Մաշտոցյա՞ն, թե՞ Աբեղյանական ուղղագրություն

[Ուլուանա]

Սիրելի Ուլուանա՝ քո մականունը գրել ես դասական հայերէնի տրամաբանութեամբ, ապա թէ ոչ պիտի գրէիր Ուլվանա:

Ճիշտն ասած, իմ մականվան ուղղագրությունը բոլորովին կապ չունի դասական ուղղագրության հետ. ասեմ, որ այն կարդացվում է հենց ու-ով, ոչ թե վ-ով, ինչպես դուք էիք ենթադրում։ Մականվանս մասին համապատասխան թեմայում ժամանակին գրել եմ, այն կարդալուց հետո կհասկանաք, որ սա, այնուամենայնիվ, ձեր մտածած դեպքը չէ։

Ես շատ զարմանում եմ, որ դժուարանում ենք նոր ուղղագրութեան ընդամէնը մի քանի օրէնք սովորեցնել նոր սերունդին: Մինչ մատղաշ սերունդի մեր երեխաները պարտաւոր են սովորել, գուցէ եւ մեծանալ՝ օտար լեզուներով: Եօթ միլիոն հայ իր երեխաներին սովորեցնում է առնուազն երկու օտար լեզու, մինչ չենք ուզում Մեսրոպեան ուղղագրութեան գոնէ մի դասապահ յատկացնել յանուն հայերէնի, յանուն գիտութեան:

Այդ դեպքում, կարծում եմ, Krunk Hayastani-ն լավ առաջարկ արեց։ Չնայած ինքը կարծես թե կոնկրետ չնշեց, թե որտեղ և ինչպես կարելի է ծանոթանալ դասական ուղղագրության կանոններին, բայց կարծում եմ, որ կարելի է այսպի մի բան կազմակերպել. հենց ակումբում առանձին թեմա բացել, ասենք, «Դասական ուղղագրության կանոնները» վերնագրով, և ովքեր որ գիտեն, ծանոթ են այդ ուղղագրության կանոններին, մաս-մաս, գուցե միմյանց լրացնելով, ակումբում տեղադրեն դրանք, որպեսզի գոնե ակումբի անդամներին հասանելի լինի և ցանկության դեպքում կարողանան յուրացնել այդ կանոնները։ Ես ինքս մեծ հաճույքով կսերտեի։

Կարծում եմ՝ անհնար բան չի, չէ՞։ Հատկապես որ, ինչպես դասական ուղղագրությանը տիրապետողներն են պնդում, այդ կանոնները շատ չեն և դյուրըմբռնելի են։
Ամեն դեպքում, կարելի է փորձել։ Ի՞նչ կասեք։

[krunk Hayastani]

Այդ դեպքում, կարծում եմ, Krunk Hayastani-ն լավ առաջարկ արեց։ Չնայած ինքը կարծես թե կոնկրետ չնշեց, թե որտեղ և ինչպես կարելի է ծանոթանալ դասական ուղղագրության կանոններին, բայց կարծում եմ, որ կարելի է այսպի մի բան կազմակերպել. հենց ակումբում առանձին թեմա բացել, ասենք, «Դասական ուղղագրության կանոնները» վերնագրով, և ովքեր որ գիտեն, ծանոթ են այդ ուղղագրության կանոններին, մաս-մաս, գուցե միմյանց լրացնելով, ակումբում տեղադրեն դրանք, որպեսզի գոնե ակումբի անդամներին հասանելի լինի և ցանկության դեպքում կարողանան յուրացնել այդ կանոնները։ Ես ինքս մեծ հաճույքով կսերտեի։

Կարծում եմ՝ անհնար բան չի, չէ՞։ Հատկապես որ, ինչպես դասական ուղղագրությանը տիրապետողներն են պնդում, այդ կանոնները շատ չեն և դյուրըմբռնելի են։
Ամեն դեպքում, կարելի է փորձել։ Ի՞նչ կասեք։

Բանն էլ հենց այն է, որ ես չգիտեմ (և շատերը չգիտեն), թե որտեղ կարելի է ծանոթանալ այդ կանոններին: Ուլուանա, ճիշտ հասկացար առաջարկությունս:
Դրեք կանոնները, որից հետո վարժությունների, առաջադրանքների ձևով տեքստեր կփոխադրենք մի տարբերակից մյուսը: Ցանկացողները կմիանան, հետաքրքրվողներից շատերը գուցե միայն ընթերցեն, բայց դա ևս մասնակցության ձև է: Ժամանակի ընթացքում ավելի պարզ կլինի, թե որքանով են մարդիկ պատրաստ անցնել դաական ուղղագրությանը:
Օգտագործե՛նք համացանցը, ֆորումները այս նպատակով:
Նախկինում, առանց այսպիսի հնարավորության, կարևոր էր բանավեճերում հաղթանակ տանել ու անմիջապես պարտադրել դպրոցներին, հրատարակչություններին, և այլն: Հիմա ո՞վ է ստիպում միանգամից նման քայլերի դիմել, երբ կարելի է ֆորումներում դռնբաց քննարկել ազգի համար այսքան էական և ռազմական տեսակետից աննշան մի հարց:

[Պանդուխտ]

Սիրելի Ուլուանա՝
այսպիսով իմացայ, որ արցախեան արմատ ունես: Նկատի ունեմ Մարտակերտի Ուլուբաբ անուանբ աւերակ գիւղը: Իսկ Բագրատ Ուլուբաբեանը հանրածանօթ պատմաբան է:
Փորձիր քո մականունը տաս անգամ իրար ետեւ, արագ-արագ արտասանել. պիտի նկատես, որ Ուլուանան Ուլվանա կը հնչի (՞): Նոյնն է տուեցի/տվեցի, նուազ/նվազ եւայլն:
Աւանդական ուղղագրութիւնը պահում է բառի արտասանութեան նախնական ձեւը:
Առաջարկներ եղան՝ աւանդական ուղղագրութիւնը աբեղեանականէն տարբերակող օրէնքները ներկայացնել: Իմ մասնակցութիւնը կը բերեմ, սակայն խոնարհաբար մասնագէտներին կուտամ դասաւանդելու պատիւը: Ես սիրում եմ հայերէնը, ան մեր տունն է, բերդը, տաճարը:
Իրականում անգիր պէտք է անել այն բառերը որոնք գրաբարում գրւում էին աւ-ով, որպէսզի կարենանք տարբերել Ո-ն, Օ-էն: այսպէս.-Զաւրավոր/զօրաւոր, աւրինակ/օրինակ, Աւգոստոս/Օգոստոս, Կաւշիկ/կօշիկ, Մաւրիկոս/Մօրիկ (կայսրի անուն): Նոյնպէս անգիր անել (մտքում պահել) Յ-ով եւ Հ-ով սկսող բառերը: Օրինակ՝ յարգել, համայնք, յարատեւ, հարկ, յանուն ( ի անուն ), հաւատք եւայլն:
Լաւ... խոստովանիմ եւ ընդունիմ, որ այդպէս մի քանի օրէնք սովորելով չի փոխւում ուղագրութիւնը, սակայն հայերէնը արժանի է այդ տքնանքին:
Ածանցման պահին Ի (ինի) վերածուող բառերը գրւում են Է-ով: Օրինակ մէջ/միջանկեալ, մէգ/միգամած, էջ/իջանել եւայլն...:
-Նոր ուղղագրութեամբ յու (you) , դասականով իւ (iu): Օրինակ՝ Բիւրական:
-Նոր ուղղագրութեամբ յա (ya), դասականով եա (ea): Օրինակ՝ Գործունեայ:
-Նոր ուղղագրութեամբ հին հայերէնի բառավէրջը արտասանուող յ անհետացած է: Օրինակ՝ Համարեայ-համարյա:
-Նոր ուղղագրութեամբ բառասկիզբը հին հայերէնով արտասանուող յ դարձած է հ: -Օրինակ՝ Յակոբ (Jacob)-Հակոբ:
-Նոր ուղղագրութեամբ բառամէջի օ-ն (աւ) անհետացած է եւ միայն բառի սկիզբը կը գրուի: Օրինակ՝ Մօրեղբայր-մորեղբայր, անօթ-անոթ:
-Նոր ուղղագրութեամբ բառամէջի ու ձայնը, եթէ կը նախորդէ ա, ե, ո, ի տառերը կը վերածուի վ: Օրինակ՝ Քուէարկել- քվեարկել:
-Նոր ուղղագրութեամբ ու-ն եւ եւ-ը առանձին տառեր են, դասականի մէջ ու-ն երկբարբառ է, կամ առանձին բառ, իսկ եւ-ը բառ է:
-Նոր ուղղագրութեամբ բառամէջի է տառը ե-է: Ածանցման ժամանակ ի-ի վերածուող բառը կը մատնանշէ դասական հայերէնի մէջ է-ով գրուիլը: Օրինակ՝ Գէշ (վատ), սէր (սիրել), մէջ: Սիրասուն, միջուկ:

[քաղաքացի]

Պանդուխտ-> դու արդէն ասացիր բոլոր ամենակարեւոր օրէնքները։
Մի հետաքրքիր բամ էլ ես ասեմ։
Եթե բառավերջի վանկի ձայնաւորը լսում ենք «ե», ապա հիմանականում գրում ենք «է», բացի եթէ դա բայի վերջաւորութիւն է։
Օր.՝ ռուսերէն, անգլերէն…, կամ որպէս վերջածանց՝ քարէ, փայտէ…, սիգարէթ եւայլն։

Այս խօսքերն իմ դուրն եկան, դրա պատճառով

Գարեգին Նժդեհն աներկբայ ասում է. «Ապրել ցեղօրէն», այսինքն՝ ցեղը իբրեւ գերագոյն օրէնք։ Համեմատենք գործող ուղղագրութեան աղաւաղման հետ՝ «Ապրել ցեղորեն». մի՞թե այս սովորական, չէզոք մակբայը արտայայտում է նժդեհեան մտքի ողջ հզօրութիւնն ու իմաստը։ Թող տարօրինակ հնչի, սակայն կարծում ենք, որ հէնց միայն Նժդեհին համարժէք հասկանալու համար հարաւոր է օր առաջ վերադառնալ դասական ուղղագրութեանը, էլ չենք խօսում 1600 ամեայ գրաւոր ժառանգութեան, արեւմտահայ եւ Սփիւռքի արդի գրականութիւնը համարժէք իւրացնելու մասին։

Լ. Ղազանչեան Վ. Միրզոյեան - Խոտոր ուղղախօսութիւն

[Cassiopeia]

Վերջերս լսեցի, որ ներկայումս առաջին դասարանի դասագրքում՝ Այբբենարանում "և" տառը, որպես այդպիսին այլևս չկա, այսնինքն հիմա "և" տառը գրվում է երկու մասինիկով՝ եւ: Եվ արդեն եկող տարվա ընդունելության քննություններում "և" տառի նման գրելաձևի կիրառությունը կհամարվի ուղղագրական սխալ

[Marduk]

Այս հիմնախնդիրը հիմնականում արհեստածին է, կուտ է որ իշխանությունները քցում են, որ մտավորականները պարապ չմնան ու իրար գզեն:

Մինչեւ այսպես կոչված մաշտոցյան գրելաձեւի անցնելու սովորեք Մաշտոցյան լեզվով խոսալ հետո նոր մտածեք գրելաձեւի մասին: Այ դրան ես երկու ձեռքով կողմ կլինեմ, նկատի ունեմ դպրոցներում գրաբառ սովորեցնելուն: Գրաբառը որպես պետական լեզու դարձնելուց հետ նոր իմաստ ունի խոսալ մաշտոցյան ուղղագրության մասին

[Quadro]

Ի՞նչ կարծիքներ ունեք: Արդյո՞ք արժի վերադառնալ Մաշտոցյան ուղղագրության, թ՞ե մնալ նորալեզու՝ Աբեղյանականին: Օրինակ ես սիրում եմ, երբ ինչ-որ մի բան կարդում եմ հին ուղղագրությամբ: Այնտեղ բառամիջում հանդիպում եմ «է, օ, ւ» և այլ հետաքրքիր տառերի միացություններ:
Էդ որ ասում են հայերենը դժվար լեզու է, ես համաձայն չեմ, քանի որ համարյա «ոնց գրում, նենց կարդում ենք» տարբերակն է հիմա: Ու այդ, որ ասում են «1600 տարվա այբուբեն», այդ այբուբենը արդեն մի դար է աղավաղված է:
Ո՞վ կուզենար կամ չէր ուզենա վերադառնալ հին ուղղագրությանը:

Բնականաբար ոչ

[Ուլուանա]

Գրաբառը որպես պետական լեզու դարձնելուց հետ նոր իմաստ ունի խոսալ մաշտոցյան ուղղագրության մասին

Այսինքն՝ համարում ես, որ ճիշտ կլինի գրաբարը դարձնել պետական լեզու՞... Եվ ինչո՞վ ես հիմնավորում այդ առաջարկը։

[քաղաքացի]

Մինչեւ այսպես կոչված մաշտոցյան գրելաձեւի անցնելու սովորեք Մաշտոցյան լեզվով խոսալ հետո նոր մտածեք գրելաձեւի մասին: Այ դրան ես երկու ձեռքով կողմ կլինեմ, նկատի ունեմ դպրոցներում գրաբառ սովորեցնելուն: Գրաբառը որպես պետական լեզու դարձնելուց հետ նոր իմաստ ունի խոսալ մաշտոցյան ուղղագրության մասին

Կներես բայց պիտի հարցնեմ… Մաշտոցյան լեզուն ո՞րն է։
Հետո ես դեմ եմ գրաբարին վերդառնալուն։ Գրաբարը իմանալը մի բան է, իսկ գրաբար խոսելը առօրյայում՝ ուրիշ։
Գրաբար թող խոսեն հոգևորականները (կոպիտ ստացվեց), իսկ մնացածը թող խոսեն աշխարհաբար։ Ինչպես Իտալիայում՝ լատիներեն խոսում են Վատիկանում, իսկ Իտալիայի այլ տարածաշրջաննորում մաքուր աշխարհաբար իտալերեն։
Ես չեմ ուզում պարտադրեմ, որ աշակերտները մանկուց սովորեն գրաբար։ Գրաբար թող սովորեն բարձր դասարաններում կամ ԲՈՒՀ-երում։ Ես ուղղակի ուզում եմ, որ ՀՀ-ում կիրառվի դասական ուղղագրությունը։
1500 տարուց ավել ուղղագրությունը պահպանվել է համարյա առանց փոփոխությունների, իսկ այն ուղղագրությունը, որը աղավաղվել է սովետական մարմինների կողմից և այժմ այն ապրում է ոչ ավել քան 1 դար… չեմ հասկանում։
Ոմանք ասում են, թե «սկզբից նորմալ հայերեն թող սովորեն հետո գրելու մասին կմտածենք», իսկ ես առաջարկում եմ գոնե երկուսը միասին սովորեցնեն։

Հ.Գ. Էլի եմ ասում, դասական ուղղագրության կանոնները հայոց լեզվի օրենքները ավելի հասկանալի են դարձնում։

[krunk Hayastani]

Իրականում անգիր պէտք է անել այն բառերը որոնք գրաբարում գրւում էին աւ-ով, որպէսզի կարենանք տարբերել Ո-ն, Օ-էն: այսպէս.-Զաւրավոր/զօրաւոր, աւրինակ/օրինակ, Աւգոստոս/Օգոստոս, Կաւշիկ/կօշիկ, Մաւրիկոս/Մօրիկ (կայսրի անուն): Նոյնպէս անգիր անել (մտքում պահել) Յ-ով եւ Հ-ով սկսող բառերը: Օրինակ՝ յարգել, համայնք, յարատեւ, հարկ, յանուն ( ի անուն ), հաւատք եւայլն:
Լաւ... խոստովանիմ եւ ընդունիմ, որ այդպէս մի քանի օրէնք սովորելով չի փոխւում ուղագրութիւնը, սակայն հայերէնը արժանի է այդ տքնանքին:

Շնորհակալություն անկեղծ խոստովանության համար: Ուրեմն նրանք, ովքեր ավանդական ուղղագրությանը անհապաղ (օր առաջ) անցնելու կոչ են անում լավ չեն պատկերացնում խնդրի մեծությունը կամ դիտումնավոր կերպով ավելի դյուրին են ներկայացում այն ("նախ համոզենք, հետո կերևա" տրամաբանությամբ):
Ինչևէ, գործի անցնենք:
Նախ և առաջ հարկավոր է ցուցակի ձևով հրատարակել այն բառերը, որոնք պետք է սերտել. խմբավորել, դասավորել և անհրաժեշտ մեկնաբանություններով հրապարակել, այսինքն գոնե այնպիսի տպաքանակով, որ մատչելի լինի կամ գոնե համացանցում տեղադրել:
Այսպես՝
1.Որ բառերում ո-ն պիտի դառնա օ:
2.հ հնչյունը բառասկզբում որ դեպքերում պիտի գրվի հ, որ դեպքերում յ:

Ածանցման պահին Ի (ինի) վերածուող բառերը գրւում են Է-ով: Օրինակ մէջ/միջանկեալ, մէգ/միգամած, էջ/իջանել եւայլն...:

3. Սա հասկանալի է և լավ ձևակերպված:

-Նոր ուղղագրութեամբ յու (you) , դասականով իւ (iu): Օրինակ՝ Բիւրական:

Լավ: Ասենք: Իսկ Գագարինի անունը հայերեն ինչպե՞ս պետք է գրի առնել:
ի-ն ներկայիս ուղղագրությամբ միանշանակ է, իսկ այսպես կունենա երկու հնչողություն՝ ի և յ վյունից առաջ

-Նոր ուղղագրութեամբ յա (ya), դասականով եա (ea): Օրինակ՝ Գործունեայ:

Լավ: Իսկ ինչպե՞ս տարբերել եա և յա հնչողությունը, որպեսզի մարգարեականը մարգարյական չդառնա: Ա՜, մարգարեն է-ով կգրենք, չենք շփոթի: Իսկ օտար անուննները, Բեատա-ն է՞լ է-ով: Դարտանյանին վերջապես և վերջնականապես կհայացնենք Դարտանեան գրելով՝ հեղինակից Դիւմա?ից ներումն հայցելով:

-Նոր ուղղագրութեամբ հին հայերէնի բառավէրջը արտասանուող յ անհետացած է: Օրինակ՝ Համարեայ-համարյա:

Ի՞նչ կանոնով պետք է ետ վերադարձնել այդ յ-ն: Էլի՞ ցուցակով: Ուրեմն սա ցուցակի երրորդ բաժինն է:

-Նոր ուղղագրութեամբ բառասկիզբը հին հայերէնով արտասանուող յ դարձած է հ: -Օրինակ՝ Յակոբ (Jacob)-Հակոբ:

Սա մեր ցուցակում արդեն կա: Երկրորդ կետն է:

-Նոր ուղղագրութեամբ բառամէջի օ-ն (աւ) անհետացած է եւ միայն բառի սկիզբը կը գրուի: Օրինակ՝ Մօրեղբայր-մորեղբայր, անօթ-անոթ:

Սա էլ ցուցակով: Առաջին կետն է:

-Նոր ուղղագրութեամբ բառամէջի ու ձայնը, եթէ կը նախորդէ ա, ե, ո, ի տառերը կը վերածուի վ: Օրինակ՝ Քուէարկել- քվեարկել:

Չհասկացա: Ուրեմն, ու-ն ձայնավորից առաջ վեր է ածվել վ-ի, բայց պիտի մնար ու տառ կամ տառամիացություն և պիտի մնար ու ձա՞յն:
Իմ կարծիքով, այսպիսի փոփոխությունները կազդեն և արտաանության վրա: Վախենամ՝ սա միայն ուղղագրության հարց չէ, ինչպես նաև ի-ի յ հնչելը:

-Նոր ուղղագրութեամբ ու-ն եւ եւ-ը առանձին տառեր են, դասականի մէջ ու-ն երկբարբառ է, կամ առանձին բառ, իսկ եւ-ը բառ է:

Ախր հայերենը մյուս լեզուներից դրականորեն տարբերվում է նրանով, որ ամեն հնչյուն իր տառ ունի ու դեռ մի բան էլ ավելին: Նկատի ունեմ ո-ն և և-ը: Իսկ այսպես ու հնչյունն ունենք, իսկ տառից հրաժարվում ենք, փոխարինում ենք տառամիացությամբ: Ի դեպ, վյունը իր սեփական հնչողությունն ունի՞, թե՞ ոչ: Երեխաներն ինչպե՞ս պիտի սերտեն այբուբենը՝ Ա, Բ, Գ՞, թե՞ պարտադիր անվանումով, ինչպես հնում է եղել՝ այբ, բեն, գիմ:
Դե լավ, ոչինչ, ռուսներն էլ ունեն տառեր առանց հնչողության՝ ъ և ь:

-Նոր ուղղագրութեամբ բառամէջի է տառը ե-է: Ածանցման ժամանակ ի-ի վերածուող բառը կը մատնանշէ դասական հայերէնի մէջ է-ով գրուիլը: Օրինակ՝ Գէշ (վատ), սէր (սիրել), մէջ: Սիրասուն, միջուկ:

Այս մասին վերը խոսվեց:
Հարգելի՛ Պանդուխտ, իսկ ինչու՞ եք դուք օգտագործում բառամէջի ձևը, ոչ թե բառամիջի: Քերականությունն է՞լ պիտի վերանայել, որպեսզի տարբերվեն հոլովումն ու ածանցումը:

Եթե ես փորձեի գէշ-ը ածանցել, արևելահայերեն գեշություն կասեի, առանց հնչյունափոխության:

Հետո, արևելահայերենում բայերը պահպանել են միայն -ա- և -ե- լծորդությունը: Հիմա հարցս ուղղում եմ բոլորին, ոչ թե Պանդուխտին՝ ուղղագրությունը վերանայելիս այսպիսի խնդիրներ չե՞ն ծագի արդյոք, ինչպես, օրինակ՝ վերականգնե՛լ -ի- և -ու- լծորդությունը:

Իմ թյուր կարծիքով, ամենասարսափելին այն կլինի, եթե ավանդականը վերականգնել ցանկանալով, մի բանը վերցվի, մի բանը՝ ոչ, մի դեպքում առաջնորդվենք մի տրամաբանությամբ, մի այլ դեպքում՝ հակառակից ելնենք:

Համենայն դեպս, չի կարելի չհամաձայնել, որ ներկայիս ուղղագրությունը լիովին արտահայտում է ժամանակակից հայերենի հնչողությունը: Էլ չասեմ, որ եթե ավանդականի կողմնակիցները խոսում են հայերենի աղավաղման մասին և համոզելով ասում, թե միայն մի քանի փոքրիկ կանոններ է պետք կիրառել դրությունը շտկելու համար, ապա պետք է ընդունենք, որ աղավաղումը անթույլատրելի չափազանցություն է, և իրականում՝մի քանի փոքրիկ կանոններով հայերենի ուղղագրությունը հարմարեցվել է ուղղախոսությանը:

Ահա փորձում եմ բերված կանոնները շրջել, որպեսզի ստացվի ժամանակակից ուղղագրությունից դասականին անցնելու ալգորիթմ: Նախ, պարզվում է, որ շատը սերտելու հետ է կապված: Բացի այդ, այսօրվա հայերենը գրեթե ամբողջովին ֆոնետիկ ուղղագրություն ունի, հեշտ է գրագետ գրելը, բացի ձայնեղների խլացումից ու շնչեղացումից ուրիշ օրենք չկա: Ժամանակակից օտարազգի անուններն ու բառերն էլ հեշտությամբ են տառադարձվում ներկայիս ուղղագրությամբ, որովհետև այն հնչաբանական է: Էլ չեմ ասում, որ հնարավոր չի լինի շրջանցել քերականական հարցերը:

Մտածել է պետք:

Աստծու սիրուն, միայն թե տաքգլուխ հեղափոխություն չանե՛ք:

[krunk Hayastani]

Վերջերս լսեցի, որ ներկայումս առաջին դասարանի դասագրքում՝ Այբբենարանում "և" տառը, որպես այդպիսին այլևս չկա, այսնինքն հիմա "և" տառը գրվում է երկու մասինիկով՝ եւ: Եվ արդեն եկող տարվա ընդունելության քննություններում "և" տառի նման գրելաձևի կիրառությունը կհամարվի ուղղագրական սխալ

Սա նկատի ունենալով՝ վերը սեփական կարծիքս թյուր անվանեցի, համարելով, որ մասնագետները, երևի, գիտեն, է՛լի, ինչ են անում:
Ի՞նչ է ստացվում. եթե ու-ին ձեռք չեն տալիս, իսկ և-ից հրաժարվում են, այբուբենում կունենանք և ու տառը, և ւ տառը, որը գործ է ածվում միայն եւ տառամիացության մե՞ջ:

[Պանդուխտ]

Ես չեմ խոստովանում իմ յանցանքը, այլ աբեղեանի ուղղագրութեան պատճառած աղէտը սրբագրելու դժուարութիւնս: Ամէնայնդէպս, քո խօսքով «օր առաջ» անցնելու խնդիր չ'կայ: Եթէ կ'ուզես՝ երբէ՛ք մի անցնիր, այդ քո խնդիրն է, եւ դու ազատ ես, եւս ես:
Ցուցակի անցնելու կարիք չ'կայ, որովհետեւ, երբ հայ մարդը, իր կեանքի ընթացքին ընթերցում է միայն դասական ուղղագրութեամբ, ինքնաբերաբար լուծւում է խնդիրը: Այլ խօսքով՝ անգիր անում է:
Միթէ՞ հայ ժողովուրդը այժմ (այսինքն աբեղեանի ուղղագրութեամբ դաստիարակուած հայ մարդը) կարողանու՞մ է անսխալ հայերէն գրել: Ոչ՛, չի կարողանում: Գանգատողներ միշտ գտնելու ես: Ուղղագրութեան պարզեցման եւ հեշտացման կողմնակիցներ միշտ պիտի լինեն: Ազգը ծուլացել է: Խնդրե՛մ նայեցէք անգլերէն եւ ֆրանսերէն լեզուներին (եւ շատ ուրիշ լեզուներ) եւ այդ լեզուների ուղղագրութիւններին եւ արտասանութիւններին:
Նրանք ուզում են յիշել, մենք՝ ոչ:
Պատմութիւն եւ յիշողութիւն: Ապա թէ ոչ, ու՞ր պիտի հասնինք: Եթէ իւրաքանչիւր 90 տարի, ըստ ոմանց քմահաճոյքի ուղղագրութիւն պիտի փոխուի, վէրջում չեմ պատկերացնում թէ ինչ կ'ստացուի:
Յուրի Գագարին: Յովսէփ Ստալին (սիրու՞մ էք նրան):
Ի հիւնից առաջ Յ հնչիւնը չի ստանում:
Հայերենում «մարգարեական» բառ չ'կայ: Մարգարէ, մարգարէական:
Բեատա: Շատ եւրոպական լեզուների ուղղագրութեամբ՝ եան / ean մակդիրը կայ: Օրինակ ֆրանսերէնում՝ mediterranean / միջերկրականեան: Ոչ ոքի հայացնելու խնդիր չ'կայ: Դու պարսաւում ես 1600 տարուայ ուղղագրութիւնը, պաշտպանելով ընդամէնը 80 տարեկանը: Ինչու՞: Որովհետեւ չես ընդբռնում: Ֆրանսիացիներին եւ Դիւմային վկայաբերում ես, պահ մը կանգնելով հարց տուր ինքդ քեզ, թէ՝ նրանք «Դարտանեան» անունը Ինչպէ՞ս գրում են լատինական տառերով:
Եթէ քեզ կը հետաքրքրէ հին հայերէնի արտասանութիւնը, այո՝ քուէարկել: Դու կարող ես հնչել՝ քվեարկել, բայց աննշան է տարբերութիւնը:

Ավելացվել է 16 րոպե անց
Ես չեմ խոստովանում իմ յանցանքը, այլ աբեղեանի ուղղագրութեան պատճառած աղէտը սրբագրելու դժուարութիւնս: Ամէնայնդէպս, քո խօսքով «օր առաջ» անցնելու խնդիր չ'կայ: Եթէ կ'ուզես՝ երբէ՛ք մի անցնիր, այդ քո խնդիրն է, եւ դու ազատ ես, եւս ես:
Ցուցակի անցնելու կարիք չ'կայ, որովհետեւ, երբ հայ մարդը, իր կեանքի ընթացքին ընթերցում է միայն դասական ուղղագրութեամբ, ինքնաբերաբար լուծւում է խնդիրը: Այլ խօսքով՝ անգիր անում է:
Միթէ՞ հայ ժողովուրդը այժմ (այսինքն աբեղեանի ուղղագրութեամբ դաստիարակուած հայ մարդը) կարողանու՞մ է անսխալ հայերէն գրել: Ոչ՛, չի կարողանում: Գանգատողներ միշտ գտնելու ես: Ուղղագրութեան պարզեցման եւ հեշտացման կողմնակիցներ միշտ պիտի լինեն: Ազգը ծուլացել է: Խնդրե՛մ նայեցէք անգլերէն եւ ֆրանսերէն լեզուներին (եւ շատ ուրիշ լեզուներ) եւ այդ լեզուների ուղղագրութիւններին եւ արտասանութիւններին:
Նրանք ուզում են յիշել, մենք՝ ոչ:
Պատմութիւն եւ յիշողութիւն: Ապա թէ ոչ, ու՞ր պիտի հասնինք: Եթէ իւրաքանչիւր 90 տարի, ըստ ոմանց քմահաճոյքի ուղղագրութիւն պիտի փոխուի, վէրջում չեմ պատկերացնում թէ ինչ կ'ստացուի:
Յուրի Գագարին: Յովսէփ Ստալին (սիրու՞մ էք նրան):
Ի հիւնից առաջ Յ հնչիւնը չի ստանում:
Հայերենում «մարգարեական» բառ չ'կայ: Մարգարէ, մարգարէական:
Բեատա: Շատ եւրոպական լեզուների ուղղագրութեամբ՝ եան / ean մակդիրը կայ: Օրինակ ֆրանսերէնում՝ mediterranean / միջերկրականեան: Ոչ ոքի հայացնելու խնդիր չ'կայ: Դու պարսաւում ես 1600 տարուայ ուղղագրութիւնը, պաշտպանելով ընդամէնը 80 տարեկանը: Ինչու՞: Որովհետեւ չես ընդբռնում: Ֆրանսիացիներին եւ Դիւմային վկայաբերում ես, պահ մը կանգնելով հարց տուր ինքդ քեզ, թէ՝ նրանք «Դարտանեան» անունը Ինչպէ՞ս գրում են լատինական տառերով:
Եթէ քեզ կը հետաքրքրէ հին հայերէնի արտասանութիւնը, այո՝ քուէարկել: Դու կարող ես հնչել՝ քվեարկել, բայց աննշան է տարբերութիւնը:
շարունակելի

[krunk Hayastani]

Պանդուխտ ջան, ինչու՞ զայրացար: Ախր ես քեզ կամ դասական ուղղագրության որևէ մի կողմնակցի ոչ մի վատ բան չասացի: Խոստովանում են նաև դժվարությունը, այո, ոչ միայն հանցանքը: Իսկ դա կարևոր հարց է, թե ի՛նչ է անհրաժեշտ մի ուղղագրությունից մյուսին անցնելու համար:
Միայն թե խնդրում եմ, եթե կարելի է՝ գործի էությունից խոսենք, առանց "նրանք հիշում են, մենք չենք հիշում", "1600 տարի" "Ստալին" և նման արգումենտների, որոնք այս թեման այլ ուղղությամբ կտանեն:

[Պանդուխտ]

Ողջ հայ ժողովուրդը, արտասանում է՝ տվեցի, տվի, տվէք...եւայլն: Տալ, տուր, յետեւաբար տուի, տուեցի, տուիր...ենթադրում եմ, այսպէս էին հնչում հին հայերը: Ես ուղղագրութիւնը, բառը, անունը չեմ ենթարկում արտասանութեանը: Այստեղ կը կայանայ մեր տարբերութիւնը: Եթէ ենթարկուէի արտասանութեանը, ապա ահռելի քաոսի պիտի ենթարկուէր մեր լեզուն, մանաւանդ սփիւռքում, որտեղ ցայսօր հերոսաբար հայ մնացողները, հետզհետէ մոռանում են լեզու եւ գիր: Դասական ուղղագրութիւնը պահելով, պահում ենք բառի արտասանութեան հին ձեւը:
Ասում ես՝ «այսպիսի փոփոխությունները կազդեն և արտասանության վրա», Եթէ ազդեն իսկ, ապա այդ ազդը դրական կը լինի, կամ վերադարձ դէպ ի ակունք եւ ... իմ կարծիքով դէպ ի ճիշդ: Բայց ասեմ քեզ չէ՝ չի ազդելու: Ոչ մի ուղղագրութիւն, միլիոնաւոր ժողովրդի խօսակցական լեզուի վրայ չի ազդելու, լինի դա՝ «ժառգոն», գռեհիկ թէ գրական, բարբառ թէ գրաբար:
Ով եւ երբ ասեց թէ «Ի»-ն, «Յ»-է: Ծնունդից մինչեւ այսօր, միշտ եւ տեւաբար՝ «Ի»-ն «Ի»-է:
Երեւի ակնկալեցիր քեզ ասեմ. Գագարինի անունը «Իուրի» կամ «Եուրի» է: Այստեղ (սփիւռքում) այբուբենի ճանաչման խնդիր ունենք տակաւին, մի տխուր իրականութիւն, որ իմ սիրտը ցաւացնում է:
Ասում ես՝ «Ախր հայերենը մյուս լեզուներից դրականորեն տարբերվում է նրանով, որ ամեն հնչյուն իր տառ ունի ու դեռ մի բան էլ ավելին»: Միթէ միւս ազգերը անխելք են: Չէ որ հնչիւնները փոփոխւում են պարբերաբար, մի երեւոյթ, որ լաւապէս նկարագրւում է այս զրուցարանի «լեզուական եւ արտասանական սխալներ» անուանբ շարանի մէջ (շարանում):
ՈՒ = OU բազում լեզուներում, այս երկբարբառը «ու» է: Գուցէ նախապէս հնչուել է ոու...չ'գիտեմ:
Ւ/ւ = U (լատին):
Մի հարց ալ ես քեզ տամ՝ ինչպէ՞ս «եւ» առանձին հնչիւն կը համարես, երբ կը բաղկանայ ե+ւ հնչիւններից:
Ես ռուսերէն չեմ իմանում (չեմ գիտեր):
«այբ, բեն, գիմ:»
Ա՜խ Կռունկ ջան, թոյլ տուր մի քիչ արեւմտեան բարբառներից մէկի՝ պոլսոյ հայերէնով գրեմ (ես այժմեան արեւմտահայերէնը անուանում եմ՝ «պոլսահայերէն», քանզի իմ կարծիքով արեւմտահայաստանն ու արեւմտահայութիւնը շատ աւելին եղել են, քան պոլսահայութիւնն ու պոլսահայ մշակոյթը, սակայն պոլսականը իշխել է, արեւմտահայ մնացեալ բարբառներին):
Ինչպէ՞ս տառերը իրենց անուններէն կը զրկես: Սա անարգանք է, տառի կամ այբուբենի հանդէպ: Իւրաքանչիւր տառ, ունի իր անհատականութիւնը, նկարագիրը, անունը, ինքնութիւնը: Մեսրոպ Մաշտոց եւ իր ընկերները, Հայքի (Հայաստանի) մէջ գոյացած իւրաքանչիւր ձայն-հնչիւնի համար ստեղծած են մի գիր, իւրաքանչիւրին տալով անուն մը:
Չէ՛ք պատկերացներ թէ՝ մեր ականջին որքա՜ն տգեղ կը հնչէ. «ամընը»-Ա.Մ.Ն. (այբ մեն նու, կամ՝ Ամերիկայի միացեալ նահանգներ) որի թուրքերէն իմաստը տգեղ է:
«Եահըկը» Ե.Ա.Հ.Կ. (Եւրոպայի ապահովութեան եւ համագործակցութեան կազմակերպութիւն) եչ այբ հո կեն: Հըյըդը Հ.Յ.Դ., հո յի դա: Հըհըշը, նընընը, դըդըդը, քըքըքը եւ այսպէս:
Վերադառնանք՝ Տարօն-Հացեկ եւ Այրարատ-Վաղարշապատ (Այն ժամանակ ռուսերը, կամ ռուսները, տայգայի անտառներուն մէջ, եղջերուներու ետեւէն կը վազէին, առանց հասկընալու. վազքի պատճառը):
Ինչպէ՞ս խմբագրեմ միտքս որպէսզի հասկանալի ըլլայ, չեմ գիտեր: Հայոց այբուբենը դասաւորուած է, համադրուած է, հիմնուած է, կարգաւորուած է, հիւսուած է՝ լատին-յունական այբուբենի եւ երկկբարբառներու տրամաբանութեամբ:
Համաշխարհայնացումը (գլոբալիզացիա, գլոբ = կլոր) գիշատիչ թռչունի նման պիտի բզկտէ մեր ինքնութիւնը, եթէ չ'ըլլանք, այն ինչ որ եղած ենք՝ բիւրաւոր տարիներ: Ին՞չ կը նշանակէ՝ գիշատիչ:
Ս. Մեսրոպ երբ նկարեց հայոց հնչիւնները, «Է»-ի եւ «Ե»-ի համար ստեղծեց առանձին նշաններ, որովհետեւ հայերէնի մէջ «Է»-ն՝ «Ե» չէ: Առանձին տառեր են եւ առանձին հնչիւններ ունեցած են, բառի սկիզբը, միջատեղը, կամ մէջտեղը, եւ վէրջը: Միթ՞է Մեսրոպ ապուշ էր, միթ՞է դեբիլ էր, որ ստեղծած է երկու «ե»:
Չէ, ոչ ապուշ էր, ոչ ալ դեբիլ: «Է» տառը՝ «ե»-ի եւ «ի»-ի միջեւ մի հնչիւն ունէր, կամ՝ Է = Ե+Ի, այնպէս որ ածանցման պահին երբեմն (կամ ընդհանրապէս) «Ի» կը յաղթէ:
Պարդադիր չէ՝ Յովհաննէսեանը, Արտաշէսեանը արտասանուի՝ Յովհաննիսեան, Արտաշիսեան:
Մէջբերե՞լ՝ թէ միջբերել: Մէջբերու՞մ՝ թէ միջբերում:
Արեւ (ել կամ մուտ)-ա-հայերէնի քերականութիւնը, հոլովումը լծորդները՝ կը մնան նոյնը:
Բառը իր էութիւնը պէտք է պահպանի: Էութեան մէջ կը կայանայ՝ իմաստը, հնչիւնը, ծագումը, մեկնաբանումը: Ինչպիսի՞ն էր, «Էութեան» ուղղագրութիւնը, աբեղեանի եւ նրանից ետք երկար տարիներ:
Եյություն, յեթե, եյական... ահա այս է՝ հնչիւն-տառ տրամաբանութեան արդիւնքը:
Ժամանակակից օտարազգի անուններն ու բառերը տառադարձելու խնդիր չ'կայ: Տու՛ր ինձ այդպիսիք. տառադարձեմ: Հայերէնի ճակատագիրը, ժամանակակից օտարազգի անուններով պիտի չի որոշուի:
Իսկ դասականը (կամ Մեսրոպեանը) եթէ հնչական չէ, հապա ի՞նչ է, խրխռո՞ց է:
«Ի՞նչ է ստացվում. եթե ու-ին ձեռք չեն տալիս, իսկ և-ից հրաժարվում են, այբուբենում կունենանք և ու տառը, և ւ տառը, որը գործ է ածվում միայն եւ տառամիացության մե՞ջ:»
Միայն աբեղեանի, քանիցս բարեփոխուած (դէպի լաւը) ուղղագրութեան մէջ այդպէս է: Դասականի մէջ, «Ւ»-նը գործածւում է նոյնքան շատ, որքան «Վեւ»-ը:

[krunk Hayastani]

Պանդուխտ, միևնույն է, չպատասխանեցիր այն հարցիս, թե և-ը եւ-ի վերածելով այժմյան արևելահայերենում 34-րդ տառը ո՞րն է լինելու, ու՞-ն, թե՞ ւ-ը:

Բայց ինձ համար արդեն կարևոր չէ: Բերելով հետևյալ հղումը http://forum.hayastan.com/index.php?showtopic=30953 հայտնում եմ, որ այս թեման սպառված եմ համարում, գոնե ինձ համար, և այլևս նպատակ չունեմ այս թեմայում գրելու՝ առանց հույժ անհրաժեշտության:

Ես իսկապս հարց էի տվել՝ բանավեճի էությունը հասկանալու ակնկալությամբ: Հիմա պարզ է, քանի որ ստացա բոլոր քննարկվող հարցերի համակողմանի վերլուծությունը: Հեղինակի հետ լիովին համամիտ եմ, առանց վարանելու՝ նոր ուղղագրության կողմնակից և հինգհոլովական, այսինքն՝ Աբեղյանական, որն էլ իսկապես մեսրոպաշունչ մոտեցմամբ է լուծում արդի հայերենի խնդիրները:

Ցավում եմ, որ Հայաստանում այլ տրամադրություն է տիրում, Ջահուկյանից ընդամենը մե՜կ տարի հետո: Վա՛յ մեր գլխին: