Զանազան լեզվական հարցեր

[Chuk]

Իզուր մի նյարդայնացի, որովհետև մարդիք տարբերակը եղել է ավելի հնում ու լեզվի բառակազմության տեսանկյունից ավելի ճիշտ է: Ես էլ եմ հաճախ յադ "սխալը" թույլ տալիս: Որ նկատում եմ` ուղղում եմ:
"մարդ" + "ք" հոգնակիակերտ ածանց: Արդյունքում` մարդիք: Թե չե ստացվում է "մարդ"+"իկ": Իսկ "իկ" ը փոքրացնող ածանց է: Մի տեսակ հաճելի չէ:

Վարզոր, թեման «ակումբցիների գրառումներում հաճախակի հանդիպող լեզվական սխալներ»-ն է: Ու բոլորովին, այս համատեքստում, էական չի, թե «մարդ» բառի հոգնակին ինչպես է դարձել «մարդիկ»: «Մարդիք» տարբերակը սխալ է ու վերջ: Հարևան թեմաներում գուցե և կարելի է նստել ու քննարկել, թե ինչու է բառն այսպես գրվում: Բայց այս թեմայում ասում ենք.
Մարդի՛կ, լսեք ինչ եմ ասում, «մարդիկ» բառը գրվում է «մարդիկ» այլ ոչ թե «մարդիք»:


Ի դեպ քո վարկածին խիստ կասկածում եմ, որովհետև ինչ-որ չեմ կարողանում հիշել որևէ այլ հայերեն բառ, որի հոգնակին «իք»-ով լինի: «ք»-ով չէ, «իք»-ով: Բայց կրկնում եմ, անկախ նրանից քո ներկայացրած վարկածը ճիշտ է, թե սխալ, «մարդիկ» բառը գրվում է «Կ»-ով ու վերջ: Վերջակետ: Սխալ գրելաձևը պետք է նյարդայնացնի, սխալ գրողին պետք է ուղղել:

[Varzor]

Ի դեպ քո վարկածին խիստ կասկածում եմ, որովհետև ինչ-որ չեմ կարողանում հիշել որևէ այլ հայերեն բառ, որի հոգնակին «իք»-ով լինի: «ք»-ով չէ, «իք»-ով: Բայց կրկնում եմ, անկախ նրանից քո ներկայացրած վարկածը ճիշտ է, թե սխալ, «մարդիկ» բառը գրվում է «Կ»-ով ու վերջ: Վերջակետ: Սխալ գրելաձևը պետք է նյարդայնացնի, սխալ գրողին պետք է ուղղել:

Չես հիշում` հիշեցնեմ. օձիք, բարիք, Սյունիք, Աղձնիք, Ուտիք և այլն

Դե, ում համար սխալ է, ում համար վրիպում, ում համար էլ սխալ է, որ դա հիմա սխալ են համարում
Անցանք:

[Chuk]

Չես հիշում` հիշեցնեմ. օձիք, բարիք, Սյունիք, Աղձնիք, Ուտիք և այլն

Դե, ում համար սխալ է, ում համար վրիպում, ում համար էլ սխալ է, որ դա հիմա սխալ են համարում
Անցանք:

Նշածդ բառերում «իք»-ն ընդամենը ածանց է, այլ ոչ թե հոգնակիակերտ մասնիկ: Դրանք էլ են ցույց տալիս բազմազանություն, ինչպես նաև իրենց մեջ պարունակում են հոգնակիի շերտ, օրինակ՝ գիրք, որը կազմված է «գիր» արմատից ու «ք» ածանցից, որը ցույց է տալիս, որ գրից շատ կա, բայց քանի որ նոր բառ է ստեղծվել, ապա դրա հոգնակին ստանում է «ներ» հոգնակիակերտ մասնիկն ու դառնում գրքեր, ինչպես օձիքը՝ օձիքներ: Ի դեպ ստեղ հիշեմ, որ ինքդ էիր բերել օրինակը, որ «մարդիկներ»-ը սխալ է: Իսկ օրինակ Ուտիքը չի կարող ստանալ հոգնակիակերտ մասնիկ: Դեռ շնորհակալ եմ, որ չես գրել «հայրենիք», որովհետև նույն «իք»-ով է կազմված, բայց դա ածանց է:

[Նարե91]

Նարե ջան, հիմա որ մի 10 տարի հետո ընդունելի լինի, որ ք-ով ա գրվում, ինչ կասես? "Եթե ընդունվել է, ուրեմն ճիշտ է": Այդ "ընդունումները" անգրագետ ու ծախված լեզվաբանների արդյունք են:
Մի կոնկրետ օրինակ բերեմ:
Չգիտեմ տեղյակ ես, թե չէ, բայց 20-ականններին երկրում համընդհանուր փոփոխությունների հետ միասին, մի քանի "գրագետ" կոմունիստներ որոշեցին, որ հայոց այբուբենընույնպս պիտի փոփոխության ենթարկվի` ավելի ժողովրդական և ինտերնացիոնալ լինելու համար: Ու փոփոխությունը հետևյալն էր` "Օ" -ն որպես արևմտյան և բուրժուական տառ հանեցին և տեղը սկսեցին կիրառել "Ո"-ն (ի դեպ` սա մաքուր Մաշտոցյան տարբերակն է ) Զուգահեռ նաև հանեցին "Ռ"-ն, համարելով որ այն կոպիտ է և շատ է մեկ այբուբենի համար (իրականում մոտեցնում էին ռուսերենին): Մնաց` "Ր"-ն:
Մի օր Միկոյանը պիտի այցելեր, իսկ դար ահջորդ օրը մարտի 8-ն էր: Բնական է նախապես արդեն երեկոյան կախված էր ցուցապաստառը` "Շնորհավոր կականց որը": ՄԻկոյանը կարդում է ու հարցնում "Դե հիմա ասեք, թե այս բառում որ տառն եք որի տեղը սխալ գրել": Բնական է, որ գլխի ընկան, որ Միկոյանի սուր խոսքը վերաբերվում էր նրան, որ կամ "ո"-ի փոխարեն պիտի "օ" լինի, որ բառը իմաստ ունենա, կամ էլ "ր"-ի փոխարեն "ռ"
Ու ասյպես, ինչպես պատմում եմ "Միկոյանի թեթև ձեռքով հայոց այբուբենում մնացին Օ և Ռ տառերը"
Ոչ ամեն փոփոխություն է, որ տեղին է և հիմնավորված: Մանավանդ, որ մարդկանց մեծ մասը և խոսակցական և ուղագրական սխալով այլ ձևով է գրում:

Հա էդ մասին անշուշտ լսել էի… Համաձայն եմ, որ անգրագետ լեզվաբաններ եղել են, կան ու դեռ կլինեն, հետևաբար լեզվական անգրագետ փոփոխություններն էլ անխուսափելի են, բայց էնպես չի, որ էդ փոփոխությունները ամեն ամիս կամ ամեն տարի են տեղի ունենում: Յուրաքանչյուր հիսուն տարին մեկ նման փոփոխություններ լինեն, թե ոչ: Լավ, որպեսզի թեման օֆֆտոպանոցի չվերածվի, սա էլ ասեմ, ու եզրափակենք:
Հիմա ասածս էն ա, որ եթե ներկա պահին համապատասխան կառույցների կողմից ընդունված ա, որ լեզվական այս, այն կամ էլ այլ երևույթներն են ճիշտ, ուրեմն մենք հենց դրանցով էլ պիտի ուղղորդվենք: Կարող ես և ճիշտ չհամարել անգրագետ լեզվաբանների ընդունածները և քո առօրյայում խոսես ու գրես այնպես, ինչպես քեզ է հարմար, բայց այսպիսի ֆորումում, որի կարգախոսը հայ գրի ու գրականության պահմանումն է, պարտավոր ես առաջնորդվել անգրագետ լեզվաբանների ընդունածներով: Եվ հետո չմոռանանք, որ ակումբի այցելուների ցանկում կան նաև դպրոցահասակ երեխաներ, ովքեր այս ֆորումում իրենց հուզող հարցերի պատասխանները փնտրելու ճանապարհին կարող են բախվել որոշակի ուղղագրական սխալների՝ չգիտակցելով, որ գուցե սխալ գրված լինի, իրենց մեջ դա տպավորվի որպես ճիշտ ու կրթօջախներում էլ նմանատիպ սխալներ թույլ տան: Հետևաբար, եկե՛ք սա գիտակցելով՝ գրենք գրագետ՝ առանց ուղղագրական ու տառասխալների:

[Monk]

Հազար ներողություն եմ խնդրում, եթե թեմայից շեղվելուն նպաստում եմ, բայց, որպես գրաբարից մի փոքր տեղյակ մարդ, ասեմ, որ գրաբարում «մարդ» գոյականի հոգնակին միշտ էլ «կ» տառով է եղել. մարդ-մարդիկ, սեռական հոլովը՝ մարդոյ-մարդկան (աշխարհաբարում էլ՝ մարդկանց): «Ք» տառով սխալ է:

[Varzor]

Նշածդ բառերում «իք»-ն ընդամենը ածանց է, այլ ոչ թե հոգնակիակերտ մասնիկ: Դրանք էլ են ցույց տալիս բազմազանություն, ինչպես նաև իրենց մեջ պարունակում են հոգնակիի շերտ, օրինակ՝ գիրք, որը կազմված է «գիր» արմատից ու «ք» ածանցից, որը ցույց է տալիս, որ գրից շատ կա, բայց քանի որ նոր բառ է ստեղծվել, ապա դրա հոգնակին ստանում է «ներ» հոգնակիակերտ մասնիկն ու դառնում գրքեր, ինչպես օձիքը՝ օձիքներ: Ի դեպ ստեղ հիշեմ, որ ինքդ էիր բերել օրինակը, որ «մարդիկներ»-ը սխալ է: Իսկ օրինակ Ուտիքը չի կարող ստանալ հոգնակիակերտ մասնիկ: Դեռ շնորհակալ եմ, որ չես գրել «հայրենիք», որովհետև նույն «իք»-ով է կազմված, բայց դա ածանց է:

Չուկ ջան, մի խորացի ածանցն էլ է լինում հոգնակիակերտ, դրանցից մեկն էլ հենց ք-ն է Օրինակ` մթերք, բերք, կամք: Բերքեր չեն ասում, կամ կամքեր Քո ասած մարքիկ-ն էլ չի կարող ստանալ հոգնակիակերտ ածանց:
Սովորաբար արդեն իսկ հոգնակի բառերը կամ հոգնակի չունեցող գոյականները չեն ստանում հոգնակիակերտ ածանցներ:
Ի դեպ հայրենիքներ արտահայտությունը որոշ կոնտեքստից ելնելով սխալ չի համարվում:

Լավ, շատ ենք խորանում, թեմայից հեռանում ...

[Varzor]

Հազար ներողություն եմ խնդրում, եթե թեմայից շեղվելուն նպաստում եմ, բայց, որպես գրաբարից մի փոքր տեղյակ մարդ, ասեմ, որ գրաբարում «մարդ» գոյականի հոգնակին միշտ էլ «կ» տառով է եղել. մարդ-մարդիկ, սեռական հոլովը՝ մարդոյ-մարդկան (աշխարհաբարում էլ՝ մարդկանց): «Ք» տառով սխալ է:

Խոսքը չի գնացել գրաբարի մասին, բայց շնորհակալ եմ ինֆորմացիայի համար

[Chuk]

Չուկ ջան, մի խորացի ածանցն էլ է լինում հոգնակիակերտ, դրանցից մեկն էլ հենց ք-ն է Օրինակ` մթերք, բերք, կամք: Բերքեր չեն ասում, կամ կամքեր Քո ասած մարքիկ-ն էլ չի կարող ստանալ հոգնակիակերտ ածանց:
Սովորաբար արդեն իսկ հոգնակի բառերը կամ հոգնակի չունեցող գոյականները չեն ստանում հոգնակիակերտ ածանցներ:
Ի դեպ հայրենիքներ արտահայտությունը որոշ կոնտեքստից ելնելով սխալ չի համարվում:

Լավ, շատ ենք խորանում, թեմայից հեռանում ...

Լավ, ընդունում եմ, որ դու չես ուզում հասկանալ դիմացինիդ ասածը: Ասում էի շատ պարզ բան, հասարակ բան, որ բերածդ օրինակներում խոսք չէր գնում հոգնակիակերտ մասնիկի, այլ խոսք էր գնում ածանցների մասին: Մինչդեռ մարդիկ-ում «իկ»-ը ածանց չի, այլ հոգնակիակերտ մասնիկ: Ինչևէ:

Բաժնի մոդերատորին խնդրում կամ առաջարկում եմ այս գրառումները տեղափոխել «զանազան լեզվական հարցեր» կամ մեկ այլ համապատասխան թեմա, որովհետև Վարզորի թեթև ձեռքով ու մեր օժանդակությամբ շեղվել ենք բուն թեմայից:

[Varzor]

Լավ, ընդունում եմ, որ դու չես ուզում հասկանալ դիմացինիդ ասածը: Ասում էի շատ պարզ բան, հասարակ բան, որ բերածդ օրինակներում խոսք չէր գնում հոգնակիակերտ մասնիկի, այլ խոսք էր գնում ածանցների մասին: Մինչդեռ մարդիկ-ում «իկ»-ը ածանց չի, այլ հոգնակիակերտ մասնիկ: Ինչևէ:
Բաժնի մոդերատորին խնդրում կամ առաջարկում եմ այս գրառումները տեղափոխել «զանազան լեզվական հարցեր» կամ մեկ այլ համապատասխան թեմա, որովհետև Վարզորի թեթև ձեռքով ու մեր օժանդակությամբ շեղվել ենք բուն թեմայից:

Չուկ հերիքա քաղաքական լոլոներ կարդաս, Այ սենց են անում, որ լինում ա ըստ սցենարի
Եվս մեկ հասարակական-հոգեբանական փորձ հաջողությամբ պսակվեց

Հ.Գ.
Ես մարդիկի թեման մի քանի ամսի առաջ նամուսով թաղել էինք, ասեի տեսնեմ զոմբիների հետ ոնց եք
Միանում եմ Չուկի կողմից մոդերատորներին ուղղված խնդրանքին Իմ "թեթև" ձեռքով հըլը էնքան խաղեր եմ խաղալու ու խաղացնելու ... ներող եղեք, բնավորություն է

[Նաիրուհի]

Խոսքը չի գնացել գրաբարի մասին, բայց շնորհակալ եմ ինֆորմացիայի համար

Նախ՝ ի՞նչ է նշանակում «խոսքը չի գնացել»։ Իսկ ո՞ւր պիտի այն գնար։
Երկրորդ՝ խոսում ես այն մասին, որ նախկինում մարդ բառի հոգնակին ք-ով է կազմվել, և այդ «նախկինում»-ը գրաբարին չի՞ վերաբերում։ Այդ դեպքում ե՞րբ, միջին հայերենո՞ւմ, թե՞, ասենք, հնդեվրոպական նախալեզվում։
Երրորդ՝ քո նշած բառերում ոչ թե -իք է ավելացվել որպես հոգնակիակերտ այլ -ք՝ բարի-ք, օձի-ք և այլն։ Եթե լիներ օձ, ապա հոգնակին կլիներ օձք, ինչպես օձ բառի հոգնակին է։

Ափսոս՝ այս պահին ձեռքիս տակ համապատասխան գրականություն չկա, թե չէ ավելի հանգամանալից կգրեի դրանց մասին՝ կանոններով, բանով

[Varzor]

Նախ՝ ի՞նչ է նշանակում «խոսքը չի գնացել»։ Իսկ ո՞ւր պիտի այն գնար։
Երկրորդ՝ խոսում ես այն մասին, որ նախկինում մարդ բառի հոգնակին ք-ով է կազմվել, և այդ «նախկինում»-ը գրաբարին չի՞ վերաբերում։ Այդ դեպքում ե՞րբ, ասենք՝ միջին հայերենո՞ւմ
Երրորդ՝ քո նշած բառերում ոչ թե -իք է ավելացվել որպես հոգնակիակերտ այլ -ք՝ բարի-ք, օձի-ք և այլն։ Եթե լիներ օձ, ապա հոգնակին կլիներ օձք, ինչպես օձ բառի հոգնակին է։
Ափսոս՝ այս պահին ձեռքիս տակ համապատասխան գրականություն չկա, թե չէ ավելի հանգամանալից կգրեի դրանց մասին՝ կանոններով, բանով

Դե ինչ ասեմ, թող քեզ համար բարիք բառը բարի բառից կազմված լինի

[Monk]

Դե ինչ ասեմ, թող քեզ համար բարիք բառը բարի բառից կազմված լինի

Բայց հենց այդպես էլ կա, Վարզոր ջան

Հ.Գ. Լավ, էլ բան չեմ գրի, կսպասեմ մոդերատորի կողմից գրառումները համապատասխան թեմա տեղափոխվելուն:

[Rammstein]

Վնասակար - "կար"-ը իրենցի ներաայցնում է դրական նշանակություն (օգտակար), սակայն "Ծխելը վնասակար է" արտահայտությունը սխալ է, քանի որ պիտի լինի "Ծխելը վնաս է":

Էդ «կար»-ի իմաստը ո՞րտեղից:
«Վնասակար» բառ գոյություն ունի՛, համ Աճառյանի արմատական բառարանում կա («վնաս»-ի տակ), համ էլ Մալխասյանցի բառարանում կա` առանձին:
Կոնկրետ բացատրություն չգտա, բայց ինչքան հասկանում եմ, «կար»-ը կարողանալու արմատն է, ոնց որ ասենք` «ապիկար» բառը, այսինքն` վնաս տալու ընդունակ:

Այդ մասին նույնսի մի ժամանակին "Մեր լեզուն, մեր խոսքը" հազղորդաշարում ասվեց, սակայն մինչև հիմա կիրառվում է համատարած: Վնասը չի կարող "կար" լինել:

Էդ էն Արտեմ Սարգսյանը չէ՞ր: Ինչ աբսուրդ ասես դուրս ա տալիս:

[Շինարար]

Հազար ներողություն եմ խնդրում, եթե թեմայից շեղվելուն նպաստում եմ, բայց, որպես գրաբարից մի փոքր տեղյակ մարդ, ասեմ, որ գրաբարում «մարդ» գոյականի հոգնակին միշտ էլ «կ» տառով է եղել. մարդ-մարդիկ, սեռական հոլովը՝ մարդոյ-մարդկան (աշխարհաբարում էլ՝ մարդկանց): «Ք» տառով սխալ է:

Մի ահտ էլ ես ցույց տամ էս թեմայում իմ՝ շատ բան չիմանալը Ուղղակի թեման հետաքրքրեց, մտքեր առաջացան, ոչինչ չեմ պնդում, բայց հարցադրում եմ... Իմ հասկանալով՝ նաև օտար լեզուների օրինակով, ՝էս թեմայում արդեն որոշակիորեն չարչրկված «հնում» հոգնակիի կազմումը ավելի խառն է եղել, միանշանակ ձև չի եղել, գուցե դա կապված է բարբառների կազմության հետ, գուցե համակարգված գիտակցության բացակայության, չեմ կարող ասել, ու յուրաքանչյուր առանձին բառ կարող էր իր առանձնահատուկ հոգնակիի ձևն ունենար, հետագայում դրանք կամաց-կամաց խմբավորվել են, ասենք, մրգերի համար իրենց առանձնահատուկ ձևը, շնչավորների համար՝ իրենցը, անշունչների համար՝ իրենցը, օրինակի համար եմ ասում, բայց առավել գործածվող բառերի համար մնացել են իրենց հին, ավանդական ընդւոնված ձևերը, որոնք համակարգված լեզվաբանության ստեղծումից հետո մտել են անկանոն հոգնակիների շարքը: Օրինակ, արաբերենում անկանոն հոգնակիի ձևեր ունեցող բառերն ավելի շատ են, քան կանոնավորները Ընդ որում ամեն բառ կարող է ունենալ մի քանի անկանոն հոգնակիի ձև ու դրա հետ նույնիսկ մեկը՝ կանոնավոր, դե իրենց լեզվաբանությունը, չնայած հիմա կաղապարված ու քարացած է, բայց ժամանակին ստեղծվել է նաև նրա վրա, թե ինչպես են խոսում արաբները: Նույն տրամաբանությամբ մեզ մոտ, եթե հայերի ինչպես խոսալը հաշվի առնվեր, կարող էր լինել -ներ հոգնակիակերտի հետ նաև -նի, օրինակ լոռվա բարբառում, կամ որոշ կենդանիների դեպքում -ան՝ ձիան, գիլան: Հիմա էդ մարդիկի -իկը բազմաթիվ հոգնակիակերտերից, երևի, մեկն է եղել, ու մարդը, որպես առավել տարածված բառ պահպանել է մինչև օրս: Հեչ պետք չի ամեն ինչի մեջ համակարգվածություն տեսնել, ու յուրաքանչյուր տարբերություն փորձել որպես սխալ ընկալել: Իմ իմացած բոլոր լեզուներում մարդ բառի հոգնակին կաղապարի մեջ չի մտնում: Եսիմ:

[Varzor]

Հ.Գ. Լավ, էլ բան չեմ գրի, կսպասեմ մոդերատորի կողմից գրառումները համապատասխան թեմա տեղափոխվելուն:

Էդ էն Արտեմ Սարգսյանը չէ՞ր: Ինչ աբսուրդ ասես դուրս ա տալիս:

Տեսեք այս գրառումս