ԻհարկեLion ջան, իհարկե հետաքրքրում ա
էդ որ մի հայ տղամարդուն չի հետաքրքրում իր նախնիների ռազմական անցյալը ?
ՉէէԵս քեզ նամակ էի ուղարկել, երևի դեռ չես կարդացել: Բայց դա հետո
Բարդ հարց է և դժվար է միանշանակ բան ասելը: Պետք է կոնկրետ նայել, ամեն կոնկրետ դեպքում որոշել, ճիշտ է Եղիշեն թե ոչ...Ես օրինակ կուզենաի որոշ մեկնաբանություններ տաիր Ավարայրի վերաբերյալ:
Իմ անձնական կարծիքով Եղիշեն այդքան ել ճշմարտությունը չի գրել, և նույնիսկ կարելի է ասել պատվերով ա գրել:
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Lion,
Կարողա հասցեդ փոխել ես?
[email protected] -ով եմ ուղարկել:
Եղիշեի հետ կապված` օրինակ համաձայն ես
1. նրա կողմից նշված հայկական և պարսկական զորքերի թվաքանակին
2. ճակատամարտի բուն պատճառներին
Yandex-ին ուղարկածդ նամակիդ արդեն պատասխանել եմ
Այս հարցը առանձին և բավականին մանրամասն վերլուծել եմ Տարեգրքի 14-րդ հատորում - մոտ 215.000 Սասանյանների բանակ և մոտ 100.000 հայեր, իմ կարծիքը սա է: Բնականաբար առկա են նաև անհրաժեշտ հիմնավորումներ:1. նրա կողմից նշված հայկական և պարսկական զորքերի թվաքանակին
Ինչը նկատի ունես?2. ճակատամարտի բուն պատճառներին
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Ավտոմատ լրացման հետևանք էLion-ի խոսքերից
Yandex-ին ուղարկածդ նամակիդ արդեն պատասխանել եմ
Այ սրան համամիտ չեմ, քանի որ եստ Եղիշեի տվյալների հայերից մասնակցել է մոտ 65-66.000 զինվոր, իսկ պարսիկներից` 180.000 (ի դեպ սա մինչև վերջերս ընդունված պաշտոնական տարբերակն է)
Սակայն Տղմուտ գետի մոտ չկա այնպիսի տարածք, որտեղ կարողանային տեղավորվել 250.000 մարտիկներ (նույնիսկ որոշ պատմաբաններ պնդում են որ այդպիսի ճակատամարտ չի եղել, և որ նույնիսկ այդպիսի գետ չկա, որին ես համամիտ չեմ)
Ի նկատի ունեմ հանուն ինչի էր կռվում վարդանը? Ինչը նրան դրդեց գնալ ակնհայտ անհավասար և փաստացի կործանարար մարտի?
Ինչ արդյունք տվեց ճակատամարտը (չհաշված այսպես կոչված "բարոյական" հաղթանակը)
Եվ մի հարց էլ. իրականում ինչու չմասնակցեց Սյունաց իշխանը, որի զորքն ի դեպ այդ շրջանում հայաստանում լավագույնն ու ամենաբազմամարդն էր:
Իսկ Ավարայրին վերաբերվող թեման նայե՞լ ես:
Թռուցիկ նայեցի, բայց ծավալը շատ էր, և հետո ավելի շատ սոցիալ-տրամաբանական էին, բան չկար Վարդանանց իրական նպատակների մասին:
Ավտոմատ լրացման հետևանք է
Ես այդ մասին մեկ օր չէ, որ մտածել եմ:Այ սրան համամիտ չեմ, քանի որ եստ Եղիշեի տվյալների հայերից մասնակցել է մոտ 65-66.000 զինվոր, իսկ պարսիկներից` 180.000 (ի դեպ սա մինչև վերջերս ընդունված պաշտոնական տարբերակն է)
Հատված "Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 14"-ից.
"Այս հարցի վերաբերյալ հիմնական տեղեկությունը հետևյալն է. Պարսից թագավորության բանակը հայերին գերազանցում էին երեք անգամ: Հայկական նախարարական զորքի թիվը, ըստ Եղիշեի, 66.000 էր (“Եվ նրանք (նախարարները – Մ.Հ.) բոլորը շտապով եկան-հասան պատերազմի վայրը, յուրաքանչյուրը իր զորքով ու ամբողջ պատրաստվածությամբ… և նրանց ընդհանուր թիվը եղավ 66.000” (Եղիշե, մաս 5)), այսինքն Պարսից թագավորության բանակը կազմել է 198.000 ռազմիկ:
Մեր որոշ ուսումնասիրողներ Պարսից թագավորության բանակի թիվը իջեցնում են մինչև 90.000 և նույնիսկ 80.000, ելնելով այն հանգամանքից, որ իբր Եղիշեն, հետևելով հունա-հռոմեական պատմագիտության ավանդույթներին, չափազանցեցրել է Պարսից թագավորության բանակի թիվը` նպատակ ունենալով ընդգծել հայերի քաջությունը և հերոսությունը: Սակայն այս տեսակետը իր հիմքում ըստ էության չունի որևէ հիմնավորում և հիմնված է ընդամենը հայ հեղինակների հայտնած տեղեկությունների և Հայկական բանակի թերգնահատման վրա, մի մոտեցում, որը անընդունելի է:
Իմ կարծիքով իրականում Պարսից թագավորության բանակը ոչ միայն ավելի շատ են եղել, քան կարծում են վերը նշված տեսակետի կողմնակիցները, այլև նրանց թիվը որոշակիորեն գերազանցել է նույնիսկ Եղիշեի բերածը: Այս պնդումը հենվում է հետևյալ փաստարկների վրա.
1. եթե ընդունենք, որ Պարսից թագավորության բանակը եղել են 90.000 կամ 80.000, ապա դա ամենևին էլ չի կազմի այն գերակշիռ առավելությունը, որ Վարդանին կստիպեր դիմել իր յուրահատուկ և պատմության մեջ նախադեպը չունեցող մարտավարությանը: Հակառակորդի մոտ 20.000-ի առավելությունը թեև լուրջ է, սակայն Հայկական բանակի համար այն երբեք էլ ճգնաժամ չի եղել: Եվ հինգերորդ դարում, և դրանից առաջ ու հետո հայկական բանակը բազմիցս հաղթել է նմանաչափ, իսկ հաճախ նաև ավելի գերակշիռ թշնամուն (օրինակ՝ 481 թ-ի Ակոռիի ճակատամարտ),
2. պետք չէ մոռանալ, որ Հայոց Մարզպանությունը Պարսից թագավորությունում առաջնային տեղ, իսկ Հայոց այրուձին մեծ հեղինակություն ունեին: Ուստի հաղթելու համար Պարսից արքան պետք է ուղարկեր ոչ միայն լավագույն (Մատյան գունդ, մարտական փղեր, լավագույն հեծելազոր, ծանրազեն հետևակ), այլև գերակշիռ ուժեր,
3. պետք է հաշվի առնել, որ Հազկերտ II-ը (439-457) Բյուզանդիայի հետ հաշտություն էր կնքել, հարաբերական խաղաղություն էր հաստատել հեփթաղական սահմանում և կայունացրել էր իր երկրի վիճակը: Այս պայմաններում վերջինս անկասկած ի վիճակի էր տեղերում անհրաժեշտ-նվազագույն կայազորային և սահմանապահ ուժեր թողնելուց հետո Պարսից թագավորության մոտ 300.000-անոց բանակի մեծագույն մասը կենտրոնացնել Հայաստանի ուղղությամբ և չի կարելի նշել որևէ մի պատճառ, որը կդրդեր այս բռնկուն, ատելությամբ լցված և խիստ ինքնասեր արքային այդ կերպ չվարվել:
4. Եղիշեն, խոսելով պարսկական մարտական փղերի մասին, հայտնում է, որ Մուշկան Նիսալվուրտը. “գունդ-գունդ բաժանեց այդ գազաններին և ամեն մի փղի մոտ 3.000 սպառազեն մարդ դրեց, բացի մնացած ամբողջ զորքից... և այսպես Մատյան գունդը ամրացրեց…” (Եղիշե, մաս 5): Վերոշարադրյալից պարզ է դառնում, որ խոսքը վերաբերվում է ոչ թե պարսից ողջ զորքին, ինչպես սխալմամբ կարծում են որոշ ուսումնասիրողներ (օրինակ` Սարգսյան Ս. Վ. “Հայ ռազմական արվեստի պատմություն”, Երևան 1969), այլ միայն վերջինիս պահեստազորին։ Պարսից թագավորության բանակը Ավարայրում ունեցել է 15 մարտական փիղ: Այս հաշվարկով առաջնորդվելու դեպքում Պարսից թագավորության բանակի աջ թևի և կենտրոնի հետևում գտնվող պահեստազորը կազմում է 55.000 զինվոր (3.000 ռազմիկ X 15 փիղ = 45.000 + 10.000-անոց Մատյան գունդը): Իսկ այս դեպքում 90.000, և առավել ևս, 80.000-անոց բանակը մարտադաշտում հաստատ 55.000-անոց պահեստազոր չեր պահի:
5. ամենայն հավանականությամբ Պարսից թագավորության բանակի կազմում չեն նշվում վայրենի ցեղերի ռազմիկները, որոնք հանդես էին գալիս Պարսից թագավորության բանակի “ոչ հաստիքային” կազմում և որոնց ընդհանուր թիվը (յուրաքանչյուր ցեղի համար միջինը հաշվելով 1.000 ռազմիկ) կարելի է տալ մոտ 20.000-ի շրջանակում:
Այսպիսով կարելի է պնդել, որ Մարզպանական Հայաստան ներխուժած Պարսից թագավորության բանակը կազմում էր 218.000 ռազմիկ:
“Եվ նրանք (նախարարները – Մ.Հ.) բոլորը շտապով եկան-հասան պատերազմի վայրը, յուրաքանչյուրը իր զորքով ու ամբողջ պատրաստվածությամբ… և նրանց ընդհանուր թիվը եղավ 66.000”:
Այս հաղորդման հիման վրա հետագա ուսումնասիրողները, առանց խորանալու հարցի էության մեջ, բերվածը ընկալել են որպես Ավարայրի ճակատամարտին մասնակցած ողջ Հայկական բանակի թիվը արտացոլող տեղեկություն: Սակայն հեշտ է նկատել, որ Եղիշեն իրականում խոսում է միայն նախարարական զորքի, այլ ոչ թե ողջ Հայկական բանակի մասին:
Եվ իրոք, Եղիշեն կարող էր ճշտորեն իմանալ միայն նախարարական զորագնդերի թիվը, իսկ քաղաքների, ավանների, (Դվին, Արտաշատ, Զարեհավան, Վաղարշապատ և այլն), եկեղեցու ընդարձակ կալվածքների ժողովրդական աշխարհազորի, ինչպես նաև այն ռամիկների թիվը, որոնք հանդես էին գալիս իրենց նախարարական գնդերի հետ կամ առանձին գնդերով, Եղիշեն ոչ միայն չի նշել, այլև նա չէր էլ կարող ճշտորեն իմանալ վերջիններիս ճշգրիտ քանակը:
Այս ռազմիկների թիը կարելի է մոտավորապես տալ 34.000-ի շրջանակներում, քանի որ այդ ժամանակաշրջանում Մարզպանական Հայաստանում կար առնվազն 2.500.000 բնակչություն: Այսպիսով կարելի է պնդել, որ իրականում Ավարայրի ճակատամարտում Հայկական բանակը կազմել է մոտ 100.000 ռազմիկ, սակայն, և սա կարևոր է ընդգծել, Եղիշեի այն տվյալը, թե թշնամին հայերին գերազանցում էին 3 անգամ, վերաբերվում է միայն նախարարական զորքին` 66.000-ին:
Կարևոր է ընդգծել, որ Պարսից թագավորության բանակի հետ ստեղծված ուժերի այս հարաբերակցությունը ևս բավականին լուրջ էր, քանի որ նախ թշնամին ընդհանուր թվաքանակով ավելի քան կրկնակի գերազանցում էր հայերին և բացի այդ, թեև հայկական բանակը կազմում էր 100.000 ռազմիկ, սակայն պրոֆեսիոնալ զինվորականների թիվը հազիվ մոտ 40.000 էր. մնացած մասը կազմում էր ռազմական գործին անսովոր աշխարհազորը: Այսինքն պրոֆեսիոնալ զինվորականների ընդհանուր հարաբերակցության տեսանկյունից Պարսից թագավորության բանակը Հայկականին գերազանցում էր ավելի քան 5,5 անգամ:"
Վերջին խմբագրող՝ Lion: 03.05.2011, 08:41:
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Moonwalker (03.05.2011), Varzor (21.02.2012)
Ավարայրի դաշտը լավ ես նայելՍակայն Տղմուտ գետի մոտ չկա այնպիսի տարածք, որտեղ կարողանային տեղավորվել 250.000 մարտիկներ (նույնիսկ որոշ պատմաբաններ պնդում են որ այդպիսի ճակատամարտ չի եղել, և որ նույնիսկ այդպիսի գետ չկա, որին ես համամիտ չեմ)
http://maps.google.ru/?ie=UTF8&t=p&l...,1.058807&z=10
Արբանյակային այս քարտեզի վրա կարելի է շատ հանգիստ տեսնել ՀԵՆՑ ԱՅՆ Ավարայրի դաշտը: Դաշտը գտնվում է քարտեզի հենց կենտրոնում, որի միջով անցնում է դեղին գիծ՝ "Babar" բառից մի քիչ ներքև...
Հայրենասիրությունը և իր ազգին հարատևման ուժ հաղորդելու ձգտումը: Իսկ նա, ի դեպ, ռազմիկ էր, իսկ ռազմիկի համար մարտի դաշտում իրեն զոհելը, ի տարբերություն ասենք մեզ նման մարդկանց, ավելի սովորական վիճակ է...Ի նկատի ունեմ հանուն ինչի էր կռվում վարդանը? Ինչը նրան դրդեց գնալ ակնհայտ անհավասար և փաստացի կործանարար մարտի?
"գ) Ավարայրի ճակատամարտի արդյունք: Այս ամենով հանդերձ` Ավարայրի ճակամարտը հայերիս համար հաղթանա՞կ էր, թե պարտություն: Ըստ Եղիշեի. "Ոչ մի կողմը հաղթեց, ոչ մյուս, այլ քաջերը քաջերի դեմ դուրս գալով երկու կողմն էլ պարտվեցին: Բայց քանի որ սպարապետը ընկել էր կռվի դաշտում… ուստի հայոց զորքը ցրվեց" : Այս զգացմունքային և անորոշ բնորոշումը մեր պատմագետներին հիմք է տալիս ասելու, որ Ավարայրի դաշտում հայերը պարտություն կրեցին: Հետագայում, կարծես արդարանալով, առաջ քաշվեց բարոյական հաղթանակ-ռազմական պարտություն բանաձևը: Ճակատամարտը, իրոք, խոշոր բարոյական հաղթանակ էր: Այն Հայկյան ոգու ցասումն էր, որը հայոց պետականության կորստից հետո ապացուցեց, որ հայը երբեք ստրուկ չի լինի, իսկ հայ ռազմիկը և հայոց զենքը ունեն այնպիսի հատկություններ, որոնց հետ հաշվի չնստելը կարող է ծանր հետևանքներ ունենալ ցանկացած թշնամու համար: Այն դրեց մի գաղափարախոսության և մի ոգու հիմք, որը պահեց ու պահպանեց մեր ազգը հետագա ծանր փորձություններում` ընդհուպ մինչև մերօրյա Արցախյան հերոսամարտը, որի մարտիկները մեկ անգամ ևս փայլուն կերպով ապացուցեցին, որ Վարդանանց ոգին անմար է: Բայց արդյո՞ք այն ռազմական պարտություն էր: Մեր կարծիքով՝ միանշանակ ոչ: Հարցը լուսաբանելու համար պարզենք, թե ըստ ռազմական պատմաբանների հին աշխարհում և միջնադարում որն է համարվել բանակի պարտություն: Դա այն վիճակն է, երբ կողմերից մեկը մյուսի համեմատ կրում է 1,5-ից ավել անգամ կորուստ և (կամ) թողնում է մարտադաշտը, դիմելով փախուստի, որից հետո դադարում է բանակի և (կամ) երկրի դիմադրությունը: Օր.՝ Գավգամելայի ճակատամարտում Աքեմենյանների, Խառանի ճակատամարտում հռոմեացիների, Ոսխայի ճակատամարտում Սասանյանների կրած պարտությունները դրա դասական օրինակներ են: Իսկ ի՞նչ եղավ Ավարայրում: Ըստ Եղիշեի մթնելուց հետո կողմերը վերադարձան ելման դիրքեր: Պարտության մասին խոսք չկա և այստեղ պետք չէ Եղիշեին սխալ հասկանալ: Հայոց զորքը չէր պարտվել և անտեր չէր: Պահեստազորը, իսկ Վարդանի մահից հետո նաև ողջ զորքը, ղեկավարող Համազասպ Մամիկոնյանն ու Արշավիր Կամսարականը հրավիրեցին ողջ մնացած նախարարների խորհրդակցություն: Արդյունքում որոշվեց, որ հայերը հասել են սպարապետի դրած նպատակին, այսինքն թշնամին խիստ արյունաքամ էր եղել:Ինչ արդյունք տվեց ճակատամարտը (չհաշված այսպես կոչված "բարոյական" հաղթանակը)
Այլևս իմաստ չուներ շարունակել ճակատամրտը հաջորդ օր, մանավանդ, որ հայերի վիճակն էլ թեթև չէր: Սակայն այստեղ միանշանակ սխալ կլիներ խոսել հայերի պարտության մասին: Հայերը լիակատար մարտակարգով նահանջեցին գետի մյուս ափը և պարսիկներ չկարողացան հասնել իրենց նպատակին՝ ջախջախել հայերին: Ավելին. հայերն էին հասել իրենց նպատակին՝ արյունաքամ անելով թշնամու բանակին: Այլևս ճակատամարտը հայերի կողմից շարունակելն իմաստ չուներ: Այս իմաստով է Եղիշեն նշում, որ հայերը ցրվեցին: Այսինքն ոչ թե պարտվեցին, ջախջախվեցին և ցրվեցին, այլ պլանավորված, գիտակցաբար, մարտավարական խնդիրներից ելնելով, քանի որ կատարել էին իրենց մարտական առաջադրանքը, մասնատեցին ուժերը: Իրոք. սպասվող պարտիզանական լեռնային պայքարում իմաստ չուներ պահել մեծ և կենտրոնացած բանակ: Պետք էր ստեղծել փոքրաթիվ, բայց արագաշարժ և ճկուն 500-600 հոգանոց ջոկատներ՝ պայքարը շարունակելու համար, որն էլ կատարվեց: Հատկանշական է, որ պարսկական բանակը այն աստիճան էր թուլացել, որ նույնիսկ փորձ չարեց խանգարել հայերի նահանջը կամ հետապնդել նրանց: Ի դեպ ստրատեգիական տեսանկյունից մեծ է Ավարայրի ճակատամարտի նմանությունը Բորոդինոյի ճակատամարտի հետ, երբ ռուսները, արյունաքամ անելով թշնամուն, թողեցին Մոսկվան՝ խնայելով բանակը և շարունակելով պայքարը: Ոչ մի պատմաբան այժմ չի համարձակվի Բորոդինոյի ճակատամարտը համարել ռուսների պարտություն:
Այսպիսով կարելի է տալ Ավարայրի ճակատամարտի արդյունքի հետևյալ բնորոշումը. այն տակտիկական առումով անորոշ, բայց ավելի շատ հօգուտ հայկական ուժերի տեղի ունեցած ճակատամարտ էր (պարսիկները երեք անգամ ավել կորուստ տվեցին), իսկ ստրատեգիական առումով հայերը շահեցին այն և դրա, ինչպես նաև երկրում ծագած կատաղի պարտիզանական պայքարի հետևանքով, հաղթեցին պատերազմում, քանի որ շուտով պարսկական բանակը հեռացավ երկրից և վերականգվեց նախկին վիճակը, որն այն պայմաններում հավասարազոր էր հաղթանակի: Ի դեպ զուտ ռազմա-ստրատեգիական առումով մեծ է Վարդանանց պատերազմի նմանությունը Չեչենական առաջին պատերազմի հետ: Ոչ ոք այժմ չի կարող ասել, որ ռուսները հաղթեցին այդ պատերազմում: Սակայն կրկին եմ ցանկանում ընդգծել, որ նմանությունը վերջանում է սրանով: Իրոք. եթե հայերը պայքարում էին ազգի գոյության, ասիմիլյացիային դիմադրելու և ինքնապահպանման համար, ապա չեչենները զոհ գնացին միջազգային ինտրիգներին և ազգային սնափառությանը՝ դուրս գալով հզոր պետության դեմ: Դա թույլատրելի է միայն այն դեպքում, երբ դրված է ազգի լինել-չլինելու հարցը: ԵՎ եթե այդ դեպքում ազգը անպայման կհաղթի, ապա այլ պարագայում ջախջախումն անխուսափելի է:"
Հատված "Վարդանանց պատերազմի որոշ դրվագների վերլուծություն" աշխատությունից:
"Լավագույն"-ի պահով սյունյաց քաջերի փառքը երևի թե կգտնվեին նահանգներ, որոնք կվիճարկեին, բայց այն, որ Սյունյաց զորքը ամենաբազմամարդն էչ, երևի թե փաստ է, եթե հաշվի առնենք, որ նրանք կազմում ընդգրկվել են նաև արցախցիք և ուտեցիք: Ի դեպ, նույնիսկ այդ դեպքում էլ 19.400-ը չափազանցեցում է:Եվ մի հարց էլ. իրականում ինչու չմասնակցեց Սյունաց իշխանը, որի զորքն ի դեպ այդ շրջանում հայաստանում լավագույնն ու ամենաբազմամարդն էր:
Հատված "Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 14"-ից.
"Համաձայն Զորանամակի Սյունյաց գունդը կազմել է 19.400 ռազմիկ: Սակայն ըստ նորագույն տվյալների դա իրականում ոչ միայն Սյունյաց, այլև հայոց Արևելյան կողմի (հինգերորդ) բդեշխության ողջ հեծելազորի թիվն էր: Իրոք, Սյունիները, որքան էլ հզոր լինեին, չէին կարող այդքան հեծյալ ունենալ: Այսպես, դեռ 82 տարի առաջ` 369 թ-ի դեկտեմբերին, Անդովկ Սյունու կողմից Տիզբոնն ասպատակելու ժամանակ նրա հեծյալների թիվը 1.700 էր: Եթե ընդունենք, որ Սյունյաց գնդի մոտ 300 հեծյալ էլ այս կամ այն պատճառով չի մասնակցել այս գործողությանը, ապա վերջինիս թիվը կկազմի 2.000 հեծյալ: Իսկ դա արդեն նորմալ և լիովին ընդունելի մի թիվ է, քանի որ օրինակ Սյունիներին շատ քիչ զիջող Բագրատունիները և Մամիկոնյանները նույն ժամանակաշրջանում ունեին համապատասխանաբար 1.500 ու 1.000 հեծյալ: Հաշվի առնելով այս ամենը, ինչպես նաև իր մարզպանության տարիներին Վասակի ձեռք բերած մեծ ուժը, հարստությունը և ազդեցությունը, կարելի է ենթադրել, որ Սյունյաց գունդը քննարկվող իրադարձությունների ժամանակ իր կազմում առավելագույնը ունեցել է մոտ 4.000 ռազմիկ, որից մոտ 3.000-ը հետևել է իր նախարարին մինչև վերջ":
Իսկ այ ինչու չմասնակցեց Վասակը կամ, ավելի ճիշտ, մասնակցեց թշնամու կողմից... դավաճանների սովորական վարքագիծն է:
Վերջին խմբագրող՝ Lion: 03.05.2011, 08:37:
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Moonwalker (03.05.2011), Varzor (21.02.2012)
Ուզում ես ասել, որ այդ վայրը գտնվում է Նախիջևանում (հարևանությամբ` թուրքական հատվածում): Այժմ վիճելի է ոչ միայն վայրը այլև ճակատամարտը!!Ավարայրի դաշտը լավ ես նայել
Այն, որ ռազմիկ էր, այն էլ շատ լավ, դրանում խոսք չկա` Մամիկոնյան (Մամգուն) էր
Եթե հաշվի առնենք, որ արցախցիք ու ուտեցիք էլ են եղել
Թշնամու կողմից Վասակի մասնակցության "փաստը" փաստ չէ
Եվ ուրեմն այսպես ...
Ես ունեմ 2 վարկած`
1. Ճակատամարտը տեղի է ունեցել` հայերը հաղթել են, բայց զորքերի քանակն ուռճացված է:
Կա մի շատ լավ խոսք "...տես, թե ում էր ձեռնտու ..."
Ամենաշատը այս ճակատամարտից շահեց "ՀԱՅՈՑ" Եկեղեցին !!!
Եթե հաշվի առնենք, որ նույնիսկ այդ ժամանակ (ընդամենը 150 տարի էր անցել) Հայսատանում դեռևս բավականին մեծ թիվ էին կազմում հեթանոցները, մասնավորապես հենց նույն Արցախ-Սյունիքում, Բարձր Հայքում, Գուգարքում, Ուտիքում և նույնիսկ Այրարատում, ապա պարզ և ակնհայտ է, որ մարտի նետելով ամբողջ զորքը և ազգի "էլիտան" գցելով փղերի ոտքերի տակ և ճակատամարտը վերջնականապես տանուլ տալը նշանակում էր եկեղեցու վերջնական և անմոռանալի վերացում (ափսոս, շատ ափսոս, որ այդպես չեղավ ...)
Բայց չէ որ դրա փոխարեն կարելի էր թշնամուն դիմավորել լեռնային կածաներում` զրկելով փղերին և թվային գերակշռությունը օգտագործելու հնարավորությունից: Միթե այդ մասին չգիտեր սպարապետը ??? իհարկե գիտեր, ապա ինչու չարեց ??
Հիշենք պատմությունը.
Հայոց իշխաններին կանչեցին և ստիպեցին դավանափոխ լինել, մեծ մասն "առերես" (ըստ Եղոի) համաձայնեցին, և պարսկաստանից զորքը, մոգերը (ավելի տեղին է ասել քրմերը ԱՐԱՄԱԶԴ-ԱՀՈՒՐՄԱԶԴԱԻ, որոնց թվում կայն անշուշտ նաև Գրիգորիսի սպանդից փրկվածների հետնորդները) և իշխանները եկան Հայաստան` հայերին "դավանափոխ" անելու
Բայց արի ու տես, որ գալիս են ոչ ավել ոչ պակաս 180.000 զորքով ?? Ինչի?? որ "հավատուրյաց" իշխաններին օգնեին? ինչի հայ իշխանն էլ արդեն իշխան չէր, թե իրոք ՉԷԻՆ ՀԱՎԱՏՈՒՄ ՈՈՐՈՇ իշխանների? Էդ հերիք չի "դավաճաններն" էլ հետները: Իսկ գուցե դավաճանները հենց նախնյաց ոգուն դավաճանած օտար ծագման Մամիկոնյաններն էին, որոնք լրջորեն հայտնվեցին պատմական թատերաբեմում քրիստոնեության ընդունումից հետո` եկեղեցուց "դաբրո" ստանալով:
Այս վարկածը կիսվում է երկու մասի
ա/ պարսիկների (ըստ "պատմիչի" նկարագրության դրանց մեծ մասն արդեն պարսիկներ չէին` միջինասիական և հյուսիսային պարսկաստան ներխուժած, բայց շահին ենթարկվող խաժամուժն էր) մի զորախումբ քրմերին և հայ իշխաններին ուղեկցում էր Հայաստան: Ճանապարհը Սյունիքով էր, սյունաց զորքը բնականաբար ուղեկցում էր, նաև դիամվորում Սյունաց իշխանին` ապագա թագավորին (ըստ պայմանի, առաջին դեպքը չէր, որ Հայաստանի թագավորը հաստատվում էր պարսկաստանից): Վարդանը պետք է դիմավորեր "հյուրերին", սակայն հարձակվեց նրանց վրա, ինքը սպանվեց, իր զորքը ցրվեց, սակայն "հյուրերը" տեղ չհասան: Ահա այս դեպքից հետո միայն պարսկական մեծաքանակ զորքերն արշավեցին Հայաստան (դրանց մի մասը որոտանի կիրճով շարժվել էր` գաղտնի), նաև "դավաճաններին" պատժելու: Սակայն ոչ միայն արդյունքի չհասան այլև նույնիսկ չմտան իրենց "դաշնակից" ՍՅՈՒՆԻՔ` իշխանը և մյուս ազնվականները ամրանալով լեռնային բերդերում այդպես էլ թշնամուն չտվեցին այդ տարածքները: Էլ չեմ ասում, որ Արցախ չմտան` չնայած այդ կողմից ավելի հեշտ է` դաշտավայրային տարածք է և դժվար է վերահսկվում (խոսքը ներկայիս Հորադիզի տարածքի մասին է)
Արդյունքում եկեղեցին գոհ է, Վարդանանք սուրբ են` զոհվեցին հանուն կրոնի, ով որպես սրբերի հետնորդներ Մամիկոնյանները և մի քանի այլ իշխանական տոհմեր ստացան որոշակի արտոնություններ (չմոռանանք, որ այդ ժամանակ եկեղեցին հանդիսանում էր խոշոր ֆեոդալ և նույնիսկ որոշ իշխաններ տնտեսական և քաղաքական կախման մեջ էին նրանից
Եվ այդպես էլ հետագայում ոչ մի նոր գրվածք` ոչ մի հիշատակություն, բացի եղիշեական մեջբերումներից:
բ/ իմաստով նունն է, ինչ որ ա/ վարկածը, սակայն արդեն աս դեպքում իրոք Վարդանը և եկեղեցու մյուս համախոհները բախվել են շահի հզոր զորքին` "դավաճանների" ուղեկցությամբ, որովհետև արդեն վաղուց սրվել էին հարաբերությունները կիսահեթանոս և "քրիստոնյա" իշխանների միջև:
Եվ տեղի էր ունեցել հենց այս բարոյական հաղթանակը` ցույց էին տվել, որ ունակ են և պատրաստ են պայքարի և ցրվել "տներով", որից հետո պարսկական շահը մտքափոխվել էր:
Սակայն ինչու չեն նշում, որ ասյ առճակատումից հետո եկեղեցու դիրքերը խիստ թուլացան Սյունիք-Արցախում, նունիսկ կազմվեցին առանձին թագավորություններ??
2. Ոչ մի ճակատամարտ տղի չի ունեցել` պարսիկների հետ:
Իրար մեջ բախվել են հեթանոս և քրիստոնյա իշխանները: Սյունաց իշխանի ազդեցությունը հետզհետե ավելանում էր Հայսատանում, առավել ևս Արծրունիների թուլացումից հետո (հետաքրքիր է այն փաստը, որ Հայաստանի բոլոր հզոր իշխանները, չգիտես ինչու, պարբերաբար, մեկ էլ եկեղեցուն դեմ էին գնում և դառնում "դավաճան" և "այլադավան", նույնիսկ Դվին մայրաքաղաքը կառուցող արքան հազիվ-հազ փրկվեց ինկվիզիցիայից )
Սյունաց իշխանը չէր հանդուրժում միգուցե եկեղեցու իշխանությունը կամ գուցե ընդհանրապես եկեղեցին: Ով էր այդ ժամանակ Հայսատանում "թագավորի ժ/պ" ?????? չէ որ թագավորությունն այլևս չկար, թագավորական տոհմն ընդհատվել էր (խիստ կասկածելի փաստ է), բայց դեռ կար ներքին ուժը, ինչպես նաև պարսկական գերիշխանությունը: Սյունաց իշխանն օգտագործելով համախոհներին, պարսկական ՕԳՆՈՒԹՅՈՒՆԸ, որոշել էր գահը ստանձնել: Սա ձեռնտու էր նաև պարսկական թագավորությանը, քանի որ ինչպես նշեցի միջին ասիայից խաժամուժը անընդհատ նեղում էր ինչպես միջինասիական պարսկական քաղաքներին, այնպես էլ հյուսիսային Պարսկաստանին: Հայաստանը ցանկանում էին օգտագործել որպես վահան: Օրինակ մ.թ. 7-րդ դարում խազարական ցեղերը արդեն լրջորեն խարխլեցին պարսկական գերիշխանությունը կասպից ծովի արևմտյան ափերին, և դա նույնպես հեշտացրեց արաբական արշավանքների ընթացքը:
Սակայն Ճակատամարտը արդյունք չտվեց` օտարները հեռացան մարտի դաշտից, իսկ ավելորդ ուժեր այլևս չկաին` երկու կողմն էլ գիտակցում էր, որ հետագա ընդհարումներն ուղղակի արյունաքամ կանեն երկիրը: Ետդարձի ճանապարհին, պարսկական "օգնականները" բնականաբար զբաղված էին թալանով, սակայն բախվեցին տուն դարձող "Ղարաբաղցիներին"
Միայն սա է բացատրում այն փաստը, որ "դավաճան" իշխանը չպատժվեց ?? Նույնիսկ հակառակը, չնայած նրան, որ Հայաստանի և Վրաց մարզպանն էր, այնուհանդերձ Վասակ Սյունին նախ հեռացվել է մարզպանի պաշտոնից, պարսիկները բռնագրավել են նրա ունեցվածքը, ապա կանչել Տիզբոն, ձերբակալել և տանջամահ են արել բանտում:
Չմոռանանք, որ Վասակը մեծացել էր Տիզբոնում որպես պատանդ (ոնց որ տիգրան մեծը), սակայն դա նրան չէր խանգարել ամբողջական և նվիրված օգնություն ցուցաբերել Մաշտոցին` դպրոցներ ի հիմնում, պաշտպանություն, ֆինանսավորում և այլն:
Քանի որ վարկածներն ինքնին ֆորումի համար երկար ստացվեցին, ապա եթե ինչ-որ առարկություններ կամ հարցեր կան` խնդրեմ
Դաշտը գտնվում է Վասպուրականի Արտազ գավառում` Տղմուտ գետի ափինՈւզում ես ասել, որ այդ վայրը գտնվում է Նախիջևանում (հարևանությամբ` թուրքական հատվածում):
Իսկ կոնկրետ ինչումն է արտահայտվում դա?Այժմ վիճելի է ոչ միայն վայրը այլև ճակատամարտը!!
Այն, որ ռազմիկ էր, այն էլ շատ լավ, դրանում խոսք չկա` Մամիկոնյան (Մամգուն) էրՄամիկոնյանները չունեին օտար ծագում, նրանք տոհմիկ հայեր էին:Իսկ գուցե դավաճանները հենց նախնյաց ոգուն դավաճանած օտար ծագման Մամիկոնյաններն էին
Այո, բայց խնդիրն այն է, որ 19.400-ը հիշատակվում է "Զորանամակ"-ում, իսկ այդտեղ արցախցիք ու ուտեցիք առանձին են նշված: Ավարայրում ևս արցախցիք ու ուտեցիք հայրենասեր ուժերի կողմում էին:Եթե հաշվի առնենք, որ արցախցիք ու ուտեցիք էլ են եղել
Բա ինչաԹշնամու կողմից Վասակի մասնակցության "փաստը" փաստ չէ
Վարկածը նոր չի, նման մի բան դեռևս Հրանդ Ք. Արմենն էր առաջարկում: Բայց կարծում եմ, որ ոչ` վարկածը հակասում է պատմական հստակ իրողություններին: Պարզ մի բան ասեմ, այ ասում ես. "եկեղեցու ցենզուրա" - բայց չէ որ Վարդանանց պատերազմի մասին գրում է նաև Ղազար Փարպեցին, որը հաստատ այդ ցենզուրայից դուրս էր և եկեղեցու նկատմամբ նույնիսկ հստակ օպոզոիցիոն դիրքորոշում ուներ ("Թուղթ առ Վահան Մամիկոնյան"):Եվ ուրեմն այսպես ...
Քանի որ վարկածներն ինքնին ֆորումի համար երկար ստացվեցին, ապա եթե ինչ-որ առարկություններ կամ հարցեր կան` խնդրեմ
Կարծում եմ, որ վարկածը որևէ քննադատության չի դիմանում, քանի որ զուրկ է որևէ փաստական հիմնավորումից և մեծապես ֆանտազիայի ու ենթադրություններ արդյունք է: Հա, ընդունում ենք, որ Եղիշեն ու մյուսները սուբյեկտիվ են, դեն ենք նետում նրանց և... ինչ ունենք? Որևէ այլ աղբյուր մնում է - ոչ: Այս պարագայում ավելի անկողմնակալ ուսումնասիրողը կդադարեցներ ուսումնասիրությունը կամ էլ, առավեագույնը, շաաատ զգույշ ու թեական ենթադրություններ կաներ, բայց դրա փոխարեն դու առաջ ես անցնում և հանգում ես միանշանակ հետևությունների: Բացի այդ եկ չմոռանանք նաև, որ սա միակ պատերազմը չէր հավատի համար և, եթե եկեղեցու դիրքորոշումը ազգի համար անընդունելի լիներ, հա, թող այս մի անգամ "մուտիտ"-ը անցներ, բայց համաձայնիր, որ դա չէր կարող անցնել մյուս անգամները (459-460, 481-485, 491-499, 571-590, 592, 620-628):
Եվ ի վերջո - վարկածի մեջ ներքին հակասություն նկատեցի - մի կողմից ընդունում ես 180.000-անոց (իրականում, ըստ նույն քո տրամաբանության պետք է լինի 198.000) պարսկական բանակի առկայությունը, մյուս կողմից էլ ասում ես, որ եկեղեցականները "բարդու վրա նստած" թևեր են ուռճացրել:
Վերջին խմբագրող՝ Lion: 04.05.2011, 07:45:
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Միանշանակ համաձայն չեմ: Նույնիսկ Րաֆֆին իր "Սամվելում" նկարագրում է Սամվելին` տիպիկ ՉԻՆԱՑԻ, ինչպես նաև շեշտում է, որ " ... մամիկոնյանների գերբի վրա սիրամարգ էր` իրենց հայրենիքի սիմվոլը..."
Այն որ հայացած տոհմ էր` դա էլ է փաստ
Սակայն Պատմահայրը, իր աշխատությունում նշում է նաև հայոց շատ իշխանական տոհմերի ծագման մասին և այդ ցանկում ոչ մի ՅԱՆ-ով ազգանուն չկա: Հետագայում բոլոր եկվորները ստացան "յան"-ով վերջածանցներ` Մամգուն (Մամիկ)-Մամգունյան-Մամիկոնյան
Թերևս չեմ բացառում մի փաստ ևս:
Արևելյան ժողովուրդների մոտ (չինացի, կորեացի) մինչ այժմ խոսվում է "արևելքից" եկած մարդու (մարդկանց) մասին, որոնք իրենց հետ բերեցին "սրով և մահակով" մարտ վարելու այնպիսի արվեստ, որը մինչ այդ չէին տեսել (այդ մասին նույնիսկ Շաոլին վանքի լեգենդներում կա և ԱՆՁԱՄԲ եմ լսել շաոլինցի վանականից
Չի բացառվում (նույնիսկ առավել հավանական է), որ այդ արևելից մարդկանց հետնորդներն են եղել մամիկոնյանները և ուղղակի տուն են վերադարձել (սակայն այս մասով, ցավոք փաստեր չկան)
Մեկ այլ վարկածի համաձայն, որն ի դեպ համարվում է ամենահավաստին, Մամիկոնյաններն ինչ-որ Չեն երկրի տիրակալի որդիներն են եղել, ամսպամբել են, հետո փախել պարսից արքայի մոտ: Երբ նրանց պահանջել են, պարսից արքան ուղարկել է նրանց իր բարեկամ հայոց արքա Խոսրովի մոտ, որն էլ նրանց տվել է Սկլունիների տոհմական կալվածք Տարոնը`ամստամբած սլկունիներին վերացնելու դիմաց: Հենց Մամիկոնյաններն իրենց համարում էին Չեն երկրից:
Կտրականապես համաձայն չեմ:
Արցախցիք Մարզպանի կողմից էին, հետո էլ ստեղծեցին առանձին թագավորություն: Նույնիսկ առանձին "կաթողիկոս" ունեին: Վարդան Մամիկոնյանը արշավեց մինչև Դերբենդ` Աղվանաց երկիրը աբստամբել էր, իսկ Աղվանաց երկիրը Առանշահիկների (Երանշահիկների) տարածքն էր (կամ նրանց էր ենթարկվում, չնայած որ այդ ժամանակ Եսուաղեն թագավորն էր այնտեղ իշխում` Արշակունիների տոհմից), որոնք ի դեպ սերում էին Հայկազունի արքայական տոհմից` Սիսակի (Սյունիքի տիրակալի) սերնդից էին:
Եկեղեցին շատ բյուզանդամետ էր, որը դուր չէր գալիս շատերին, այդ թվում նաև Արցախցիներին և Ուտեցիներին, որոնք չէին ուզում կորցնել ըրենց մշտապես համարյա անկախ վիճակը:
Հենց նույն ինքը Վարդանը եղել էր կայսեր մոտ (մաշտոցի հետ միասին) և նրանից ստացել Հայաստանի Բյուզանդական մասի զորքերի հրամանատարի տիտղոսը (ստրատելատ):
Բան չունեմ ասելու
Հենց այդ էլ ուզում եմ ասել` Ավարայրից հետո եկեղեցին էլ ավելի ամրապնդեց դիրքերը, և մինչև 7-րդ դարը (մինչև 7-րդ դար Հայաստանի տարածքում դեռևս պահպանվել էին հեթանոսները` հիմնականում Ճորոխ գետի ավազանում, ինչպես նաև ներկայիս արևելյան հայաստանի որոշ բարձրալեռնային շրջաններում, Գողթնում, Աղվանաց երկրում, Փայտակարանում): Նաև եթե ուշադիր լինենք նշված թվականներին “հանուն” հավատքի, իսկ իմ կարծիքով իրականում հանուն եկեղեցու, մարտերը մղում էին հիմնականում սպարապետ-Մամիկոնյանները` հանդիսանում էին բարեկամներ (վարդանը Սահակ Պարթևի թոռն էր!!): Դե բնական է, եթե կռիվ է, ապա զորքը պետք է ղեկավարի սպարապետը` եկեղեցու կողմից “օրհնված”:
Եկեք չմոռանանք, որ “Հավատքի” պատերազմում կամ ճակատամարտում հերոսանալու և “սրբանալու” համար ամենևին էլ պետք չէր գործել ազգային կամ պետական շահերից, բավական էր գործել եկեղեցու շահերից: Այս խոսքերիս վառ ապացույցներն են խաչակրաց արշավանքները, միջնադարյան եվրոպայում և նրանից դուրս, ընդհուպ մինչև 19-րդ դար մղված շատ և շատ պատերազմներ “հանուն հավատքի”: Եվ վառ օրինակն է Անգլիայի թագավոր Ռիչարդ Առյուծասիրտը, որը նույնիսկ անգլերեն չէր կարողանում խոսել և Անգլիայում համարյա չէր ապրել, սակայն պատմական հերոսներից մեկն է
հենց դրա համար էլ վարկածներ են (պարսկական զորքը որոշ տվյալներով հասնում էր մինչև 214.000)
Եվ հետո 180.000-ը դպրոցից անցած թիվն է
նաև “հարբած փղերի” հեքիաթը
Օրինակ, կրկեսում փղերին ժամանակ առ ժամանակ (իմ հիշելով 2 օրը մեկ) օղի են տալիս` 0.5լ խառնում են 1 դույլ ջրի հետ, փիղն էլ “մեծ հաճույքով” խմում է: Դա անում են, որպեսզի փղի ներվերը հանգիստ լինեն և անտեղի գժություն չանի և ագրեսիա չդրսևորի:
Չնայած “հարբած” արտահայտությունը չէր վերաբերում միայն ալկոհոլին, այլև այլ նյութերին, որոնք ազգում էին գիտակցության վրա: Հնարավոր է, որ փղերին այլ նյութ են տվել, որի հետևանքով նրանք իրոք կատաղած են եղել: Սակայն Փղերին ռազմի դաշտու կիրառել են շատ վաղուց, տարբեր ազգեր, բայց մարտական փղերը երբեք ԿԱՏԱՂԱԾ չեն եղել” Նրանք հստակ ղեկավարվել են և կատարել են հեծյալի (տարօրինակ է հնչում փիղ նստածի համար, բայց ուրիշ հարմար բառ չգիտեմ
Ուզում եմ շեշտել, որ սրանք ԻՄ վարկածները չեն
Վարկածները վարկածներ, բայց ընդհանուր ինֆորմացիայից կարելի է կատարել հստակ և հասկանալի հետևություններ.
1. Առկա էին լուրջ տարաձայնություններ Հայաստանի մարզպանի` Վասակ Սյունու, նրա համախոհների և եկեղեցու և նրա համախոհների միջև: Այդ տարաձայնություններն էլ հենց արտահայտվել են Եշիշեի մոտ և այլախոհները անվանվել են “դավաճաններ”: Մինչդեռ պատմությունը բազմաթիվ փաստեր ունի, որոնց հիման վրա կարելի է ասել, որ “հայրենիքին” ավելի շատ դավաճանել է հենց եկեղեցին: Խնդրում եմ ուշադիր լինել և չշփոթել “եկեղեցի” և “հավատք” արտահայտությունները: “...երբ հայի ձեռքից վերցրին սուրը, իսկ նրա տեղը դրեցին խաչը ...” շատ բան փոխվեց:
2. Ավարայրի դաշտում Վարդանի զորքը ՀԱՂԹԵԼ է (թե ում, դա արդեն թողնում եմ Ձեզ
3. Փաստացի Հայաստանը վերջնականապես ընդունեց բյուզանդամետ կեցվածք, և թե ինչպիսին են հետևանքները` դատեք ինքներդ:
4. Փաստացի Հայաստանի արևելյան հատվածը (Արաքսից մինչև Քուր` Գեղարքունիքից մինչև Կասպից ծով) դուրս մնաց ընդհանուր Հայկական թատերաբեմից` ստեղծելով իր ուրույն և նոր քաղաքական մթնոլորտը:
Էհհ, լավ էլի, պատմավեպը դա փաստարկ չէՄիանշանակ համաձայն չեմ: Նույնիսկ Րաֆֆին իր "Սամվելում" նկարագրում է Սամվելին` տիպիկ ՉԻՆԱՑԻ, ինչպես նաև շեշտում է, որ " ... մամիկոնյանների գերբի վրա սիրամարգ էր` իրենց հայրենիքի սիմվոլը..."
Այն որ հայացած տոհմ էր` դա էլ է փաստ
Խնդիրը հետևյալում է. այն տոհմերը, որոնց անունները վերջանում են "ունի"-ով, ավելի հին են, քան "յան"-ները: Կա կարծիք, որ առաջինները դեռևս "ուրարտական" և "նախաուրարտական" ժամանակներից են, իսկ մյուսները ու նրանց մեջ էլ Մամիկոնյանները, ազնվակաների դասին են միացել ավելի ուշ:Սակայն Պատմահայրը, իր աշխատությունում նշում է նաև հայոց շատ իշխանական տոհմերի ծագման մասին և այդ ցանկում ոչ մի ՅԱՆ-ով ազգանուն չկա: Հետագայում բոլոր եկվորները ստացան "յան"-ով վերջածանցներ` Մամգուն (Մամիկ)-Մամգունյան-Մամիկոնյան
Կարծում եմ այստեղ խոսքը չինացիների վրա հսկայական տպավորություն թողած թոխարների մասին է, որոնք մ.թ.ա. XVII դարի վերջին ու մյուս դարի սկզբներին հասան Չինաստան ու համառ ընդհարումների մեջ մտան չինացիների հետ: Չինացիները թոխարներից շատ բան վերցրեցին...Թերևս չեմ բացառում մի փաստ ևս:
Արևելյան ժողովուրդների մոտ (չինացի, կորեացի) մինչ այժմ խոսվում է "արևելքից" եկած մարդու (մարդկանց) մասին, որոնք իրենց հետ բերեցին "սրով և մահակով" մարտ վարելու այնպիսի արվեստ, որը մինչ այդ չէին տեսել (այդ մասին նույնիսկ Շաոլին վանքի լեգենդներում կա և ԱՆՁԱՄԲ եմ լսել շաոլինցի վանականից
Չի բացառվում (նույնիսկ առավել հավանական է), որ այդ արևելից մարդկանց հետնորդներն են եղել մամիկոնյանները և ուղղակի տուն են վերադարձել (սակայն այս մասով, ցավոք փաստեր չկան)
Մեկ այլ վարկածի համաձայն, որն ի դեպ համարվում է ամենահավաստին, Մամիկոնյաններն ինչ-որ Չեն երկրի տիրակալի որդիներն են եղել, ամսպամբել են, հետո փախել պարսից արքայի մոտ: Երբ նրանց պահանջել են, պարսից արքան ուղարկել է նրանց իր բարեկամ հայոց արքա Խոսրովի մոտ, որն էլ նրանց տվել է Սկլունիների տոհմական կալվածք Տարոնը`ամստամբած սլկունիներին վերացնելու դիմաց: Հենց Մամիկոնյաններն իրենց համարում էին Չեն երկրից:
Ստեփանոս Օրբելյանի ուղղակի հաղորդումներն այլ բան են ասում:Կտրականապես համաձայն չեմ:
Արցախցիք Մարզպանի կողմից էին...
Այդ ժամանակ ձախափնյա Կուրը Արցախ-Ուտիքի թագավորության կազմում չէր...Վարդան Մամիկոնյանը արշավեց մինչև Դերբենդ` Աղվանաց երկիրը աբստամբել էր, իսկ Աղվանաց երկիրը Առանշահիկների (Երանշահիկների) տարածքն էր (կամ նրանց էր ենթարկվում, չնայած որ այդ ժամանակ Եսուաղեն թագավորն էր այնտեղ իշխում` Արշակունիների տոհմից), որոնք ի դեպ սերում էին Հայկազունի արքայական տոհմից` Սիսակի (Սյունիքի տիրակալի) սերնդից էին:
Ինչի վրա է հիմնվում այդ պնդումը?Եկեղեցին շատ բյուզանդամետ էր, որը դուր չէր գալիս շատերին, այդ թվում նաև Արցախցիներին և Ուտեցիներին, որոնք չէին ուզում կորցնել ըրենց մշտապես համարյա անկախ վիճակը:
Չէ, դե եթե ժողովրդի համազգային աջակցությունը չլիներ, զուտ քո ասած միջոցներով Մամիկոնյանները հեռուն չէին գնա...Հենց այդ էլ ուզում եմ ասել` Ավարայրից հետո եկեղեցին էլ ավելի ամրապնդեց դիրքերը, և մինչև 7-րդ դարը (մինչև 7-րդ դար Հայաստանի տարածքում դեռևս պահպանվել էին հեթանոսները` հիմնականում Ճորոխ գետի ավազանում, ինչպես նաև ներկայիս արևելյան հայաստանի որոշ բարձրալեռնային շրջաններում, Գողթնում, Աղվանաց երկրում, Փայտակարանում): Նաև եթե ուշադիր լինենք նշված թվականներին “հանուն” հավատքի, իսկ իմ կարծիքով իրականում հանուն եկեղեցու, մարտերը մղում էին հիմնականում սպարապետ-Մամիկոնյանները` հանդիսանում էին բարեկամներ (վարդանը Սահակ Պարթևի թոռն էր!!): Դե բնական է, եթե կռիվ է, ապա զորքը պետք է ղեկավարի սպարապետը` եկեղեցու կողմից “օրհնված”:
Եկեք չմոռանանք, որ “Հավատքի” պատերազմում կամ ճակատամարտում հերոսանալու և “սրբանալու” համար ամենևին էլ պետք չէր գործել ազգային կամ պետական շահերից, բավական էր գործել եկեղեցու շահերից: Այս խոսքերիս վառ ապացույցներն են խաչակրաց արշավանքները, միջնադարյան եվրոպայում և նրանից դուրս, ընդհուպ մինչև 19-րդ դար մղված շատ և շատ պատերազմներ “հանուն հավատքի”: Եվ վառ օրինակն է Անգլիայի թագավոր Ռիչարդ Առյուծասիրտը, որը նույնիսկ անգլերեն չէր կարողանում խոսել և Անգլիայում համարյա չէր ապրել, սակայն պատմական հերոսներից մեկն է
Սխալ թվեր են ու ցավալի է, որ դրանք են դասավանդվում դպրոցներում:հենց դրա համար էլ վարկածներ են (պարսկական զորքը որոշ տվյալներով հասնում էր մինչև 214.000)
Եվ հետո 180.000-ը դպրոցից անցած թիվն է
Ըհընաև “հարբած փղերի” հեքիաթը
Օրինակ, կրկեսում փղերին ժամանակ առ ժամանակ (իմ հիշելով 2 օրը մեկ) օղի են տալիս` 0.5լ խառնում են 1 դույլ ջրի հետ, փիղն էլ “մեծ հաճույքով” խմում է: Դա անում են, որպեսզի փղի ներվերը հանգիստ լինեն և անտեղի գժություն չանի և ագրեսիա չդրսևորի:
Չնայած “հարբած” արտահայտությունը չէր վերաբերում միայն ալկոհոլին, այլև այլ նյութերին, որոնք ազգում էին գիտակցության վրա: Հնարավոր է, որ փղերին այլ նյութ են տվել, որի հետևանքով նրանք իրոք կատաղած են եղել: Սակայն Փղերին ռազմի դաշտու կիրառել են շատ վաղուց, տարբեր ազգեր, բայց մարտական փղերը երբեք ԿԱՏԱՂԱԾ չեն եղել” Նրանք հստակ ղեկավարվել են և կատարել են հեծյալի (տարօրինակ է հնչում փիղ նստածի համար, բայց ուրիշ հարմար բառ չգիտեմ
Ուզում եմ շեշտել, որ սրանք ԻՄ վարկածները չեն
Եկեղեցին նաև լիքը լավ բաներ է արել ու, եթե նա նույնիսկ դավաճանելել է, ապա դա Վասակին չի արդարացնում: Ի դեպ, արդարացնելով Վասակին... իսկ ինչ կարծիք ունես դու Ֆիլիպ Սյունու մասին, որը 572-590 թթ. ապստամբության "Վասակ"-ն էր կամ 481-485 թթ. ապստամբության դավաճան սոյւնյաց նահապետի մասին?1. Առկա էին լուրջ տարաձայնություններ Հայաստանի մարզպանի` Վասակ Սյունու, նրա համախոհների և եկեղեցու և նրա համախոհների միջև: Այդ տարաձայնություններն էլ հենց արտահայտվել են Եշիշեի մոտ և այլախոհները անվանվել են “դավաճաններ”: Մինչդեռ պատմությունը բազմաթիվ փաստեր ունի, որոնց հիման վրա կարելի է ասել, որ “հայրենիքին” ավելի շատ դավաճանել է հենց եկեղեցին: Խնդրում եմ ուշադիր լինել և չշփոթել “եկեղեցի” և “հավատք” արտահայտությունները: “...երբ հայի ձեռքից վերցրին սուրը, իսկ նրա տեղը դրեցին խաչը ...” շատ բան փոխվեց:
Միանշանակ:2. Ավարայրի դաշտում Վարդանի զորքը ՀԱՂԹԵԼ է (թե ում, դա արդեն թողնում եմ Ձեզ
Չէի ասի - Հայաստանի բյուզանդական մասում լիքը ապստամբություններ եղան, որոնք սակայն լայնորեն հայտնի չեն: Ասենք սենց - պարսկական մասում բյուզանդամեդ կեցվածք էր, բյուզանդական մասում` պարսկամետ3. Փաստացի Հայաստանը վերջնականապես ընդունեց բյուզանդամետ կեցվածք, և թե ինչպիսին են հետևանքները` դատեք ինքներդ:
Կտրուկ է ասված - Արցախն ու Ուտիքը հայաստանի մասերն էին նաև մշակութային առումով, տես եկեղեցիներն ու գրական ժառանգությունը:4. Փաստացի Հայաստանի արևելյան հատվածը (Արաքսից մինչև Քուր` Գեղարքունիքից մինչև Կասպից ծով) դուրս մնաց ընդհանուր Հայկական թատերաբեմից` ստեղծելով իր ուրույն և նոր քաղաքական մթնոլորտը:
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Ես դա որպես փաստարկ չեմ բերել, այլ ենթադրում եմ, որ վիպագիրը նույնպես ինչ-որ աղբյուրից է օգտվել (Փավստոս ԲյուզադԷհհ, լավ էլի, պատմավեպը դա փաստարկ չէ
Նաև նշեմ, որ Մամիկոնյանների Չեն երկրից լինելը կարելի է ասել միջազգային պաշտոնական վարկած է:
Չինացիները շփում են ունեցել ոչ միայն թոխարների հետ, այլև նաև շատ արիական ցեղերի` ռազմական և քաղաքական: Նույնիսկ ավեստական (զրադաշտական) գրվածքներում հիշատակվում է Չեն երկիրը, որը արիաց թագավորը հանձնում է իր որդիներից մեկին:
Վերջերս լրջորեն սկսել են զբաղվել նաև Չինաստանի արևմտյան լեռներում բնակված և մշտապես կոնֆլիկտների մեջ եղած “դինլին” (“դին”, “դիլ”) “վերացած” ցեղի ուսումնասիրությամբ, որոնք ըստ հին չինական տվյալների “բարձրահասակ էին, բաց մաշկով, աչքերով և մազերով, լավ ռազմկներ էին, սակայն համախմբված և միավորված չէին”: Չինացիները նույնիսկ Հուններին (այսպես կոչված հոները` թուրքական ցեղերի նախնիները) օգտագործել են դինլինների դեմ, չնայած իրենք էլ էին մոտ 1000 տարի պայքարում Հուննա ցեղերի դեմ, նունիսկ պատը սարքեցին ոչ թե մոնղոլական այլ, այդ ցեղերի երեսից
Օրեյլանի հետ չեմ ուզում վիճել
Կազմում չէր, ուներ առանձին Արշակունի թագավորներ
Նաև ԱՆՁՆԱԿԱՆ կյանքի
Համամիտ չեմ, որ ժեղեվրդի համընդհանուր աջակցություն է եղել: Գյուղացիներից շատերը եկեղեցուն մեծ հարկեր էին վճարում` նյութական և աշխատանքային, որը նրանց դուր չէր գալիս (նախկինում այդպես չէր):
Հասարակարգի փոփոխությունը միշտ չի որ հիմնված է ազգի աջակցության վրա: Որպես վառ օրինակ` Հայաստանի սովետականացումը: Ժեղեվրդի մեծ մասը դեմ էր դրան, սակայն ոչ միայն կարողացան փոխել, այլև մի քանի տասնամյակում հայերը նվիրվեցին այդ հասարակարգին:
Ես չեմ ասում թե եկեղեցին միշտ դավաճան է եղել !!! Խոսքը գնում է եկեղեցական որոշ գործիչների մասին (մանավան ղեկավար): Հենց միայն եկեղեցու ստեղծումը կատարվեց դավաճանաբար վրիժառու պահլավ (պարթև) Գրիգորիսի կողմից (ի միջի այլոց նրա տոհմի կալվածքների մի մասը ժառանգեցին Մամիկոնյանները
Վասակ Սյունուն չեմ արդարացնում, ոչ էլ մեղադրում եմ, ուղղակի նշում եմ դրդապատճառները: Դա ես չի, որ պիտի անեմ, առավել ևս, որ իմ մեղադրելուց կամ արդարացնելուց բան չի փոխվի
Ֆիլիպ Սյունու մասին կասեմ... Սյունիները ձգտում էին ետ բերել վաղեմի կորցրած առաջատար դիրքերը: Եթե ազգս նրան դավաճան է համարում, ուրեմն դավաճան է
Այս մասով քեզ հետ համամիտ եմՉէի ասի - Հայաստանի բյուզանդական մասում լիքը ապստամբություններ եղան, որոնք սակայն լայնորեն հայտնի չեն: Ասենք սենց - պարսկական մասում բյուզանդամեդ կեցվածք էր, բյուզանդական մասում` պարսկամետ
Ես մշակույթի մասին չասացի, ես ասացի “քաղաքական” թատերաբեմի մասին:
Ժամանակին դեռ Ադոնցը ժխտեց այդ ամենը:Ես դա որպես փաստարկ չեմ բերել, այլ ենթադրում եմ, որ վիպագիրը նույնպես ինչ-որ աղբյուրից է օգտվել (Փավստոս Բյուզադ
Դե այնուհանդերձ աջակցություն կար - Մամիկոնյանները փոքր բանակներ չէին ղեկավարում այդ ապստամբությունների ժամանակ:Համամիտ չեմ, որ ժեղեվրդի համընդհանուր աջակցություն է եղել: Գյուղացիներից շատերը եկեղեցուն մեծ հարկեր էին վճարում` նյութական և աշխատանքային, որը նրանց դուր չէր գալիս (նախկինում այդպես չէր):
Հասարակարգի փոփոխությունը միշտ չի որ հիմնված է ազգի աջակցության վրա: Որպես վառ օրինակ` Հայաստանի սովետականացումը: Ժեղեվրդի մեծ մասը դեմ էր դրան, սակայն ոչ միայն կարողացան փոխել, այլև մի քանի տասնամյակում հայերը նվիրվեցին այդ հասարակարգին:
Էդքան "խասյաթ"-ը չէ, ինչքան քաղաքական դաժան իրականությունն է նման վիճակ ստեղծել:Այս մասով քեզ հետ համամիտ եմ
Համեցեք իմ ֆորում
Միայն արժանապատվություն ունեցողը կարող է գնահատել դա և իր, և ուրիշների մոտ:
Եթե Ադոնցին և Աճառյանին հավատանք, ապա հայերը չեն եղել, հայերենը նույնպես չի եղել: Ոնց որ Մասսադի ագենտներ լինեն
Ադոնցը բավարար փաստարկներ և հիմքեր չունի Բուզանդին հերքելու համար` շատ փոքր ա
Խնդիրը նրանումն է, որ մեր հակական պատմագետները բավարար նյութեր չունեն մեր իսկ պատմությունը ուսումնասիրելու համար:
Դա ունի մի քանի պատճառ`
1. եղած հայկական գրականության մեծ մասը չի պահպանվել և ոչնչացվել է օտար նվաճողների կողմից (մի մասն էլ չի ոչնչացվել և մինչև հիմա գտնվում է անհատների հավաքածուներում, տարբեր պետութոյւնների և եկեղեցիների արխիվներում և հասանելի չէ ՀԱՅ պատմաբաններին)
2. եկեղեցու կողմից, որպես գրական մշակույթի կրող և "պաշտպան" գրի չեն առնվել, կամ արգելվել է գրի առնել այնպիսի նյութեր, որոնք դեմ են եղել իրեն (օրինակ` պավլիկյաններ, թոնդրակյաններ, որոնք եղած գրականությունում, թեև ոչ բացահայտ այլ կերպ են ներկայացվում, սակայն բացահայտ կերպով ներկայացվում են աղանդավորներ)
3. Օտար աղբյուրներից հիմնականում կարողանում ենք աշխատել "հանրամատչելի" հունական և հռոմեկանա գրականության հետ, որի պատճառներից մեկն էլ այն է, որ չունենք այլ լեզուների նորմալ մասնագետներ, ինչպես նաև այլ աղբյուրների անհասանելիությունը:
4. Հայ պատմագիրների միջազգային ասպարեզում ունեցած թույլ և մեղմ ասած "ոչ ծանրակշիռ" դիրքը: Այնքան են զբաղվել բանահյուսական գործողութոյւններով, որ պատմաբանների շարքից վանվել են, բացի այդ համարվելով "սովետական" դպրոցի հետևորդներ թերահավատություն են առաջացնում:
Այս ամենի պատճառով դեռևս մութ են հայոս ազգի պատմության էջերի նույնիսկ ոչ այնքան հեռավոր դրվագները:
Այս պահին թեմայում են 1 հոգի. (0 անդամ և 1 հյուր)
Ձեր իրավունքները բաժնում
Էջանիշներ