Հայ-թուրքական հարաբերություններ

[Vive L'Armenie]

Սվետ ջան, ինքը սենց թե նենց դուր չի գալիս: «թ»-ն եթե առանց կարմրացնելու գրեիր ավելի պարզ կլիներ փոքրատառ լինելը:
Թուրքիայի մասին քո նման կխոսայի միայն այն դեպքում, երբ մենք լինեինք անցյալ դարի սկզբում: Հիմա ամեն ինչ փոխվել է: Ես շատ եմ ուզում, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները լինեին այնպես ինչպես, օրինակ Ֆրանսիան և Գերմանիան են: Ես քեզ հիշացնեմ, որ այդ երկու պետությունները ոչ ավել քան 70 տարի առաջ ավելի վատ էին իրար նկատմամբ քան հայն ու թուրքը: Իսկ հիմա բոլորս էլ գիտենք ինչ հարաբերություններ ունեն նրանք: Չի կարելի Թուրքիային ատել:
Մեկ էլ մի բան կասեմ, սա իմ սուբյեկտիվ կարծիքն է… երբ Թուրքիան մտնի եվրոմիություն, այն կլինի հայաստանի հույսը:

Սասուն ջան, թ-ն փոքրտառ էր գրած:
Ախր ես ի՞նչ անեմ, մոց չի ստացվում այդպես մտածել ինչքան էլ փորձում եմ:
Իհարկե Հայաստանի համար լավ կլինի, բայց ի՞նչ անեմ, չեմ կարողանում դուրս հանել էտ ԱՏԵԼՈՒԹՅՈՒՆ-ը
Թե չէ, ամբողջովին համամիտ եմ Քեզ հետ

[Պանդուխտ]

Քաղաքացի-Ես գտնում եմ, որ Թուրքիայի սահմանի բացումը ոչ մի վնաս չի տա Հայաստանին: Օգուտն էլ այն կլինի, որ տնտեսությունը արևմուտքում ինչ-որ չափով կաճի:
Ի՞նչ կարծիքի եք, բացել սահմանը, թե՞ ավանդուկթի համաձայն փակ պահել:

Թող բանան: Լաւ կը լինի, օդ կաշխատի: Ընդհանրապէս փակ դռներն ու պատուհանները առողջութեան վնաս են: Բայց հաւասարէ հաւասար՝ մարդկային յարաբերութեամբ եւ առանց պայմանի:

Սարգիս-Իսկ ինչ վերաբերում է հարաբերություններին ավելի լայն իմաստով, ապա այստեղ լուրջ քայլեր են պետք, որոնք պետք է սկսել ցեղասպանության հարցը ՀՀ արտաքին քաղաքականության օրակարգից հանելուց, կամ առնվազն հետին պլան մղելուց։

Բաւարար չէ: Պէտք է հրաժարիմք Արցախէն, մեր մշակոյթէն եւ կրօնէն:

Սագո-Վարվիր դիմացինիդ հետ այնպես, ինչպես կուզենայիր, որ վարվեն քեզ հետ։

Ուրեմն մենք պէտք է ցեղասպանե՞նք թուրքին: Նրանք մեզ հետ վարուեցին այնպէս:
Ցաւօք սրտի, այս բարոյական խրատները չեն գործում կամ չեն օգտում միշտ:

Մարդուկ-Նախ բացել կարող է նա ով փակել է այն:
Այսինքն դա մեր որոշելիքը չի: Եվ հետո զարգացողը առանց սահմանի էլ կզարգանա, իսկ չզարգացողը հազար հատ սահման ու ծով էլ ունենա չի զարգանա:

Հոյակապ խմբագրումը՝ իմ միտքերի:

Դվ-իսկ Ազրբեդջանի հետ նախկին (եղբայրական )

Եղբայրակա՞ն: Այդ ծնօտը քերող տղան ո՞վ է:

Պ.Ս. Եթե մի քիչ էլ ասպես շարունակվի, շատ շուտով էս 30000 կմ2 -ի մեջ իրար ենք ուտելու

Ինչու միշտ տալիս այնպիսի զգացում, իբր կանգնել էք անդունդի եզրին:

Քաղաքացի-Օրակարգից հանելը շատ կլինի, բայց հետին պլան գցելու առումով համամիտ եմ: Ցեղասպանություն ճանաչելը արդեն ոչ թե քաղաքական հարց է, այլ բարոյական: Դա ժամանակի ընթացքում թուրքերը կորոշեն ճանաչեն թե՞ ոչ: Ներկա պահին Եվրոպան չի կարողանում ցեղասպանությունը ճանաչեցնել տա Թուրքիային, էլ ու՞ր մնաց Հայաստանը կարողանա:
Fobus, դու կարո՞ղ է հողերը ետ տալու հույսեր էլ ունես:

Նրանք կամ աշխարհը ճանաչել են թէ՝ ոչ, փոշու հատիկի արժէք ունի ինձ համար: Ինձ համար կարեւորը այդ նահատակ ժողովուրդի յետնորդների ճանաչումն է: Ես ինչ անեմ աշխարհը, երբ հարազատ զաւակների համար անմեղ զոհերի յիշատակը բեռ է դարձել: Ափսո՜ս, նրանք հերթական անգամ նահատակւում են, այս անգամ բագրատաշէններում:

[Պանդուխտ]

Պատասխանեմ վերջին հարցիդ։ Սահմանը պետք է փակ լինի, եկող–գնացողի հետ էլ պետք է ցեղասպանությունից խոսեն, որպեսզի համարվեն «ազգային իշխանություն»։

Իսկ ո՞վ է սահմանի փակում-կապումը առնչում Ցեղասպանութեան դատին: Թուրքիան է: Իսկ ինչու՞ նա պայման(ներ) է դնում: Քանզի անբարիշտ է (անհաշտ): Նա անհաշտ է իր հարեւանների հետ: Նա անհաշտ իր պատմութեան հետ: Նա անհաշտ է իր քաղաքացիների հետ: Նա անհաշտ է քաղաքակրթութեան հետ: Նայու՞մ էք թրքական հեռտես: Տեսնու՞մ էք գեղանի թրքուհիները: Նրանք առեւանգուած եւրոպոյիդ-արմենոյիդ ծիների արդիւնքն են: Թուրքիան այդ ձեր տեսածը չէ: Թուրքիան ոչ թէ Եւրոպա, այլ ամէնահետին Ասիան է դեռեւս:

Վազգէն-Ի՜նչ տարօրինակ հարց է։ Մե՞նք ենք սահմանը փակել կամ փակ պահում։ Այդ հարցը պետք է թուրքերին ուղղված լինի, ոչ թե մեզ՝ հայերիս
Թուրքիան շատ հստակ ասել է, թե ինչ պետք է անենք, որ իրենք իրենց կողմից փակ պահվող սահմանները բացեն։ Դրանք են «գրավյալ տարածքների» հանձնումը Ադրբեջանին, հրաժարվենք ցեղասպանության պնդումից, մեկ էլ պաշտոնապես հայտատարենք, որ մենք երբեք իրենցից տարածք չենք պահանջելու։

Այստեղ ադամանդի արժէք ունեցող խօսք է սա...Ապրես:

Սարգիս-կարծում եմ այստեղ բոլորն էլ գիտեն, որ Թուրքիան է փակել սահմանը, խոսքը գնում է նրա մասին, թե ինչ անել, որ Թուրքիան չկարողանա նման նախապայմաններ թելադրել։

Ի՞նչ անել: Տալ: Երբ տալու սկսես, Աստուած գիտի որտեղ կը հասնենք...

Ինչ վերաբերում է քո նշած պայմաններին, ապա ասեմ, որ առանց գրավյալ տարածքներից, այսինքն անվտանգության գոտուց հայկական զորքի դուրս բերման գույություն չունի խնդրի որևէ լուծում, Հայաստանի Հանրապետությունը չպետք է իր արտաքին քաղաքականության հիմքում դնի ցեղասպանության ճանաչումը, ինչպես նաև երբեք չի կարող որևէ տարածքային հավակնություն ունենալ Թուրքիայի նկատմաբ։

Ապեր մոռանում ես թրքերէն լեզվի պարագան: Բոլորս տան մեջ պետք ա թուրքերեն խօսանք: Ուրբաթ օրերը մզկիթ պետք ա հաճախենք: Ապրիլի 24ին Աթաթուրքի գերեզմանին ուխտի պէտք ա գնանք: Մի խոսք որ ասում լրիւ շարունակի արա:

Կոմս-Մեզ համար, Հայաստանի քաղաքացիների համար, արդեն ուղղակի պարտադիր /օդի ու ջրի պես/ հարկավոր է ունենալ պետություն-հարեւան` Եվրամիության անդամ , որը մոտ ապագայում կարող է դառնալ Թուրքիան, այնպես որ սահմանները բացելու հարցը ինքնին որոշվելու է` հօգուտ դրականի:

Վախենամ ո՛չ: Կարծում եմ ոչ միայն թուրքիոյ, այլեւ ազրբաջնստանի եւ գուրջիստանի պատճառաւ կը ուշանայ Հայաստանի անդամակցութիւնը: Տեսնում ենք նրանց, իբր արդարամտութիւնը. տարածքի երկրներին հաւաքաբար ընդունելու միտումը, որ սրտնեղում չլինի: Մինչ այդ Եւրոպական միութիւնը վեր ածուած կը լինի սիպտակ մուսուլմանների միութեան: Հասկացողին շատ բարեւ:

[Պանդուխտ]

Մարդուկ-Դու ուտոպիա է, դու ինչքան զիջողականություն ցուցաբերես նա այնքան ավելի շատ է քեզնից ուզելու: Եթե թուրքերը այդպիսի տրամաբանությամբ չապրեին ապա վաղուց անհետացած կլինեին որպես միավոր:

Սիրեցի քեզ:

Սարգիս-Դա ուտոպիայի հետ որևէ առնչություն չունի, այ ասենք գրավյալ տարածքները չվերադարձնելը կամ Թուրքիայի նկատմամբ տարածքային հավակնություններ ունենալն ուտոպիա է։

Այ մարդ ինչ գրաւեալ տարած արա: Արա ողջ Հայաստանը քարտէզում չի երեւում, կամ էլ երեւում է, ասեղի ծայրի չափ: Արա հերիք ա խօսաք գրաւեալ տարածք մարածք: Ինչ տարածք ընդամէնը 5-10 հազար քառ կիլոմետր...Ի՞նչ ա եղել: Շատ ունեն, թող մեզ տան:

Դոկարտ-եթե մի քանի տարվա ընթացքում Թուրքիայի սահմանը չբացվի ու չգործարկվի Գյումրի-Կարս երկաթգիծը, ապա Հայաստանը տարածաշրջանային զարգացման գործընթացում կհայտնվի խաղից դուրս վիճակում, քանի որ հիմա ծրագվում է կառուցել Ադրբեջան-Վրաստան-Թուրքիա երկաթգիծը: Եթե այդ ծրագիրը հաստատվեց ու կառուցվեց, ապա Թուրքիան էլ անհրաժեշտություն չի ունենա բացելու սահմանը և վերագործարկելու Գյումրի-Կարս երկաթգիծը: Առանց այն էլ նավթամուղը արդեն շրջանցել է Հայաստանը: Եթե այս հարցը մոտ ապագայում լուծում չստանա, ապա Վրաստանը, Ադրբեջանը և Թուրքիան համատեղ ավելի մեծ թափով կզարգանան քան Հայաստանը: Իսկ պատկերացրեք Իրան-ԱՄՆ կոնֆլիկտը ռազմական բնույթ ստանա, ինչ աղետալի վիճակում կհայտնվի Հայաստանը?

Պատկերացնում ենք, հասկանում են: Դա հայի, Հայաստանի մեղքը չի: Իրենք են եկել եւ հաստատուել մեր հողում, առնելով մեզ շրջափակման մէջ: Ներկայի Հայաստանը հազիւ հազ պահպանել ենք: Հիմա զինադադար է: Բայց Հա-թուրք օրհասկան կռիւը 1000 տարի է շարունակուել է: Պարտուելով հասել ենք այստեղ: Հասկանում ենք, բայց յանուն Աստուծոյ, Սուրբ կոյս Մարիամին, կամ Վահագնին, խնդրում եմ հասկացէք դա մեր մեր մեղքը չէ: Իրենք մեր լաւութիւնը չեն ուզում. Հասկացէ՛ք:

Կասիո-Ես էլ եմ կարծում, թե մեր համար ցեղասպանությունը դարձել է "փուշ, որը կանգնած է մեր կոկորդին": Կարծում եմ պիտի մի կերպ կարողանանք հաղթահարել պատմության այդ տխուր էջը, ավելի տակտիկական քայլերով "ստիպենք" բոլորին ընդունել դա, բայց չկառչենք դրանից ու դրա մեջ չսահմանափակենք մեր ապագան

Անյստակ ձեւակերպում: Խնդրում եմ բացատրէ՛ք «տակտիկական քայլերը»: Իսկ «ստիպել»ը ինչու փակագիծերի մէջ առել էք:

Մարդուկ-Բազմաթիվ սպանություններ պատվիրելու մեջ մեղադրվող, միջազգային քրեական հետախուզության մեջ գտնվող մարդուն ցիտելը մի տեսակ տարօրինակ է:

Կրկնեմ. Սիրեցի քեզ:

Մարդուկ-Ի՞նչ կստանանք մենք, հայերս հավաքականորեն որպես մի միավոր եթե հրաժարվենք ցեղասպանության հարցը բարձրացնելուց:

Ռեջեբ Տայյիբ Երդողանի ժպիտը, Անտալիայում դաճա, Վաշինգտոնում նստած հրեայ խախամների յօժար կամքը, թուրք փեսաներ (որն առանց այն էլ կան արդէն):[B]

Մոդերատորական:Գրառման կոպիտ, վիրավորական արտահայտությունները խմբագրված են, հեղինակը` զգուշացված: Կարդա Ակումբի կանոնադրությունը և խուսափիր այդպիսի արտահայտություններից:

[Պանդուխտ]

Արշակ-Ճիշտն ասած անլուրջ սմայլերիդ իմաստը այնքան էլ պարզ չէ

Ճիշտ էք Արշակ ջան, ես էլ չհասկացայ այդ ժպտիկների իմաստը:

Սերժիկ-ա) Մենք կզրկվենք հայլուրի ՅՈՒՐԱՔԱՆՉՅՈՒՐ թողարկման ընթացքում մեր ազգի ապաշնորհության ու անկենսունակության մասին հիշեցման բերկրալի պահերից։
բ) Յուրաքանչյուր գիտակից հայ կհասկանա, իսկ ավելի հաճախ կհամակերպվի, որ չկա «Էրգիր», կա Հայաստանի Հանրապետություն, որը պետք է նորմալ հարաբերություններ ունենա ԲՈԼՈՐ հարևանների հետ, ոչ թե դիտարկվի «Էրգիր»–ը հետ բերելու գիտաֆանտաստիկ պատերազմին պատրատվող պլացդարմ։

Ի ուրախութիւն քեզ ասեմ, որ թուրքն իր նպատակին հասել է՝ մասանբ, որովհետեւ ֆիզիկականը բնաջնջելուց ետքը, կարողացել է բնաջնջել բարոյականը, մտայինը, հոգեւորը: Ահա օրինակը իմ աչքի առաջն է:

Տիկին հայոց-Ցեղասպանությունից հետո շատ տարիներ են անցել, և այժմյա թուրքերը արդեն այն օսմանյան կայսրության բարբարոսները չեն:

Սիրելի տիկին, մարդիկ միշտ էլ ցուցադրել են իրենց բարբարոս դէմքերը: Հայոց Ցեղասպանութիւնը թուրքերի հազարամեայ քաղաքականութեան աւարտն էր: Այդ քաղաքականութիւնը թուրք ժողովուրդի համար ապահով հայրենիքի ստեղծումն է եղել, որի ընթացքին քամուել է բնիկ ժողովուրդների հարստութիւնը, ծիները, արժէքը: Եթէ փոխուել են (ս չեմ հաւատում) դա կը լինի բռնաբարումից, ուտելուց խմելուց, գողանալուց յղփացած մարդու փոփոխումը: Նրանք ուրախ բացականչումներով վառեցին աւելի քան 40 թուրք մտաւորականներին հենց մի քանի տարի առաջ Սեբաստիայում: Հարկ չեմ զգում յիշել «թուրքիա» կոչուող պետութեան տարածքում տեւական վախի մէջ ապրող հայերի իրավիճակը: Յոյն-թուրք (Կիպրոսի գրաւման առիթով) հայերի կրած նիւթական բարոյական վնասները, արեւլեան նահանգներից (արեւմտեան Հայաստանից) հայերի տեւական փախուստը, որ վերջապէս դատարկեց այդ երկիրը իր բնիկներից: Երկրորդ աշխարհամարտում ոչ մուսուլմանների ինչքերի գրաւումը, կենտրոնացման ճամբարներ ուղարկումը: Զո՞րն ասեմ, զորը՞ խոստովանեմ:

տիկին հայոց-օրինակ հասարակ բան: Մեր տոնավաճառների ապրանքների մեծամասնությունը թուրքականն է, և չինականի համեմատ` որակով.... Պտկերացրեք, թե որքան կէժանանան փալաս-փուլուսները:

Ի՜նչ լաւ, դէ քաջալերենք թուրքական ապրանքները, դավայ գնացինք: Մսագործը միսի մասին է մտածում, ոչխարն իր հոգու մասին:

Հայ Տիկին-Եվ վերջապես, մեր հարևանները շատ բացասական են տրամադրված մեր նկատմամբ, գոնե մեկի հետ լավ հարաբերություններ պահենք:

Մեր հարեւանները չորսն են, որոնցից երկուսը նոյնն են, մի եւ նոյն մեդալի տարբեր երեսները: Այդ երկու երեսանի նոյն թուրքը մեզ հետ լաւ չէ:

Տիկին-Մի մոռացիր, որ դա անում է թուրքական կառավարությունը:
Իսկ թուրք ժողովրդին էլ լռեցնում է 301 հոդվածով, եթե տեղյակ չես:
Իսկ եթե ցեղասպանությունից կառչած մնանք, դա կնշանակի, որ նույն հետամնաց ու քոչվոր ազգն ենք: Որ կողմ քշում են, այդ կոմ էլ քշվում էնք:
Ցեղասպանությունը փաստ է, բայց չի նշանակում, որ պետք է ատենք այժմյա թուրք ժողովրդին:
Երեխաները չպետք է պատասխան տան իրենց ծնողների մեղքերի համար:

Սխալ: թուրք հասարակութիւնը շատ աւելի ծայրայեղական է, քան կառավարութիւնը: Պարզապէս նրանք վարպետօրէն թաքցնում են իրենց իսկական դէմքը, բայց ճանաչողը ճանաչում է նրանց:
Իր մեծերին, պապերին չյարգողը ոչ թէ քոչւոր, այլ՝ քարէ դարեան մարդու կընմանի, որտեղ ուժեղը տիրում է քարայրում ապրող բոլոր կանանց: Սկսեցի անմակարդակ գրել:

Մոդերատորական: Ակումբում գործում է մեջբերման համակարգ, նաև` բազմակի մեջբերմամբ, որը քեզ լայն հնարավորություններ է տալիս մեկնաբանել ակումբի այլ անդամների գրառումները: Օգտվի'ր այդ համակարգից և խուսափիր մեջբերման այնպիսի նոր ձևերի կիրառումից, որոնք բացի ակումբի որոշ անդամների նկատմամբ վիրավորական լինելուց, նաև շփոթություն են մտցնում անդամի ով լինելու հարցում: Հաջորդ անգամ այսպիսի գրառումները կհամարվեն անիմաստ և կջնջվեն` զգուշացումով:

[Պանդուխտ]

Հայ տիկին-Բայց այն ատելությունը որ զգում են շատ շատ հայերը:

Երեւի պէտք է մէկական քրիստոսներ լինենք եւ մեր տան մէջ նստողներին, մեր երեխաների կերն ուտողներին, մեր պարտէզներում ման եկողներին, մեր անմեղ քաղաքացիներին, գիւղացիներին անխնայ ոչնչացնողներին, ամբողջ սերունդների կեանքը փճացնողներին սիրենք: Դու սիրիր նրանց իսկ նրանք դարձեալ պիտի անեն, երբ առիթն ունենան: Իրենց ծիներում թաքնուած է նուաճելու, գրաւելու, գողանալու, որսալու հակումները: Ի վերջոյ չես կարող մեղադրել հայ ժողովուրդը այն ինչի համար որ թուրքը կատարել է: Իսկ թուրքի կատարածները աներելի է: Պէտք չէ ներուի, որպէսզի չի կրկնուի: Երբ ներես դարձեալ կանեն: Նրանց միշտ ահաբեկուած պէտք է պահել, գաւազանը գլուխնուն վրայ պահած:
Մեր ազգը այս օրերին հասել է, քո նման մտածողներ շատ ունենալուն համար տիկին ջան: Եթէ վախենում էք՝ թրքացէք:

Դրանով պետք է զբաղվեն մեր արևմտահայ եղբայները:

Ցեղասպանութեան ենթարկուեց ողջ հայ ժողովուրդը, Ադրիանուպոլսից Կարս, Փամբակից Ուրմիա, Մակուից Շամախի ( եւ պատմական Աղուանքի հայ գիւղերը ): Արեւմտահայ եղբայրներ ասելով եթէ նկատի ունէք սփիւռքը, ապա սփիւռքը վաղուց դադարել է «արեւմտահայ» լինելուց: Դարձել ենք անգլախօս, ֆրանսախօս, արաբախօս, նախկին հայաստանցիք, թուրքախօս, իրարից անկապ հայկական համայնքներ: Խօսք բացել էք խոջալուի մասին: Քանի՞ հատ թուրք սպանուել է այնտեղ: 20?-200?-300? Եւ դուք բաղդատում էք այդ դէպքը (թուրքերի արածի նման) Հայաստանի 1000 տարուայ բռանգրաւմա՞ն հետ, այդ բրնագրաւումի հետ մեր հանդէպ գործադրուած բազում ջարդերի եւ վերջում Ցեղասպանութեան հետ: Իմացէ՛ք. 1915ի 1,5 միլիոնը եւ մնացեալ թափառական անտուն դարձած հայերը, այժմ բնական կեանք ապրելու չպարագայում առնուազն 20 միլիոն պիտի լինէին: Այնպէս որ այժմեան չափանիշներով մեր զոհերը (1915ի) 20 միլիոն է, յետեւաբար 200 թուրք զինւորի մահուան հետ մի՛ մի՛ մի՛ մի՛ մի՛ մի՛ մի՛բաղդատէք անմեղ երեխաների խողխողման հետ:

[Պանդուխտ]

Քաղաքացի-Թուրքիայի մասին քո նման կխոսայի միայն այն դեպքում, երբ մենք լինեինք անցյալ դարի սկզբում: Հիմա ամեն ինչ փոխվել է: Ես շատ եմ ուզում, որ հայ-թուրքական հարաբերությունները լինեին այնպես ինչպես, օրինակ Ֆրանսիան և Գերմանիան են: Ես քեզ հիշացնեմ, որ այդ երկու պետությունները ոչ ավել քան 70 տարի առաջ ավելի վատ էին իրար նկատմամբ քան հայն ու թուրքը: Իսկ հիմա բոլորս էլ գիտենք ինչ հարաբերություններ ունեն նրանք: Չի կարելի Թուրքիային ատել:
Մեկ էլ մի բան կասեմ, սա իմ սուբյեկտիվ կարծիքն է… երբ Թուրքիան մտնի եվրոմիություն, այն կլինի հայաստանի հույսը:

Դեհ հիմա ամէն ինչ պարզ դարձաւ: Սխալ գալիս է սխալ բաղդատումից:
1-Ֆրանսիան կամ Գերմանիան չեն ոչնչացրել միւս ժողովուրդի 90 տոկոսը:
2- Ֆրանսիան կամ Գերմանիան չեն նուաճել միւս երկրի տարածքի 90 տոկոսը, եթէ նուաճել են ապա ետ դարձրել:
3-Ֆրանսիացին եւ գերմանացին թուրք չեն:
4-Եթէ նրանց թշնամութիւնը գալիս է 70 տարի պատերազմելուց, ապա հայ-թուրք թշնամութիւնը գալիս է դեռ եւս Ալփասլանի օրերից:
5- Ֆրանսիան կամ Գերմանիան չեն ոչնչացրել միւս երկրի մշակոյթը, չեն կեղծել միւս երկրի պատմութիւնը:
6- Ֆրանսիան ու Գերմանիան պատկանում են նոյն մշակութային ցեղային քաղաքակրթական համակարգին:
7- Ֆրանսիան եւ Գերմանիան անդամ են Եւրոպական միութեան (միասին կերտել են):
8- Ֆրանսիան եւ Գերմանիան չեն վտանգում մէկը միւսի ազգային անվտանգութեան, որովհետեւ հաւասարազօր պետութիւններ են:
9- Ֆրանսիան կամ Գերմանիան չեն խանգարում իրար, երրորդ երկիրների հետ բանակցութիւնների ընթացքում, չեն կողմորոշւում մէկը միւսի դէմ՝ պատերազմի ընթացքում, չեն մատակարարում մէկը միւսի թշնամուն՝ զէնք ու մթերքով:
Կարելի է շարքը երկարել:

[քաղաքացի]

Պանդուխտ ջան ի վերջո հասար ավարտին: Հիմա ի՞նչ… թքա՞ծ ունենանք թուրքերի վրա և հպարտ լինենք մեր անցյալով: Նախ մի հատ բան ճշտեմ՝ որտե՞ղ է ասվում, որ գրավյալ տարածքները ետ են տրվում: Եթե այդպես օրենք կա, ապա ես ուզում եմ Կարսը, Վանը, Կիլիկիան և նույնիսկ Միջագետքը: Ինչո՞ւ ոչ, այդ տարածքներն էլ են մերը եղել: Չեմ հասկանում, ինչի՞ վրա է հիմնված տարածքների պատկանելության որոշում տվյալ ազգին: Կարո՞ղ ենք ասել, որ այսօր Մակեդոնիան իրավունք ունի մինչև Հնդկաստան հողեր պահանջի:
Եթե ինձ պատասխանելու եք, որ հողերը պատկանում են այդ հողերում ապրող բնակչության ազգության պետությանը: Օրինակ՝ Արցախում ապրում են հայեր, ուրեմն Արցախը Հայաստանինը պիտի լինի, կամ անկախ պետություն (դա արդեն տեղացիների որոշումն է): Մենք՝ Հայաստանը իբրև պետություն պահանջի «արևմտյան Հայաստանըի» տարածքը միացնել ՀՀ-ին և եթե թուրքերը համաձայնվեն, ապա խնդիրն ավելի է բարդանալու: Ենթադրենք թուրքերն ընդունում են, որ 1915-ին ցեղասպանություն է եղել և, որ իրենց պապերը կոտորել են 1.5 մլն հայ որոնք բնակվում էին այսօրվա Թուրքիայի արևելքում և ենթադրենք, որ այսօրվա թուրք կառավարությունը որոշում է հանձնել այդ հողերը ՀՀ-ին (անտեսենք այն փաստը, որ 1915-ին հայերը պետություն չեն ունեցել): Թուրքերը տվեցին հողերը, ՀՀ-ն ուրախացավ, բայց հանկարծ ինչ-որ մի ուրիշ ազգություն կախվում է Հայաստանից և պահանջում է իր հողերը Դե ամեն ինչ պարզ է այդ ուրիշ ազգը քուրդերն են ու այդ ժողովուրդն էլ ի՛ր հողերն է պահանջում: Կամ լավ, ասենք քուրդենրին էլ «ատենք» որպես թշնամի և իրենք էլ մեզանից հոգնեն ու մոռանան հողերի մասին: Բա հետո՞… 300.000 կմ² որտեղ բնակվում է 1.5մլն մա՞րդ, այսինքն խտությունը ստացվում է յուրաքանչյուր 1 կմ²-ում 5 մարդ ավելի կոպիտ հաշվարկներով ամեն ընտանիքին հասնում է 1կմ²:
Այսօր Հայաստանը չի կարողանում եղած բնակչության և տարածքի մասին մտահոգվել, ու՞ր մնաց ավելորդ 270.000կմ² տարածք, որին Թուրքիայի նման հզոր պետությունն անգամ չի կարողանում ոտքի կանգնեցնել:

Ես ասում եմ, որ պետք է առաջին զիջումների գնա Հայաստանը, թուրքերի հետ լեզու է գտնում, մտերմանում է, սահմանները բացվում են, որ և՛ հայ, և՛ թուրք ազգը կարողանա այցելել իրենց «պատմական հողերը» առանց մտածելու, թե ո՞ր պետության սահմաններում է նա գտնվում: Բավական է ատեք թուրքերին: Հայաստանում կա այնպիսի խավ, որին շատ ավելի եմ ատում քան թուրքին կամ ադրբեջանցուն:

[Sergey]

Լսիր, Պանդուխտ, հիմա ես ո՞վ եմ իրականում, Սերժիկը, թե՞ Սարգիսը
Եթե այդ աստիճան տհաճ է գրել այդ ոչ հայկական անունը՝ Սերգեյ, ապա խորհուրդ կտամ հաջորդ անգամ նման կերպ չվարվել, քանզի, ամենայն հավանականությամբ, ոչ ոք այդպես էլ չի իմանա, թե ով է այդ «ապազգային սրիկան», որ ի թիվս այլ մեղքերի, նաև մեջբերել է Վ. Սիրադեղյանին, ու հիմա համոզված է, թե ում բարոյականը, մտայինն ու հոգևորն է բնաջնջված
Ի դեպ, Քաղաքացին գրել է բնակչության քանակի մասին, ես էլ ինձ իրավունք վերապահեմ մի «անպարկեշտ» հարց տամ, կարո՞ղ ես ինձ ասել, թե անկախության այս 15 տարիների ընթացքում, քանի՞ սփյուռքահայ է տեղափոխվել Հայաստանի Հանրապետություն՝ մշտական բնակության։

[Պանդուխտ]

Քաղաքացի-Պանդուխտ ջան ի վերջո հասար ավարտին: Հիմա ի՞նչ… թքա՞ծ ունենանք թուրքերի վրա և հպարտ լինենք մեր անցյալով: Նախ մի հատ բան ճշտեմ՝ որտե՞ղ է ասվում, որ գրավյալ տարածքները ետ են տրվում:

Ողջոյն, թքած չունենք, նրանք կան. իրողութիւն են: Տարածքի ետ տալու խնդիր ոմանք արծարծում են: Արցախի վերաբնակեցման սառեցումը եւ նախկին Լ.Ղ.Ի.Մ.ի բնակիչները գաղթը նեղացնում են Արցախի ապագայով մտահոգ հայութեան: Քանիցս ասել եմ, կրկին ասեմ.-երանի թուրք-հայ մարտը սահմանուեր Ցեղասպանութեան դատով: Չեմ ուզում կրկնել այն ամէն մտքերը, որոնք շատ թուարկել եմ անցեալում: Ցեղասպանութիւնը թիւ (1915-1,5միլիոն, 300 հազար քառ. կիլոմետր) չէ ինձ համար: Հայ մարդն է, որ տառապել է ամիսներով, ցկեանս Ցեղասպանութեան ընթացքին: Այդ մարդը ինձ համար արժէք ունի: Անձնապէս ուրախ եմ, որ Հ.Հ. պետութիւնը հրապարակաւ դատապարտում է Հայոց Եղեռնի իրողութիւնը եւ առաջարկում թուրքիա կոչւող պետութեան ապաշխարումը: Այդպէս է լինում իսկական հայրը, Հայրենիքը:
Բայց Հ.Հ. պետութիւնը Ցեղասպանութեան դատը չի հասցրել միջազգային դատարան (օրինակ՝ Լահեյ):
Թուրքերը պիտի չի բաւարարուեն, չեն բաւարարուելու. երկու հայերի միջեւ կատարւող Ցեղասպանութեան յիշատակման ջնջումից:
Ես չեմ ուզում արձանագրել այժմեան Հայաստանի (Հ.Հ.) ստեղծման պարագաները, հայ ժողովուրդի այս փոքրիկ հողակտորի վրայ գոյատեւման պատմութիւնը, քանզի համացանց գործ ածող գիտակից հայը պէտք է գիտենայ (գիտի): թուրքերը ուզում էին, ուզել են, ուզում են ոչնչացնել հայ ժողովուրդը, վերացնել Հայաստանը քարտէսից: Ձեզ վախեցնելու համար չէ որ այսպէս գրում եմ, պարզապէս հաւատում եմ իմ գրածին: Դժբախտաբար այս է իրականութիւնը (իմ կարծիքով): Կուզենայի սխալ լինել, երանի ձեր ասածը ճիշտ լիներ:
Արցախի խնդրում «թուրքիոյ» հակահայ դիրքը չի՞ խօսում, չի՞ յուշում ձեզ մի բան:

Քաղաքացի-Եթե այդպես օրենք կա, ապա ես ուզում եմ Կարսը, Վանը, Կիլիկիան և նույնիսկ Միջագետքը: Ինչո՞ւ ոչ, այդ տարածքներն էլ են մերը եղել: Չեմ հասկանում, ինչի՞ վրա է հիմնված տարածքների պատկանելության որոշում տվյալ ազգին: Կարո՞ղ ենք ասել, որ այսօր Մակեդոնիան իրավունք ունի մինչև Հնդկաստան հողեր պահանջի:

Սիրելի Քաղաքացի, Հայաստանը (պատմական) հայ ժողովուրդի ծննդավայրն է, որտեղ կերտել է պատմութիւն եւ մշակոյթ, մինչ Հնդկաստանում մակեդոնացիք նուաճողներ էին:

Քաղաքացի-Եթե ինձ պատասխանելու եք, որ հողերը պատկանում են այդ հողերում ապրող բնակչության ազգության պետությանը: Օրինակ՝ Արցախում ապրում են հայեր, ուրեմն Արցախը Հայաստանինը պիտի լինի, կամ անկախ պետություն (դա արդեն տեղացիների որոշումն է):

Այժմ Արցախում ապրում է այն ժողովուրդը, որ ապրել էր այդտեղ տակաւին Ուրարտուի ժամանակից:

Քաղաքացի-Մենք՝ Հայաստանը իբրև պետություն պահանջի «արևմտյան Հայաստանըի» տարածքը միացնել ՀՀ-ին և եթե թուրքերը համաձայնվեն, ապա խնդիրն ավելի է բարդանալու: Ենթադրենք թուրքերն ընդունում են, որ 1915-ին ցեղասպանություն է եղել և, որ իրենց պապերը կոտորել են 1.5 մլն հայ որոնք բնակվում էին այսօրվա Թուրքիայի արևելքում

Մեր շահը կը լինի թուրքերին սանձող, արգելակող մի դատապարտում: Նրանք կը խուսափեն նմանօրինակ եղեռնի կրկնումից. տեսնելով, որ հայ ժողովուրդը չի մոռանում, հարեւանցի չի անցնում:

Քաղաքացի-ենթադրենք, որ այսօրվա թուրք կառավարությունը որոշում է հանձնել այդ հողերը ՀՀ-ին (անտեսենք այն փաստը, որ 1915-ին հայերը պետություն չեն ունեցել):

Այդպիսի բան չի լինելու: Գուցէ (շատ դժուար հաւանական) նախկին ոսմանցի հայերին, ովք ունեն համապատասխան փաստաթուղթեր, յանձնի որոշակի հողեր:

Քաղաքացի-Բա հետո՞… 300.000 կմ² որտեղ բնակվում է 1.5մլն մա՞րդ, այսինքն խտությունը ստացվում է յուրաքանչյուր 1 կմ²-ում 5 մարդ ավելի կոպիտ հաշվարկներով ամեն ընտանիքին հասնում է 1կմ²:

Երկիր, ազգ, պետութիւն կերտւում են հարիւրամեակների ընթացքում, ոչնչացւում են երկու-երեք տարիների ընթացքում (1915-1918...): Եթէ այդպիսի դէպք պատահի, մի քանի տասնեակ տարի ետք Հայաստանը կը դառնայ աւելի ապահով եւ հարուստ երկիր:

Քաղաքացի-Այսօր Հայաստանը չի կարողանում եղած բնակչության և տարածքի մասին մտահոգվել, ու՞ր մնաց ավելորդ 270.000կմ² տարածք, որին Թուրքիայի նման հզոր պետությունն անգամ չի կարողանում ոտքի կանգնեցնել:

Չի կարողանում, որովհետեւ Ցեղասպանական քաղաքականութեան ենթարկուել է դարերի ընթացքում: Հայաստանի եւ հայ ժողովուրդի (ամէնուրէք) այժմեան խնդիրների, ցաւերի, նեղութեանց, աղքատութեանց ուղղակի եւ անուղղակի պատճառը թուրքերն են իրենց բազմապիսի տեսակներով, ցեղերով ձորապետութիւններով:

Քաղաքացի-Ես ասում եմ, որ պետք է առաջին զիջումների գնա Հայաստանը, թուրքերի հետ լեզու է գտնում, մտերմանում է, սահմանները բացվում են, որ և՛ հայ, և՛ թուրք ազգը կարողանա այցելել իրենց «պատմական հողերը» առանց մտածելու, թե ո՞ր պետության սահմաններում է նա գտնվում: Բավական է ատեք թուրքերին: Հայաստանում կա այնպիսի խավ, որին շատ ավելի եմ ատում քան թուրքին կամ ադրբեջանցուն:

Ես էլ ատում եմ որոշակի անհատների, բայց մենք զրուցում ենք ազգութեան, պետականութեան, հայրենակերտումի մասին, որտեղ անձնական խնդիրները տեղ չունեն: Գրել էք զիջումների մասին, բայց չեմ հասկանում ձեզ: Զիջում են նրանք, ովքեր վերցրել են մի բան: Հայաստանն ու Հայ ժողովուրդը ի՞նչ առել են «թուրքիայից» եւ չեն տալիս: Կրկնեմ. թուրքերի էութեան մէջ կայ տարածուելու նուաճելու բնոյթը: Այդպէս եղել է միշտ, այդպէս է եւ հիմա: Ցեղասպանութեան պնդումներից հրաժարուելով, ոչինչ պիտի փոխուի թուրքիոյ եւ թուրք հասարակութեան էութիւնից:

[Պանդուխտ]

Sergey-Լսիր, Պանդուխտ, հիմա ես ո՞վ եմ իրականում, Սերժիկը, թե՞ Սարգիսը

Կարծում էի քեզ կուրախացնեմ- եթէ մի քիչ հայացնեմ այդ անունը: Մինչ այդ գիտես երեւի, Սարգիս, Սերգէյ, Սերժ նոյն անուններն են:

Sergey-Ի դեպ, Քաղաքացին գրել է բնակչության քանակի մասին, ես էլ ինձ իրավունք վերապահեմ մի «անպարկեշտ» հարց տամ, կարո՞ղ ես ինձ ասել, թե անկախության այս 15 տարիների ընթացքում, քանի՞ սփյուռքահայ է տեղափոխվել Հայաստանի Հանրապետություն՝ մշտական բնակության։

Երկրորդ աշխարհամարտի աւարտից ետք, աւելի քան 200 հազար հայ ներգաղթեց Ս. Հայաստան: Արտերկրում տներ, տնտեսութիւններ քանդուեցին ի շահ սովետ Հայաստանի:
Հիմա, եթէ ասեմ 200 հայ ներգաղթել է՝ ճիշտ չի լինի: Եթէ ասեմ 100 հազար հայ ներգաղթել է՝ դարձեալ սխալ կը լինի: Կարծում եմ մի տասնեակ հազարից աւելի հայ բնաւորուել է ներկայ անկախ Հայաստանում: Ճիշտը քիչ-քիչ տեղափոխումն է, քանզի այդպիսով ցնցումներ չեն լինում՝ ոչ Հայաստանի, ոչ էլ սփիւռքի հայերի համար:

[Vishapakah]

Արդեն ԱՄՆ-ում կոնգրեսակաների մեծ մասը պատրաստ է կողմ քվյարկել Հայոց Ցեղասպանությանը.

Մնում է միայն կոնգրեսում քվյարկության դրվի օրինագիծը.

Իզուր չեն այն ջանքերը, որոնք ներդրվել են այս սուրբ գործի համար. Մեր արդարացի պայքարը, մեզ ավելի շատ կարող է տալ, քան թուրքիայի բաց սահմանների էժան եւ անորակ ապրանքաշրջանառությունը.

[Պանդուխտ]

Սեւ Ծովեան ժողովում Ոսկանեանը դարձեալ առաջարկեց հայ-«թուրք» սահմանի բացումը, իսկ աբդլա գուլը մերժեց «Արցախ»ի վերաբերեալ արեւելեան թուրքերի մուղամով-«Արցախից հայկական զօրքի դուրս բերում»:
Այստեղ ինչով է մեղաւոր հայ ժողովուրդը, պետութիւնը:
Հիմա չասէ՛ք. «Արցախը պէտք է տանք»:

[քաղաքացի]

Ի՞նչ է, չլինի դրական պատասխանի էիր սպասում Գյուլից
Այստեղ խնդիրն այլ է: Հայաստանը նախեւառաջ պէտք է Ղարաբաղի խնդիրը լուծի եւ հետոյ մտածի ինչպէս անել, որ Թուրքիոյ սահմանը բացուի: Թուրքիան կարող է Հայաստանին ասել. «Եթէ Ղարաբաղի հարցը լուծեք, սահմանը կբացենք», բայց Հայաստանը չի կարող ասել. «Սահմանը բացեք, մենք Ղարաբաղի հարցը կլուծենք»: Ծիծաղելու բան է ստացւում:
Հայերը մեղաւոր չեն, եւ ոչ էլ Թուրքերն են մեղաւոր, որ Ազերիների «եղբայրներն են»։
Սահմանը բացուելու երկու լուծում կայ
1. Եթէ Թուրքիան մտնի Եւրոպա, այդ դէպքում ստիպուած կլինեն սահմանը բացել։
2. Սահմանը կբացեն այն ժամանակ, երբ Հայաստանն ու Ադրբեջանը կնքեն հաշտութեան պայմանագիր։

[Պանդուխտ]

Թանկագին Քաղաքացի, թուրքի ինչ ապրանք լինելը ես շատ լավ գիտեմ: այստեղ ոմանք սպասում են դրական, մարդավարի, բարի դրացիական կապ նրանց հետ: Ես փորձում էի համոզել նրանց եւ քեզ, որ այդ յարաբերութեան լաւ չլինելը, աւելի ճիշտ թշնամական լինելը հայերի մեղքով չէ, հայերի յանցանքը չէ, բայց չկարողացայ բացատրել իրողութիւնը, զայրացայ եւ պատժուեցի:
Քաղաքացի, ասում ես. «Հայաստանը նախեւառաջ պէտք է Ղարաբաղի խնդիրը լուծի եւ հետոյ մտածի ինչպէս անել, որ Թուրքիոյ սահմանը բացուի» բայց այս խօսքը Աբդուլլահ Վարդերեսեանի խօսքն է եւս: Ես հասկանում եմ նրան երբ խօսում է այսպէս, սակայն չեմ հասկանում երբ հայը խօսում է այսպէս: «Ղարաբաղի խնդրի լուծում» ասելով թուրքակա՞ն տարբերակը նկատի ունես: Եթէ հայկական տարբերակը նկատի ունես, ապա կարող ենք ասել. Արցախի խնդիրը լուծուել է:
«Թուրքիան կարող է ասել, Հայաստանը չի կարող ասել» գրել եք: Կարծում եմ Հայաստանը ազատ երկիր է, եւ կարող է ասել ինչ ուզում է:
Այստեղ թուրքի թակարդ ենք ընկնում.
1-թուրքը կամ «թուրքիա» անունով կոչուած երկիրը բարոյական իրաւունք չունի թելադրելու Հայաստան անունով երկրին. ինչ անել եւ չանել:
2-թուրքիան եթէ սահմանը պիտի բացի, եթէ պիտի ապաշխարի եւ ներումն հայցի հայերից, դա կը լինի առաջին հերթին իր շահի ծառայեցումը:
3-Հայաստանը միշտ պէտք է յիշեցնի թուրք ջարդարարներին եւ նրանց յետնորդներին, որ հայ ժողովուրդը ոչ այսօր, ոչ էլ վաղը միւս օր, ոչ էլ 2750 տարի ետք պիտի չի մոռանայ ջարդերը, Ցեղասպանութիւնը, Հայաստան աշխարհի թուրքական գրաւումը եւ դարերի ծանր ստրկութիւնը, խտրական վիրաբերմունքը:
4-Վերոյիշեալից ելնելով դարձեալ եւ դարձեալ, կրկին եւ կրկին, ամէնօրեայ աղօթքի պէս, ամէն րոպէ եւ ամէն պահ, եւ ամէն առթիւ, թուրքին եւ նրան խոհակից հային պէտք է քարոզել ցեղասպանութեան իրողութիւնը, հայ ժողովուրդի կրած տառապանքը, եւ այդ տառապանքի ներկայացումը պէտք է կազմակերպել արուեստի մարզերում, որպէսզի չհասկացողը հասկանայ, հասկանալու, ընկալելու, մորթի վրայ զգալու, զօրաւոր երեւակայութիւն ունենալու դժուարութիւն ունեցող անձինք, հայ թէ թուրք, հասկանան թէ ի՞նչ է Ցեղասպանութիւն: Ցեղասպանութիւնը դա միայն մահ չէ: Մահը գութ է, Ցեղասպանութեան արհաւիրքի մօտ: Ցեղասպանութիւնը դա անվէրջ հոգեկան եւ մարմնական վիշտ է: Դա հարազատի խողխողում է՝ մօր, որդու, հօր, քեռու, քրոջ, եղբօր աչերի առաջ: Ցեղասպանութիւնը դա տան կորուստ է, մանկութեան կորուստ, բախտաւոր ապագայի կորուստ, սերունդների կորուստ եւ ներկայ Հայաստանի զարգացման հնարաւորութեան փոքրացում:
5-վերեւից ելնելով՝ գիւլ եւ նրա դասատուներին պէտք է հասկացնել, պարտաւոր ենք դա անել, որ այսպէս կոչուած «թուրքիա» անունով երկիրը, բարոյական իրաւունք չունի պատերազմի կամ խաղաղութեան մասին զրուցելու: Նրանք անվէրջ դատապարտուել են ծնկաչող աղաչանքի. ընդառաջ հայ ժողովուրդի: Նրանք պէտք է միշտ մեր օգտին աշխատեն եւ անվէրջ ներաղամտութիւն հայցեն: Նրանք պէտք է գան եւ մեր ազատամարտիկների ոտքը համբուրեն, իրենց գործած բազում մեղքից մէկ հատի սրբագրման համար, որն է Արցախի ազատագրումը:
Ասում ես «Հայերը մեղաւոր չեն, եւ ոչ էլ Թուրքերն են մեղաւոր, որ Ազերիների «եղբայրներն են»։ Իսկ մենք եղբայր չե՞նք քաղաքացի: Արեւմտահայ ծագումով սփիւռքահայերս, պարսկահայերս, ռուսահայերս, արցախահայերս վիրահայերս, համշէնահայերս եւ չգիտեմ դեռ քանի տեսակ հայերս, թշնամու պատճառով բաժան-բաժան դարձած հայերս եղբայր չե՞նք, եւ դեռ ազեր-թուրք «եղբայրութիւնից» էլ աւելին. նոյն ազգը չե՞նք:
Ասում ես սահմանը կը բացեն երբ մտնեն միութեանը եւրոպական: Ուրեմն խոստովանում ես, որ Հայաստանի զարգացումը եւ բարի դրացիական կապերը իրենց սրտովը չէ, ստիպուած պիտի բանան զսահմանն բռնատիրական:
Ասում ես «Հայաստան-զրբաջնդան»: Այդպիսի բան չի լինի: Ազրբաջինիստան կոչուած սուտ երկիրը, չի զիջելու ոչ մի թիզ հող: Լաւագոյն լուծումը կը լինի այդ երկրի լուծումը մի բաժակ թոյնի մէջ: Այո երբեմն լուծումները ցաւատանջ են լինում:
Կամ՝ եթէ անհնար է այդ երկրի լուծումը, պէտք է անտեսել: Ամէն դէպքում ոչինչ աւելի արժէքաւոր է, քանց հողը Արցախի: Հայաստանին ամէնից շատ հող է պէտք:
Այսօր չենք կարողանում բնակեցնել, բայց վաղը պիտի խեղդուենք խտութիւնից: