Զանազան լեզվական հարցեր

[Lionne_en_Chasse]

Հաղպատ
ՈՒրիշ անվանում չունի այդ վանքը

[StrangeLittleGirl]

Վանքի կողմերում Հաղբատ է Իմ սեփական աչքով եմ տեսել:

[krunk Hayastani]

Համացանցում տարածվում է պ-ով տարբերակը: Ըստ այդմ, հատկապես վերջերս, ես էլ եմ ավելի շատ պ-ով հանդիպել: Բայց խորհրդային ժամանակներից մնացած գրականության մեջ բ-ով է: Ես հակված եմ այդ գրականությանը (և վանքի շրջակայքի ցուցանակներին, որոնք այսօր չեն փակցվել) հավատալ:
Հետաքրքիր է՝ հրատարակչությունները խմբագիր ու սրբագրիչ ունե՞ն: Ըստ իմ տեսածի, հիմա ով ինչ ուզում՝ հրատարակում է. համակարգիչներն այդ բանը այնքան են հեշտացրել, որ երբեմն ձեռագրերը լույս են տեսնում առանց էջկապի: Էլ ուղղագրությանը ո՞նց հավատաս:
Փորձեցի գտնել բ-ով տարբերակի ստուգաբանությունը: Ի՞նչ հաջողվեց պարզել: Այդ վայրերը կարող են կապված լինել Հաղբակյան տոհմի հետ, որ Մամիկոնյան տոհմի մի ճյուղն է (ինչպես հասկացա): Հաղբ- արմատն էլ, սեմական ծագման, կարող է նշանակել թակարդ, ծուղակ:
Բայց ստուգաբանությունը չէ կարևոր: Ուղղագրությունն ենք խաթարել: Եվ արդարացնելու համար՝ նոր ստուգաբանություն մոգոնել, իբր՝ պատ բառից: Ծիծաղելի չէ՞, թե հայերը վանք շինեցին, անունը պատ դրեցին:
Եկե՛ք վերադառնանք ճիշտ, գրագետ տարբերակին՝ Հաղբատ:

[Ուլուանա]

Եթե առանց մտածելու ասեի, երևի ճիշտ կստացվեր, բայց մի քիչ գլուխ կոտրեցի ու արդեն չգիտեմ, թե որն է հանձնարարելի ձևը: Հարցս հետևյալն է՝ "Ժամը քանիսի՞ն (է ձեր ինքնաթիռը)" հարցման պատասխանն ինչպե՞ս է պետք ձևակերպել: Ուղիղ ժամերը, հասկանալի է, նույն տրականով՝ "(ժամը) մեկին, երկուսին" ևն, նաև "կեսերը", բայց առօրյա լեզվում, կարծես, գործածվում է և ուղիղ ձևը՝ "մեկն անց կես(ին)": Իսկ րոպեների դեպքու՞մ, մանավանդ "պակաս"ի դեպքու՞մ. մեկն անց հի՞նգ, թե՞ մեկն անց հինգին, մեկն անց հինգ րոպե՞, թե՞ մեկն անց հինգ րոպեին, և "երկուսին հինգ (րոպե) պակաս" (այս դեպքում հարցը տրականաձև է, պատասխանը՝ ուղղականաձև, ճի՞շտ է): Շնորհակալություն:

Կներես, ուղղակի այն ժամանակ մտածել էի, որ գուցե ավելի ճշգրիտ պատասխան տվող լինի, դրա համար էլ որոշել էի առայժմ լռել, բայց քանի որ այդպիսի պատասխան չեղավ, փորձեմ պատասխանել ինչքանով որ ինձ է հայտնի.

Կարծում եմ, որ կարելի է ասել՝ և՛ մեկն անց հինգ, և՛ մեկն անց հինգին, և՛ մեկն անց հինգ րոպեին։
Իսկ «պակաս»-ների դեպքում մի ժամանակ, որքան գիտեմ, երկու ճիշտ ձև կար, այսինքն՝ և՛ «երկուսին հինգ (րոպե) պակաս», և՛ «երկուսից հինգ րոպե պակաս», բայց վերջերս մեկից լսեցի, որ այսուհետև ճիշտ տարբերակ է համարվելու միայն առաջինը, այսինքն՝ «երկուսին հինգ (րոպե) պակաս»-ը։

Ավելացվել է 10 րոպե անց

Բայց ստուգաբանությունը չէ կարևոր: Ուղղագրությունն ենք խաթարել: Եվ արդարացնելու համար՝ նոր ստուգաբանություն մոգոնել, իբր՝ պատ բառից: Ծիծաղելի չէ՞, թե հայերը վանք շինեցին, անունը պատ դրեցին:
Եկե՛ք վերադառնանք ճիշտ, գրագետ տարբերակին՝ Հաղբատ:

Ես հասկանում եմ քո՝ ճշգրիտ ուղղագրությանը հավատարիմ մնալու կոչը, բայց եթե այսօրվա ուղղագրությամբ ճիշտ է համարվում պ-ով տարբերակը, կարծում եմ, ճիշտ չի լինի, եթե սկսենք ինքնագլուխ գրել բ-ով, նույնիսկ եթե սկզբնական գրությունն այդպես է եղել, և այդպես ճիշտ է։ Այլ բան է, եթե միացյալ ուժերով փորձենք պայքարել մեր լեզվի անաղարտության համար ու հասնենք նրան, որ պաշտոնապես ընդունված ուղղագրությունը փոխվի, բայց քանի դեռ պաշտոնապես ճիշտը պ-ով է, ուրեմն բ-ով տարբերակը, բնականաբար, սխալ է համարվելու, այսինքն՝ կստացվի, որ ուղղագրական սխալ ենք արել։ Ի՞նչ իմաստ ունի անգրագետի տպավորություն թողնելը...

Ի դեպ, ինչքան հիշում եմ, «դարպաս» բառն էլ է մի ժամանակ ունեցել երկու գրելաձև՝ պ-ով և բ-ով, բայց հետո բ-ով տարբերակը դուրս մղվեց, և որպես ճիշտ ձև՝ թողեցին միայն պ-ովը՝ դարպաս։ Եթե այս բառի ստուգաբանությունն էլ գիտեք, գրեք, հետաքրքիր կլինի իմանալը։

[krunk Hayastani]

Իսկ «պակաս»-ների դեպքում մի ժամանակ, որքան գիտեմ, երկու ճիշտ ձև կար, այսինքն՝ և՛ «երկուսին հինգ (րոպե) պակաս», և՛ «երկուսից հինգ րոպե պակաս», բայց վերջերս մեկից լսեցի, որ այսուհետև ճիշտ տարբերակ է համարվելու միայն առաջինը, այսինքն՝ «երկուսին հինգ (րոպե) պակաս»-ը։

Շնորհակալություն: Ուղիղ ձևը հասկանալի է: Իսկ ժամը քանիսի՞ն հարցի դեպքում պատասխանը կարո՞ղ է տրականաձև լինել, թե՞ միայն ուղիղ՝ հինգին հինգ պակասի՞ն, թե՞ ուղիղ՝ -Ժամը քանիսի՞ն է դասդ: -Հինգին հինգ պակաս:

ճիշտ չի լինի, եթե սկսենք ինքնագլուխ գրել բ-ով, ..... քանի դեռ պաշտոնապես ճիշտը պ-ով է...

Համաձայն եմ, նման դեպքերում ես էլ եմ դեմ ինքնագլուխ քայլերի: Հարցս էլ հենց այն է, թե ո՛րն է պաշտոնապես ընդունվածը: Դեռ մեկ տասնամյակ առաջ բ-ն էր: Ի՛նչ է, այդ ընթացքում ուղղագրական բարեփոխությու՞ն է մտցվել: Որտե՞ղ, ե՞րբ, ու՞մ կողմից: Համացանցում կա՞ այն բառերի ցուցակը, որոնք վերջերս են փոփոխման ենթարկվել: Թե՞ միայն Հայաստանում է հրատարակվել: Այդ դեպքում մի վիթխարի խնդիրք ունեմ՝ հնարավորություն տվեք ծանոթանալու լեզվին վերաբերող պաշտոնական փաստաթղթերին, հակառակ դեպքում պ-ով գրվածն է անգրագիտություն թվում, մանավանդ երբ ստուգաբանորեն պատ-ի հետ են կապում:

Խնդիրքս աչքաթող չանեք, լա՞վ: Չէ՞ որ հայերենը բոլոր հայերի լեզուն է՝ լինեն Հայաստանում, թե սփյուռքում: Շնորհակալ եմ:

Հգ. Նախորդ հաղորդագրությունը չգիտեմ ինչպես հայտնվեց այնտեղ, ուզում եմ ջնջել-մաքրել՝ չեմ կարողանում:

[Ուլուանա]

Շնորհակալություն: Ուղիղ ձևը հասկանալի է: Իսկ ժամը քանիսի՞ն հարցի դեպքում պատասխանը կարո՞ղ է տրականաձև լինել, թե՞ միայն ուղիղ՝ հինգին հինգ պակասի՞ն, թե՞ ուղիղ՝ -Ժամը քանիսի՞ն է դասդ: -Հինգին հինգ պակաս:

Ճիշտն ասած, «հինգին հինգ պակասին» ձևը շատ արհեստական է հնչում, չեմ կարծում, թե այդ ձևն օգտագործվում է... Տվյալ դեպքում ավելի լավ է ասել «Հինգին հինգ պակաս»։

[krunk Hayastani]

Հա, իսկապես, հայցականի գործառույթներից մեկն է, ըստ երևույթին, ինչպես առավոտ(ը) նա եկավ
Շնորհակալություն:
Իսկ վերը բերված օրինակում ինչպե՞ս կօգտագործեիք ժամանակի պարագան, հոդո՞վ, թե՞ անհոդ: Եթե երկուսն էլ, ապա դրանց տարբերությունը ո՞րն է. չէ՞ որ պարագա ժամանակ այդ առավոտն արդեն այնքան էլ գոյական չէ (ասենք՝ մակբայաբար է գործածված), որ որոշակի կամ անորոշ առավոտների մասին մտածենք: Եվ հետո, նույն կաղապարով կարծեք թե երկու տարբերակ չունենք ցերեկ և գիշեր պարագաների համար, որոնց դեպքում հնարավոր է միայն հոդով ձևը: Դրա կողքին կարելի ասել ցերեկով եւ գիշերով, բայց ոչ առավոտով, փոխարենը՝ առավոտյան ու երեկոյան:

[CactuSoul]

Ուլուանա ջան, արի «մեղք» և «մեղկ» բառերի տարբերություններն էլ նշիր, լա՞վ : Եթե, իհարկե, դժվար չի: Երկար փնտրտուքի կարիք չզգացվեց, որպեսզի համոզվեի, որ ճիշտ ես : Ես պարզապես հիշեցի «մեղքը գալ» արտահայտությունը, որը ոչ միայն չեմ կարող «կ»-ով գրել, այլ նույնիսկ անկարող եմ «կ»-ով արտասանել : Ինձ նման՝ «մուտացիայի ենթարկված» կամ այդ վտանգի սպառնալիքի տակ գտնվող գիտելիքների տեր մարդկանց համար, կարծում եմ, արժի գրել դրանց տարբերությունը: Ինքս արդեն վերհիշեցի , սակայն վստահ եմ , որ մյուսներին էլ դա չէր խանգարի :
Նախապես շնորհակալ եմ:

[Kita]

Ուլուանա ջան, արի «մեղք» և «մեղկ» բառերի տարբերություններն էլ նշիր, լա՞վ : Եթե, իհարկե, դժվար չի: Երկար փնտրտուքի կարիք չզգացվեց, որպեսզի համոզվեի, որ ճիշտ ես : Ես պարզապես հիշեցի «մեղքը գալ» արտահայտությունը, որը ոչ միայն չեմ կարող «կ»-ով գրել, այլ նույնիսկ անկարող եմ «կ»-ով արտասանել : Ինձ նման՝ «մուտացիայի ենթարկված» կամ այդ վտանգի սպառնալիքի տակ գտնվող գիտելիքների տեր մարդկանց համար, կարծում եմ, արժի գրել դրանց տարբերությունը: Ինքս արդեն վերհիշեցի , սակայն վստահ եմ , որ մյուսներին էլ դա չէր խանգարի :
Նախապես շնորհակալ եմ:

երևի, որ Անահիտի տեղը ես պատասխանեմ, չե՞ս նեղանա
ուրեմն...
մեղք ք-ով նշանակում է խղճալի, իսկ կ-ով ցոպ, շվայտ, ուրախություններ, հաճույքներ սիրող, առանց դժվարությունների ապրել սիրող մարդ...
կուղես Ան, եթե սխալ եմ գրել...

[CactuSoul]

Ապրես : Ես էլ գիտեի, բայց ուզում էի, որ Անահիտն ավելի «պաշտոնական» ձևակերպում տար, ասենք՝ բառարանից մեջբերեր …
Ամեն դեպքում շատ շնորհակալ եմ :

[Ուլուանա]

Հա, իսկապես, հայցականի գործառույթներից մեկն է, ըստ երևույթին, ինչպես առավոտ(ը) նա եկավ
Շնորհակալություն:
Իսկ վերը բերված օրինակում ինչպե՞ս կօգտագործեիք ժամանակի պարագան, հոդո՞վ, թե՞ անհոդ: Եթե երկուսն էլ, ապա դրանց տարբերությունը ո՞րն է. չէ՞ որ պարագա ժամանակ այդ առավոտն արդեն այնքան էլ գոյական չէ (ասենք՝ մակբայաբար է գործածված), որ որոշակի կամ անորոշ առավոտների մասին մտածենք: Եվ հետո, նույն կաղապարով կարծեք թե երկու տարբերակ չունենք ցերեկ և գիշեր պարագաների համար, որոնց դեպքում հնարավոր է միայն հոդով ձևը: Դրա կողքին կարելի ասել ցերեկով եւ գիշերով, բայց ոչ առավոտով, փոխարենը՝ առավոտյան ու երեկոյան:

Սրանք մի քիչ բարդ հարցեր են։ Դե, գիտեք, որ լեզուն մի տեսակ ճկուն համակարգ է, և այստեղ ամեն ինչ չէ, որ ճշգրիտ է և հստակ։ Երբեմն լեզվի այս կամ այն երևույթը տրամաբանորեն բացատրելի չի լինում, քանի որ մի դեպքում տվյալ կանոնը գործում է, մյուսում՝ ոչ, իսկ թե ինչու՝ դժվար կամ երբեմն նույնիսկ անհնար է լինում ասելը... Բացի դրանից կան դեպքեր, երբ ես հստակ գիտեմ, թե որն է ճիշտը, և հաստատ կարող եմ պատասխանել հարցին, բայց կան նաև դեպքեր, երբ հարցին փորձում եմ պատասխանել՝ հիմնվելով զուտ լեզվական զգացողության և սեփական դիտարկումների վրա։ Համենայնդեպս, երբ ասածս ուղղակի կարծիք է, միշտ նշում եմ դրա մասին։
Այնպես որ այս դեպքում կփորձեմ պատասխանել հնարավությանս սահմաններում։

առավոտ(ը) նա եկավ
Կարծում եմ՝ ամենաճիշտ տարբերակը «առավոտյան նա եկավ»-ն է։ Չգիտեմ, թե որքանով է ճիշտ «առավոտ նա եկավ», այսինքն՝ առանց ը-ի տարբերակը, բայց ը-ովը ամենայն հավանականությամբ ճիշտ չէ։ Խոսակցականում հաճախ են ը-ով ասում, բայց գրական հայերենում դա պետք է որ սխալ համարվի։ Համենայնդեպս, ես հաստատ այդ ձևը չէի օգտագործի։ Խորհուրդ կտայի ապահովության համար օգտագործել «առավոտյան» ձևը, այդ մեկը հաստատ ճիշտ է։

Իսկ ինչ վերաբերում է «գիշեր» և «ցերեկ» բառերի համանման գործառույթին, ապա երկու ձևն էլ ունենք՝ «գիշերը» և «գիշերով», «ցերեկը» և ցերեկով, միայն թե տվյալ դեպքում, կարծում եմ, հարկավոր է տարբերակել այդ երկու գործածությունների իմաստային նրբերանգները։ Որքան նկատել եմ, «գիշերով» և «ցերեկով» ձևերը գործածվում են այն դեպքում, երբ խոսողն ուզում է հատուկ շեշտել գործողության ժամանակը, այսինքն՝ կարևորում է այն հանգամանքը, որ տվյալ գործողությունը տեղի է ունենում, ասենք, հենց գիշերը և ոչ թե ցերեկը կամ առավոտյան։

Ավելացվել է 12 րոպե անց

Ուլուանա ջան, արի «մեղք» և «մեղկ» բառերի տարբերություններն էլ նշիր, լա՞վ : Եթե, իհարկե, դժվար չի: Երկար փնտրտուքի կարիք չզգացվեց, որպեսզի համոզվեի, որ ճիշտ ես : Ես պարզապես հիշեցի «մեղքը գալ» արտահայտությունը, որը ոչ միայն չեմ կարող «կ»-ով գրել, այլ նույնիսկ անկարող եմ «կ»-ով արտասանել : Ինձ նման՝ «մուտացիայի ենթարկված» կամ այդ վտանգի սպառնալիքի տակ գտնվող գիտելիքների տեր մարդկանց համար, կարծում եմ, արժի գրել դրանց տարբերությունը: Ինքս արդեն վերհիշեցի , սակայն վստահ եմ , որ մյուսներին էլ դա չէր խանգարի :
Նախապես շնորհակալ եմ:

Կիտան ընդհանուր առմամբ ճիշտ էր բացատրել, ուղղակի «մեղկ» բառն ավելի բազմիմաստ է։ Ահա «մեղկ» և «մեղք» բառերի «պաշտոնական» բացատրությունները՝ ըստ Աղայանի բացատրական բառարանի.

մեղկ - ած. 1. Թուլամորթ, հոգեկան արիությունից զուրկ, կամազուրկ։ 2. Ցոփ, շվայտ։ 3. Հեշտասեր։ 4. Գոլ, գաղջ։ 5. Բարեխառն։ 6. Անտարբեր ու անկիրք, հույլ։

մեղք - գ. 1. Հանցանք։ 2. Պարսավելի, դատապարտելի արարք։ 3. Կրոնաբարոյական պատվիրանների խախտում։

մեղք լինել - 1. խղճալու՝ կարեկցանքի արժանի լինել։ 2. Ափսոսալի լինել։ 3. մեղք համարվել։

Էլի շատ դարձվածքներ կան «մեղք» բառով, բայց քանի որ գիտեմ, որ քեզ կոնկրետ այս իմաստն էր հետաքրքրում, մյուսները չարտագրեցի։

[Տիեզերգ]

Իսկ ինչ կասես հետևյալ արտահայտությունների մասին

եթող-գալացող
ձմեռ պապու
կամ տատուս, պապուս
փիլաքյան
պնդուկ
եղբայր-ի փոխարեն ապար
կարծում եմ ապարը դա լռիվ ուրիշ օպեռայա

ու այլն, ու այլն

[Lionne_en_Chasse]

Անահիտ ջան, մի հարց էլ ես ունեմ: Հայերենում ՈԳԻ և ՀՈԳԻ բառերը լրիվ նույն իմաստն ունե՞ն

[Ուլուանա]

Անահիտ ջան, մի հարց էլ ես ունեմ: Հայերենում ՈԳԻ և ՀՈԳԻ բառերը լրիվ նույն իմաստն ունե՞ն

Չէ, ոգին ռուսերենի дух-ն էլ իսկ հոգին՝ душа-ն։ Բայց, ցավոք, շատ գրքերում այդ երկուսը հաճախ են սխալ թարգմանված լինում՝ մեկը մյուսի փոխարեն օգտագործվելով, որի հետևանքով ստացվում է շիլափլավ, ու շատերին սկսում է թվալ, թե հոգին ու ոգին նույն բանն են։

[Lionne_en_Chasse]

Չէ, ոգին ռուսերենի дух-ն էլ իսկ հոգին՝ душа-ն։ Բայց, ցավոք, շատ գրքերում այդ երկուսը հաճախ են սխալ թարգմանված լինում՝ մեկը մյուսի փոխարեն օգտագործվելով, որի հետևանքով ստացվում է շիլափլավ, ու շատերին սկսում է թվալ, թե հոգին ու ոգին նույն բանն են։

Ախր ես գիտեի, բայց հենց քո ասած սխալ թարգմանությունների պաճառով շփոթության մեջ էի ընկել: Երբեմն նույն իմաստի տակ երկուսն էլ գրում են...
Շնորհակալություն