Զանազան լեզվական հարցեր

[Արէա]

«Հեռուստ» կը նշանակէ հեռուից՝ բացառական հոլով, ինչպէս որ «մօտուստ» կը նշանակէ մօտից, մօտիկից: Ուրեմն հեռու ստացոյց՝ հեռուից ցոյց տուող:

Իմ կարծիքով ուստ-ը տեղ է ցույց տալիս, օրինակ. ուստի կուգաս - որտեղից ես գալիս, և հեռուստ նշանակում է հեռու տեղ, իսկ հեռուստացույցն էլ՝ հեռու տեղ ցույց տվող:

[Moonwalker]

Իմ կարծիքով ուստ-ը տեղ է ցույց տալիս, օրինակ. ուստի կուգաս - որտեղից ես գալիս, և հեռուստ նշանակում է հեռու տեղ, իսկ հեռուստացույցն էլ՝ հեռու տեղ ցույց տվող:

Չէ, Եղիայեանը ճիշտ է:
«Ուստ»-ը հենց ինքն է նշանակում է տեղից (դրա համար էլ քո մոտ ուստի կուգաս/որտեղից ես գալիս): Ու արմատի միանալիս, մոտավորապես արտահայտում է արմատի բացառական հոլովի ֆունկցիան (երկնուստ՝ երկնքից, վերուստ՝ վերևից, ներքուստ՝ ներսից, Աստվածուստ՝ Աստծուց /հանդիպում է ասենք Կաղանկատվացու մոտ/):

Մի օրինակ էլ Աստվածաշնչից (Ծննդոց Գ, 23)՝
«Եւ եհան արձակեաց զնա Տէր Աստուած ի դրախտէ անտի փափկութեան՝ գործել զերկիր ուստի առաւ»։
«Եւ Տէր Աստուած արտաքսեց նրան բերկրութեան դրախտից, որպէսզի նա մշակի այն հողը, որից ստեղծուել էր»։

[Varzor]

Բայց հաստատ "հեռուստացույց"-ի մեջ հենց էդ "ուստ"-ն է?
Ես միշտ մտածել եմ սենց "հեռու"+"ստանալ"+"ցույց տալ"="հեռուստացույց": Այսինքն` հեռվից ստացող ու ցույց տվող, տելեվիզոր

[Rammstein]

Բայց հաստատ "հեռուստացույց"-ի մեջ հենց էդ "ուստ"-ն է?
Ես միշտ մտածել եմ սենց "հեռու"+"ստանալ"+"ցույց տալ"="հեռուստացույց": Այսինքն` հեռվից ստացող ու ցույց տվող, տելեվիզոր

Կամ էլ` հեռու+ստացույց, այսինքն` հեռվից ստեր ցույց տվող: Սենց ավելի իրականությանը մոտ ա, բայց չէ, էդ բառը ո՛չ ստանալու հետ կապ ունի, ո՛չ էլ ստեր ցույց տալու:

[Եղիայեան]

Շնորհակալություն,բայց մի հարց. որ բառարանից եք օգտվել՞

Ցաւալի երևոյթ է նկատել, որ Ձեր ,- և ոչ միայն Ձեր,-շեշտը սկսած է կորսնցնել իր հայեցիութիգնը. հարցական շեշտը՝ այսինքն պարոյկը պէտք է իյնայ «որ» հարցական դերանունին վրայ՝ Ո՞ր բառարանից էք օգտուել...: Ո՞ւր կ'ուզէք այսպէս տանիլ հայերէնը:

[Եղիայեան]

Ես էլ եմ ահավոր նյարդայնանում սխալ տրանսլիտից: Ու սխալ տրանսլիտ անողների մեծ մասը ռուսական կրթություն ունեն ու առանց լատինական այբուբենի կանոնները իմանալու, բառերը ոնց ուզում տրանսլիտավորում են:

Չուկը ճիշտ ա ասում, հստակ կանոններ չկան, բայց տրանսլիտ անելու ընդունված ձևեր կան, որոնք պետք է պահպանել, հատկապես հատուկ անունները՝ տեղանուններ, անուն-ազգանուններ տրանսլիտ անելու համար:

Օրինակ «ե»-ն, եթե «յ» հնչույթը լսվում է, պետք է տրանսլիտել «ye»:
խ-ն kh, այլ ոչ թե x
ջ-n j, այլ ոչ թե dj
ը-ն y, այլ ոչ թե @
ժ-ն zh, այլ ոչ թե j
ծ-ն ts
ձ-ն dz
ղ-n gh
ճ-n tch կամ ch
յ-ն y
շ-ն sh
չ-ն ch
ց-ն ts այլ ոչ թե c
ք-ն k այլ ոչ թե q
և այլն

Ինչ վերաբերվում է Էջմիածնի տրանլիտին, ապա ավելի ընդունված ձևը ոչ թե Ejmiatsin է (Գուգլում 550,000 արդյունք), այլ Echmiadzin-ը (Գուգլում 604,000 արդյունք) ու պատճառը էստեղ ոչ թե սխալ տրանսլիտն է, այլ արևմտահայերենի արտասանությունը: Համենայն դեպս երկու ձևով էլ կարելի ա գրել, բայց ես միշտ օգտագործել եմ Echmiadzin տարբերակը:

Նախ թէ՛ Աթէիստը, թէ՛ Ռուֆուսը քիչ մը,- շատ չէ,- հայանալու պէտք ունիք:
Սկսած՝ Աթէիստիէն. «Ես եմ պարանոյի՞կ...»: Պէտք է ըլլայ՝ ե՞ս եմ...: «Ուրիշներին էլ ա հունից հանում...»: Պէտք է ըլլայ՝ ուրիշներին էլ է հունից հանում: «Էս էշ խասեաթը...»: Պէտք է ըլլայ՝ էս էշ բնաւորութիւնը, հակումը, սովորութիւնը և այլն:«Նորմալ տրանսլիտ անեն...»: Պէտք է ըլլայ՝ բնական ձևով տառադարձեն: «Թեմայից դուրս ա, բայց շատ ա ներվայնացնում...»: Բնաբանէն դուրս է, բայց շատ կը ջղայնացնէ:
Գալով Ռուֆուսին՝ ապա հայեցի դիմագիծը պահպանելու համար պէտք է գրել՝ ոչ թէ տրանսլիտ, տրանսլիտ անող, տրանսլիտ անել, տրանսլիտաւորում ըսել ու գրել, այլ՝ տառադարձութիւն, տառադարձող, տառադարձել, տառադարձում և այլն:
Աւելի անդին՝ «Ինչ վերաբերվում է...»: Այս կոտոշաւոր սխալն ալ պէտք է ուղղել՝ Ինչ վերաբերում է:
Երկուքդ ալ պէտք է օրական գոնէ ժամ մը կրկնէք՝ է,է,է,է,է,է,է,է,է,է,է,է էական բայը, որպէսզի մոռնաք ա,ա,ա,ա,ա,ա,ա,ա,ա,ա անասնաբայը:

[Եղիայեան]

Արտ, բայց պիտի՞ լինի ինչ-որ լեզու, որի կանոններով տրանսլիտը պիտի կարդացվի: Թե՞ մի հատ էլ կարդալու կանոններ հորինենք (ինչպես հորինել են, որ @-ն ը-ն ա, 4-ն չ-ն ա եւն):

Ինչ վերաբերում է Էջմիածնին, ասեմ. ըստ իմ դիտարկման, Echmiadzin ձեւը եկել է ռուսերեն Эчмиадзин-ից: Երեւի դեռ խորհրդային ժամանակ է էդպես տրանսլիտացվել ու մնացել է: Նույն ձեւով, օրինակ, Վիկտոր Համբարձումյանի ազգանունը անգլերեն միշտ գրվել է Ambartsumian, քանի որ էն ժամանակ ռուսերենից են լատինատառացրել:

Արևելահաերդ որոշած էք սպանել հայերէնի շեշտը. ահա օրինակը՝ «բայց պիտի՞ լինի ինչ-որ լեզու...»: Ինչպէ՞ս կրնաք պարոյկը «պիտի»-ին վրայ դնել. դուք բնաւ ազգային խիղճ չունի՞ք: Պէտք է գրել՝ պիտի լինի՞...

[Moonwalker]

Նախ թէ՛ Աթէիստը, թէ՛ Ռուֆուսը քիչ մը,- շատ չէ,- հայանալու պէտք ունիք:
Սկսած՝ Աթէիստիէն. «Ես եմ պարանոյի՞կ...»: Պէտք է ըլլայ՝ ե՞ս եմ...: «Ուրիշներին էլ ա հունից հանում...»: Պէտք է ըլլայ՝ ուրիշներին էլ է հունից հանում: «Էս էշ խասեաթը...»: Պէտք է ըլլայ՝ էս էշ բնաւորութիւնը, հակումը, սովորութիւնը և այլն:«Նորմալ տրանսլիտ անեն...»: Պէտք է ըլլայ՝ բնական ձևով տառադարձեն: «Թեմայից դուրս ա, բայց շատ ա ներվայնացնում...»: Բնաբանէն դուրս է, բայց շատ կը ջղայնացնէ:
Գալով Ռուֆուսին՝ ապա հայեցի դիմագիծը պահպանելու համար պէտք է գրել՝ ոչ թէ տրանսլիտ, տրանսլիտ անող, տրանսլիտ անել, տրանսլիտաւորում ըսել ու գրել, այլ՝ տառադարձութիւն, տառադարձող, տառադարձել, տառադարձում և այլն:
Աւելի անդին՝ «Ինչ վերաբերվում է...»: Այս կոտոշաւոր սխալն ալ պէտք է ուղղել՝ Ինչ վերաբերում է:
Երկուքդ ալ պէտք է օրական գոնէ ժամ մը կրկնէք՝ է,է,է,է,է,է,է,է,է,է,է,է էական բայը, որպէսզի մոռնաք ա,ա,ա,ա,ա,ա,ա,ա,ա,ա անասնաբայը:

Օ՜, փաստորեն հայալեզու համացանցային միջավայրում էլ կարելի է հանդիպել grammar nazi-ների (քերականական ազգայնամո՞լ):

Հ.Գ. Heil Spëlltszcheck! Grammatik macht frei!

[soultaker]

Արևելահաերդ որոշած էք սպանել հայերէնի շեշտը. ահա օրինակը՝ «բայց պիտի՞ լինի ինչ-որ լեզու...»: Ինչպէ՞ս կրնաք պարոյկը «պիտի»-ին վրայ դնել. դուք բնաւ ազգային խիղճ չունի՞ք: Պէտք է գրել՝ պիտի լինի՞...

Իմ կարծիքով եթե որոշ մարդիկ այդպես կատաստրոֆիկ կերպով չվերաբերվեն ուրիշների գրելաձևին, կյանքը զգալիորեն կհեշտանա:

[_Հրաչ_]

Էս ի՜նչ գրաքննություն ես սկսել, Եղիայեան: Այստեղ ազատ քննարկումների հանգրվան է, այստեղ խոսում ու գրում են հայերեն, հայատառ, բայց ոչ մնում գրական հայերենի կաղապարների մեջ: Սա խոսակցական արևելյան հայերենն է (իհարկե, ոչ այս գրառումս): Ինչո՞ւ ես անգրագետի պիտակ կպցնում ակումբականներին, բոլորն էլ գիտեն, թե ճիշտն ինչպես է, բայց այդպես են գրում, զի այդպես շփվելն ավելի հարմար է: Հույս ունեմ իմ գրառման մեջ սխալ չես գտնի:

[Rammstein]

Արևելահաերդ որոշած էք սպանել հայերէնի շեշտը. ահա օրինակը՝ «բայց պիտի՞ լինի ինչ-որ լեզու...»: Ինչպէ՞ս կրնաք պարոյկը «պիտի»-ին վրայ դնել. դուք բնաւ ազգային խիղճ չունի՞ք: Պէտք է գրել՝ պիտի լինի՞...

Հարցական նշանը դրված ա այնտեղ, որտեղ խոսելուց կդնեի, ու ընդհանրապես գրում եմ գրեթե այնպես, ինպես խոսում եմ:

Հիշեցնեմ, որ «արեւելահայեր» բառի մեջ կա «յ» տառը:

[Tig]

Հարցազրույց Վաչագան Սարգսյանի հետ Հայոց լեզվի մասին /տեսանյութ/

[Նետ]

Ինչպե՞ս պետք Է տարբերվեն դուրս եկածը և դուրըս եկածը:

[Ուլուանա]

Ինչպե՞ս պետք Է տարբերվեն դուրս եկածը և դուրըս եկածը:

Խոսակցականում՝ միայն արտասանությամբ, որովհետև «դուրըս եկած» ձևը հենց զուտ խոսակցական է։ Գրական հայերենում էդպիսի ձև չկա. պետք է լինի «ինձ դուր եկածը»։ Այսինքն՝ գրավոր խոսքում ցանկալի է խուսափել ս–ով ձևից՝ նախ խոսակցական լինելու պատճառով, ապա՝ թյուրըմբռնումից խուսափելու համար։

[Նետ]

Այո, հասկանում եմ:Բայց փաստորեն մեր գրավոր խոսքն էլ է կաղում: Ուղղակի մեզ համար նկատելի չէ:Բայց պատկերացնենք թե մեր տառերը իմացող բայց բանավորին չտիրապետող մարդուն ինչ դժվար կլինի գրված բառը ճիշտ արտասանելը:
Մենք էլ Անգլերենից ու ֆրանսերենից ենք բողոքում: