական սղոցով, ապա նրանք դեռ 5000 տարի առաջ ամոկայան էին կառուցել, որ էլեկտրականություն ստանան: Железная Логика.

Հպարտություն: Նա նշում է, որ հայերիս մեջ չափից դուրս զարգացած է բնավորություն` Հպարտություն: Իսկ այդ բնավորությունը չի առաջացել հաստատ 301թ, ից հետո: Որովհետև, հայ ազգը այդ թվերից հետո ապրել է ավելի շատ խորը հիասթափություններ... հաստատ դա չէ պատճառը, որ յուրաքանչյուր հայիս մեջ կա այդ բնավորությունը: Որեմն մենք ունեցել ենք, ու շատ երկար պահպանել ենք այն, ինչը մեր մեջ սերմանել է այդ զգացողությունը:
Սևակից բերած օրինակը լավն է: Սևակը գոևերգում է հայիս այնպիսի արժեքներ, որն այսօր համարյա թե չի մնացել... իսկ նա եթե չի տեսել այդ արժեքները, ապա ինչպես հանկարծ գովերգեց դրանք... /Մենք քիչ ենք, սակայն մեզ հայ են ասում... հա հետո? Ինչպես կբացատրես այս միտքը? Այսօր մեզ քչերն են հայ անվանում.... կասեն կովկասցի, ասիացի.../
Իսկ ահա Խորենացին ողբում է, ողբում է, սակայն ապրելով մի դարաշրջանում, որը հետագայում անվանվեց ոսկեդար: Ի դեպ ուշագրավ է նաև այն, որ հանկարծ, այբուբենի վերծանումից հետո, ի հայտ եկավ հզոր մտավորականություն, ընդամենը կես դարի ընթացքում:
Ողբում է նաև Նարեկացին? ինչ են նրանք ողբում հայերիս... մենք ավելինն ենք արժանի? իսկ ինչու... ուրեմն եղել ենք ավելին....ահա թե ինչ գիդեին նրանք... որ դու չես ցանկանում ընդւոնել, և կուրացած հպարտանում ես այդ խղճուկ մշակույթով...

Ընգեր, դու էլի մեր մշակույթը խղճուկ էս անվանում ու Զվարթնոցի տաճարին որպես փոխարինող 5000 պար ներկայացնելով, ցանկանում ես ապացուցել, որ մենք ավելի ոգեղեն ու հզոր մշակույթ ենք ունեցել եսիմ երբ: Գիտես ինչ կա, ՏուրոՋան Ջան, ես արդեն ուզում եմ լրջորեն թքած ունենալ բոլոր տեսակի պարերի ու հայտնի ու անհայտ տոմարների ու աստղադիտարանների վրա ու քեզ խիստ խնդրել որ իմ մշակույթը խղճուկ չհամարես:

Նարեկացու Ողբի սեփական մեկնաբանությունն էլ պետք չէ այստեղ որպես կորուսյալ մշակույթի ապացույց ներկայացնել: Նարեկացին հաստատ դա ի նկատի չի ունեցել: Մտքով որ անցնի, թե ինչպես ես այն այժմ մեկնաբանում, լուրջ կփոշմանի, որ գրիչ էր վերցրել ձեռքը: Սևակին էլ թող մենք ինքներս հասկանանք այնպես ինչպես ուզում ենք: Չեմ կարծում, որ Սևակը այդ մի տողով մեզ բոլորիս հուշում է, որ մենք նախաքրիստոնեական այբուբեն ենք ունեցել: Ոչ էլ ցանկանում էր ասել, որ մենք ինչ էր մեկից ավելի հպարտ ենք:

Հա, քանի չեմ մոռացել, հունական փիլիսոփայության ոսկեդարն էլ մ.թ.ա. 6-5 դարերում ծնվեց, ու ոչ մեկի մտքով չի անցնում մտածել, որ հույները մի երկու հազար տարի դրանից առաջ փիլիսոփայություն ունեին, հետո մոռացան, հետո էլի հայտնաբերեցին ու հայդե Ոսկեդար:

Հպարտություն: Նա նշում է, որ հայերիս մեջ չափից դուրս զարգացած է բնավորություն` Հպարտություն: Իսկ այդ բնավորությունը չի առաջացել հաստատ 301թ, ից հետո: Որովհետև, հայ ազգը այդ թվերից հետո ապրել է ավելի շատ խորը հիասթափություններ... հաստատ դա չէ պատճառը, որ յուրաքանչյուր հայիս մեջ կա այդ բնավորությունը: Որեմն մենք ունեցել ենք, ու շատ երկար պահպանել ենք այն, ինչը մեր մեջ սերմանել է այդ զգացողությունը:

Ընգեր, այստեղից սկսվում է արդեն լուրջ թյուրիմացությունը (մնացածը պռոստը թյուրիմացություն է): Նախ ոչ մի բնավորության գիծ չի կարող առաջանալ ու վերանալ ինչ-որ մի տարեթվի: Լավ ասենք մենք միշտ հպարտ ենք եղել, չեմ կասկածում, շաաաատ հպարտ ենք եղել, նաև հանճարեղ: Ու էլի հարց, ով է ավելի հպարտ մենք թե վետնամցիները: Վետնամցու ընտրությունը խսիտ պայմանական է, կարող ես ինքդ մի այլ ազգ ընտրել ու ապացուցել, որ մենք ավելի հպարտ ենք քան այդ ազգը: Չէ, կամ կոնկրետացի վենտնամցու վրա, քանի որ եթե մենք մեր հպարտությամբ առաջին սափիենսն ենք, ուրեմն մենք նաև վենտնամիցների նախապապն ենք: Սրտանց ցանկանում եմ վետնամցիների պորտը տեղը դնել:

Լեզվաբանները եթե մինչ հիմա չեն նկատել Հայոց լեզվի խորությունը, ապա դա չի նշանակում, որ ոչ լեզվաբանի արած հայտնագործությունը այդ հարցում սխալ է: Բնական գիտություններում շատ հայտնագործություններ կատարող անձինք, բնավ էլ չունեն համապատասխան մասնագիտություն:
Ինչ է նկատել Հերունին մեր լեզվի մեջ:

Լեզվաբաններն արդեն այստեղ շատ համոզիչ հակափաստարկներ են բերել: Դրանից ավել որևէ բան չեմ կարող գրել: Բայց Գալաթեայի նշած արտաքնոց ու արվամոլ բառերի հնեա-հայա-արիա-էթմիոլոգիան անկեղծ ցանկանում եմ իմանալ:

[!!Sinner!!]

Ես թքած ունեմ ամբողջ թուրք ազգի վրա:

Տենց մի ասա: Չի կարելի մի ամողջ ազգի վրա թքել մենակ նրա համար, որ մեր թշնամին են: Պիտի իրանցով հետաքրքրվենք, իրանց մասին շատ իմանանք, որ կարանանք պետք եղած ժամանակ տեղ դնենք

Ես ինձ շատ ավելի լավ եմ զգում երբ մի հայի համոզում եմ ՀԱՅ ազգի վեհությունն ու հզորությունը, քան թե դա անում եմ 1000 թուրքի համար:

Տեց հայ կա՞, որին պետք է ապացուցել դա:

Հերունին այդ ձևով հասկացավ, որ Պյութագորասը ՀԱՅ է, իսկ իմ ծանոթներից մեկը հասկացավ, որ Արքիմեդը ՀԱՅ է:

Դե լավ էլիիիիիիի
Որ սենց ես խոսում, ինջ թվում է 12-14 տարեկան մարդ ես…
Ո՞նց կարելիա տենց բաների հավատալ:
Տրիբունը լավ է ասում՝ օբեզյանն էլ ա հայ

Դու փաստեր ես ուզում, բայց միթե փաստ չի հենց այն, որ մենք աշխարհի ամենահպարտ ազգն ենք? Ոչ մի ուրիշ ազգ այդքան հպարտություն չունի: Շատերն են սիրում իրենց ազգը, բայց ֆանատիկ հպարտություն ունեն միայն հայերը: Հարց է առաջանում, ինչով ենք այդքան հպարտանում? Միթե հպարտանում ենք Տիգրան Մեծի անմիտ տարածքներ գրավելով, պարսիկ Արշակունիներով, 301 թվականի եղեռնով կամ հրեա Բագրատունիներով ու պետականության անկումով? Միթե դա է մեր հպարտությունը? Իհարկե ոչ: Դրանք մեր խայտառակություններն են: Մենք հպարտ ենք մեր անցյալով:

գիտե՞ ես սկսեցի լուրջ կասկածել, որ դու ադրբեջանական հերթական քարոզչական մեքենան ես…
Նախ ասեմ, որ ամենահպարտ հասկացողությունը հարաբերական է:
Հետո ասեմ, որ դա հեչ էլ ապացույց չէ:
Մեր հաղթանակները, պատմության փառավոր պահերը դու պարտություն ես համարում
Իմիջիայլոց նկատել եմ, որ արվեստի, կամ լեզվի, գրականության, ոչ թե ճշգրիտ գիտության հետ կապված մասնագիտություն ունես:
Քո պոստերը սենց կարող եմ բացատրել`
1. Դու սենսացիոն բաներ ես գրում, որ քո բացած թեման հետաքրքիր լինի, բայց ինքդ դրան չես հավատում
2. Դու իրոք ետքան միամիտ ես, որ տենց բաների հավատում ես
3. Արդեն ասեցի... հերթական քարոզչական տրյուկ ադրբեջանական հատուկ ծառայությունների կողմից կազմակերպած