Մաշտոցյա՞ն, թե՞ Աբեղյանական ուղղագրություն

[Rammstein]

Հենց մենակ ուղղագրություն փոխելն էր մնացել... Պինգ-պոնգն էր պակաս:
Ու դա փոխելուց հետո Հայաստանում քանի մարդ կգտնվի, որ ի վիճակի կլինի "ճիշտ" հայերենով երկու նախադասություն գրի? Ավելի լավ է եղածը սովորեն, թե չէ ինչ ասես կարդում և լսում ենք` զեղջ, շնորհակալ եմ ձեզնից, աղանդներ (աղանդերի իմաստով) և այլն:

Նախարար ջան, հազար ու մի ձեւ կա քո ասածից խուսափելու համար, մարդու մտքին տեղ ըլնի։

Օրինակ` կարելի էր դպրոցներում մտցնել նաեւ դասական ուղղագրությունը։ Էդ օրվանից սկսած ու հաջորդ սերունդները կիմանային երկուսն էլ` թե՛ ներկայիս ձեւը, թե՛ դասականը։ Հետագայում, երբ չմնար մարդ, որը չիմանա դասական ուղղագրությունը, կարելի կլիներ հանգիստ անցում կատարել նրան, ու ոչ մեկի գրագիտությունը չէր տուժի։ Սա ես ասում եմ, որպես օրինակ, չեմ ասում, թե միակ ճիշտը սա է։

[Հայկօ]

Օրինակ` կարելի էր դպրոցներում մտցնել նաեւ դասական ուղղագրությունը։ Էդ օրվանից սկսած ու հաջորդ սերունդները կիմանային երկուսն էլ` թե՛ ներկայիս ձեւը, թե՛ դասականը։ Հետագայում, երբ չմնար մարդ, որը չիմանա դասական ուղղագրությունը, կարելի կլիներ հանգիստ անցում կատարել նրան, ու ոչ մեկի գրագիտությունը չէր տուժի։ Սա ես ասում եմ, որպես օրինակ, չեմ ասում, թե միակ ճիշտը սա է։

Հեյ գիդի Չերչիլ, ականջդ կանչի... Սկզբից անհաղթահարելի պրոբլեմներ եք զոռով ստեղծում ձեզ համար, հետո հերոսաբար սկսում եք դրանք հաղթահարել:

[Պանդուխտ]

Սիրելու խնդիր է: Ոմանց համար, հայերէնը, միայն հաղորդակցութեան լեզու չէ: Մի՛ շտապէք՝ չե'մ ասում, թէ նոր ուղղագրութեան հետեւորդները, չեն սիրում մայրենին: Սրա մասին քիչ անց:

Ոմանք սիրում են իսպաներէնը (ինչպէս ես), ու թէեւ այդ լեզուով հաղորդակցելու առիթ չունեն. ստեղծում, հնարում են միջոցներ՝ իրենց սիրած մշակոյթին հաղորդակցուելու եւ նրա լեզուով զրուցելու համար:

Ճի'շտ է՝ լեզուն նաեւ հաղորդակցման միջոց է. ենթակայ փոփոխման: լեզուն փոխւում է հազարաւոր տարիների ընթացքում, ինչն արդէն վկայում է՝ լեզուների պատմութիւնը: Պատմական այս փոփոխութիւնը կարելի է անուանել նաեւ՝ եղափոխում, որ բնականոն գործընթաց է. երկար ժամանակի պարտադրանք:

Այն ինչ կատարուեց, ութսուն եօթ տարի առաջ, եղափոխում չէր, աղաւաղում էր: Նորն ստեղծելու մարմաջով տարուած, նոր վարչակարգը, ծայրայեղ յեղափոխական էր:

Աղաւաղում էր, որովհետեւ՝ բազում բառեր կորցրեցին իրենց անհատականութիւնը, յստակ նշանակութիւնը, ինչի պատճառով, թերեւս, աստիճանաբար դուրս մղուեցին գրաւոր լեզուից. շփոթի տեղիք չտալու համար:

Հոտ-հօտ, յարկ-հարկ, յար-հար, սէր-սեր եւ շատ այլ բառերի իմաստներն այլեւս գուշակութեամբ հասկացւում են՝ օգտուելով բառի գտնուած նախադասութեան ընդհանուր իմաստից: Երբեմն էլ կարելի չէ գուշակել, օրինակ՝ «ոչխարի հոտն է գալիս»: Հիմա ի՞նչ «հոտ»ի մասին է խօսքը: Գարշելի նեխա՞նք, թէ անասունների խումբ:

[Պանդուխտ]

Թւում է, թէ մտաւորականները, դասականի պաշտպանութեան առաջամարտիկները պիտի լինէին:

Վերջին քսան տարիներին, պետութեան աջակցութեան նուազման ու անտիրութեան մթնոլորտում, մտաւորականներն իրենց ունեցած եւ պահած միակ «դրամագլուխ»ից էլ կզրկուէին, եթէ դասական ուղղագրութիւնը վերականգնուեր: Մեկ օրից միւսը՝ «անգրագէտ» պիտի դառնային, այդ պատճառով էլ, տեսնում ենք, դասական ուղղագրութեան դէմ է մտաւորականութեան մի զգալի հատուածը:
Հասկանալի է:

Դասական ուղղագրութեան դէմ եղողների մեծամասնութիւնը, լռելեայն համաձայն է, որ լեզուն աղաւաղուել է Աբեղեանի ուղղագրութեամբ, բացի այդ՝ անգրագիտութիւնը, լեզուական ու արտասանական սխալները մնացել են: (սկզբից անիմաստ էին այդ պատճառաբանութիւնները)
Մնում է միակ պատճաբանումը, այն էլ՝ առկայ հայերէն գրականութեան, դասականով վերահրատարակելու խնդիրն է:

[Պանդուխտ]

Սիրելու խնդիր է:

Երբ սիրում ես, հետամուտ ես լինում, նրա ծալքերի ուսումնասիրման, ու կարելի եղածին չափ նախանձախնդիր՝ նրա պահպանմանը:

Դասական ուղղագրութեան վերականգնումի անհրաժեշտութեան վերաբերեալ քարոզելը, վաղուց դադարեցրել եմ օրական խնդիրս անելուց: Ո'վ, ի'նչ ուղղագրութեամբ ուզում է՝ թող գրի. չեմ նկատում: Սա միա'յն իմ խնդիրը չէ, որ առանձին տագնապիմ: Բովանդակ հայութիւնը հետաքրքրող խնդիր պէտք է լինի: Եթէ չէ՝ ոչինչ կարող եմ անել, բացի՝ մերթ ընդ մերթ, թեմայի վերաբերեալ խօսք հնչեցնողներին պատասխանելուց:

Ուստի, խնդրե'մ՝ մեզ մի՛ զրպարտէք, իբրեւ «նոր խնդիրներ» առաջացնողներ: Ամէն մարդ ազատ է՝ ի'ր դաւանած ճշմարտութեան պաշտպանութեան մէջ:

[Ուլուանա]

Տվյալ պրոբլեմը լավ էլ հաղթահարելի է։

Բայց հարցն այն է, որ պրոբլեմը կարելի է ընդհանրապես չստեղծել, որ հաղթահարելու կարիք էլ չլինի։
Ընդհանրապես ցանկացած հարցում պետք է առաջնորդվել ներկա հանգամանքները հաշվի առնելով, ոչ թե ժամանակավրեպ խնդիրներ առաջ քաշելով։ Թե ինչ է եղել ութսունյոթ տարի առաջ և ինչու՝ այսօրվա դրությամբ արդիական չէ, պակաս էական է, քան ներկայիս ուղղագրությունից դասականին անցնելու հետ կապված բազմաթիվ դժվարությունների հաղթահարումը։ Պետք է ծանրութեթև անել բոլոր վնասներն ու օգուտները։ Ներկա պայմաններում դասական ուղղագրության անցնելն ավելի շատ վնասներ է տալու, քան օգուտ։ Համենայնդեպս, այս թեմայում դեռ ոչ ոքի չի հաջողվել հակառակն ապացուցել։ Դասական ուղղագրությանը դեմ մարդկանց կողմից թվարկվել են դասականին անցնելու դեպքում առաջանալիք մի շարք խնդիրներ, որոնց դեմ բավարար հակափաստարկներ դեռևս չեն ներկայացվել դասականի կողմնակիցների կողմից։

[Rammstein]

Բայց հարցն այն է, որ պրոբլեմը կարելի է ընդհանրապես չստեղծել, որ հաղթահարելու կարիք էլ չլինի։

Պրոբլեմն արդեն ստեղծված է` 1922-ին, ուղղակի մենք ազգովի ամեն ինչին հարմարվում ենք, սրան էլ ենք հարմարվել, ասում ենք «Դե թքած հնի վրա, մեզի էսիկ էլ ա ձեռ տալըմ»։

[Միգռո]

Պրոբլեմն արդեն ստեղծված է` 1922-ին, ուղղակի մենք ազգովի ամեն ինչին հարմարվում ենք, սրան էլ ենք հարմարվել, ասում ենք «Դե թքած հնի վրա, մեզի էսիկ էլ ա ձեռ տալըմ»։

Ոչ մի պրոբլեմ ստեղծված չէ: Գրության ներկան համակարգը լիովին բավարարում է համապատասխան պահանջներին: Արհեստական անցումը մաշտոցյան ուղղագրությանն այսօր կլիներ անիմաստ և չարդարացված:

[Rammstein]

Հեյ գիդի Չերչիլ, ականջդ կանչի... Սկզբից անհաղթահարելի պրոբլեմներ եք զոռով ստեղծում ձեզ համար, հետո հերոսաբար սկսում եք դրանք հաղթահարել:

Տվյալ պրոբլեմը լավ էլ հաղթահարելի է։