«Թոյլատու» բառը արեւմտահայերէն չէ, այլ ՀԱՅԵՐԷՆ է եւ ան արեւելահայ ԲՈԼՈՐ բառարաններու մէջ գոյութիւն ունի...Ռաֆֆիի օրերէն սկսեալ:StrangeLittleGirl-ի խոսքերից
Շատ ու շատ սփյուռքահայեր սկի հայերեն չգիտենԷլ չեմ խոսում, որ ՀՀ բնակչության մեծ մասն արևելահայերեն է խոսում, ու պարտավոր չէ իմանալ արևմտահայերենում նոր մուտք գործած բառերը:
Շնորհակալութիւն սրտցաւութեանդ համար:
Բառարաններում գոյություն ունեցող բառը չի նշանակում, որ պետք ա արհեստականորեն շրջանառության մեջ դնել (բայց բառարաններում լինելու փաստի վրա էլ վստահ չեմ, քանի որ էդպես վստահորեն պնդում եք, որ ԲՈԼՈՐ բառարանների մեջ կա): Ու ընդհանրապես, Ռաֆֆի չէ, Րաֆֆի
Կրնաք Ձեր անունին պէս վստահ ըլլալ, որ ես շատ լաւ գիտէի, թէ հայ մեծ վիպասանը իր անունը գրած է Րաֆֆի՝ Ր-ով: Բայց ահա չեմ ուզեր ընդունիլ, որ հայերէն յատուկ անուն մը սկսի Ր-ով, սա կը հակասէ հայերէնի ուղղագրական սեպուհ սկզբունքներուն: Պէտք չէ մոռնալ, որ Ռաֆֆին շատ համեստ կրթութիւն ունէր, եւ իր ուշադրութենէն կամ գիտութենէն կրնար խուսափիլ ուղղագրական այս տարրական կանոնը: Ցաւալի է, սակայն մինչեւ հիմա ալ կան սփիւռքահայ կիսագրագէտ գրողներ, որոնք յատուկ անունները կը տառադարձեն Ր-ով՝ Րընէ, Րահման, Րուտոլֆ ու էլի ուրիշներ. շատ պարզ է, որ այսպէս գրողներն ալ սկսած են մոռնալ հայերէնը, վաղը պիտի մոռնան իրենց հայութիւնն ալ:Բառարաններում գոյություն ունեցող բառը չի նշանակում, որ պետք ա արհեստականորեն շրջանառության մեջ դնել (բայց բառարաններում լինելու փաստի վրա էլ վստահ չեմ, քանի որ էդպես վստահորեն պնդում եք, որ ԲՈԼՈՐ բառարանների մեջ կա): Ու ընդհանրապես, Ռաֆֆի չէ, Րաֆֆի
Կը նկատեմ, միւս կողմէ, որ վերապահութեամբ կ'ընդունիք «թոյլատու» (Ձեր թերի ուղղագրութեամբ՝ «թույլատու») բառին գոյութիւնը. կը յանձնարարեմ, որ բանաք Էդուարդ Աղայեանի երկհատոր կոթողական բառարանը, այնտեղ պիտի գտնէք «թույլատու» եւ այս հիմքով կազմուած բազմաթիւ ուրիշ բարդ ու ածանցաւոր բառեր եւ հաւանաբար պիտի համոզուիք, որ «թոյլատու»-ն արեւմտահայերէն նորամուտ բառ չէ: Ես, իբրեւ տարագիր սփիւռքահայ, խորապէս կը զարմանամ միայն, որ քիչ թէ շատ զարգացած արեւելահայ մը կամ որեւէ հայ ընդհանրապէս չճանչնայ այս բառը, որ այնքան սովորական է, եւ նուաստ մուրացկանի պէս երթայ ափ առնէ եւրոպական «տոլերանտ» բառի դուռը: Նման կացութիւն մը չի՞ վիրաւորեր Ձեր ազգային արժանապատւութիւնը:
Արեւելահայերդ ընդհանրապէս չէք հասկնար, չէք ըմբռներ, թէ որքա՜ն կը խոցէք սփիւռքահայերս Ձեր անհարկի ու ստրկական փոխառութիւններով. չէք ըսեր վիժում, կ'ըսէք աբորտ, չէք ըսեր փտածութիւն, կ'ըսէք կոռուպցիա, չէք ըսեր պատկեր կամ կերպար, այլ կ'ըսէք իմիջ, չէք ըսեր եղանակ, այլ կ'ըէք սեզոն, այլեւ կ'ըսէք՝ օբյեկտիւ, սուբյեկտիւ, լեգիդիմ, բանկ-բանկիր եւ այսպէս տասնեակներով, հարիւրաւորներով, հազարաւորներով աղբակոյտեր, որոնք կը փճացնեն մեր համազգային ու հասարակաց գանձը՝ հայերէնը: Ինչո՞ւ այս անմիտ լեզուագարութիւնը, դուք ըսէք՝ լեզուասպանութիւնը, որ տեղի կ'ունենայ ո՛չ թէ թուրքի, այլ հայու կամքով ու հայու բերնով:
Վերջերս կը խօսէի արեւելահայու մը հետ ու անոր կ'առաջարկէի «դրամատուն» եզրը «բանկ»-ի փոխարէն:
- Ախր, էդ ո՞նց կը լինի, բանկ-ը դրամի տո՜՜՜՜՜՜՜՜՜՜՜՜՜ւն ա՞՞՞՞՞՞՞՞՞՞՞՞՞՞՞...:
Ինչո՞ւ չէ, եթէ տունը առնենք իր լայն իմաստով իբրեւ հաստատութիւն, ապա ան դրամային գործառնութեանց հաստատութիւն մըն է: Ասկէ աւելի արտայայտիչ ու կիրթ եզր ո՞ր լեզուն ունի:
Իսկ ի՞նչ կը նշանակէ «բանկ», հարցուցա՞ծ էք երբեւէ զայն գործածելէ առաջ. սա պարզապէս կը նշանակէ «սեղան» (banco, banque, bank): Եւ ահա ոչ մէկ ատեն ոչ մէկ իտալացի հարց չէ տուած, թէ ինչո՞ւ այդ հաստատութիւնը պէտք է «սեղան» կոչել: Անշուշտ այդ հարցը չի տար թութակաբար եւ երկիւղածօրէն «բանկ» ըսող արեւելահայը եւս: Իսկ «բանկիր» կը նշանակէ «սեղանաւոր», այսինքն՝ սեղան ունեցող. սեղան կրող, իր հետը սեղան պտտցնող: Չհարցնե՞նք, թէ ինչպէ՞ս կարելի է Արեւմուտքը խորհրդանշող այդ պատկառելի մեծահարուստը սեղանաւոր կամ սեղանակիր կոչել: Բայց այս այսպէս է:
Ահա թէ որքա՜՜՜ն անհեթեթութիւններ կան այդ օտար լեզուներու մէջ, որոնք սակայն միւռոնի անուշութեամբ կուլ կը տրուին արեւելահայ խաթարուած ճաշակներու եւ քիմքերու կողմէ, վասնզի՝ օտար է, ուրեմն՝ լաւ է (լաւ ա՜՜՜՜՜՜՜՜՜՜՜՜՜՜՜՜):
Ձեր այս մտայնութիւնը անշեղօրէն կ'առաջնորդէ երկու բանի՝ հայրենասպանութեան եւ լեզուասպանութեան: Եւ ամէն ջանք ի գործ դրած էք արդէն՝ հոն հասնելու համար:
Չեմ ցանկանա ավելի համարժեք կոպիտ կամ վիրավորական պատասխան գրել, երևի դա իմ փոխարեն կանեն մյուսները, բայց Եղիայեան ջան, դու, մեր ուղղագրությունը թերի համարելով, մեր ճաշակները խաթարված անվանելու ու մյուս «գեղարվեստական» որակներդ տալու արդյունքում հոգեկան բավարարվածություն ստանո՞ւմ ես։ Եթե իմանամ, որ դրա համար ես այսպես կատաղած ընկել ջաններիս, դեռ մի տեղ կհասկանամ, բայց՝ մի տեղ։
Բայց եթե դա անում ես՝ ապացուցելու համար, որ մենք այս կարգավիճակով իրավունք չունենք հայ կոչվելու կամ ավելի պակաս հայրենասեր ենք, ուրեմն կառաջարկեմ քեզ պես բոլոր հայրենասերներին հավաքես, գաս այստեղ ապրես, ավելի լավ Հայաստան կառուցես, լեզվի որակն էլ բարձր պահես, մենք էլ, որպես վատ հայ, կգանք, հայրենիքից դուրս կապրենք։
Խոսակցականիս համար էլ՝ ներող, քեզ պես դասական հայերենին չեմ տիրապետում։
Սիրելի՛ Եղիայեան, երկար մտածում էի մանրամասն արձագանքեմ Ձեր գրածներին, հետո հիշեցի, որ նման արձագանք «Մայրենի լեզվի դասեր» խմբում տվել է իմ կողմից շատ հարգված լեզվաբան Հրաչ Մարտիրոսյանը: Իրականում վստահ չեմ, որ այդ նյութի հասցեատերը հենց Դուք եք, բայց ենթադրում եմ, որ ազգանվան համընկնումը պատահական չէ: Ինչևէ, եթե անգամ Դուք չեք, Ձեր ասածների սպառիչ պատասխան կա այդ գրառման մեջ, այնպես որ այն պատճենում եմ այստեղ.
Ինչևէ: Մենք իհարկե շատ եվրոպապես տոլերանտ ենք, ու հետևաբար հանդուրժում ենք, որ Ձեր նման մտածողներ էլ լինեն, բայց Ձեզ էլ խորհուրդ կտամ հայեցի թոյլատու լինելԿՌՈՒ՛ՆԿ, ՔԵԶ ՀԱՅԵՑԻ՛ ՊԱՀԻՐ ԵՎ ՄԵՐ ԱՇԽԱՐՀԵՆ ՈՉ ԹԵ «ԽԱԲՐԻԿ» ԲԵՐ, ԱՅԼ՝ «ԼՈՒՐ, ՏԵՂԵԿՈՒԹՅՈՒՆ»
Ռամկավարների «ՌԱԿ մամուլ» պաշտոնաթերթի 2014 թ. մարտի 28-ի համարում (9-րդ տարի, թիվ 55) հրապարակվել է մի հոդված՝ Արմենակ Եղիայեան, «Արեւելահայ բառարանագրական բարքեր»։ Այս հոդվածում բառարանագրությունը համարվում է արևմտահայերենն ու արևելահայերենը «իրարմէ զանազանող իրողութիւններէն» մեկը։ Այն մեղադրում է արևելահայ բառարանագրությունն այն բանում, որ վերջինս «զուտ հայեցի» բառամթերքի կողքին գրանցում է հսկայական թվով օտար բառեր և բառահոդվածների քանակը հասցնում շուրջ 150.000-ի։
Ապա կարդում ենք. «մինչ արեւմտահայ բառարանը լաւագոյն պարագային ունի 30.000 բառ, որուն երեք քառորդը, մի՛ զարմանաք, կը մնայ անգործածելի: Այնպէս ու այն սահմաններուն մէջ, ուր մենք կը կիրարկենք մեր լեզուն, ան կը պահանջէ հազիւ 5─7.000 բառ եւ ոչ աւելի: Այս պայմաններուն մէջ մենք դիւրաւ կրնանք մեզի թոյլատրել զուտ հայեցի բառամթերք մը կիրարկելու պերճանքը, այլ խօսքով՝ խօսիլ ու գրել առանց օտար բառ փոխառելու»։
Հոդվածագրի հիմնական թիրախը «ժողովրդա-խոսակցական» բառերը բառարաններում ընդգրկելն է։ Նա Աղայանի բառարանից բերում է հետևյալ բառահոդվածները, որոնք ունեն «ժղ.» նշումը.
ԽԱԲԱՐ «լուր, տեղեկություն»
ՉԱԽՄԱԽ «հրահան, կայծահան»
ՉՈԲԱՆ «հովից, անտաշ, գռեհիկ»։
Ապա գրում է.
«Անշուշտ արեւմտահայուն համար ասոնք անծանօթ բառեր չեն: Իրականութեան դէմ մեղանչած չեմ ըլլար, եթէ ըսեմ, որ տեղին համեմատ...մե՛նք ալ կը գործածենք ասոնք եւ նմանները: Սակայն մեր բառարաններուն մէջ չենք փոխադրեր զանոնք, ոչ ալ կը սորվեցնենք, թող որ միշտ ալ ձեւ մը կը գտնենք հասկցնելու նոր սերուդին, թէ ասոնք խորթ են ու մանաւանդ...թրքերէն են, մեր կոտտացող վէրքերն են եւ պէտք է դարմանենք զանոնք: Արեւելահայ բառարանագիրը չ’ը՛ներ այս բանը. «ժողովրդական» եւ վե՛րջ. եւ յաջորդական սերունդները ազատօրէն կ’որդեգրեն այդ «ժողովրդական» բառերը, կ’իւրացնեն եւ կը յաւերժացնեն զանոնք: Անոնց հոգիներուն մէջ կը յաւերժանայ թրքերէնն ալ, թուրքն ալ, եւ տարին 12 ամիս Անթալիաները խուժողները մասնաւորաբար այսպիսիներն են»։
Ինչպիսի՜ պաթետիզմ...
Ստացվում է մի խիստ արտառոց բան. թե արևելահայ բառարանագիրները մեր լեզվի բառամթերքը խճողում են ավելի քան 100.000 անհարկի բառերով։ Բայց սա դեռ մի կողմ։ Անդրադառնամ հեղինակի ամենամեծ ցավին՝ օտար բառերին։ Նախ՝ ոչ մի լեզու չի կարող բավարարվել իր բառամթերքով և «զերծ» մնալ օտար բառերից։ Եվ հետո՝ բառարանագիրը ոչ մի իրավունք չունի այս կամ այն բառի նկատմամբ իր սուբյեկտիվ վերաբերմունքը բառարանում արտացոլելու։ Եթե մի կողմ թողնենք ուսումնական կոնկրետ նպատակներ ունեցող բառարանները, ապա բառարանների հիմնական իմաստը որոշակի լեզվավիճակ(ներ)ում գործածված կամ գործածվող բառերի և/կամ լեզվական այլ իրողությունների արձանագրումն է։ Բացարձակապես կապ չունի նման բառերի ծագումը (ի դեպ՝ այդպիսի բառերի մի զգալի մասը ոչ թե թուրքական, այլ արաբական կամ պարսկական ծագում ունի. դրանք մեր տարբեր բարբառներ կամ գրական լեզու մտել են տարբեր լեզուներից)։ Էական է միայն այն, որ այս բառերը վաղուց ի վեր որդեգրվել են մեր մայրենիի (թեև ոչ ստանդարտ-պաշտոնական ոճում) կողմից և անքակտելի են նրա բարբառային ու խոսակցական շերտերից, կամ թեկուզ մեկ կամ մի քանի անգամ գործածված են գրականության մեջ։
Բավական է հոդվածագիրը կարդար Աղայանի բառարանի առաջաբանը։ Բացի այդ՝ էջ XIII ում Աղայանը պարզ գրում է. «Բառարանի մեջ մտել են այն բոլոր բառերը, որոնք, ըստ մեր քարտարանի կամ այլ աղբյուրների, թեկուզ մեկ անգամ գործածվել են աշխարհաբար գրականության մեջ»։ Վե՛րջ, այսքանով խնդիրը փակված է։ Աղայանն իր առջև դրել է հստակ ու գիտական նպատակ, ուստի ԽԱԲԱՐ և մյուս բառերը պարտադիր պետք է գտնեին իրենց արժանի տեղն այնտեղ։ Հետևաբար ներկայացված պարսավանքներն ընդամենը պաթետիկ ու հակագիտական մտավարժանքներ են, ծայրահեղորեն անպրոֆեսիոնալ (ի դեպ՝ հե՛նց «անպրոֆեսիոնալ», ոչ թե «անարհեստավարժ»)։
Այսպիսով՝ նույնիսկ մեկ անգամ գործածվելը հիմք է բառն այս բառարանում արձանագրելու։ Բայց տվյալ դեպքում ի՜՞նչ մեկ գործածություն, ի՜՞նչ մի քանի գործածություն... ԽԱԲԱՐ բառը.
1) հազարից ավելի գործածություն ունի աշխարհաբար գրականության մեջ՝ Խաչատուր Աբովյան, Պերճ Պռոշյան, Ռաֆայել Պատկանյան, Շիրվանզադե, Րաֆֆի, Մուրացան, Ստեփան Զորյան, Վրթանես Փափազյան, Վահան Թոթովենց, Հովհաննես Թումանյան, Ավետիք Իսահակյան, Ատրպետ, Ակսել Բակունց, Գուրգեն Մահարի, Խաչիկ Դաշտենց, Գարեգին Բես, Զարզանդ Դարյան, Դերենիկ Դեմիրճյան, Գեղամ Սարյան, Վախթանգ Անանյան և այլն, և այլն.
2) նույնիսկ միջին հայերենում է բազմիցս վկայված՝ Ֆրիկ, Վարդան Այգեկցի, Կիրակոս եպիսկոպոս, Յովհաննէս Թլկուրանցի, Յովհաննէս Երզնկացի, Կոստանդին Երզնկացի, Առաքել Սիւնեցի, Մկրտիչ Նաղաշ ևն, նաև միջնադարյան հանելուկներում, մանր ժամանակագրություններում, հիշատակարաններում և այլուր.
3) առկա է բազմաթիվ բարբառներում, վկայված է բանահյուսական գոհարներում, մասնավորապես՝ էպոսում։
Եվ վերջապես՝ ի՞նչ կդառնար բոլորիս համար այնքան հարազատ ժողովրդական երգը, եթե նրա միջից օտարեինք այդ բառը.
«Կռունկ, մեր աշխարհեն ԽԱԲՐԻԿ մը չունի՞ս...»
Կամ Տերյանի բանաստեղծությունը առանց ՉՈԲԱՆ բառի՝ «Լինեի չոբան սարերում հեռու...»
ԱՄՓՈՓՈՒՄ. Հեղինակը պատկերացում չունի բառարանագրությունից, և պաթետիզմով լեցուն նրա հոդվածը խիստ արատավոր ու անպրոֆեսիոնալ է:
Քայլ առ քայլ՝ դարից դար
Խենթ եմ
Ուղղակի հայերենում արագ կարդալուց ոնց էլ անես, դա «խ» ա հնչելու: Բայց ավելի էականն էն ա, որ «վաղտ» բառը բացատրական ու ստուգաբանական բառարաններում նայեցի, չգտա, իսկ «վախտ» բառը 3 տաղ գտա` Ստեփան Մալխասյանցի, Էդուարդ Աղայանի ու 1980 թվի Ժամանակակից հայոց լեզվի բացատրական բառարանում: Մալխասյանցն էլ գրում ա «(արաբ. vakt, vakət, տաճկ.-ից)», այսինքն, թուրքերենի հետ էլ կապ ունի, ոնց հասկացա:
Իսկ քանի որ բառարաններում էլ ա էդ տարբերակը, արդեն ուզենամ էլ ղ-ով գրեմ, չեմ կարա ինքս իմ համար հիմնավորում գտնեմ: :ՃՃ
Ռամշ ջան, նենց չի, որ ես վախտ գրողներին համոզում եմ վաղտ գրեն, ուղղակի բացատրում էի, թե ես խի եմ վաղտ գրում:
Այս պահին թեմայում են 1 հոգի. (0 անդամ և 1 հյուր)
Ձեր իրավունքները բաժնում
Մեջբերել
Էջանիշներ