Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք

[Մեղապարտ]

Այս մեկ ամսվա ընթացքում որոշակի կարծիքներ եմ ստացել Մ.Հակոբյանի «ՌԱԶ ՄԱԿԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆ» վերաբերյալ հիմանակնում այն բաժանվում է մի քանի խմբերի:
Միջագետքի պատմության մասնագետները շոկի մեջ են քանի որ ,չեն կարողանում հասկանալ այդ ինչպես հեղինակին հաջողվեց ընդհարացնել մի հզոր շերտ որի մասին մեր Հայ ժողովրդի Պատմության մեջ կա մի քանի տող:
Շոկը փոխվում է զարմանքի իսկ զարմանքը փոխվում է առհամարանքի որը ավարտվում է հետևյալ մտքով «ով էլ ասես կարող է գրրել»: Ես այդ ակադեմիական «գիգանտներին» պատասխանում եմ իսկ ինչու, մինչև այժմ չեք գրել:Պատասխան չկա:
Հաջորդ խումբը դրանք սիրողներն են որոնք հաստատ համոզված են, որ գրքի մեջ շատ ճշմարտություններ կան նաև կա շատ սուբեկտիվ մոտեցում:Նրանք ուրախ են գոնե որ այս կա:
Հաջորդ խումբը սխալ մանեկողների խումբն է, որոնց համար անհետաքրքիր է աշխատանքի ծավալը նրանք երջանիկ են սխալ գտնելու համար և այն վայելելու:
Խոսել եմ շատ լուրջ երկու մասնագետների հետ որոնք, իրոք կարդացել են աշխա տանքները նրանք ասել են հետևյալ « հեղինակը նորից պետք է խմբագրի իր աշխատանքը և անի հետևյալը առավելագույնս հրաժարվի սուբեկտիվիզմից,այն դեպքեր որոնք իր լուսաբանման արդյունքն է ապա այդ լուսաբանումները պետք է լինի հստակ առանձնացված որպես հեղինակի եզրակացություն:
Այն թվական տվյալները որոնք կապված են բանակի հետ ,պետք է ներկայացվի որպես վերլուծության արդյունք:
Խմբագրվելուց հետո այն կամ պետք է ներկայանա որպես որոշակի դեպքերի խրոնոլոգիա կամ պետք է ներկայանա որպես գիտա հանրամատչելի աշրատանք կամ պատմական դեպքերի գեղարվեստական շարադրանք կամ որպես մենագրություն :
Ես դեռ չեմ կարդացել սակայն ինձ համար պարզ է ,որ այս աշխատանքը իր հասանելիք զանգը արդեն հնչեցրել է:

[Lion]

Տրիբուն

Կիսակործոնվող տերությունը փող էր ճարել.. տալիք արած կլինի մի տեղից )))

Բասենի ճ-մ-ից առաջ այն ԴԵՌ կիսակործանվող պետություն չէր: Դրանից հետո սկսեց "կիսակործանվել"...

Լիոն ջան, ախպեր ջան; Կհասկնա՞ս միտքս: Քո մեթոդով, սկզբից հայտնագործում ենք ճակատամարտը, հետո պատմական դեպքերն ու զարգացումները հարմարեցնում ենք դրան:

Ամենևին ոչ: Ճակատամարտը իրոք եղել է, ուղղակի այն մնացել է ստվերում, նրան լուրջ չեն վերաբերվել: Իսկ իմ դեպքում այն, ինչպես մոզայկայի հատիկը, գտնում է իր հստակ տեղը դեպքերի տրամաբանական շղթայում

Եթե քեզ շատ ա պետք ճակատամարտ, որտեղ հայերը ավելի քիչ զորքով դուրս եկան թշնամու գերազանցող ուժերի դեմ ու գլխովին ջաղջախեցին՝ մեկին չորս քիչ զոհ տալով, վերջում էլ հարիֆների բերած փղերին խորոված արեցին ու կերան, ապա մնացած ամեն ինչը կարող ենք մանրից հարմարեցնել դրան - անուններից սկսած, տարեթվերով ու մնացած թվերով վերջացրած:

Ես ընդամենը արձանագրող եմ... ինձ ավելացնել կամ պակասեցնել պետք չէ

Հարգելի Վանական

Ուրախ եմ քեզ կրկին տեսնել այս ֆորումում: Անձամբ ինձ համար քո բացակայությունը զգալի էր Եղբայր, քո պոստը ինձ շատ հետաքրքրեց, դրա համար էլ փորձեմ մանրամասն պատասխանել դրան, հնթացս անելով մի քանի հարցադրումներ...

Միջագետքի պատմության մասնագետները շոկի մեջ են քանի որ ,չեն կարողանում հասկանալ այդ ինչպես հեղինակին հաջողվեց ընդհարացնել մի հզոր շերտ որի մասին մեր Հայ ժողովրդի Պատմության մեջ կա մի քանի տող:
Շոկը փոխվում է զարմանքի իսկ զարմանքը փոխվում է առհամարանքի որը ավարտվում է հետևյալ մտքով «ով էլ ասես կարող է գրրել»: Ես այդ ակադեմիական «գիգանտներին» պատասխանում եմ իսկ ինչու, մինչև այժմ չեք գրել:Պատասխան չկա:

Նույն ուղին անցել եմ նաև ես: Նույնիսկ այս ֆորումում նույն այդ վերաբերմունքն է, թեև ավելի շատ սիրողական մակարդակով: Այնուհանդերձ խոսքը հնչել է և այն անպայման կունենա արձագանք

Հաջորդ խումբը դրանք սիրողներն են որոնք հաստատ համոզված են, որ գրքի մեջ շատ ճշմարտություններ կան նաև կա շատ սուբեկտիվ մոտեցում:Նրանք ուրախ են գոնե որ այս կա:

Ահա. ինչ է սուբյեկտիվ մոտեցումը? Եթե նկատի է ունեցվում, որ ես անհիմն գերագնահատել կամ թերագնահատել եմ որևէ երևույթ /ասենք միտումնավոր բաց եմ թողել Հայկական բանակի համար որևէ պարտված ճակատամարտ, միտումնավոր ավել եմ ցույց տվել Հայոց պետության հաջողությունները կամ նվազեցրել եմ պարտությունները/, ապա ասեմ, որ դա այդպես չէ և ես կարող եմ հիմնավորել իմ ամեն մի խոսքը: Բայց եթե սուբյեկտիվ մոտեցման տակ նկատի է ունեցվում ավելի նեղ մի հարց /ասենք որևէ ամրոցում պաշտպանվող կայազորի թիվը, կողմերի կորուստները և այլն/, ապա, այո, իհարկե այստեղ կա սուբյեկտիվ մոտեցում: Սակայն ոչ վատ իմաստով: Դա իմ կարծիքն է, իմ մոտեցումը, որը բնականաբար ձևավորվել է իմ անցած ուղու, իմ կարդացած ինֆորմացիայի և իմ ուղեղի կողմից դրա ընդհանրացման արդյունքում: Այստեղ ես որևէ խնդիր չեմ տեսնում և տեղ եմ թողնում այլ մենկաբանությունների համար: Պատահական չէ, որ իմ գրքում այդչափ հաճախ օգտագործվում է "մոտ" տերմինը, որը նշանակում է ենթադրություն, վերսիա... Մասնավորապես թվական տվյալների վերաբերյալ այսպիսի մի միտք կա իմ գրքի առաջաբանում.

"Հատկապես ուզում եմ ընթերցողի ուշադրությունը հրավիրել այս հանգամանքի վրա, քանի որ բերված ճակատամարտերի ճնշող մեծամասնության վերաբերյալ մարտնչող բանակների թվական տվյալները, ինչպես նաև կորուստները հայտնի չեն: Այս դեպքում կա սկզբունքային երկու լուծում.
ա) ընդհանրապես չանրադառնալ թվական տվյալներին և կորուստներին,
բ) փորձել այնուհանդերձ գոնե մոտավորապես նշել դրանք` հիմնվելով եղած տեղեկատվության վերլուծության, իրադարձության ընթացքի, պետությունների ու նրանց բանակների ռազմական պոտենցյալների, ճակատամարտի ընթացքի ու տևողության և այլ կողմնակի հանգամանքների վրա:
Ես ընտրել եմ երկրորդ լուծումը, քանզի թվական տվյալները չնշելը ցանկացած դեպքում ելք չէ, այն դեպքում, երբ իմ կողմից տրված լուծման դեպքում ընթերցողը գոնե մոտավոր պատկերացում կունենա մարտնչող բանակների թվակազմի և նրանց կրած կորուստների մասին, որն էլ իր հերթին հիմք կտա առավել ամբողջական պատկերացում կազմել իրադարձության վերաբերյալ:
Ուզում եմ հատկապես ուշադրություն հրավիրել մի կարևոր հանգամանքի վրա: Ենթադրաբար տրված թվերը երբեք էլ չեն ենթադրում որևէ կամայական մոտեցում: Յուրաքանչյուր, այո, ընթերցող, առանց չափազանցության ես դա կարող եմ ասել, յուրաքանչյուր նման դեպքում իրականացվել է մարտնչող բանակների և երկրների ռազմական պոտենցյալի, պատերազմի ու ճակատամարտի ընթացքի, ռազմա-քաղաքական և այլ հանգամանքների խորը ու բազմակողմանի վերլուծություն` բազմաբնույթ հանգամանքների համակարգային հաշվառումով:
Հատկապես պահանջկոտ ընթերցողին հրավիրում եմ իրականացնել նմանատիպ տվյալների փոքրիկ վերլուծություն և ես վստահ եմ, որ նա ևս, օբյեկտիվ ու անկողմնակալ մոտեցման դեպքում, կհանգի մոտավորապես իմ բերած թվերին… "

Հաջորդ խումբը սխալ մանեկողների խումբն է, որոնց համար անհետաքրքիր է աշխատանքի ծավալը նրանք երջանիկ են սխալ գտնելու համար և այն վայելելու:

Դե այս մարդկանց առաջնորդում է հիմնականում նախանձը ու չարությունը: Նման մարդիկ միշտ էլ եղել են, կան և կլինեն: Նույն Ղազար Փարպեցին, որ աշխատանքով հիմա բոլորս հիանում ենք, Վահան Մամիկոնյանին գրած իր հայտնի նամակում բողոքում է նման մարդկանց վերաբերմուն քից: Բայց Ղազարի մասին հիմա բոլորս գիտենք և բարձր ենք գնահատում նրանց, իսկ նման մարդկանցից գոնե մեկի անունը մեզ չի հասել

Խոսել եմ շատ լուրջ երկու մասնագետների հետ

Ինձ անչափ հետաքրքիր է, ովքեր են այդ մարդիկ: Խնդրում են նամակով տեղեկացրու այդ մարդկանց մասին

որոնք, իրոք կարդացել են աշխա տանքները նրանք ասել են հետևյալ « հեղինակը նորից պետք է խմբագրի իր աշխատանքը և անի հետևյալը առավելագույնս հրաժարվի սուբեկտիվիզմից,

Խնդրեմ: Ինձ թվում է, որ ես "առավելագույնը հրաժարվել եմ սուբյեկտիվիզմից", բայց ես պատրաստ եմ ընդունել ցանկացած կոնստրուկտիվ քննադատություն: Բոլոր այն դեպքում, երբ ինձ տրամաբանական ողջամիտ մեթոդների կիրառմամբ և փաստերի վերլուծությամբ ԿԱՊԱՑՈՒՑՎԻ, որ ես սուբյեկտիվ եմ, ես անմիջապես կուղղեմ իմ գրքի այդ հատվածը: Օրինակ, արդեն մի քանի օր է, որ Տրիբուն-ի հետ քննարկում ենք իմ գրքի վիճահարույց ճակատամարտերից մեկը: Ըստ իս առայժմ նա ոչինչ չի ապացուցել...

այն դեպքեր որոնք իր լուսաբանման արդյունքն է ապա այդ լուսաբանումները պետք է լինի հստակ առանձնացված որպես հեղինակի եզրակացություն:

Համաձայն եմ: Դա արդեն հաջորդ քայլում Չնայած ասեմ,ո ր շատ դեպքերում արդեն իսկ ներկայիս վիճակով իմ գրքում ծանոթագրությունների մեջ կա նշում այն մասին, որ սա իմ եզրակացությունն է և տրված են անհրաժեշտ պարզաբանումներ...

Այն թվական տվյալները որոնք կապված են բանակի հետ ,պետք է ներկայացվի որպես վերլուծության արդյունք:

Այ սա շատ լուրջ է... Գրքում կա, ուշադիր, մոտ 5.300 ճակատամարտ և պատերազմ: Ամեն մեկի կապակցությամբ առնվազն հիշատակվում է 4 թվական տվյալ` 2 բանակների թվակազմը և նրանց կորուստները: Սա արդեն արեց մոտ 22.000 վերլուծություն: Գումարենք ևս մոտ 8.000 վերլուծություն, նկատի ունենալով, որ շատ ճակատամարտերում հակամարտող բանակները 2-ից ավել են... Կլորացնենք ու կստանանք մոտ 30.000 վերլուծություն: Հիմա դուք ոնց եք պատկերացնում 30.000 ծանոթագրությունը իմ գրքի մեջ??

Խմբագրվելուց հետո այն կամ պետք է ներկայանա որպես որոշակի դեպքերի խրոնոլոգիա կամ պետք է ներկայանա որպես գիտա հանրամատչելի աշրատանք կամ պատմական դեպքերի գեղարվեստական շարադրանք կամ որպես մենագրություն :

Այ սա չհասկացա...

Ես դեռ չեմ կարդացել սակայն ինձ համար պարզ է ,որ այս աշխատանքը իր հասանելիք զանգը արդեն հնչեցրել է:

Եվ դեռ շարունակում է հնչեցնել ու կհնչեցնի

[Lion]

Դեպի արևելք արշավող Հայ-արիական բանակի առաջնորդի անունը պահպանվել է իրանական լեգենդար աղբյուրներում և "Ավեստա"-ում "Հայա մարտ/դա" ձևով: Այստեղ ակնհայտ է սակայն "Հայ" արմատը, որ ընդունելով որպես "Հայկ", այս անունը կարելի է մեկնաբանել հետևյալ տարբերակներից մեկով.
1. "Հայկ ի մարտ"` այսինքն "Հայկ, որը նետվում է մարտի",
2. "Հայ մարդ",
3. "Հայերին մարտի տանող□` "հայ ի մարտ", որպես պաշտոնի անվանում:
Ինձ առավել ընդունելի է թվում (թեև հնարավոր են նաև այլ տարբերակներ) իմ բերած երեք տարբերակների միավորումը, որոնք իրենց "մասն" են ներդրել անվան ձևավորման մեջ, այսինքն. "հայ մարդիկ, որոնց առաջնորդում է հայերին մարտի տանողի պաշտոնը զբաղեցնող և ինքն էլ մարտի նետվող Հայկը", չնայած ընդունելի են նաև առանձին մեկնաբանումները: Հետաքրքիր է, որ այս Հայկի որդու անունը ըստ "Ավեստա"-ի "Հաոսինգխա" է, որտեղ, սակայն "գխա" հնդկական վերջավորությունը դեն նետելուց հետո մնում է "Հաոսին" անունը` այսինքն "Հայկ-որդի" (օգտագործելով հայերենի հետ ընդհանուր հնդեվրոպական արմատ ունեցող ռուսերենի պահպանած հայերենի "որդի"-ին համարժեք "сын" բառը): Հատկանշական է, որ այս Հայկ-որդին տեղացիներին ծանոթացնում է մետաղամշակությանը, դարբնությանը և մետաղից տարաբնույթ իրեր պատրաստելու արհեստին` որը կրկին բնորոշ էր Հայկական լեռնաշխարհին: Հայկ-որդու հաջորդները ևս մեծամասսամբ կրել են հայերի մոտ հաճախ հանդիպող անուններ: Արիական գերիշխանության արևելյան տարածքներում որոշ ժամանակ իշխած և անկասկած Հայկազունիներից սերող "Մարտի նետվող" Հայկերի դինաստիայից հետագայում իշխանությունն անցավ տեղական արմատներ ունեցող Կայենիդների դինաստիային, որը թեև կրկին շարունակում էր արիական ավանդույթները, սակայն արդեն մեծապես հենվում էր հայ-արիական և տեղական ժողովուրդների միաձուլման վրա հիմնաված նոր էթնոսի էթնոմշակութային բազայի վրա: Կայենիդների դինաստիայից հետագայում առաջացան պարսկական Աքեմենյան և Սասանյան դինաստիաները, որոնց կրած "Արյաց արքա" տիտղոսն այս ամենի ֆոնի վրա լիովին բացատրելի է:
"Մարտի նետվող" Հայկերի դինաստիայի գահացանկն ունի հետևյալ տեսքը (փակագծերում տրվում է այս անունների "միջազգային-ընդունված" ձևը).
1. Հայկ Իմարտ (Հ/Գայոմարտ, Հ/Գայա մարտ/դա) (մոտ 1700-1670)
2. Հայկ-որդի (Խաոսինգխա, Հաոսինգխա) որդի (մոտ 1670-1630)
3. Թահմաուրպա որդի (մոտ 1630-1600)
4. Իիմա որդի (մոտ 1600-1580)
5. Աժդահա (Աժդահակա) եղբայր (մոտ 1580-1570)
6. Տիրան-Տարոն (Տրաետաոնա) Աժդահայի որդի (մոտ 1570-1540)
7. Մանուչար (Մանուճեհր) (մոտ 1540-1510)
8. Նազար (Նավզար) (մոտ 1510-1480)
9. Զավան (Զավ) (մոտ 1480-1450)
10. Հերշասպ (մոտ 1450-1420)

[Lion]

Հիմք ընդունելով Մովսես Խորենացու հաղորդումները (գիրք 2, գլուխ 17), կարելի է կարծել, որ վերանայման կարիք ունի Տիգրան II Մեծի գահակալման ժամանակի վերջի հարցը, քանի որ ըստ Պատմահոր (գիրք 2, գլուխ 17-21) հայոց այս մեծագույն արքան մահացել է մ.թ.ա. 38 թ-ին: Ամենայն հավանականությամբ սկսած արդեն մ.թ.ա. 55 թ-ից հռոմեական աղբյուրներում հիշատակվող և Մեծ Հայքի կառավարման գործում ակտիվ դերակատարություն ստանձնած Արտավազդ III-ը հանդիսացել է խորը ծերության հասած իր հոր գահակից կառավարողը և միայն վերջինիս մահից հետո է կառավարել միանձնյա:

[Տրիբուն]

Տրիբուն

Օրինակ, արդեն մի քանի օր է, որ Տրիբուն-ի հետ քննարկում ենք իմ գրքի վիճահարույց ճակատամարտերից մեկը: Ըստ իս առայժմ նա ոչինչ չի ապացուցել...

Հոպ, Տրիբունը ապացուցելու ոչինչ չունի; Տրիբուն ոչ մի փաստ այստեղ չի ներկայացնում ու պատմության գիրք էլ չի գրել, որ որևէ բան ապացուցի: Երևույթները թարս ներկայացնելու կարիք չկա, Լիոն; Տրիբունը կարող է թերահավատորեն վերաբերվել քո փաստերին, դա իր իրավունքն է, իսկ ապացուցելը քո խնդիրն է:

Ի միջի այլոց, դու էլ դեռ ոչինչ չես ապացուցել: Բացի ընդհանուր բնույթի դատողություններից, որոնք բացարձակապես համոզչի չեն, ոչ մի ապացույց ի օգուտ այն բանի, որ այդպիսի ճակատամարտ ընդհանրապես եղել է ՉԿԱ:

Առավել ևս, նույնիսկ այն աղբյուները, որոնց դու հղում ես կատարում, իսկ խոսքը վերաբերվում է հատկապես Խորենացուն, լրիվ հակառակն են ապացուցում: Իսկ դու նույն աղբյուներում բացարձակապես ամեն ինչ խեղաթյուրելով, փորձում ես դրանք ներկայացնել որպես քո գրածները հավաստող ու ապացուցող փաստեր:

Ավելացվել է 3 րոպե անց

Այ սա շատ լուրջ է... Գրքում կա, ուշադիր, մոտ 5.300 ճակատամարտ և պատերազմ: Ամեն մեկի կապակցությամբ առնվազն հիշատակվում է 4 թվական տվյալ` 2 բանակների թվակազմը և նրանց կորուստները: Սա արդեն արեց մոտ 22.000 վերլուծություն: Գումարենք ևս մոտ 8.000 վերլուծություն, նկատի ունենալով, որ շատ ճակատամարտերում հակամարտող բանակները 2-ից ավել են... Կլորացնենք ու կստանանք մոտ 30.000 վերլուծություն: Հիմա դուք ոնց եք պատկերացնում 30.000 ծանոթագրությունը իմ գրքի մեջ??

Եթե դա համարվում է ֆունդամենտալ գիտական հետազոտույուն, ապա ցանկացած փաստի վերաբերյալ պիտի լինի ծանոթագրություն; Հակառակ դեպքում այն ոչ մի արժեք չունի, համոզիչ չէ, թերահավատության պատ-առ է հանդիսանում: Ու էական չի դա 30.000 ծանոթագրություն է, թե 300.000:

Լիոն, մարդիկ մի հատ գիրք են գրում, մի ճակատամարտի վերաբերյալ, տարիներով վրան աշխատում են, որ ամեն թիվ ու փաստ քչից ծատից հիմնավորված լինի; Դու ուզում ես հիմա ստեղ մի անգամից 5300 պատերազմի ու ճակատամարտի մասին գրես ու ոչ մի կասկածի տեղիք դրանք չտան, նույնիսկ առանց ծանոթագրությունների:

[Տրիբուն]

Խմբագրվելուց հետո այն կամ պետք է ներկայանա որպես որոշակի դեպքերի խրոնոլոգիա կամ պետք է ներկայանա որպես գիտա հանրամատչելի աշրատանք կամ պատմական դեպքերի գեղարվեստական շարադրանք կամ որպես մենագրություն :
Ես դեռ չեմ կարդացել սակայն ինձ համար պարզ է ,որ այս աշխատանքը իր հասանելիք զանգը արդեն հնչեցրել է:

Միանշանակ համաձայն եմ: Հատկապես պատմական դեպքերի գեղարվեստական շարանդրանքի հետ;

[Մեղապարտ]

Ըստ ինձ հասած տեսակետների սուբեկտիվ մոտեցումը բխում է «բ» կետից որը դրական է գնահատվում մասնագետների կողմից սակայն այն ընկալել որպես կատարված ռազմական դեպքերի իրականին մոտ պատկեր ժամանակ է պահան ջում տարիներ: Նորից բոլորի ուշադրությունը հրավիրում եմ այն բանի վրա, որ սա իմ տեսակետը չէ, ես ներկայացնում եմ ինձ հասած տեսակետները որոնք ինձ համար արժեքավոր են:
Երկրորդ տարբերակը ամենա խոցելին է քանի որ հերքելու համար երկրորդ մարդը պետք է համարժեք աշխատանք կատարած լինի ինչ որ մի բան հերքելու համար :
Նա դրա կարիքը չունի և հեղինակին անմիջապես մեղադրում է սուբեկտիցիզմի մեջ մատնանշելով հազար ումի աղբյուրներ որոնք վերաբերում են նույն դեպքերին և որտեղ հայի հետք ընդհանրապես շրջանցված է :
Հեղինակի խնդիրը կայանում է նրանում բացահայտել, մատնանշել, փաստել , ընդ հանրացնել և ներկայացնել որպես տեսակետ որը թեկուզ և խոցելի է բայց «ուժեղ ների մեջ հավասար է»:
Հրապարակված որևէ աշխատանք հստակ դասակարգում է և այն արվում է հետ ևյալ կերպ :
1. Գիտական թեզի պաշտպանման համար
2. Հոբի(այս դեպքում հեղինակի ֆանտազիան անսահմանաթակ է)
3. Ընդիմախոսություն
4. Մենագրություն
Քո «ռեֆերենտները» ի նկատի ունեն խմբագրվել վերը նշված տարբերակները:
Այն թվական տվյալները որոնք կապված են բանակի հետ ,պետք է ներկայացվի որպես հեղինակի վերլուծության արդյունք այլ մոտեցում չկա:
Ես այդ պատմաբանների մասին չեմ կարող ասել քանի որ նրանք խաղտում են «ցեխի կանոնները»:Սակայն կարող եմ ասել որ իրենց կողմից առաջարկված շտկումները իմ կարծիքով կուժեղացնի աշխատանքը և այն կմոտեցնի ակադե միական շրջանակներում քննարկումներ անցկացնելու համար :

[Lion]

Հոպ,

Բայց էս “հոպ”-ի պահը շատ դուրևս եկավ: Հարգելի Տրիբուն, արի բառախաղերով չզբաղվենք, քանի որ եթե դո ինձ վերջին պոստերում ինչ-որ բան չես ապացուցում, ապա քո գրածները անիմաստ են, իսկ եթե ապացուցում ես, ապա վերջին գրածդ է անիմաստ…

[Lion]

Տրիբունը կարող է թերահավատորեն վերաբերվել քո փաստերին, դա իր իրավունքն է, իսկ ապացուցելը քո խնդիրն է:

Իսկ թերհատավության հիմքերը ցույց տալը և փաստարկելը, այսինքն… որևէ բան ապացուցելը Տրիբունի խնդիրը չէ??

Ի միջի այլոց, դու էլ դեռ ոչինչ չես ապացուցել: Բացի ընդհանուր բնույթի դատողություններից, որոնք բացարձակապես համոզչի չեն, ոչ մի ապացույց ի օգուտ այն բանի, որ այդպիսի ճակատամարտ ընդհանրապես եղել է ՉԿԱ:

Հա-հա… շատ ծիծաղելի էր… Սկզբնաղբյուրը մեջբերեցի, քաղաքական իրավիճակի վերլուծությունն արեցի, բանակների կառուցվացքին ու արշավանքի ուղղությունների անդրադարձա, ճակատամարտի փուլերը հիմնավորեցի… և սա համարվում է “ընդհանուր բնույթի դատողություն” – Ասեմ, դու անչափ օբյեկտիվ ես: Երևի կուզենայիր, որ հիմնվեի հակամարտող բանակների մարտական հրամանների ու զեկուցագրերի վրա??

Տրիբուն ջան – համառությունը և սեփական տեսակետները պաշտպանելը լավ բան է, բայց երբ դա վերաբերվում է անբարեծղճության, կորցնում է իր ողջ պռոդուկտիվ բաղադրիչը և վերածվում է չգիտես ինչի…

Առավել ևս, նույնիսկ այն աղբյուները, որոնց դու հղում ես կատարում, իսկ խոսքը վերաբերվում է հատկապես Խորենացուն, լրիվ հակառակն են ապացուցում:

Դա այդպես չէ և ես դրա մասին արդեն խոսել եմ… Դու չես կարողացել որևէ կերպ ճխտել փաստարկներս: Եթե որևէ մեկը կկասկածի իմ այս պնդմանը` թող ուղղակի ծանոթանա այս թեմայով մեր վերջին պոստերին:

Իսկ դու նույն աղբյուներում բացարձակապես ամեն ինչ խեղաթյուրելով, փորձում ես դրանք ներկայացնել որպես քո գրածները հավաստող ու ապացուցող փաստեր:

Առայժմ անհիմ ու ոչ մի կոնկրետ բան չասող պնդում է…

Եթե դա համարվում է ֆունդամենտալ գիտական հետազոտույուն, ապա ցանկացած փաստի վերաբերյալ պիտի լինի ծանոթագրություն; Հակառակ դեպքում այն ոչ մի արժեք չունի, համոզիչ չէ, թերահավատության պատ-առ է հանդիսանում: Ու էական չի դա 30.000 ծանոթագրություն է, թե 300.000:

Լավ, թող լինի… Եվ այսպես, վերցնում ենք իմ գրքի ամենամիջին ճակատամարտերից մեկը: Փորձենք պատկերացնել այդ ճակատամարտի “ծանոթագրական համակարգ”-ը…: Իրադարձություններին մասնակցում են միջինը 2 բանակներ:

Եվ այսպես, ծանոթագրության տեսքով պետք է տալ/հիմնավորել

1. ճակատամարտի թվականը,
2. ճակատամարտի տեղը,
3. ճակատամարտից առաջ ստեղծված իրավիճակը
4. թիվ 1 բանակի արշավի երթուղին,,
5. թիվ 2 բանակի արշավի երթուղին,,
6. թիվ 1 բանակի առկայությունը,
7. թիվ 2 բանակի առկայությունը,
8. թիվ 1 բանակի հրամանատարի մասին տվյալներ,
9. թիվ 2 բանակի հրամանատարի մասին տվյալներ,
10. թիվ 1 բանակի թվակազմի մասին տվյալներ,
11. թիվ 2 բանակի թվակազմի մասին տվյալներ,
12. հակամարտող բանակների գործողությունների մասին տվյալներ
13. թիվ 1 բանակի կորուստների մասին տվյալներ,
14. թիվ 2 բանակի կորուստների մասին տվյալներ,
15. ճակատամարտից հետո ստեղծված իրավիճակը:

Ըհը – առնվազն 15 ծանոթագրություն մեկ ճակատամարտի համար, ընդ որում սա դեռ մինիմումն է, քանի որ բանակները, նրանց հրամանատարները հաճախ մեկից ավել են, ճակատամարտը ունենում է բարդ փուլեր և այլն… Եվ ամեն ինչ վերածվում է աբսուրդի:

Երևի բոլորդ էլ կարդացել եք կամ գոնե ծանոթ եք ՀԽՍՀ 13 ահտորանոց հանրագիտարանին: Պատասխանեք, խնդրեմ, դուք նրանում ղումներ տեսել եք? Իհարկե ոչ, քանի որ այն իր շարադրած փաստերի տեսակետիվ ունի այլ մեթոդական կառուցվածք: Այլ օրինակ բերեմ – երևի չեք կարդացել, բայց կա այսպիսի մի գիրք “Իստօռիյա վօեննօգօ իսկւստոա”, հեղինակը Ռազինն է և տպվել է 1950-ականներին: Նույն այդ գրքում էլ Ռազինը ձեր մեթոդով չի առաջնորդվում: Իսկ Ռազինը համարվում է ԱՊՀ տարածաշրջանի այս ոլորտի հիմնադիր հայրերից մեկը: Նույն վիճակն է նաև արտասահմանում` Դելեբրյուկ, Կլաուզվից, Թեյլոր և այլոք…

Այնպես որ ըստ իս դուք ուղղակի ավելորդ պռիդիռկեք եք անում…

Լիոն, մարդիկ մի հատ գիրք են գրում, մի ճակատամարտի վերաբերյալ, տարիներով վրան աշխատում են, որ ամեն թիվ ու փաստ քչից ծատից հիմնավորված լինի; Դու ուզում ես հիմա ստեղ մի անգամից 5300 պատերազմի ու ճակատամարտի մասին գրես ու ոչ մի կասկածի տեղիք դրանք չտան, նույնիսկ առանց ծանոթագրությունների:

Նախ ծանոթագրությունները վիճահարույց համարվող ճակատամարտերի պարագայում կան: Հարգելի Տրիբուն, նույն այս Բասենի ճակատամարտը իմ գրքում համեմված է մանրամասն ծանոթագրություններով: Երկրորդ ես չեմ ուզում

ոչ մի կասկածի տեղիք դրանք չտան

Խնդրեմ, կասկածեք ինչքան ուզում եք, փաստարկված քննադատեք – դա առաջ կմղի գիտությունը: Սակայն գործեք ՓԱՍՏԱՐԿՎԱԾ, այլ ոչ թե հիմք ընդունելով ընդհանուր դատողությունները, որ “սաղ աշխարհը գիտի, թե սա այսպես է”, “դու անհիմն ես գրել” և այլն…

Միանշանակ համաձայն եմ: Հատկապես պատմական դեպքերի գեղարվեստական շարանդրանքի հետ;

Այսինքն?

Հարգելի Վանական

Երկրորդ տարբերակը ամենա խոցելին է քանի որ հերքելու համար երկրորդ մարդը պետք է համարժեք աշխատանք կատարած լինի ինչ որ մի բան հերքելու համար :

Լավ էր ասված… Ընդ որում հաշվի առեք, որ իմ այս դատողությունները ես երբէ չեմ ներկայացրել որպես բացարձակ ճշմարտություն:

Հեղինակի խնդիրը կայանում է նրանում բացահայտել, մատնանշել, փաստել , ընդ հանրացնել և ներկայացնել որպես տեսակետ որը թեկուզ և խոցելի է բայց «ուժեղ ների մեջ հավասար է»:

Իհարկե - և մասնավորապես հենց դրա համար եմ ես հիմա այստեղ:

Հրապարակված որևէ աշխատանք հստակ դասակարգում է և այն արվում է հետ ևյալ կերպ :
1. Գիտական թեզի պաշտպանման համար
2. Հոբի(այս դեպքում հեղինակի ֆանտազիան անսահմանաթակ է)
3. Ընդիմախոսություն
4. Մենագրություն
Քո «ռեֆերենտները» ի նկատի ունեն խմբագրվել վերը նշված տարբերակները:

Ճիշտն ասած չհասկացա…

Այն թվական տվյալները որոնք կապված են բանակի հետ ,պետք է ներկայացվի որպես հեղինակի վերլուծության արդյունք այլ մոտեցում չկա:

Բազմիցս ասել եմ /այդ թվում գրքի մեջ/, այստեղ էլ եմ ասում – թվական տվյալից առաջ դրված “մոտ” բառը ենթադրում է հենց դա…

Ես այդ պատմաբանների մասին չեմ կարող ասել քանի որ նրանք խաղտում են «ցեխի կանոնները»:Սակայն կարող եմ ասել որ իրենց կողմից առաջարկված շտկումները իմ կարծիքով կուժեղացնի աշխատանքը և այն կմոտեցնի ակադե միական շրջանակներում քննարկումներ անցկացնելու համար :

Միանշանակ համաձայն եմ ցանկացած քննադատության և երկխոսության, իսկ արդյունքում` շտկման: Սակայն մի էական պայմանով – մինչ այդ պետք է այդ գործին ձեռնամուխ լինողը ողջամիտ տրամաբանական և փաստական մեթոդների կիրառմամբ ինձ համոզի, որ իմ որևէ տվյալը սխալ է: Այդ դեպքում ես առաջինը շնորհակալություն կհայտնեմ այդ մարդուն աշխատանքս ավելի որակյալ դարձնելու համար և անհապաղ կանեմ շտկումը: Իմ պայմանը թող տարօրինակ չթվա, քանի որ ես ամեն մի թիվ կամ փաստ գրել եմ հիմնավորված, իմ ներքին տրամաբանական սխեմաներում այն ստուգելուց հետո: Բնական է, որ այն ինձ համար ճիշտ է – թող ուրեմն քննադատողը բարի լինի ինձ ՆԵՐՔՆԱՊԵՍ համոզի, որ ես սխալվում եմ…

[Lion]

Ինչ վերաբերվում է Երվանդունիներին: Այժմ գիտության մեջ ամենատարածված կոնցեպցիայի համաձայն այս տոհմը իշխել է Մեծ Հայքի թագավորությունում մոտավորապես մ.թ.ա. 6-րդ դարի կեսերից մինչև 2-րդ դարի սկիզբը: Սակայն ասեմ, որ իմ բազմամյա հետազոտությունները լուրջ հիմքեր են տալիս կասկաելու այս տեսությանը: Ըստ իմ առաջարկած տեսակետի Երվանդունիները ՄԵծ Հայքի թագավորությունում իշխել են մ.թ.ա. 331 թ-ից /երբ մահացավ վերջին Հայկազունի արքա Վահեն/ մինչև մ.թ.ա. 248 թ-ը…

Այսինքն ես մ.թ.ա. 612 թ-ից սկսած մինչև մ.թ.ա. 331-ը համարում եմ, որ Մեծ Հայքը ոչ միայն եղել է անկա պետություն /թեև եղել է կոնֆեդերատիվ հարաբերությունների մեջ/, այլև այնտեղ իշխել են Արշակունիները: Իսկ մ.թ.ա. 247 թ-ից Մեծ Հայքում հաստատվեցին Արշակունիները…, թեև Երվանդ Վերջինը մի պահ փորձեց վերականգնել Երվանդունիների գահատոհմի իշխանությունը, սակայն Արտաշեսի ու Սմբատի ջանքերի շնորհիվ նա մատնվեց անհաջողությամբ: Ընդհանուր գծերով առայժմ այսքանը, իսկ եթե պետք լինի, կմանրամասնեմ…

[Մեղապարտ]

Հրապարակված որևէ աշխատանք հստակ դասակարգում է և այն արվում է հետ ևյալ կերպ :
1. Գիտական թեզի պաշտպանման համար
2. Հոբի(այս դեպքում հեղինակի ֆանտազիան անսահմանաթակ է)
3. Ընդիմախոսություն
4. Մենագրություն
Քո «ռեֆերենտները» ի նկատի ունեն խմբագրվել վերը նշված տարբերակները:

Քո ուշադրությունը հրավիրում եմ հետևյալ հարցադրումներին
«Գիտական թեզի պաշտպանություն» սա նշանակում է որ հայ պատմագրության մեջ ռազմանկան իրադրձությունները որոնք լուսաբանվում են պետք է վերջում հիմնավորի ինչ որ բան օրինակի համար:
ա-Հայկական զինուժը տարածաշրջանի հնագույն կազմակերպված և ամենա առաջադիմական համակարգն էր :
բ-այն տարածում էր քաղաքակրդություն:
գ-այն շատ մոբիլ էր և կայուն:
Հոբի չեմ գրում քանի որ հասկանալի է:
«Ընդիմախոսություն »պետք է մերժի հին դրույթները պատճառաբանելով նրանց թերի կամ սխալ լինելը և առաջարկի այն որը վերականգնում է կամ ավելի մոտ է պատմական ճշմարտության:
«Մենագրություն» աշխատանքի խնդիրն է իր ուսումնասիրությունների հիման վրա վերականգնել այն , որը ըստ հեղինակի տեղի է ունեցել սակայն ինչ, ինչ պատճառներով դուրս է մնացել ընդհանրապես ուսումնասիրման դաշտից:
Կարծիք հայտնողները, որոնք մասնագետներ են պետք է կարողանան աշխատանքը քննության ենթարկել այս հարթություններից մեկում ակադեմիական եզրակագություն և գնահատական տալու համար:

Իմ խորին համաոզմամաբ քո աշխատանքի մասին կարծիք հայտնած «ռեֆերենտները»
ցանականում են քո կատարած աշխատանքը տեսնել այս հարթություններից մեկում:

[Տրիբուն]

Տրիբուն ջան – համառությունը և սեփական տեսակետները պաշտպանելը լավ բան է, բայց երբ դա վերաբերվում է անբարեծղճության, կորցնում է իր ողջ պռոդուկտիվ բաղադրիչը և վերածվում է չգիտես ինչի…

Լրիվ համաձայն եմ:

Դա այդպես չէ և ես դրա մասին արդեն խոսել եմ… Դու չես կարողացել որևէ կերպ ճխտել փաստարկներս: Եթե որևէ մեկը կկասկածի իմ այս պնդմանը` թող ուղղակի ծանոթանա այս թեմայով մեր վերջին պոստերին:

Բացարձակապես ճիշտ չես: Էսքան բան Լիոն: Թող ծանոթանան:

Թողնում ենք, որ ուրիշները դատեն, թե կոնկրետ այս թեմայի տակ ում բերած փաստարկներն ու հակափաստարկներն են ավելի համոզիչ:

[Chuk]

Առակ
առաջադեմ շինարարի,
փորձառու շինարարների
ու
գանձ որոնողի
մասին

Կար ժամանակ, որ շինարարները բարձրահարկ շինություններ չէին կարողանում կառուցել: Առաջին հարկի վրա կառուցված երկրորդ հարկը նրանից փոքր էր լինում, հաջորդն էլ ավելի փոքր, էն մեկն առավել փոքր ու էսպես գնում-գնում էին հարկերն ու ավարտվում: Եթե մյուս շինարարն ուզում էր ավելի բարձրահարկ շինություն սարքեր, միակ ձևն այն էր, որ պիտի առաջին հարկն ավելի մեծ սարքեր:

Բայց մի օր ծնվեց մի առաջադեմ շինարար ու ասաց. «Ես կշինեմ ամենաբարձրահարկ շինությունը ու նրա առաջին հարկը մեծ չի լինի»: Սա բռնեց, ինչ որ ձող գտավ ու խրեց հողի մեջ, ամուր ամրացրեց: «Սա հիմքն է», - ասաց, - «ու մյուս հարկերը կկառուցեմ նրա վրա»: Ու այս ձողի վրա հմուտ կերպով կառուցեց առաջին հարկը, բավական փոքր: Սրա վրա մի ուրիշ հարկ կառուցեց՝ ավելի մեծ: Հետո ավելի մեծը: Էլ ավելի մեծը: Շատ ավելի մեծը: Ու շինեց մի հսկայական բարձրահարկ շինություն: Այդքան բարձր շինություն չկար աշխարհում: Ու հավաքվեցին փորձառում շինարարներն ու ասեցին. «Շատ առաջադեմ է այս շինարարը, ոսկի հիմք է դրել, հարուստ հիմք է դրել ու դրա վրա կարողացել է կառուցել աշխարհի ամենաբարձր շինությունը»: Ու բոլորն աշխարհի բոլոր ծայրերից գալիս ու հիանում էին այդ շինությամբ ու ասում. «ոսկե հիմք է, հզոր շինություն, առաջադեմ շինարար»:

Ու կար մի մարդ, որ իր ողջ կյանքում գանձ էր որոնել: Լսեց այս մարդը հսկա շինության մասին, լսեց դրա ոսկե հիմքի մասին ու ասաց. «ես պիտի տեսնեմ այդ ոսկին, կարծես թե գտնում եմ իմ փնտրած գանձը»: Ասաց, գործիքներն առավ ու եկավ, որ հիմքը գտնի: Փորեց մի փոքր, շատ փոքր ձողի շուրջը որ տեսնի, գտնի այդ հիմքի ոսկին, բայց մի քանի բահի զարկից հանկարծ երերաց ձողը, երերաց շինությունը ու փուլ եկավ:


Գրականություն
- Եզոպոս, «Առակներ»
- Մխիթար Գոշ, «Առակներ»
- Վարդան Այգեկցի, «Առակներ»
- Կրիլով, «Առակներ»
- Խնկո Ապեր, «Առակներ»
- Մկրտիչ Կորյուն, «Առակներ»

[Մեղապարտ]

Մոդերատորական. թեմայից դուրս գրառումը ջնջվել է:

[Lion]

Մահացա՞վ, թե՞ սպանվեց: Ինչքան հիշում եմ Վահեն չընդունելով Ալեքսանդր Մակեդոնացու գերիշխանությունը սպանվում է:

Զոհվեց Գավգամելայի ճակատամարտի վերջում