Զանազան լեզվական հարցեր

[ars83]

1. Խոշոր եղջերավոր կենդանիների խումբը կոչվում է նախիր
2. Ոչխարների խումբը՝ հոտ
3. Խոզերի խումբը՝ բոլուկ
4. Ձիերի խումբը՝ երամակ
5. Այծերի խումբը՝ հորան
6. Որսաշների խումբը՝ ասպականի
7. Թռչունների խումբը՝ երամ
8. Կռունկների խումբը՝ խորդերամ
9. Սողունների խումբը՝ նքողնակ
10. Աղվեսների խումբը՝ ջահուկ
11. Գայլերի կամ շների խումբը՝ ոհմակ
12. Ձկների խումբը՝ վտառ
13. Մեղուների խումբը՝ պարս

[Պանդուխտ]

Մէջբերում «Ակումբից».

Ճիշտն ասած լրիվ չեմ կարդացել, մի գուցե կրկնվեմ

Շատ տարածուած է այս ձեւը արդի խօսակցական հայերէնում:
Խօսողն ուզում է ասել, որ նախապէս ասուած խօսքը գուցէ կրկնելու է, կամ ինքն իր խօսքը երկրորդ անգամ անգիտակցաբար նոյնութեամբ ասելու է:
Աճառեանի Արմատականից մէջբերում

Կրկին «երկու անգամ, երկրորդ անգամ, դարձեալ», որից կրկնել...եւն: =կազմուած է -կին «-պատիկ» մասնիկով կր- արմատից, որ գտնում ենք նաեւ շրջեալ երկ-ու ձեւի մէջ:

Խոսողը փոխանակ ասելու. «գուցէ կրկնում եմ», ասում է. «գուցէ կրկնուեմ»:
Արդ, կրկնուողը խօսքը կարող է լինել, իսկ մարդս անկրկնելի է...

[Հայկօ]

Պանդուխտ ջան, հերթական ռու-սա-բա-նութ-յունն է: Եթե դրած բոլոր ռուսաբանություններն ու, առհասարակ, օտարաբանությունները էստեղ մեջբերենք, թեման կտրաքի: Ահավոր շատ են

[Պանդուխտ]

Պանդուխտ ջան, հերթական ռու-սա-բա-նութ-յունն է: Եթե դրած բոլոր ռուսաբանություններն ու, առհասարակ, օտարաբանությունները էստեղ մեջբերենք, թեման կտրաքի: Ահավոր շատ են

Զերծ լինելով ռուսաբանութիւնից, այսպիսի խօսելաձեւերը շուտով զանազանում եմ:
Ինքնագովասանք չէ...

[Պանդուխտ]

Ըստ Արմատականի՝ Երամ նշանակում է ոչ միայն ձիերի, թռչունների խումբ, այլ եւ ամեն տեսակ էակների խումբ:
Համառօտ մէջբերում.-

Երամ «բազմութիւն, խումբ (մարդոց, կենդանիների, ձկների եւն)» Ագաթ. Եւս. պտմ., որից՝ երամ երամ «խմբերով, խումբ-խումբ» Գ. մակ. գ. 12. Վեցօր. 139, երամական «իշխանի հետեւորդները, շքախումբ» Գոր. եւ շմ. էջ 32. Եփր. վկ. արեւ. 187, երամակ «անասունների խումբ». ՍԳր. (գրուած է արամակ Տիմոթ. կուզ , էջ 286 եւ Կնիք հաւ. 172, երմակ Մխ. դտ.), երամովին «խմբով» Ես. Կ. 8=երամաւին Կոչ. 425, երամանալ «հաւաքուիլ, խմբուիլ» Ագաթ., երամախմբեալ Պարականոն շար. էջ 113, խոզերամակ Շ. հրեշտ, ուղտերամակ Սգր., երամակից Վեցօր. 163, ազատերամ Պիտ., բազմերամ Լմբ. սղ. մանրերամ Վեց. 141, շներամ Մագ. Թղ. 165, խուռներամ Նար. տաղ. ծն. Տաղ., համերամ Ճառընտիր.- ոտանաւորների համար յատկապէս սղուած մի ձեւ է րամ «երամ, խումբ» Գնձ. Շար. ժմ. 46:-Նոյն բառն է նաեւ ռամ (ռամիկ), որի վրայ տե՛ս առանձին:=Պահլաւերէն *rama «հօտ, խումբ»: Գաւառական.- Վան երամ «մարդոց խումբ, ժողովրդի բազմութիւնը», Մակու՝ երամ «թռչունների երամ», Ալաշկերտ ազգ ու երամ «ամբողջ գերդաստանը», Եւդոկիա Նոր Նախիջեւան Սեբաստիա երամ «գերեզմանատան մէջ իւրաքանչիւր ընտանիքի մեռելներին յատկացուած թաղամաս, թաղ», Նոր Նախիջեւան երամէ դուրս «տարօրինակ», Արցախ ըրա՛մակ ըղնել «մարդու կարգ անցնիլ, կարգի մտնել»:

[Ուլուանա]

Ըստ Արմատականի՝ Երամ նշանակում է ոչ միայն ձիերի, թռչունների խումբ, այլ եւ ամեն տեսակ էակների խումբ:
Համառօտ մէջբերում.-

Ըստ երևույթին, նախկինում էդպես է եղել, բայց ներկայումս, որքան գիտեմ, երամը միայն թռչունների խումբ է նշանակում։ «Որքան գիտեմ»–ը մի քիչ մեղմ եմ ասում, իրականում, կարելի է ասել, որ համոզված եմ, որ էդպես է, ուղղակի ձեռքիս տակ հիմա հայերենի բացատրական բառարան չունեմ, որ 100%-ով համոզված ասեմ։ Հուսով եմ՝ բառարան ունեցողները կհաստատեն ասածս։

[Պանդուխտ]

Ըստ Արմատականի, Ասպականի նշանակում է «որսորդ» բայց ոչ «շուների խումբ»:

ԱՍՊԱԿԱՆԻ «որսորդ» Փիլ. լին. 371. (շփոթ է Պիտ. թ. 5 հատուածում, ուր կարող է թէ՛ «որսորդ» եւ թէ մանաւանդ «որսի շուն» նշանակել). որից ասպականասպաս, որ մեկ անգամ գործածուած է Նար. լե. էջ 97.-«Ընդ քանանուհւոյն ձայնի ի խորոց սրտիս պաղատիմ, սովեցելոյց ասպականասպաս կաղկանձողական ամենաթշուառ վտանգաւորիս, ապրուստ կերակրոյ փշրանաց հացի ի բազմազեշտ քո սեղանոյ մասնաւորեսցես»: Այստեղ ամբողջը ակնարկութիւն է Մտթ. ժե 27
Քանանացի կնոջ եւ յատկապէս «Քանզի եւ շունք կերակրին ի փշրանաց անկելոց ի սեղանոյ տեառն իւրեանց» հատուածի: Լծ. Նար. լե. մեկնում է «շան ուտելիք, լափ» (անշուշտ սպաս «թանապուր» բառից կարծելով), ՓԲ «որսական շան նման կերակրոյ սպասող կամ յուսացող», Աւետիքեան, Մեկն. Նարեկի, Վենետ. 1859, էջ 194 «սպասաւոր կամ ծառայող որսորդի, որ է շուն» (ասպականի + սպաս բառերից) եւ էջ 553 «շան պէս սպասող կամ ձիանց պահապան»: Իսկ ես կարծում եմ, որ ասպականասպաս նշանակում է «կերակրի մնացորդներին սպասող» եւ կազմուած է ո՛չ թէ ասպականի «որսորդ կամ շուն», այլ ասպակ «կերակրի մնացորդ» բառից. ըստ այսմ ասպականասպաս ճիշտ այն է՝ ինչ որ Ոսկ. պօղ. ա.459 «շունք սեղանոյն ասպակի սպասիցեն»:

ստուգաբանում. Փորթուգալ, Եղիշէ էջ 467 զնդ. Spāka «շնիկ» պրս. isba إسبه «շուն», յգ. isbagan «շներ»: Այս մեկնութիւնը շատ ուղիղ պիտի լինէր (հմմտ. Հերոդոտոս Ա. 110 σράχα την χύνα χαλέουσι οι Μηδοι Մարք զշուն սպակա կոչեն), եթէ սակայն ասպականի իրօք նշանակէր «շուն», ինչպէս ունի Պիտ. եւ ո՛չ թէ «որսորդ», ինչպէս ցոյց է տալիս Փիլ. որ աւելի վստահելի է:

Ըստ երևույթին, նախկինում էդպես է եղել, բայց ներկայումս, որքան գիտեմ, երամը միայն թռչունների խումբ է նշանակում։ «Որքան գիտեմ»–ը մի քիչ մեղմ եմ ասում, իրականում, կարելի է ասել, որ համոզված եմ, որ էդպես է, ուղղակի ձեռքիս տակ հիմա հայերենի բացատրական բառարան չունեմ, որ 100%-ով համոզված ասեմ։ Հուսով եմ՝ բառարան ունեցողները կհաստատեն ասածս։

«Արմատականը» արդի հայերէնի բառարան լինելուց աւելի արմատ բառերն է ստուգաբանում. տալիս է նրանց ծագումը, եթէ փոխ ենք առել կամ տուել, գաւառական ձեւերն է արձանագրել, մեկ խօսքով՝ բառերի պատմութիւն:

[Պանդուխտ]

Հնդեւրոպական Նախալեզուի մասին ահագին գրականութիւն կայ, հայ եւ օտար լեզուներով: Կայ Walde-Pokorny բառարանը, ուր արձանագրուած է նախալեզուի արմատ բառերը, որից են առաջացել բոլոր Հնդեւրոպական լեզուների արմատ բառերը (հայերէնում մօտ 900): Նախալեզուի բառարանը վերականգնած է պատմահամեմատական լեզուաբանութեան շնորհիւ: Նախալեզուից առաջացած իւրաքանչիւր արմատ բառ, առանձին զարգացած է, տալով ինքնուրոյն հնչողութիւն, իմաստ: Այսինք, նախալեզուի մի արմատ բառ, կարող է տարբեր հնդեւրոպական լեզուներում. տարբեր իմաստներ ստացած լինի, իմաստների զարգացման հազարամեակների բնական ընթացքով: Այս նախաբանը գրեցի, որպէսզի հասկանալի լինի, թէ ինչ նկատի ունի լեզուաբանը «Հնխ» կամ «Հնդեւրոպական նախալեզու» ասելով:
Այսպիսի համառօտագրութիւններ. –Սգր. Եւս. Ոսկ.- հին մատեանների խորագիրներ են, որոնք մէջբերւում են, վկայելու՝ ստուաբանուող արմատ բառերի յիշատակումերը հայ հին մատենագրութիւնում: Հեղինակը, ըստ իս, անճշտաբար բնիկ հայ բառ է համարում Հնխ.-ից ժառանգ մնացած բառերը, անուղղակիօրէն ոչ բնիկ համարելով հայերէնի բառապաշարի մեծամասնը կազմող ոչ-հնդեւրոպական բառերը: Հաւանաբար ոչ-հնդեւրոպական են համարել այն բառերը, որոնց ազգակիցները չեն գտնւում մնացեալ հնդեւրոպական լեզուներում:
Պատմութեան բաժինում ընթացող թեժ թեմաներից մեկում, խօսք բացուեց (եւ ոչ գնաց) ձի բառի մասին: Ձիու պատկեր չեմ զետեղում: Այժմ տեսնենք ի'նչ է ասում մի ուրիշ լեզուաբան...
Արմատականից մէջբերում.-

ՁԻ, ո, հլ. «ձի» ՍԳր. Սեբեր. Որից ձիական Եւս քր. ձիագլուխ Եւս. քր ձիահալած Բուզ. ձիամարտիկ Սեբեր. ձիակերպ Եւս. քր. ձիանդամ Եզեկ. իգ.. 20. ձիաստան «ախոռ» Եփր. ա. թգ. ձիաստան կամ ձիաստաց «ձիու պիծակ» Սգր. Ոսկ. ես. Վեցօր. 175. ձիարկել Ոսկ. մ. ա. 9. ձիարձակ Ագաթ. ձիացուլ Եւս. քր. այրուձի, այրեձի Սգր. ձիան Փարպ. երկձի Ես. իա. 9. Եւս. քր. սպիտակաձի Բ. մկ. ժա. 8. միաձի Եւս. քր. Բուզ. չորքձիք Եւս. քր. մեկնակաձի Անյ. պերիարմ. վագերաձի Խոր. աշխ. անձի «առանձ ձիու» Միխ. աս. 296. երագաձի Ուռհ. կիսաձի Սահմ. եւն.: Նոր բառեր են ձիաբուծութիւն, ձիազոհ, ձիասպատակ, ձիավարժութիւն, ձիատածութիւն եւն:

Մէջբերման շարունակումը.

=Բնիկ հայ բառ. հնխ. g՛հēyos ձեւից. հմմտ. սանս. háya «նժոյգ», որ ծագում է հնխ. g՛հēyos կամ g՛հәyos ձեւից: Ոմանք սրանց միացնում են նաեւ սանս. ĵíhītē «ոստնուլ, թռչիլ», հսլ. zayętĩ «նապաստակ», լիթ. žáidžiu «խաղալ», լտ. ħaedus «ուլ», հբգ. geiz, գերմ. geiss «այծ» եւն (հնխ. g՛հiados «այծ» ձեւից), բոլորը իբրեւ բխած «ցատկել» ընդհանուր գաղափարից (Walde, էջ 359, Pokorny 1, 527, 544, 546):-Հիւբշման 470:
Հայերէնից է փոխառեալ քրդերէն deilezzi (Alemont-ի եւ Roudbāri-Qazvin-ի մօտ՝ Richvend կոչուած քրդերի լեզուով) «էգ ձի» (ըստ Chodzko), որ կազմուած է քրդ. deil «էգ» եւ հյ. ձի>zi բառերից (տե՛ս Justi, Dict. Kurde, էջ 199):

Աճառեանը տալիս է նաեւ այլ լեզուաբանների ստուգաբանումները, որոնք չեմ տեղադրում, խնայելով ընթերցողը:

[ars83]

Պանդուխտ ջան, ես մեծ հետաքրքրությամբ եմ կարդում քո գրառումներն այս թեմայում , միայն պիտի խնդրեմ, որ քննարկությունները կատարվեն այլ թեմայում, ասենք՝ «Զանազան լեզվական հարցերում»։

[Ուլուանա]

«Արմատականը» արդի հայերէնի բառարան լինելուց աւելի արմատ բառերն է ստուգաբանում. տալիս է նրանց ծագումը, եթէ փոխ ենք առել կամ տուել, գաւառական ձեւերն է արձանագրել, մեկ խօսքով՝ բառերի պատմութիւն:

Պանդուխտ, ես շատ լավ գիտեմ, թե արմատական բառարանն ինչ է։ Բայց չեմ հասկանում, թե քո այս գրառումն ինչով էր հակասում իմ գրառմանը, որում ես ընդամենը ասել էի, որ ներկայումս տվյալ բառի իմաստը նեղացել է, և հիմա այն նշանակում է ոչ թե ցանկացած խումբ, այլ հենց թռչունների։

[Պանդուխտ]

Պանդուխտ, ես շատ լավ գիտեմ, թե արմատական բառարանն ինչ է։ Բայց չեմ հասկանում, թե քո այս գրառումն ինչով էր հակասում իմ գրառմանը, որում ես ընդամենը ասել էի, որ ներկայումս տվյալ բառի իմաստը նեղացել է, և հիմա այն նշանակում է ոչ թե ցանկացած խումբ, այլ հենց թռչունների։

Ուլուանա, ինչո՞ւ մտածում էք, որ ուզեցել եմ ձեզ հակասել: Խօսում եմ՝ պա՜րզ, առանց յետին միտքի, միամտաբար:

[Ռուֆուս]

Աճառեանը տալիս է նաեւ այլ լեզուաբանների ստուգաբանումները, որոնք չեմ տեղադրում, խնայելով ընթերցողը:

Շնորհակալ եմ Պանդուխտ ջան, թե չէ միանգամից էդքան ինֆորմացիան կարող ա չմարսեինք, ստամոքսի խանգարում ստանայինք....

[dvgray]

Գոջի և gorgeous բառերը իրար հետ կապ ունե՞ն
գոջի - ինկատի ունեմ խոզի գոջուն

[Հայկօ]

Գոջի և gorgeous բառերը իրար հետ կապ ունե՞ն
գոջի - ինկատի ունեմ խոզի գոջուն

Ոչ, կապ չունեն, ինչպես և իրար հետ կապ չունեն բութ և beauty կամ բիթի և pretty բառերը: Հատուկ նշեմ, որ cunning (խորամանկություն) բառն էլ է անզուգական և բնավ առնչություն չունի խմբակային սեռական հարաբերությունների հետ: Նմանապես անմեղ են clear (մաքուր) բառը կամ դրա մանկական տարբերակը՝ pupil (աշակերտ) բառը, իսկ gen-xer բառը նշանակում է X-Gen-ի՝ Իքս սերնդի ներկայացուցիչ: Փոքր-ինչ կասկած է հարուցում լոկ pussy բառը, որ թե՛ իմաստով, թե՛ հնչողությամբ խիստ մոտ է հայերեն *** բառին: Համեստների համար ընդգծեմ, որ աստղանիշերի տակ թաքնված է փոս բառը:

Հարկ է նաև նշել, որ հայերեն փիս, դիք, էս, անալի, կում բառերը լոկ հնչողությամբ են նման որոշ անգլերեն բառերի, իսկ ֆակ-ը «ֆակուլտետ» բառի կրճատ տարբերակն է:

[dvgray]

Սպասի … արի հերթով հա՞
ուրեմն քո ասելով գոջիները անզուգական չեն հա՞