Զանազան լեզվական հարցեր

[Varzor]

Եվ հետո մի սխալ, որը շատ հաճախ եմ տեսնում ակումբում ու նյարդայանանում եմ... ԷԷԷԷԷհ Մարդիիիիիիիիիիիիկ, ախր ինչու՞ եք ք-ով գրում

Իզուր մի նյարդայնացի, որովհետև մարդիք տարբերակը եղել է ավելի հնում ու լեզվի բառակազմության տեսանկյունից ավելի ճիշտ է: Ես էլ եմ հաճախ յադ "սխալը" թույլ տալիս: Որ նկատում եմ` ուղղում եմ:
"մարդ" + "ք" հոգնակիակերտ ածանց: Արդյունքում` մարդիք: Թե չե ստացվում է "մարդ"+"իկ": Իսկ "իկ" ը փոքրացնող ածանց է: Մի տեսակ հաճելի չէ:

Զարմանալի են մեր լեզվագետները, որ այդպիսի պրիմիտիվ խեղաթյուրումը մինչև հիմա չեն ուղել:
Հետաքրքիր է, որ մինչ այժմ օգտագործվում են և նույնիսկ նորմ են դարձել անիմաստ ու բացահայտ սխալներ:
Օրինակ`
Մթերք - մթերքներ: Երկրոդ տարբերակն ուղակի հիմար իմաստ ունի: Նույնատիպ զավեշտալի բառեր էլ ունեն մեր բարբառները` մաշինքներ, մարդիկներ և այլն
Վնասակար - "կար"-ը իրենցի ներաայցնում է դրական նշանակություն (օգտակար), սակայն "Ծխելը վնասակար է" արտահայտությունը սխալ է, քանի որ պիտի լինի "Ծխելը վնաս է": Այդ մասին նույնսի մի ժամանակին "Մեր լեզուն, մեր խոսքը" հազղորդաշարում ասվեց, սակայն մինչև հիմա կիրառվում է համատարած: Վնասը չի կարող "կար" լինել:
Խմորեղեններ - մեկնաբանություններն ավելորդ են:
Ակնոցներ - շատ հաճախ կիրառվում են որպես մեկ անձին պատկանող գարնիտուրային իրի անվանում, մինչ դեռ ընդամենը "ակնոց" բառը բավարար է, իսկ "ակնոցներ" նշանակում է "շատ ակնոց":


Բայց դե լեզուն զարգանում է և աղավաղուների ու խեղաթյուրումների, ինչպես նաև հնչյունափոխությունների հաշվին ձեռք է բերում նոր բառեր, նոր իմաստներ:

[My World My Space]

Իզուր մի նյարդայնացի, որովհետև մարդիք տարբերակը եղել է ավելի հնում ու լեզվի բառակազմության տեսանկյունից ավելի ճիշտ է: Ես էլ եմ հաճախ յադ "սխալը" թույլ տալիս: Որ նկատում եմ` ուղղում եմ:
"մարդ" + "ք" հոգնակիակերտ ածանց: Արդյունքում` մարդիք: Թե չե ստացվում է "մարդ"+"իկ": Իսկ "իկ" ը փոքրացնող ածանց է: Մի տեսակ հաճելի չէ:

Զարմանալի են մեր լեզվագետները, որ այդպիսի պրիմիտիվ խեղաթյուրումը մինչև հիմա չեն ուղել:
Հետաքրքիր է, որ մինչ այժմ օգտագործվում են և նույնիսկ նորմ են դարձել անիմաստ ու բացահայտ սխալներ:
Օրինակ`
Մթերք - մթերքներ: Երկրոդ տարբերակն ուղակի հիմար իմաստ ունի: Նույնատիպ զավեշտալի բառեր էլ ունեն մեր բարբառները` մաշինքներ, մարդիկներ և այլն
Վնասակար - "կար"-ը իրենցի ներաայցնում է դրական նշանակություն (օգտակար), սակայն "Ծխելը վնասակար է" արտահայտությունը սխալ է, քանի որ պիտի լինի "Ծխելը վնաս է": Այդ մասին նույնսի մի ժամանակին "Մեր լեզուն, մեր խոսքը" հազղորդաշարում ասվեց, սակայն մինչև հիմա կիրառվում է համատարած: Վնասը չի կարող "կար" լինել:
Խմորեղեններ - մեկնաբանություններն ավելորդ են:
Ակնոցներ - շատ հաճախ կիրառվում են որպես մեկ անձին պատկանող գարնիտուրային իրի անվանում, մինչ դեռ ընդամենը "ակնոց" բառը բավարար է, իսկ "ակնոցներ" նշանակում է "շատ ակնոց":


Բայց դե լեզուն զարգանում է և աղավաղուների ու խեղաթյուրումների, ինչպես նաև հնչյունափոխությունների հաշվին ձեռք է բերում նոր բառեր, նոր իմաստներ:

Վարզոր կարո՞ղ ես մեկնաբանել ասենք կարեվեր և կարի վտանգավոր արտահայտությունները...

[John]

ուղղակի, այլ ոչ թե ուղակի

[Varzor]

Վարզոր կարո՞ղ ես մեկնաբանել ասենք կարեվեր և կարի վտանգավոր արտահայտությունները...

կարեվեր - ծանր վիրավորված, բազմաթիվ վերքեր ստացած:
Հասկանում եմ ինչի ես տանում, նկատի ունենալով, որ "կար"-ը ցուցադրում է բազմակիությունը, իբրև թե "վնասական" շատ վնաս տվող Բայց դա այդպես չէ:
Կարեվեր բառում "կար"-ը ցուցադրում է ոչ այնքան վերքերի քանակը, այլ դրանց մեծությունը և ծանրությունը

"...
Ես հյուսեցի զանոնք, գիսակ առ գիսակ,
Տալով խաչին ձևը Որդվույդ կարեվեր`
Որուն արյունն, ամեն Զատկի, սո՜ւրբ կըրակ,
Մեր ակոսներն են խըմեր:
..."

"կարի"-ն չհասկացա: Խոսքը գնում է "կարել" բայի հրամայական սխալ ձևի մասին, թե ուրիշ բառի?

[My World My Space]

կարեվեր - ծանր վիրավորված, բազմաթիվ վերքեր ստացած:
Հասկանում եմ ինչի ես տանում, նկատի ունենալով, որ "կար"-ը ցուցադրում է բազմակիությունը, իբրև թե "վնասական" շատ վնաս տվող Բայց դա այդպես չէ:
Կարեվեր բառում "կար"-ը ցուցադրում է ոչ այնքան վերքերի քանակը, այլ դրանց մեծությունը և ծանրությունը

"...
Ես հյուսեցի զանոնք, գիսակ առ գիսակ,
Տալով խաչին ձևը Որդվույդ կարեվեր`
Որուն արյունն, ամեն Զատկի, սո՜ւրբ կըրակ,
Մեր ակոսներն են խըմեր:
..."

"կարի"-ն չհասկացա: Խոսքը գնում է "կարել" բայի հրամայական սխալ ձևի մասին, թե ուրիշ բառի?

կար-կարի՝ ունի շատ (բացասական առումով) իմաստը ոնց որ կաեվերն ա, նենց էլ կարի վտանգավորը, ուստի նաև «ՀՀ Առողջապահության նախարարությունը զգուշացնում է՝ ծխելը կարի վնաս է (վնասակար է) Ձեր առողջությանը»

[Varzor]

կար-կարի՝ ունի շատ (բացասական առումով) իմաստը ոնց որ կաեվերն ա, նենց էլ կարի վտանգավորը, ուստի նաև «ՀՀ Առողջապահության նախարարությունը զգուշացնում է՝ ծխելը կարի վնաս է (վնասակար է) Ձեր առողջությանը»

Դե ինչ ասեմ, էդ նույն բանը կարելի է հարցնել մի 30-40 տարի առաջվա լեզվաբաններին

Քո ասածով որ լինի օգտակար բառն ա հիմարություն ստացվում, քանի որ "կար"-ը բացասական առումով շատ իմաստն ունի

[Նարե91]

Իզուր մի նյարդայնացի, որովհետև մարդիք տարբերակը եղել է ավելի հնում ու լեզվի բառակազմության տեսանկյունից ավելի ճիշտ է: Ես էլ եմ հաճախ յադ "սխալը" թույլ տալիս: Որ նկատում եմ` ուղղում եմ:
"մարդ" + "ք" հոգնակիակերտ ածանց: Արդյունքում` մարդիք: Թե չե ստացվում է "մարդ"+"իկ": Իսկ "իկ" ը փոքրացնող ածանց է: Մի տեսակ հաճելի չէ:

Զարմանալի են մեր լեզվագետները, որ այդպիսի պրիմիտիվ խեղաթյուրումը մինչև հիմա չեն ուղղել:

Հիմա հին ժամանակները չեն Եթե ընդունվել է, որ տվյալ բառի գրությունն էդպես է, ուրեմն մենք էլ պիտի պահպանենք էդ գրության ձևը, իսկ թե հնում ոնց է եղել, ինչ են արել, դա էնքան շատ էական նշանակություն չպիտի ունենա… Համ էլ ես Ձեզ հետ էս թեմայով խոսել եմ ու չեմ ցանկանա նորից կրկնել, պարզապես գուցե կան ակումբցիներ, որոնց մոտ տվյալ բառի սխալ գրությունը ոչ թե անուշադրության, ինչպես, որ համոզված եմ, Ձեզ մոտ է, այլ պարզապես իրազեկ չլինելու արդյունք է:
Հ.Գ. Իսկ մնացած բոլոր բերված օրինակների հետ լիովին համամիտ եմ:

[Varzor]

Հիմա հին ժամանակները չեն Եթե ընդունվել է, որ տվյալ բառի գրությունն էդպես է, ուրեմն մենք էլ պիտի պահպանենք էդ գրության ձևը, իսկ թե հնում ոնց է եղել, ինչ են արել, դա էնքան շատ էական նշանակություն չպիտի ունենա… Համ էլ ես Ձեզ հետ էս թեմայով խոսել եմ ու չեմ ցանկանա նորից կրկնել, պարզապես գուցե կան ակումբցիներ, որոնց մոտ տվյալ բառի սխալ գրությունը ոչ թե անուշադրության, ինչպես, որ համոզված եմ, Ձեզ մոտ է, այլ պարզապես իրազեկ չլինելու արդյունք է:
Հ.Գ. Իսկ մնացած բոլոր բերված օրինակների հետ լիովին համամիտ եմ:

Նարե ջան, հիմա որ մի 10 տարի հետո ընդունելի լինի, որ ք-ով ա գրվում, ինչ կասես? "Եթե ընդունվել է, ուրեմն ճիշտ է": Այդ "ընդունումները" անգրագետ ու ծախված լեզվաբանների արդյունք են:
Մի կոնկրետ օրինակ բերեմ:
Չգիտեմ տեղյակ ես, թե չէ, բայց 20-ականններին երկրում համընդհանուր փոփոխությունների հետ միասին, մի քանի "գրագետ" կոմունիստներ որոշեցին, որ հայոց այբուբենընույնպս պիտի փոփոխության ենթարկվի` ավելի ժողովրդական և ինտերնացիոնալ լինելու համար: Ու փոփոխությունը հետևյալն էր` "Օ" -ն որպես արևմտյան և բուրժուական տառ հանեցին և տեղը սկսեցին կիրառել "Ո"-ն (ի դեպ` սա մաքուր Մաշտոցյան տարբերակն է ) Զուգահեռ նաև հանեցին "Ռ"-ն, համարելով որ այն կոպիտ է և շատ է մեկ այբուբենի համար (իրականում մոտեցնում էին ռուսերենին): Մնաց` "Ր"-ն:
Մի օր Միկոյանը պիտի այցելեր, իսկ դար ահջորդ օրը մարտի 8-ն էր: Բնական է նախապես արդեն երեկոյան կախված էր ցուցապաստառը` "Շնորհավոր կականց որը": ՄԻկոյանը կարդում է ու հարցնում "Դե հիմա ասեք, թե այս բառում որ տառն եք որի տեղը սխալ գրել": Բնական է, որ գլխի ընկան, որ Միկոյանի սուր խոսքը վերաբերվում էր նրան, որ կամ "ո"-ի փոխարեն պիտի "օ" լինի, որ բառը իմաստ ունենա, կամ էլ "ր"-ի փոխարեն "ռ"
Ու ասյպես, ինչպես պատմում եմ "Միկոյանի թեթև ձեռքով հայոց այբուբենում մնացին Օ և Ռ տառերը"
Ոչ ամեն փոփոխություն է, որ տեղին է և հիմնավորված: Մանավանդ, որ մարդկանց մեծ մասը և խոսակցական և ուղագրական սխալով այլ ձևով է գրում:

[Նարե91]

Նարե ջան, հիմա որ մի 10 տարի հետո ընդունելի լինի, որ ք-ով ա գրվում, ինչ կասես? "Եթե ընդունվել է, ուրեմն ճիշտ է": Այդ "ընդունումները" անգրագետ ու ծախված լեզվաբանների արդյունք են:
Մի կոնկրետ օրինակ բերեմ:
Չգիտեմ տեղյակ ես, թե չէ, բայց 20-ականններին երկրում համընդհանուր փոփոխությունների հետ միասին, մի քանի "գրագետ" կոմունիստներ որոշեցին, որ հայոց այբուբենընույնպս պիտի փոփոխության ենթարկվի` ավելի ժողովրդական և ինտերնացիոնալ լինելու համար: Ու փոփոխությունը հետևյալն էր` "Օ" -ն որպես արևմտյան և բուրժուական տառ հանեցին և տեղը սկսեցին կիրառել "Ո"-ն (ի դեպ` սա մաքուր Մաշտոցյան տարբերակն է ) Զուգահեռ նաև հանեցին "Ռ"-ն, համարելով որ այն կոպիտ է և շատ է մեկ այբուբենի համար (իրականում մոտեցնում էին ռուսերենին): Մնաց` "Ր"-ն:
Մի օր Միկոյանը պիտի այցելեր, իսկ դար ահջորդ օրը մարտի 8-ն էր: Բնական է նախապես արդեն երեկոյան կախված էր ցուցապաստառը` "Շնորհավոր կականց որը": ՄԻկոյանը կարդում է ու հարցնում "Դե հիմա ասեք, թե այս բառում որ տառն եք որի տեղը սխալ գրել": Բնական է, որ գլխի ընկան, որ Միկոյանի սուր խոսքը վերաբերվում էր նրան, որ կամ "ո"-ի փոխարեն պիտի "օ" լինի, որ բառը իմաստ ունենա, կամ էլ "ր"-ի փոխարեն "ռ"
Ու ասյպես, ինչպես պատմում եմ "Միկոյանի թեթև ձեռքով հայոց այբուբենում մնացին Օ և Ռ տառերը"
Ոչ ամեն փոփոխություն է, որ տեղին է և հիմնավորված: Մանավանդ, որ մարդկանց մեծ մասը և խոսակցական և ուղագրական սխալով այլ ձևով է գրում:

Հա էդ մասին անշուշտ լսել էի… Համաձայն եմ, որ անգրագետ լեզվաբաններ եղել են, կան ու դեռ կլինեն, հետևաբար լեզվական անգրագետ փոփոխություններն էլ անխուսափելի են, բայց էնպես չի, որ էդ փոփոխությունները ամեն ամիս կամ ամեն տարի են տեղի ունենում: Յուրաքանչյուր հիսուն տարին մեկ նման փոփոխություններ լինեն, թե ոչ: Լավ, որպեսզի թեման օֆֆտոպանոցի չվերածվի, սա էլ ասեմ, ու եզրափակենք:
Հիմա ասածս էն ա, որ եթե ներկա պահին համապատասխան կառույցների կողմից ընդունված ա, որ լեզվական այս, այն կամ էլ այլ երևույթներն են ճիշտ, ուրեմն մենք հենց դրանցով էլ պիտի ուղղորդվենք: Կարող ես և ճիշտ չհամարել անգրագետ լեզվաբանների ընդունածները և քո առօրյայում խոսես ու գրես այնպես, ինչպես քեզ է հարմար, բայց այսպիսի ֆորումում, որի կարգախոսը հայ գրի ու գրականության պահմանումն է, պարտավոր ես առաջնորդվել անգրագետ լեզվաբանների ընդունածներով: Եվ հետո չմոռանանք, որ ակումբի այցելուների ցանկում կան նաև դպրոցահասակ երեխաներ, ովքեր այս ֆորումում իրենց հուզող հարցերի պատասխանները փնտրելու ճանապարհին կարող են բախվել որոշակի ուղղագրական սխալների՝ չգիտակցելով, որ գուցե սխալ գրված լինի, իրենց մեջ դա տպավորվի որպես ճիշտ ու կրթօջախներում էլ նմանատիպ սխալներ թույլ տան: Հետևաբար, եկե՛ք սա գիտակցելով՝ գրենք գրագետ՝ առանց ուղղագրական ու տառասխալների:

[Monk]

Հազար ներողություն եմ խնդրում, եթե թեմայից շեղվելուն նպաստում եմ, բայց, որպես գրաբարից մի փոքր տեղյակ մարդ, ասեմ, որ գրաբարում «մարդ» գոյականի հոգնակին միշտ էլ «կ» տառով է եղել. մարդ-մարդիկ, սեռական հոլովը՝ մարդոյ-մարդկան (աշխարհաբարում էլ՝ մարդկանց): «Ք» տառով սխալ է:

[Varzor]

Հազար ներողություն եմ խնդրում, եթե թեմայից շեղվելուն նպաստում եմ, բայց, որպես գրաբարից մի փոքր տեղյակ մարդ, ասեմ, որ գրաբարում «մարդ» գոյականի հոգնակին միշտ էլ «կ» տառով է եղել. մարդ-մարդիկ, սեռական հոլովը՝ մարդոյ-մարդկան (աշխարհաբարում էլ՝ մարդկանց): «Ք» տառով սխալ է:

Խոսքը չի գնացել գրաբարի մասին, բայց շնորհակալ եմ ինֆորմացիայի համար

[Նաիրուհի]

Խոսքը չի գնացել գրաբարի մասին, բայց շնորհակալ եմ ինֆորմացիայի համար

Նախ՝ ի՞նչ է նշանակում «խոսքը չի գնացել»։ Իսկ ո՞ւր պիտի այն գնար։
Երկրորդ՝ խոսում ես այն մասին, որ նախկինում մարդ բառի հոգնակին ք-ով է կազմվել, և այդ «նախկինում»-ը գրաբարին չի՞ վերաբերում։ Այդ դեպքում ե՞րբ, միջին հայերենո՞ւմ, թե՞, ասենք, հնդեվրոպական նախալեզվում։
Երրորդ՝ քո նշած բառերում ոչ թե -իք է ավելացվել որպես հոգնակիակերտ այլ -ք՝ բարի-ք, օձի-ք և այլն։ Եթե լիներ օձ, ապա հոգնակին կլիներ օձք, ինչպես օձ բառի հոգնակին է։

Ափսոս՝ այս պահին ձեռքիս տակ համապատասխան գրականություն չկա, թե չէ ավելի հանգամանալից կգրեի դրանց մասին՝ կանոններով, բանով

[Շինարար]

Հազար ներողություն եմ խնդրում, եթե թեմայից շեղվելուն նպաստում եմ, բայց, որպես գրաբարից մի փոքր տեղյակ մարդ, ասեմ, որ գրաբարում «մարդ» գոյականի հոգնակին միշտ էլ «կ» տառով է եղել. մարդ-մարդիկ, սեռական հոլովը՝ մարդոյ-մարդկան (աշխարհաբարում էլ՝ մարդկանց): «Ք» տառով սխալ է:

Մի ահտ էլ ես ցույց տամ էս թեմայում իմ՝ շատ բան չիմանալը Ուղղակի թեման հետաքրքրեց, մտքեր առաջացան, ոչինչ չեմ պնդում, բայց հարցադրում եմ... Իմ հասկանալով՝ նաև օտար լեզուների օրինակով, ՝էս թեմայում արդեն որոշակիորեն չարչրկված «հնում» հոգնակիի կազմումը ավելի խառն է եղել, միանշանակ ձև չի եղել, գուցե դա կապված է բարբառների կազմության հետ, գուցե համակարգված գիտակցության բացակայության, չեմ կարող ասել, ու յուրաքանչյուր առանձին բառ կարող էր իր առանձնահատուկ հոգնակիի ձևն ունենար, հետագայում դրանք կամաց-կամաց խմբավորվել են, ասենք, մրգերի համար իրենց առանձնահատուկ ձևը, շնչավորների համար՝ իրենցը, անշունչների համար՝ իրենցը, օրինակի համար եմ ասում, բայց առավել գործածվող բառերի համար մնացել են իրենց հին, ավանդական ընդւոնված ձևերը, որոնք համակարգված լեզվաբանության ստեղծումից հետո մտել են անկանոն հոգնակիների շարքը: Օրինակ, արաբերենում անկանոն հոգնակիի ձևեր ունեցող բառերն ավելի շատ են, քան կանոնավորները Ընդ որում ամեն բառ կարող է ունենալ մի քանի անկանոն հոգնակիի ձև ու դրա հետ նույնիսկ մեկը՝ կանոնավոր, դե իրենց լեզվաբանությունը, չնայած հիմա կաղապարված ու քարացած է, բայց ժամանակին ստեղծվել է նաև նրա վրա, թե ինչպես են խոսում արաբները: Նույն տրամաբանությամբ մեզ մոտ, եթե հայերի ինչպես խոսալը հաշվի առնվեր, կարող էր լինել -ներ հոգնակիակերտի հետ նաև -նի, օրինակ լոռվա բարբառում, կամ որոշ կենդանիների դեպքում -ան՝ ձիան, գիլան: Հիմա էդ մարդիկի -իկը բազմաթիվ հոգնակիակերտերից, երևի, մեկն է եղել, ու մարդը, որպես առավել տարածված բառ պահպանել է մինչև օրս: Հեչ պետք չի ամեն ինչի մեջ համակարգվածություն տեսնել, ու յուրաքանչյուր տարբերություն փորձել որպես սխալ ընկալել: Իմ իմացած բոլոր լեզուներում մարդ բառի հոգնակին կաղապարի մեջ չի մտնում: Եսիմ:

[Chuk]

Իզուր մի նյարդայնացի, որովհետև մարդիք տարբերակը եղել է ավելի հնում ու լեզվի բառակազմության տեսանկյունից ավելի ճիշտ է: Ես էլ եմ հաճախ յադ "սխալը" թույլ տալիս: Որ նկատում եմ` ուղղում եմ:
"մարդ" + "ք" հոգնակիակերտ ածանց: Արդյունքում` մարդիք: Թե չե ստացվում է "մարդ"+"իկ": Իսկ "իկ" ը փոքրացնող ածանց է: Մի տեսակ հաճելի չէ:

Վարզոր, թեման «ակումբցիների գրառումներում հաճախակի հանդիպող լեզվական սխալներ»-ն է: Ու բոլորովին, այս համատեքստում, էական չի, թե «մարդ» բառի հոգնակին ինչպես է դարձել «մարդիկ»: «Մարդիք» տարբերակը սխալ է ու վերջ: Հարևան թեմաներում գուցե և կարելի է նստել ու քննարկել, թե ինչու է բառն այսպես գրվում: Բայց այս թեմայում ասում ենք.
Մարդի՛կ, լսեք ինչ եմ ասում, «մարդիկ» բառը գրվում է «մարդիկ» այլ ոչ թե «մարդիք»:


Ի դեպ քո վարկածին խիստ կասկածում եմ, որովհետև ինչ-որ չեմ կարողանում հիշել որևէ այլ հայերեն բառ, որի հոգնակին «իք»-ով լինի: «ք»-ով չէ, «իք»-ով: Բայց կրկնում եմ, անկախ նրանից քո ներկայացրած վարկածը ճիշտ է, թե սխալ, «մարդիկ» բառը գրվում է «Կ»-ով ու վերջ: Վերջակետ: Սխալ գրելաձևը պետք է նյարդայնացնի, սխալ գրողին պետք է ուղղել:

[Varzor]

Ի դեպ քո վարկածին խիստ կասկածում եմ, որովհետև ինչ-որ չեմ կարողանում հիշել որևէ այլ հայերեն բառ, որի հոգնակին «իք»-ով լինի: «ք»-ով չէ, «իք»-ով: Բայց կրկնում եմ, անկախ նրանից քո ներկայացրած վարկածը ճիշտ է, թե սխալ, «մարդիկ» բառը գրվում է «Կ»-ով ու վերջ: Վերջակետ: Սխալ գրելաձևը պետք է նյարդայնացնի, սխալ գրողին պետք է ուղղել:

Չես հիշում` հիշեցնեմ. օձիք, բարիք, Սյունիք, Աղձնիք, Ուտիք և այլն

Դե, ում համար սխալ է, ում համար վրիպում, ում համար էլ սխալ է, որ դա հիմա սխալ են համարում
Անցանք: