Հայաստանը՝ նոր ռազմաքաղաքական դաշինքի առանցք

[Գաղթական]

Եթե նկատել էիք ես մի առիթով գրել էի հետեյլաը. "...Գուցե սա հնչի որպես ըմբոստացում, եւ կգտնվեն մարդիկ, որոնք ուղղակի կփորձեն թքել իմ երեսին` ապազգային տարր անվանելով: Բայց ես կուզեի, որ մեկը գոնե փորձեր հերքել այս տեսությունը, քանի որ սա ինքնին ինձ համար էլ է բեռ, որպես հայ":

Այսինքն այն, ինչ Դուք գրել եք վերեւում այնքա~ն կանխատեսելի էր ու ոչ թարմ, որովհետեւ դա մասսաների կարծիքն է, ընդ որում` ոչ միայն հայերի:

Հարգելի Վարպետ, չեմ վիճի ձեր հետ՝ դա մասսաների կարծիքին համապատասխանում է, թե ոչ, բայց, եթե նույնիսկ շատ բաներով համապատասխանի էլ՝ դա դեռ չի նշանակում, որ այն անպայման պետք է սխալ լինի:

Ես ոչ ոքի չէի պատրաստվում «ապազգային տարր» անվանել կամ իրականացնել ձեր մատնանշած գործողությունը: Ուղղակի՝ ինձ համար էլ հետաքրքիր հնչեց ձեր եզրահանգումը, ու ես, փորձեցի այդ տեսությունը հերքել, որքանով որ կարողացա, նախ և առաջ՝ ինքս ինձ համար, և նոր միայն՝ ուրիշների:

Իսկ եթե Դուք ակնարկում էիք, որ ես կոսմոպոլիտի հոգեբանություն ունեմ, դա այնքան էլ այդպես չէ, ուղղակի միշտ մտածելու բան եմ որոնում, ու դրանք այնքան շատ են, միշտ ինչ-որ տեղ գտնվում է մի բան, ինչպես գտնվեց, օրինակ, "ազգությունը` որպես պատիժ" միտքը: Ես նորից եմ ասում, ես ինքս հայ եմ ու չեմ պատրաստվում դրանից հրաժարվել, բայց մտածել կարելի է չէ? Այ օրինակ` ինչու են բոլոր պատերազմները հիմնականում տեղի ունենում ազգությունների միջեւ ու կրոնական, ազգային-մշակութաբանական հողի վրա? Միթե սրա մեջ տիեզերական ծրագիր կա? Իսկ կարող ա` ստանայի մատը խառն ա? Իսկ եթե ազգություններ չլինեին` պատերազմներ կլինեին? Իսկ եթե գերմանացին "արիական ազգ" չլիներ, Հիտլեր կծնվեր? Իսկ Պուշկինն է ավելի ռուս գրող, թե Սարոյանը` հայ գրող? Իսկ Շառլ ազնավուրն է ավելի հայ, թե Լֆիկ Սամոն? Իսկ նրանցից ով է ավելի ֆրանսիացի?

Ես ոչ մի բանի վրա էլ չէի ակնարկում, և սխալ էլ կլիներ, եթե ակնարկեյի, քանի որ կարդացածս ձեր մի քանի տողերը ինձ թույլ չէին կարող տալ համոզվել, թե ես արդեն ուսումնասիրեցի ձեր հոգեբանությունը:

Ես գրել էի հետևյալը.
«Ձեր նշած դրույթները, ըստ իս, վառ կանխանշաններ են, որոնց հետևելով մարդը դառնում է կոսմոպոլիտ…»

Այն հանգամանքը, որ դուք անընդմեջ որոնումների մեջ եք ու անդադար փնտրում եք նորանոր պատասխաններ նորանոր ծնվող հարցերին՝ խոսում է մարդու երազկոտության ու հարուստ ներաշխարհի մասին: Ըստ իս՝ դրանք դրական հատկանիշներ են, և ամեն ոք չի, որ ընդունակ է նման հոգեբանության:

Իսկ թե ինչու են բոլոր պատերազմները հիմնականում տեղի ունենում ազգությունների միջեւ ու կրոնական, ազգային-մշակութաբանական հողի վրա՝ իմ համոզմունքով.

- Մարդս ամենաահավոր կենդանի էակն է ողջ բնության մեջ: Թերևս ոչ մի կենդանի ընդունակ չէ ոչնչացնել սեփական տարատեսակը (չհաշված առանձին բացառություններ), և այն էլ՝ մասսայաբար, բացի մարդուց:

- Մարդկությունը, իր ճղճիմ բարքերի հետ զուգահեռ, կերտել է նաև բարոյական և հարգանքի արժանի բարքեր: Դրանցից մեկով՝ խստագույնս քննադատվում են պատերազմները՝ նույն երկրի մեջ՝ նույն ազգության շրջանակներում: Դրա տարբերակներից մեկն էլ՝ «եղբայրասպան պատերազմ» են կոչել: Չնայած՝ առանձին դեպքերը (ոչ մասսայական) համարվում են՝ ուղղակի հանցագործություններ և դատապարտելի:

- Այնուամենայնիվ՝ մարդ արարածը արյան մշտական անհագ ծարավ ունի, և պետք էր հորինել դրույթներ, որոնց շրջանակներում կարելի լիներ մասնակի լրացնել այդ ծարավը՝ առանց համընդհանուր հրեշի, կամ «մանյակ»-ի պիտակ ձեռք բերելու: Հորինվեցին սահմաններ, երկրներ: Նույն ազգությունը բաժանվեց բազում մասերի (ասենք՝ Սլավոնները, Լատինացիները, Գերմանակ ցեղերը, Պարթևները և այլն), որպեսզի հնարավոր լինի կոտորել միմյանց, և այն էլ՝ մասսայաբար՝ առանց հետագա ավելորդ հասարակական քննադատությունների արժանանալու:

- Եվ այդպես, արհեստականորեն, ստեղծվեցին «մահանա»-ներ, թե ինչու պետք է պատերազմել՝ ախար նրանք, ուրիշ ազգություն են, ուրիշ երկիր են, և, վերջապես, ուրիշ կրոն են դավանում…

Նման հարցերը բազմազան են ու անընդհատ հանդիպում են ինձ ամենատարբեր պահերի ու պատասխան ակնկալում: Ասելով` կարծրացած դոգմաներ, ես հենց նկատի ունեմ որոշակի կարծրատիպերի շրջանակներում գոյություն ունեցող պատասխանների շարք, որը մենք ստանում ենք մեր մոր կաթի հետ եւ այդպես շարունակ ողջ կյանքի ընթացքում, ու շպրտում ենք, երբ հարց է հնչում, առանց երկար մտածելու` իսկ պատասխանում է իրականում մեր պատասխանն այդ հարցին, թե ոչ? Մեզ ասել են` պատասխանում է, ուրեմն պատասխանում է:

Դուք ինձ ցիտեցիք այդ շարքից մի քանի տողեր, առանց ենթադրելու, որ ախր այդ ցուցակը, արդեն երեսուն տարի է ես էլ եմ կրում իմ մեջ: Հարցը ռեալ պատասխանների մասին է, իսկ դրանք ազգային պատասխանադարաններում չկան, ես փնտրել եմ: Ոչ միայն ես եմ փնտրել:
Ուստի հարկ է արդեն բարձրանալ հաջորդ հարկ, թե չէ?

Ես ինքս, շատ դեպքերում, հակառակվում եմ նման «ընդունված պատասխաններ»-ի դեմ: Դրանց մեջ գոյություն ունեն նաև այնպիսիք, որոնց հետ ես համաձայն չեմ, բայց գոյություն ունեն նաև այնպիսիք, որոնց ես կողմ եմ երկու ձեռքով:

Եվ չի էլ կարելի պնդել, որ այն ինչ համարվում է ընդունված շատ Հայերի կողմից, և դրան հետևում են համարյա թե բոլորը, ուրեմն՝ դա վերջին ատյանի ճշմարտությունն է: Միծտ էլ կարելի է փնտրել բացատրություններ այս կամ այն երևույթի շուրջ և նոր միայն համաձայնել: Ձեր օրինակը, ինձ համար, հենց այդպիսին էր, և կարևոր չէ՝ դու բացատրում ես այն ինքդ քեզ համընդհանուր արժեքները մեջ բերելով (որոնց արդեն համաձայն ես), թե սեփական բառերով:

Սա իմ կարծիքն է