Զանազան լեզվական հարցեր

[Vaio]

Հովհաննես Թումանյանի «Սասունցի Դավիթ» էպոսում կան այսպիսի տողեր.

Մի բոզ նապաստակ, ականջները ցից,
Խրտնեց ու ահից դուրս պրծավ հանկարծ։

Որքան որ ես գիտեմ այստեղ «բոզ» բառը համարժեք է «սպիտակ» բառին, այսինքն՝ մի սպիտակ նապաստակ:

[Vaio]

Ի դեպ, նույն էպոսում գործածվում է նաև «բոզալուկ» բառը՝ բոզալուկ ուլեր չարչարում են քեզ:

«Բոզալուկ» ինչ է նշանակում?

[Moonwalker]

Հովհաննես Թումանյանի «Սասունցի Դավիթ» էպոսում կան այսպիսի տողեր.

Մի բոզ նապաստակ, ականջները ցից,
Խրտնեց ու ահից դուրս պրծավ հանկարծ։

Որքան որ ես գիտեմ այստեղ «բոզ» բառը համարժեք է «սպիտակ» բառին, այսինքն՝ մի սպիտակ նապաստակ:

Իրականում «բոզ»-ն այստեղ նշանակում է մոխրագույն/մոխրագույնին խփող: Հատկապես արլ. բարբառներում տարածված էր, բայց հիմա պիտի որ գործածությունից դուրս եկած լինի: Գրական հայերենում կիրառություն չունի (հնաբանությունը չհաշված):

Ի դեպ, նույն էպոսում գործածվում է նաև «բոզալուկ» բառը՝ բոզալուկ ուլեր չարչարում են քեզ:

«Բոզալուկ» ինչ է նշանակում?

Ճիշտն ասած էս բառին անծանոթ եմ, բայց նման շատ բառեր կան, ովքեր լրիվ այլ ծագում ու նշանակություն ունեն: Ասենք՝ բոզի («արեգակ»), բոզոկան («վատթարություն»), բոզպայիտ («մեղքերի քավարան») ևն:
Այստեղ ենթադրելով կոնտեքստից պիտի որ դարձյալ «մոխրագույն» նշանակի, որովհետև ուլերը բաժանվում են ըստ գույնի՝ սև և բոզալուկ՝

«Աստված օխնել է էն սև-սև ուլեր,
Ամա բոզալուկ էս ուլեր, որ կան...»

[Lion]

Ի դեպ, որն է ճիշտ - "Ետ գնալ, ետ մղել և այլն", թե` "Հետ գնալ, հետ մղել"?

[Հայկօ]

Ի դեպ, որն է ճիշտ - "Ետ գնալ, ետ մղել և այլն", թե` "Հետ գնալ, հետ մղել"?

Միայն երկրորդ տարբերակը (հետ):

[Հիդրոգեն]

Հարցերը մեկ-մեկ տալուց խուսափելու համար նրանք որոշ ժամանակ կուտակում էի։ ՛)

• «գրականությունով», թե՞ «գրականությամբ»;
• «Կառավարել»-ը «կառք» և «վարել» բառերի հետ կապ ունի՞;
• պոպոքի միջուկը մեկ բառով արտահայտող հասկացություն կա՞;
• եթե «ալ»-ը վառ կարմիր է նշանակում, ապա ինչու՞ է «ալեհեր»-ը գույնը կորցրած մազեր նշանակում;
• ճի՞շտ է արդյոք «կարիք ունենալ» արտահայտության կիրառումը, թե՞ դա փոխառում է ռուսերեն «нуждаться в ...»-ից;
• «ր» տառով սկսվող բառերը հայերենում ինչու՞ են այդքան քիչ;
• հայերենում ցուցակի ենթակետերը (բացի վերջինից) կետ-ստորակետո՞վ է պետք ամփոփել, թե՞ սովորական ստորակետով։

[Rammstein]

«գրականությունով», թե՞ «գրականությամբ»;

Կարծում եմ` առաջինը: Վստահ չեմ:

եթե «ալ»-ը վառ կարմիր է նշանակում, ապա ինչու՞ է «ալեհեր»-ը գույնը կորցրած մազեր նշանակում;

Դա «ալ»-ի, այսինքն` կարմիրի հետ կապ չունի, հակառակ դեպքում կլիներ «ալահեր»:
Եթե գրեինք դասական ուղղագրությամբ, կգրվեր «ալէհեր» ու «է» տառից կեզրակացնեինք, որ արմատը «ալի»-ն է:
Ըստ Աճառյանի` Ալի նշանակում է սպիտակած մորուք կամ մազ:

«Կառավարել»-ը «կառք» և «վարել» բառերի հետ կապ ունի՞;

Այո, ունի:

հայերենում ցուցակի ենթակետերը (բացի վերջինից) կետ-ստորակետո՞վ է պետք ամփոփել, թե՞ սովորական ստորակետով։

Կետ ստորակետ ասելով նկատի ունես սա՞` «;»: Այդպիսի կետադրական նշան հայերենում չկա: Ցուցակի ենթակետերի վերջում իմ հիշելով միջակետ է դրվում, կամ եթե նախադասության ավարտ է` վերջակետ:

[Հիդրոգեն]

Շնորհակալ եմ արագ արձագանքի համար։
>Ըստ Աճառյանի` Ալի նշանակում է սպիտակած մորուք կամ մազ:
>ալի = սպիտակած մորուք\մազ
>ալեհեր = ալի + հեր՝ գլխի մազ (Աղայան)
Բայց ալեհերն այդ դեպքում չի դառնու՞մ, կոպիտ ասած, «սպիտակամազամազ»։
>>«Կառավարել»-ը «կառք» և «վարել» բառերի հետ կապ ունի՞;
>Այո, ունի:
Եվ հետևաբար եթե մեկը պնդեր, որ այդ բառը իրականում գալիս է նրանից, որ «հնում շինարարական կամ նմանատիպ այլ “խմբային” աշխատանքների ժամանակ ղեկավարող անձի գլխին արևի տակ փայլփլող (որ լավ երևա) թանկարժեք քարով թագանման բան էին ամրացնում, որ մյուսներն իրեն ճանաչեն», և հետևաբար նա կոչվում էր «քար վարող» ... ապա նա շատ սխալ կլիներ, չէ՞։

[Moonwalker]

«գրականությունով», թե՞ «գրականությամբ»;

Զուգաձևություն է, որ հանդիպում է -ում և -ություն ածանցներով կազմության դեպքում, ինչպես՝ ծագում-ծագմամբ-ծագումով կամ քաջություն-քաջությամբ-քաջությունով-: Երկու ձևերն էլ նույնական են, ըստ որում առաջի դեպքում գործիականը կազմվում է տրականից, իսկ երկրորդ դեպքում՝ ուղղականից:

«Կառավարել»-ը «կառք» և «վարել» բառերի հետ կապ ունի՞;

Այո, ինչքան գիտեմ նույնարման են: Բայց երևի թե զարգացման տարբեր ուղղիներով են անցել: Երկու իմաստներն էլ բավական հին են: Ասենք Ագաթանգեղոսի ու Կողբացու մոտ կառավարել նշանակում է «կառքը քշել» («կառքով կռուիլ»), իսկ ասենք Խորենացու մոտ՝ «երկիրը կառավարել»: Հիշեցի թրքախոս հայերի garavellemek՝ «կառավարել» ձևը:

եթե «ալ»-ը վառ կարմիր է նշանակում, ապա ինչու՞ է «ալեհեր»-ը գույնը կորցրած մազեր նշանակում;

«Ալեհեր»-ը ծագում է ալի՝ «սպիտակ մորուս» բառից (հմմ. ալևոր, ալեզարդ, ալեխառն կամ Բուզանդի մոտ հանդիպող ալևույթ՝ ծերություն բառերը): Բնիկ հայկական ծագում ունի՝ ալի[ք] բառից (թե ծովի և թե մազի): Հետաքրքրորեն նույն օրինաչափությունը նկատվում է նաև հունարենում՝ πολιος - ալիք, αι πολιαι - «ճերմակ մազեր»:
Իսկ «ալ»-ի կարմիր իմաստը ուշ շրջանի փոխառություն է. հին հայերենում այդ բառը նշանակել է ընդհանրապես չարք կամ չարք որը մասնագիտացած է ծննդկան մայրերին և նորածին մանուկներին վնասելու գործում (հունական αλης-ի համարժեքը): Ալ/հալ ձևը ազգակից է անգլերենի hell «դժոխք» ձևին:

ճի՞շտ է արդյոք «կարիք ունենալ» արտահայտության կիրառումը, թե՞ դա փոխառում է ռուսերեն «нуждаться в ...»-ից;

Կարիք /կար ձևի հոգնակին/ ( հմմ. լատ. careo - կարիք ունենալ, թուրք. gerek - հարկավորություն) , պետք, հարկավորություն կամ «պիտոյք» հայերը ռուսների հետ շփվելուց շատ ավելի առաջ են ունեցել:

հայերենում ցուցակի ենթակետերը (բացի վերջինից) կետ-ստորակետո՞վ է պետք ամփոփել, թե՞ սովորական ստորակետով

Հայերենի կետադրության նշանների (մասնավորապես տրոհության նշանների) թվում նշածդ կետ-ստորակետը չկա:

[Rammstein]

Հիդրոգեն ջան, մեջբերելու համար գոյություն ունի հատուկ ձեւ: Մանրամասների համար կարող ես կարդալ այս թեման:

Բայց ալեհերն այդ դեպքում չի դառնու՞մ, կոպիտ ասած, «սպիտակամազամազ»։

Բայց հենց բանն այն է, որ ալին առանձին չի օգտագործվում:

Եվ հետևաբար եթե մեկը պնդեր, որ այդ բառը իրականում գալիս է նրանից, որ «հնում շինարարական կամ նմանատիպ այլ “խմբային” աշխատանքների ժամանակ ղեկավարող անձի գլխին արևի տակ փայլփլող (որ լավ երևա) թանկարժեք քարով թագանման բան էին ամրացնում, որ մյուսներն իրեն ճանաչեն», և հետևաբար նա կոչվում էր «քար վարող» ... ապա նա շատ սխալ կլիներ, չէ՞։

Էդ կարող ա՞ Պարիս Հերունին ա տենց բաներ ասել:

Հիդրոգեն ջան, չգիտեմ` ում համար ոնց, իմ համար դա աբսուրդ ա:

[Vaio]

Մանրհանգուցավոր, թե մանր հանգուցավոր? (միասին, թե առանձին)

Չափսեր, թե չափեր? Օրինակ, ոնց է ճիշտ ասել՝ խոհանոցը ունի 10x6x2,8 մ չափեր, թե չափսեր?

[Հիդրոգեն]

Հիդրոգեն ջան, մեջբերելու համար գոյություն ունի հատուկ ձեւ:

Հասկացա, հետագայում հաշվի կառնեմ։

Էդ կարող ա՞ Պարիս Հերունին ա տենց բաներ ասել: Հիդրոգեն ջան, չգիտեմ` ում համար ոնց, իմ համար դա աբսուրդ ա:

Ոչ, Հերունուն չեմ ճանաչում։ Բայց էլի բազմաստիճան դոկտոր էր։

[Universe]

Ժողովուրդ ջան,խնդրապատում եմ մի հատ Messenger բառին խելքին մոտ համանուն բառ էլի հուշեք

[StrangeLittleGirl]

Հարց լեզվաբաններին. հայերենում ալոֆոններ կա՞ն (այսինքն, պիտի որ լինեն, բայց ես չեմ գտնում)

[Դավիթ]

Ժողովուրդ ջան,խնդրապատում եմ մի հատ Messenger բառին խելքին մոտ համանուն բառ էլի հուշեք

Սուրհանդակ: Լավ, ցրիչ էլ կլինի: