Հայաստանը՝ նոր ռազմաքաղաքական դաշինքի առանցք

[Bergmann]

1. Եթե տեղյակ չեք, որ Եվրոպան՝ ի դեմս Ֆրանսիա-Գերմանիա-Իտալիա եռյակի, փորձում է համաեվրոպական բանակ ստեղծել, ապա դա մեր մեղքը չէ… Այս ծրագրին ընդդիմանում են հենց ՆԱՏՕ-ական ամերիկահպատակ եվրոպական երկրները, ու համար ԱՄՆ «պապա» է աշխատում: Մեր նշած եռյակի համար ԱՄՆ «պապա» չի կարող լինել: Շուտով կերևան համաեվրոպական բանակի ծիլերը…

Համաեվրոպական բանակի միտքը նոր չի, բայց Ֆրանսիան ու Գերմանիան այնքան կամքի ուժ ու ցանկություն չունեն, որ ստեղծեն այն, նրանց հիմա ավելի հարմար է մնալ ՆԱՏՕ-ի կազմում, դրան նպաստում է նաև ԱՄՆ-ի հակազդեցությունը: Եթե ստեղծվի էլ համաեվրոպական բանակ, դա շուտ չի լինի

ՆԱՏՕ-ն հավերժ չէ, ինչպես ամեն բան և Իրան, Հնդկաստան, Չինաստան ու Ճապոնիա կապը մեր նշած երկրների հետ ո’չ ուտոպիա է, ո’չ էլ հեքիաթ:

Համ գրում եք համաեվրոպական բանակի ստեղծման մասին, համ էլ եվրոպական երկրների ռազմական դաշինքի մասին ասիական երկրների հետ, հակասություն չկա?

Մենք խոսում են քաղաքական ու կրոնական գլոբալիզացիաների մասին, մի կրոնական գլոբալիզացիա էլ հինկտակարանյան հրեաների ստեղծած այս քրիստոնեությունն է, իրենց ազգի սին ընտրյալության քարոզչությամբ ու մյուսների հպատակությամբ:

Քրիստոնեությունը տենց բան չի քարոզում, դա ճիշտ է հուդայականության վերաբերյալ

3. Ես չգիտեմ ձեր կասկածները որտեղից են գալիս, բայց իմ տվյալները աշխարհի 110 երկրների շուրջ 14-15 մլն հայերի մասին՝ գրել եմ ՀՀ ԶԼՄ-ներում բացեիբաց արծարծված նյութերից: Ընդ որում, մանրամասն գրած էր, թե որ երկրում ինչքան հայ է ապրում: Էլ չենք խոսում միլիոնավոր թրքացած ու քրդացած հայերի մասին… Կային տարբերակներ նաև 9 և 11 մլն հայերի մասին:

երկրորդ տարբերակը ավելի մոտ է իրականությանը


ես չստացա սրա պատասխանը

Արաբները պայքարելու են համաարաբականության դեմ, Իրանը համաիսլամականության(էն էլ թեոկրատական պետությունը), քրիստոնյաներն էլ համաքրիստոնեականության?

[Վարպետ]

Շատ շնորհակալություն ուշագրավ պատասխանների համար: Չեմ կարող ասել` ցավոք, թե բարեբախտաբար, բայց ակնկալիքներս արդարացան` իրենց հետ բերելով նորանոր հարցեր եւ բանավիճելու բուռն ցանկություն: Չեմ կարող երաշխավորել, թե որքան կտեւի այդ ցանկությունը, սակայն հիմա պարզապես չեմ կարող մեկնաբանություններ չանել Ձեր կողմից առաջադրված մի շարք ձեւակերպումների: Ստորեւ տրված հարցերը, այս դեպքում, նույնպես կարող եք ընդունել որպես մեկնաբանություններ` առանց դրանց պատասխանելու պատասխանատվություն ստանձնելու, բայց անկախ ամենից` Ձեզ վերապահելով նաեւ դրանց պատասխանելու լիարժեք իրավունք: Եվ այսպես...

1. «Համամարդկային արժեքներ»-ը ստեղծվում են «Ազգային արժեքներ»-ի համատեքստում և կարևոր ու անհրաժեշտ նախապայման են մարդկության զարգացման համար:

Բնականաբար չեմ կարող չհամաձայնել, քանի որ միանշանակ է, որ մարդը ստեղծագործում է իրեն տրված դաստիարակության եւ կրթության շրջանակներում, որոշ ոլորտներում` հիմնականում մայրենի լեզվով, սեփական հայրենիքում, կոնկրետ միջավայրի ազդեցության ներքո, իրեն շրջապատող մարդկանց մասին: Սա պարզ է ինչպես ալֆան եւ օմեգան: Բայց կարծում եմ` Պուշկինի հանճարը, օրինակ, ոչ թե նրա ազգային պատկանելությամբ էր պայմանավորված, այլ միջավայրի ազդեցությամբ, նրան ընձեռված կրթական, կարդալու, հասկանալու, ուսումնասիրելու, աշխատելու հնարավորություններով: Չնայած` ընդհանուր առմամբ համաձայն եմ, սակայն...

Սակայն, երբ ոմանք դրանք հակադրում են «Ազգային արժեքներ»-ին ու փորձում են ստեղծել այսպես կոչված համամարդկային «ձուլարան»՝ ազգերի կործանմամբ, ապա մենք այդպիսի գլոբալիզացիան կործանարար ենք համարում:

Այդպիսի գլոբալիզացիան ցանկացած մարդ էլ կործանարար է համարում: Կրկնում եմ` ցանկացած մարդ, ոչ թե ազգ, որովհետեւ այդպիսի գլոբալիզացիան իրենից ենթադրում է ճաշակների պարտադրում, իսկ դա ազատ ընտրության իրավունքի ամենավայրի ոտնահարում է: Բայց եթե կուզեք ասել, որ «Կախարդական շվին» կամ «Հիսուս Քրիստոս – Գերաստղը» (դիտմամբ եմ բազմաբեւեռ ոճեր ընտրել) պակաս նախընտրելի գործեր են «ազգային մշակույթի» ինքնամաքրման եւ զարգացման համար, քան հայրենի այնպիսի հանճարեղ գործեր, ինչպիսիք են, օրինակ, Կոմիտասի «Կռունկը» կամ Խաչատրյանի «Գայանեն», թույլ տվեք Ձեզ հետ չհամաձայնել: Բայց արի ու տես, որ Խաչատրյանին դրսում լսում են մե~ծ երանությամբ, բայց մեր «ազգային ոգին» թուլ չի տալիս մեզ Մոցարտ ըմբոշխնել մասսայաբար, եւ այն այստեղ ինչպես եղել է «հատուկ մարդկանց» երաժշտություն, այնպես էլ մնացել է: Իսկ եթե ասեք, որ Չելենտանոյի «Կոնֆեսայի» հանրահայտությունը մեր «ազգային հասարակությունում» ավելի վտանգավոր է, քան մեր ազգային Արմենչիկի երգացանկը, ես պարզապես շատ կտխրեմ:

Անհատը կրում է նաև ազգային որակներ, որոնք աստվածային պարգև են…

Ներեցեք, բայց Ձեր իրավասությունները` նման պնդումներ անելու համար, շատ սահմանափակ են: Ես կարծում եմ, որ այսպիսի դեպքերում հարկ է օգտագործել «իմ կարծիքով» արտահայտությունը, քանզի աստվածային պարգեւ անվանել այն, ինչ Աստվածաշունչը համարում է Աստծո պատիժ, շատ մեծ համարձակություն է: Քանզի ասված է, որ Աստված պատժեց մարդկանց` նրանց լեզուները խառնելով. խոսքը, վստահ եմ, հասկացաք, որ Բաբելոնյան տխրահռչակ աշտարակաշինությանն է վերաբերվում: Եւ այդ պատիժը երկար հետապնդում էր մարդկությանը, մինչեւ որ Հիսուսը չհորդորեց իր աշակերտներին` գնալ եւ քարոզել հեթանոսներին (այլ ազգերին), ինչը, ենթադրվում է, պետք է հետապնդեր մեկ` համամարդկային, քրիստոնեական, լեռանքարոզական քաղաքափարախոսության եւ արժեքային համակարգի ստեղծում, առանց սահմանների, բարության, հանդուրժեղականության եւ խաղաղության մթնոլորտում: Հիմա մենք (ինչո~ւ միայն մենք, բոլոր մնացյալները) ունենք ինչ-որ անհասկանալի ու այլանդակ սիմբիոզ, որը երեսպաշտորեն փորձում ենք հիմնավորել որպես ազգային գաղափարախոսությունից ելնող իրավիճակ: Կրկնում եմ, իմ համեստ կարծիքն այս կապակցությամբ, որը, հպարտությամբ պիտի նշեմ, կարկամության մեջ գցեց իմ շատ սիրելի բարեկամներից մեկին (այն ժամանակ վարդապետ էր, իսկ հիմա` արեւմտյան թեմերից մեկի առաջնորդ) եւ մնաց անպատասխան, հետեւյալն է. Մենք կամ պետք է հպարտանանք մեր հայ լինելով, կամ` քրիստոնյա, սրանք իրարամերժ հասկացություններ են, քանի որ ազգությունը դա աստվածային պատիժ է, իսկ քրիստոնեությունը վերազգային, համամարդկային գաղափարախոսություն: Գուցե սա հնչի որպես ըմբոստացում, եւ կգտնվեն մարդիկ, որոնք ուղղակի կփորձեն թքել իմ երեսին` ապազգային տարր անվանելով: Բայց ես կուզեի, որ մեկը գոնե փորձեր հերքել այս տեսությունը, քանի որ սա ինքնին ինձ համար էլ է բեռ, որպես հայ:

…ու եթե անհատը սկսում է իրեն վեր դասել իրեն ծնող ազգից, գենից, ապա նրա եսակենտրոն գաղափարները ոչ ի’ր ազգին, ոչ էլ մարդկությանը պիտանի լինել չեն կարող, քանզի եսամոլական են…

Այս պնդմանը մասնակիորեն մեկնաբանություն տվեցի վերեւում: Ուղղակի կուզեի մի բան ավելացնել: Չեք կարծում, որ ինչքան մեծ են ինքնազոհաբերության սուբյեկտի չափերը, այնքան եսամոլության մասին խոսելը դառնում է ծիծաղելի: Ինչպես կարելի է եսամոլ համարել մի մարդու, որն արարում է մարդկության համար` ներառյալ նաեւ սեփական ազգը:

2. Նախ՝ համամիտ չենք հանճարների նեղազգային կամ հանրահայտ զորավարների ու պետական գործիչների «շիզոֆրենիկ» լինելու մեջ ու հարցի մնացած ձևակերպումներին: Եվ հետո սա համարում ենք բացասական լիցքերով մարդու մտածելակերպ:

Ես շատ եմ ցավում, որ իմ նախորդ գրառումը ճիշտ չի ընկալվել կամ գուցե ճիշտ չի փոխանցվել հարգելի Հայարիացու կողմից: Ես գրել էի հետեւյալը:

Ինչ եք կարծում, ինչու էին պատմությանը հայտնի բոլոր հանճարեղ մարդիկ (բացի քաղաքական եւ պետական գործիչներից), որոնք այս կամ այն կերպ հետք են թողել համամարդկային մշակույթում, վեր կանգնած նեղ ազգային շահերից...

Այսինքն` ճիշտ ձեր հասկացածի ընդհակառակը: Այսինքն` կարելի է ենթադրել, որ դուք լիովին համաձայն եք իմ հարցադրմանը, իսկ եթե ոչ` ապա փորձեք կրկին պարզաբանել, արդեն ճշգրտված տարբերակով: Իսկ բացասական լիցքեր ես ունեմ, իհարկե, ու շատ բացասական լիցքեր: Այնպիսի մարդկանց հանդեպ, որոնց առաջնորդմամբ պատերազմներում զոհվել են տասնյակ հազարավոր պուշկիններ, շագալներ, խաչատրյաններ, լեոնարդոներ, լենոններ, բախեր... Ոչ ոք ինձ չի կարող հիմնավորել, որ դա այդպես չէ, ու մարդկային տկարամիտ, պատերազմապաշտ ու շովինիստական պատմության ընթացքում սպանված հարյուրավոր միլիոնների մեջ չկային այդպիսիք:

Եթե թվարկենք համամարդկային հանճարների հարյուրների հասնող փաղանգին, ապա հատուկենտ մարդկանց կգտնենք, ովքեր միգուցե «տեղավորվեն» վերոնշյալ ձևակերպումներում: ՈՒ սա դարձնել «մատի փաթաթա՞ն»… Էդ որ հանճարեղ գրողն ու երգահանը, նկարիչն ու քանդակագործը, դերասանն ու իմաստասերը, զորավարն ու ազգընտիր ղեկավարն է «շիզոֆրենիկ», թեկուզ հենց հայոց մեջ: Բա էդ «համամարդկային արժեքներ»-ը միջակություններն ե՞ն ստեղծել…

Ըստ այդմ: Վերեւում պատասխանել եմ:

3. Եթե դուք ի նկատի ունեք, որ թուրքն այլևս եվրոպացի է ու յաթաղանը գցել է ձեռքից, ապա ձեզ ասելու բան չունենք տակավին…

Իսկ ինչո~ւ չունեք, խնդրում եմ, փորձեք հիմնավորել: Միայն` ոչ Հրանտ Դինքի օրինակով: Մենք էլ այդպիսի մարդ ունենայինք մեզնում` մենք էլ նույնը կանեինք, արձանագրենք ցավով, բայց մենք յաթաղանակիր չենք, չէ? Ի վերջո մեկը վայր չի դնում իր յաթաղանը, մյուսն` իր Կալաշնիկովը, երրորդը` միջուկային ռումբը եւ ա~յլն...

4. Մենք չենք կարծում, որ մեր ուղին միակ ճշմարիտն է, սակայն, մենք ելք ենք փնտրում ու առաջարկում ենք մեր ուղին, որը մեզ տեսանելի է մոտ ապագայում: Եթե այլ՝ մեզ համար ընդունելի ուղի կնկատենք, ապա պատրաստ ենք լծվել այդ առավել նախընտրելի նպատակի իրականացմանը:
Ինչն ավելի օգտակար է ազգին, մենք կողմ կլինենք դրան: Հավատացե’ք, սրանք լոկ խոսքեր չեն:

Հրաշալի է, որ ունակ եք լսելու եւ քննարկելու, ընդունեք այս կապակցությամբ հարգանքներիս հավաստիքը: Քանի որ դառը փորձ ունեմ` հավատավոր հաստակողների հետ շփվելու, որոնք ավելի շուտ դուռը ետեւներից կշխկացնեն, քանի կփորձեն լսել կամ հասկանալ քեզ, առավել եւս` հիմնավորել իրենց ասածը: Իսկ իմ համեստ կարծիքն այն է, որ ազգային ոգով կրթելուց առաջ նախ այս հասարակությանը պետք է կրթել ընդհանրապես: Հետո նոր կարելի կլինի քննարկել` լավ գիրք է «Մայն Կամպֆը», թե վատ:

Հ.Գ. Ու ընդհանրապես, կարծում եմ` տեղեկատվական տեխնոլոգիաների, տիեզերքի նվաճումների եւ ատոմի ճեղքման այս դարում ժամանակն է գիտակցելու, որ մարդկային արժանիքները որոշվում են ոչ թե գենետիկ ժառանգականությամբ կամ ազգային պատկանելությամբ, այլ մարդկային որակներով, հմտություններով ու կարողություններով: Ամենայն պատասխանատվությամբ հայտարարում եմ. թուրք կա, որին 10 կոնկրետ հայի հետ չեմ փոխի:

Ակնկալում եմ ակումբցիների համբերությունը եւ ներողամտություն եմ հայցում նման ծավալուն գրառման համար: Եվ նաեւ` շնորհակալություն, եթե որեւէ մեկը կկարդա Որովհետեւ ինքս մեծ դժվարությամբ եմ նման տեքստեր հաղթահարում

[Mari]

Շնորհակալ եմ հանգամանալի պատասխանների համար:

Ծրագրի իրականացման համար ըստ իս անհրաժեշտ են նաև ներքին նախադրյալներ: Նման ծրագիր իրականացնելու համար առաջնային է այն հանգամանքը, որ այն վայելի ժողովրդի վստահությունը:
1. ժողովուրդը պետք է համախմբվի մի ինչ-որ ընդհանուր գաղափարի շուրջ:/Ցավոք, մեր պատմության ընթացքում միշտ էլ ընդհանուր գաղափարը բացակայել է/: Ընդհանուր գաղափարը պետք է միավորի սփյուռքահայերին հայաստանաբնակ հայերի հետ:
2. Հայաստանը պետք է լինի կայացած /թե տնտեսական, թե քաղաքական առումներով/ պետություն՝ նման ռազմաքաղաքական դաշինքի մեջ ընդգրկվելու համար /ի նկատի ունեմ այն, որ մյուս պետությունների համատեքստում լինենք իրոք իրավահավասար պետություն/
Սրանք գործոններ են, որոնք երկար ժամանակ են պահանջում: Իսկ ժամանակը մեր օգտին չի գործում: Մենք չենք կարող սպասել, թե երբ կստեղծվի Քրդստանը/եթե ստեղծվի/ կամ երբ տարբեր երկրներում իշխանության կգան ձեր նշած ուժերը: Այժմ աշխարհը գնում է «բազմաբևեռացման»: Եվ մենք ուզենք, թե ոչ, մի օր /իսկ այդ օրը այնքան էլ հեռու չէ/ ընդգրկվելու ենք որևէ բևեռի կազմում: Հավանաբար դա կլինի «մեր դարավոր բարեկամ» Ռուսաստանը,Չինաստանը,Իրանը /որոշ վերապահումներով/ և մի քանի փոքր պետություններից բաղկացած բևեռը /կամ ռազմաքաղաքական բլոկը/: Սրանք այն պետություններն են, որոնք դուք ընդգրկել էիք ուղղահայաց դաշինքի մեջ: Այսինքն, հարցը ունի հեշտ լուծում. ընդգրկվել այդ բևեռի մեջ, ու ամրապնդելով սեփական դիրքերը, ապահովել Հայաստանի համար անվտանգության երաշխիքներ: Համաձա՞յն եք արդյոք այս տեսակետի հետ:

Նախապես շնորհակալություն
Հարգանքներով՝ Մարի

[Հայարիացի]

Bergmanin

Հարգելի Bergmann.
- Մեր ծրագիրն էլ միանգամից չի իրականացվելու, ուստի համաեվրոպական բանակի ձևավորման փոքր ինչ ուշացումը հոգ չէ: Կարծում ենք զուգահեռաբար գործը առաջ կգնա…
- Իսկ ռազմաքաղաքական դաշինքներ այո, վստահ ենք, որ կարող են կնքվել ոչ միայն եվրոպական ու ասիական, այլև աֆրիկյան կամ ամերիկյան երկրների հետ: Մեկ վառ օրինակ. ՍԵՆՏՕ-ն, ամերիկա-ասիական համագործակցության առումով: Հավատացե’ք, գաղափարաքաղաքական ռազմական դաշինքում մեր առաջարկը տեղավորվում է:
- Շատ քրիստոնյաներ են ասում թե հին կտակարանը և հրեական ընտրյալությունը քրիստոնեության հետ կապ չունի: Դրանք բոլորը սուբյեկտիվ կարծիքներ են, կա մեկ գիրք «Բիբլիա», որն ընդունված է բոլոր եկեղեցիների կողմից, որ հայերենում ցավոք, «Աստվածաշունչ» է կոչվում, չհիմնավորելով, թե ինչու է շեղվել «բիբլիական» բնագրից: Ահա այստեղ էլ նշված են մեր պնդումները: Ասենք ավելին, քրիստոնեական եկեղեցիները ստորագրել են նի փաստաթութղթ, էկումենիստական շարժման, որի 10-րդ կետում հստակ կրկնվում է հրեաների ընտրյալ լինելու և դա ճանաչելու տեսակետը և բոլոր քրիստոնյա եղբայրների ու քույրերի կողմից ներողություն է խնդրվում հակահրեականության ու հակասեմիտական դրսևորումների համար… Այս փաստաթուղթը ստորագրել են և հայ առաքելական, և կիլիկիո թեմի եկեղեցիները: Սա գրում եմ ամենայն պատասխանատվությամբ: Այնպես որ սուբյեկտիվ կարծիքը չի կարող փոխել քրիստոնեական աշխարհի բալար եկեղեցիների տեսակետը:
- Այո, հարգելի Բերգմանն, կան արաբներ, ովքեր դեմ են համաարաբականությանը և դրա համար էլ Ասիայի ու Աֆրիկայի ավելի քան 20 արաբական երկրներ չեն կարողանում միավորվել ու հասնել ինչ-որ հաջողության, բայց գաղափարը կա… Կան արաբներ էլ, ասել ենք, որ իրենք իրենց համարում են Հայքից եկածների ժառանգներ, սեմիտներ չեն նաև գանգաբանական տեսանկյունից… Կան նաև քրիստոնյա արաբներ, վստահ եմ տեղյակ եք: Ինչ մնում է Իրանին, ապա երբ իսլամական խնդիրը այլևս հզոր ֆակտոր չլինի, վստահ եղեք նրանք հիշում են իրենց արիական ծագումը…
Հայկ Թորգոմյան

Ավելացվել է 13 րոպե անց
Mariin

Մարիին.
1-ին կետին միանշանակ համաձայն եմ: Մեզանում միշտ արծարծվում է, որ միթե՞ հայերը մի 3-4 համահայկական կետի շուրջ չեն կարողանում համախմբվել: Իհարկե կարող ենք, բազմիցս ապացուցել ենք, ցավոք, վերջին դարերում թերևս վտանգի դեպքերում միայն: Սակայն, երբ ազգային որակներով իշխանություն ունենանք մեր Հայաստան երկրում, դա կդառնա իրականալի հայաստանաբնակ ու սփյուռքյան հայության համար…
2-րդ կետին հիմնականում համամիտ եմ: Իհարկե լավ կլիներ, որ Հայաստանը որպես կայացած (քաղաքական, տնտեսական ու բոլոր առումներով) պետություն մտներ որևէ ռազմաքաղաքական դաշինք, սակայն, հնարավոր է հենց միտումնավոր խանգարեն ու չթողնեն մտնի… Դա կանեն և’ արտաքին, և’ ներքին թշնամիները: Ուստի կարելի է այս վիճակով էլ մտնել դաշինքի մեջ ու գուցե հզորացումն ավելի ապահով ու արագ ընթանա… Այո’, բազմաբևեռ աշխարհում պիտի կողմնորոշվել, այլապես կմնանք երկու քարի արանքում, եթե ոչ՝ քարերի: Այո’, մենք հիշյալ պետությունների միջոցով ենք դա ակնկալում:

Varpetin

Վարպետին.
- Մի քանի տողով անդրադառնամ Վարպետի հանգամանալից մեկնաբանություններին, որոնց հետ հիմնականում համաձայն եմ, մասնակի տարաձայնությունները խնդիր չեն: Պարզապես մի բան ասեմ հստակ. ես վատ հային ոչ մի լավ այլազգիի հետ չեմ փոխի, խոսքը ազգի ապագայի մասին է, ոչ՝ մարդկային պարզ համեմատության (գյուղ չկա, որ շուն չլինի): Սա ոչ թե նրա համար եմ ասում, որ ազգայնամոլ եմ, այլ ասում եմ պարզ ճշմարտություն, ուրիշ ազգից հայ չես կերտի, իսկ վատ հայի սերնդից գոնե հույս կա, որ լավ հայ կունենանք: Եթե կա մի հայ, որ պիտի ընտրի հայ է, թե քրիստոնյա կամ այլ կրոնի հետևորդ, կամ հայ է, թե ինչ-որ կուսակցական անդամ, ապա իմ մեկնաբանությունները դաժան կլինեն, ուստի չեմ արտահայտվի… նաև տեղին չէ գենը համեմատել, ավելին հակադրել կրոնին կամ գաղափարախոսությանը: Մարդը նախ որևէ տեսակի է պատկանում, հետո իր խղճին համապատասխան կրոն ու կուսակցություն է ընտրում, լինում է, որ չի էլ ընտրում, բայց ազգություն ունենում է հաստատ, խոսքը մուտանդների մասին չէ բնավ:

Հարգանքներով Հայկ Թորգոմյան

[Վարպետ]

Հայկ Թորգոմյանին

Դուք գրեթե ոչինչ չասեցիք բնավ: Համենայն դեպս, ինձ այդպես թվաց: Ըստ այդմ ստիպված եմ արձանագրել, որ մեր դիսկուսիան այսքանով կարելի է համարել ավարտված: Հույս ունեմ, որ իմ գրառումները Ձեզ լրջորեն խորհելու տեղիք կտան եւ հնարավորություն` վերանայելու Ձեր հայացքները, որոնք իրենց լիովին սպառել են նախորդ դարի կեսերին եւ հիմա, նույնիսկ, շատ դեպքերում համարվում են վատ տոնի նշան:

հարգանքներով` Վահագն Թեւոսյան

[wagamaffia]

Բայց Հայաստանը Նատօ մտնելու ցանկություն չունի: Ռուսաստանի հետ համագործակցելը ավելի խելացի ստրատեգիա է:

[Mari]

Բայց Հայաստանը Նատօ մտնելու ցանկություն չունի: Ռուսաստանի հետ համագործակցելը ավելի խելացի ստրատեգիա է:

Հայաստանը ՆԱՏՕ մտնելու ցանկություն չունի, բայց այսօր ՆԱՏՕ-ի կազմակերպած «Համագործակցություն հանուն խաղաղության» ծրագրի մասնակիցն է: Ելնելով այդ ծրագրին մասնակցողի պարտականություններից՝ հայկական զորամիավորումներ ենք ուղարկում Կոսովո, Իրաք ու դեռ մտածում դրանց թիվն ավելացնելու մասին: Այնինչ, Վրաստանն ու Ադրբեջանը շատ մեծ ցանկություն ունեն, ու ամեն ինչ դրա իրականացման համար անում են: Եթե նրանք ընդգրկվեն ՆԱՏՕ-ի կազմում, ապա տարածաշրջանում Թուրքիայի դերակատարումը կավելանա: Հաշվի առնենք նաև այն հանգամանքը, որ Իրանի վաղվա օրը նույնպես հստակ չէ, ուրեմն ակնհայտ է դառնում, որ Ռուսաստանի հետ համագործակցելը ավելի խելացի ստրատեգիա է: Փաստորեն, դա փոխշահավետ տարբերակ է: Մենք դառնում ենք յուրատեսակ «բուֆեր» Ռուսաստանի և ՆԱՏՕ-ի միջև, իսկ Հայաստանը խուսափում է ամբողջական շրջափակման ենթարկվելու վտանգից: /Բոլորը արդյունքում ուրախ են, որովհետև նորից կկարողանանք բարձրաձայնել մեր տնտեսության երկնիշ աճի մասին/:
Փաստորեն, մի կողմից «համագործակցում» ենք ՆԱՏՕ-ի հետ՝ չցանկանալով անդամակցել, մյուս կողմից՝ շարունակում մեր բարիդրացիական հարաբերությունները մեր դարավոր «բարեկամի» հետ: Մի խոսքով, ահա կոմպլիմենտար/կամ հայկական տարբերակով՝ փոխլրացման/ քաղաքականության իմաստը:

[Գաղթական]

իմ համեստ կարծիքն այս կապակցությամբ, որը, հպարտությամբ պիտի նշեմ, կարկամության մեջ գցեց իմ շատ սիրելի բարեկամներից մեկին (այն ժամանակ վարդապետ էր, իսկ հիմա` արեւմտյան թեմերից մեկի առաջնորդ) եւ մնաց անպատասխան, հետեւյալն է. Մենք կամ պետք է հպարտանանք մեր հայ լինելով, կամ` քրիստոնյա, սրանք իրարամերժ հասկացություններ են, քանի որ ազգությունը դա աստվածային պատիժ է, իսկ քրիստոնեությունը վերազգային, համամարդկային գաղափարախոսություն: Գուցե սա հնչի որպես ըմբոստացում, եւ կգտնվեն մարդիկ, որոնք ուղղակի կփորձեն թքել իմ երեսին` ապազգային տարր անվանելով: Բայց ես կուզեի, որ մեկը գոնե փորձեր հերքել այս տեսությունը, քանի որ սա ինքնին ինձ համար էլ է բեռ, որպես հայ:

Հարգելի Վարպետ,

Նշածս պարբերության մեջ Դուք հանգել եք ինձ համար չափազանց ուշագրավ մի եզրակացության, և շատ մեծ ցանկություն ունեցա, թեմայից փոքր-ինչ շեղվելով, գրել մի քանի մտքեր Ձեր այս եզրահանգման վերաբերյալ:

Նախ պիտի ամոթով նշեմ, որ Աստծուն հավատալուս հետ հանդերձ՝ Քրիստոնեությունը, որպես առարկա, շատ խորը չեմ ուսումնասիրել: Չնայած՝ ինձ համարում եմ համոզված Քրիստոնյա և Հայ Առաքելական Եկեղեցու հետևորդ:

Ինչևէ… Ըստ իս՝ կրոնը, մարդու համար, պարտադիր կամ հարկադրական երևույթ չէ: Մարդը, լինելով Քրիստոնյա, ընդունակ է իր կրոնը փոխելուն՝ դառնալով ասենք Մահմեդական, կամ ասենք՝ Աթեիստ: Սա հավանական տարբերակ է և այսօր աշխարհում գրանցված են դավանափոխության միլիոնավոր դեպքեր:

Այնուամենայնիվ՝ ի հակառակ վերը նշածս օրինակի, մարդը երբեք ի զորու չի եղել, և երբևիցէ չի էլ լինի փոխել իր ազգային պատկանելիությունը:

Այսինքն՝ մարդը կարող է հանդիսանալ Քրիստոնյա, Մահմեդական, Բուդդիստ, Զրադաշտական, Հեթանոս և այլն՝ Հավատքով, այն է՝ Հոգեպես: Բայց նա Հայ, Ռուս, Վրացի, Արաբ կամ Չուկչա է իր արյունով, գեներով, իրեն փոխանցած ավանդույթներին հետևելու պատասխանատվությամբ, նախնիներից ժառանգած Հայրենիքի նկատմամբ սիրով ու կապվածությամբ և այլն:

Աստված ինձ կյանք պարգևեց: Եվ ես լույս աշխարհ ծնվեցի արդեն որպես Հայ: Այսինքն՝ Աստված ինձ ստեղծեց որպես Հայ: Շատ ավելի ուշ՝ արդեն Երկրային կյանքիս ընթացքում, ինձ կնքեցին որպես Քրիստոնյա: Սրանից հետևում է, որ իմ Ազգային պատկանելիությունը, ճիշտ այնպես ինչպես Երկրում որպես Մարդ ապրելու իրավունքը (որոշ էակների Աստված ստեղծել է որպես անասուններ: իսկ որոշ անասունների էլ՝ հենց մարդն է ոչնչացնում՝ որպեսզի նրանցով սնվի և կյանքը շարունակի)՝ Աստվածային շնորհ է:

Դուք ճիշտ նշեցիք, որ Աստված, մարդկանց պատժելով, նրանց բաժանեց տարբեր լեզուներ և տարբեր ազգային պատկանելիություններ: Աստված պատժեց մարդկանց նրանց մեղքի համար: Պատժեց, բայց մենք այսօր գործում և դեռ գործելու ենք շատ ավելի ահավոր մեղքեր: Ձեզ թվում է Աստված չէ՞ր եզրակացնում դեպքերի նման ընթացք: Ինձ թվում է՝ ինչպես մարդուս կյանքում, այնպես էլ՝ համայն մարդկության կյանքում, ամեն ինչ կարող է որոշված լինել կանխավ:

Այո՝ Աստված բաժանեց մարդկանց տարբեր ազգությունների, բայց այդ ազգությունները հետագայում սկսեցին հոշոտել միմիանց այս կամ այն ազգային պատկանելիություն ունենալու պատճառով և սկսեցին իրավունքներ թափահարել միմիանց առաջ:

Ես ծնվեցի որպես Հայ և ժառանգեցի ազգիս դարավոր հոգսերի շարանը: Մեկ ուրիշը ծնվեց որպես ասենք Ֆրանսիացի, Փարիզի կենտրւնում, մի հարուստ բանկի կառավարչի ընտանիքում և ամբողջ կյանքն ապրեց ուրախ ու երջանիկ՝ առանց որևէ ազգային հոգսերի, կամ իր ազգային պատկանելիությունից բխող մահացու վտանգների և այլն: Կարելի է՞ արդյոք ենթադրել, որ ինձ ազգությունս պարգևվեց որպես հոգս, իսկ իրեն՝ որպես շնորհ:

Աստված կրկին պատժեց մարդկությանը, նույնպես մեղքերի համար, և Երկիրը ենթարկեց Մեծ Ջրհեղեղի: Բայց նա ստեղծեց նաև Նոյին, որին հետագայում պիտի պարգևեր Մարդկության հոտը շարունակելու շնորհը:

Ճիշտ նույն տրամաբանությամբ՝ Աստված ստեղծեց Քրիստոնեությունը, որպեսզի մարդիկ հավատան Իր Որդուն, բայց նույն Աստված ստեղծեց նաև բազմազան այլ կրոններ ու աղանդներ որպեսզի տարբեր մարդիկ գտնվեն, որոնք կշեղվեն բուն հավատքից՝ հետևելով այլ՝ Քրիստոնեությանը հակասող հավատալիքներին: Ստացվում է՝ Աստված ստեղծեց օրինակ մեզ՝ Հայերիս՝ որպես Քրիստոնյաներ, և ստեղծեց ասենք Պարսիկներին՝ որպես Զրադաշտներ (որոնք պիտի հետագայում Մահմեդականություն դավանեին), որոնք պետք է կոտորեին մեզ՝ այն պարզ պատճառով, որ մենք Քրիստոնյաներ ենք:

Այսինքն՝ Ձեր առաջ քաշած ենթադրությունը կասկած է ենթադրում: Մենք ծնվեցինք որպես Հայ և կնքվելով՝ դարձանք Քրիստոնյա, որպեսզի մեզ ոչնչացնեն հենց դրա համար (հիշելով անցյալ դարասկզբի Մեծ Եղեռնի օրինակը՝ մենք ունենք դեպքեր, երբ, որոշ Հայեր, դավանափոխ լինելով պահպանեցին իրենց պարգևված կյանքը):

Մենք սիրում ենք կրկնել "Կյանքը լի է փորձություններով" արտահայտությունը՝ ի նկատի ունենալով, որ փորձությունները մեզ են ուղարկված, որպեսզի մենք ապացուցենք, որ ընդունակ ենք դրանք հաղթահարել, իսկ հաղթահարելուց հետո բաժին ստանալ նոր փորձություններ, և, ի վերջո, եթե մեզ արդարացնենք, արժանանանք Դրախճում ապրելու Երանությանը: Չե՞ք մտածել արդյոք, որ նույն տրամաբանությունը և ասացվածքը ճիշտ կարող են լինել նաև ողջ Մարդկության համար...

Ելնելով վերը նշված այս ամենից՝ ես ինձ իրավունք եմ վերապահում ենթադրել, որ իմ ազգային պատկանելիությունս երբեք ու երբեք պատիժ չէ (ավելի հանմընդհանուր պատկերացումներով՝ գուցե մեր հոգիների ամբողջ պատիժը կայանում է հենց Երկիր մոլորակի վրա ծնվելու մեջ…): Այսինքն՝ եթե ես արժանացել եմ Երկիր մոլորակի վրա ծնվելուն, և Աստված ինձ ստեղծել է որպես Մարդ/Հայ/օժտված որոշակի ճակատագրով՝ ես դա Պարգև եմ համարում և շնորհակալ եմ դրա համար Աստծուց:

Ձեր օրինակում Դուք խոսում էիք Բաբելոնյան աշտարակի ժամանակաշրջանի մասին, բայց արդյո՞ք մենք իրավասու ենք Աստծու որոշումը (բաժանել մարդկությանը տարբեր ազգությունների) «պատիժ» համարել:

Եվ Ձեր եզրահանգման իմ պատասխանն է՝ ԵՍ ՀԱՅ ԵՄ ԵՎ ՔՐԻՍՏՈՆՅԱ ՄԻԵՎՆՈՒՅՆ ժԱՄԱՆԱԿ:


***
Բայց ես կուզենայի դիտել այս թեմային նաև փոքր-ինչ այլ տեսանկյունից.
Մենք այսօր ստեղծված ենք որպես Հայեր և ժառանգած ունենք բազում անպատասխան հարցեր ու չլուծված խնդիրներ:
Եթե նայենք ազգային տեսանկյունից՝ օրինակ անձամբ ես՝ չեմ կարող այսօր Արևմտյան Հայաստանը հմարել որպես իմ Հայրենիք: Ես, հայրս, պապս ծնվել ենք այժմյան Հայաստանի Հանրապետության սահմաններում: Ստացվում է՝ իմ Հայրենիքը հենց ՀՀ-ն է: Բայց ես շառավիղն եմ մի տոհմի, որը տասնյակ դարեր շարունակ ապրել ու ստեղծագործել է հենց այն տարածքում, որը մենք այսօր «Արևմտյան Հայաստան» ենք կոչում: Այսինքն՝ Արևմտյան Հայաստանը իմ Պապերի Հայրենիքն է, այն է՝ Պապական/Պատմական Հայրենիքը: Այսինքն՝ ես մեկն եմ այն միլիոնավոր Աշխարհասփյուռ Հայերից, որոնք օրինավոր ժառանգորդներն են այդ պայմանականորեն «Արևմտյան Հայաստան» անվանվող հողատարածքների:

Ճիշտ նույն տրամաբանությամբ՝ այսօր այդ հողատարածքների վրա իրար փոխարինում են այլ ազգերի սերունդներ, որոնք իրավունք ունեն Արևմտյան Հայաստանը համարել իրենց հայրենիք (ինչպես ասենք՝ Հայաստանի Եզդիները Հայաստանն են իրենց Հայրենիքը համարում): Բայց նրանք երբեք չեն եղել և երբևէ չեն էլ կարող դառնալ այդ հողատարածքների օրինական ժառանգորդները:

Բայցևայնպես, հարկ եմ համարում նշել, որ, որպես իմ Հայրենիք, ես ընդունում եմ ոչ թե լոկ ՀՀ-ն, այլ՝ ողջ Հայաստանը:

Չնայած այս ամենի՝ ավելի համընդհանուր պատկերացումներով՝ ես մարդ եմ և ինձ որպես հայրենիք պիտի հանդիսանա ընդհանուր Երկիր մոլորակը…

Հ.Գ. Բայց այսօր ես շարունակում եմ ապրել՝ սկսելով դառնությամբ գիտակցել, որ ես օտար եմ ամենուր… Այսինքն՝ իմ վերաբերմունքը դեպի իմ Հայրենիք նույնն է և փոփոխության ենթակա չի կարող լինել, բայց փոփոխվում է հենց Հայրենիքիս վերաբերմունքը իմ հանդեպ՝ այն հեռացնելով ինձնից օրեցօր, վայրկյան առ վայրկյան (թե ինչու՝ դա արդեն բոլորովին այլ թեմա է)…

[Վարպետ]

Ձեր օրինակում Դուք խոսում էիք Բաբելոնյան աշտարակի ժամանակաշրջանի մասին, բայց արդյո՞ք մենք իրավասու ենք Աստծու որոշումը (բաժանել մարդկությանը տարբեր ազգությունների) «պատիժ» համարել:

Եվ Ձեր եզրահանգման իմ պատասխանն է՝ ԵՍ ՀԱՅ ԵՄ ԵՎ ՔՐԻՍՏՈՆՅԱ ՄԻԵՎՆՈՒՅՆ ժԱՄԱՆԱԿ:

Մենք իրավասու եք այնքանով, որքանով դա հենց ինքը` Աստվածաշունչն է ասում: Դուք որպես քրիստոնյա, ինչպես նաեւ տեսություն հիմնավորելու հավակնություններ ունեցող մարդ, գոնե պարտավոր եք ընթերցած լինել Աստվածաշունչը: Ինձ մոտ այնպիսի տպավորություն է, որ Ձեր` այստեղ նշված վերջին նախադասությունը ոչ թե եզրահանգում է, այլ միանշանակ դոգմա, որը պետք էր հիմնավորել: Այսինքն` Ձեր գրառումը պետք է, ըստ իս, սկսվեր այսպես:
ԵՍ ՀԱՅ ԵՄ ԵՎ ՔՐԻՍՏՈՆՅԱ ՄԻԵՎՆՈՒՅՆ ժԱՄԱՆԱԿ: Հիմա փորձելու եմ դա հիմնավորել:
Ես մտնում եմ Ձեր դրության մեջ, քանի որ ձերբազատվել կարծրացած դոգմատներից, որոնք մեզ ներարկում են մանկուց մեր ծնողները, մեր եկեղեցին, մեր շրջապատը, մեր դասագրքերը, ահավոր դժվար է, գրեթե սթրեսային, իսկ ձերբազատումը հղի է ապատիկ հետեւանքներով, ոմանք նույնիսկ չեն դիմանում նման երեւույթներին ֆիզիկապես: Ես ինքս եմ դա զգում իմ կաշվի վրա: Բնական է, որ իմ մտահանգումը պետք է նման ռեակցիա առաջացներ: Բայց փորձեք ավելի իրատեսորեն նայել խնդրին: Պոկվեք Ձեր` հայ լինելու կարծրատիպից ու ավելի մասշտաբային մտածեք: Միթե դուք կրծում եք, որ միջուկային ռումբն էլ է Աստված ստեղծել, կամ որ Հիտլերի ծնունդը շատ լուրջ տիեզերական ծրագրի մասնիկ էր կազմում? Ի դեպ նա էլ էր քրիստոնյա... Գերմանացի, արիացի քրիստոնյա...

Ավելացվել է 4 րոպե անց
Ի դեպ, ես չեմ մասնակցում քվեարկությանը, քանզի իմ տարբերակը նշված չէ: Այո, Հայաստանին պետք է անվտանգության նոր համակարգ, սակայն ոչ այնպիսին, որը հիշատակված է: Քվեարկելով այո, ես գուցե կողմ կքվեարկեմ այդ տեսլականին, որի հետ բացարձակապես համաձայն չեմ:

[Գաղթական]

Ինձ մոտ այնպիսի տպավորություն է, որ Ձեր` այստեղ նշված վերջին նախադասությունը ոչ թե եզրահանգում է, այլ միանշանակ դոգմա, որը պետք էր հիմնավորել: Այսինքն` Ձեր գրառումը պետք է, ըստ իս, սկսվեր այսպես:
ԵՍ ՀԱՅ ԵՄ ԵՎ ՔՐԻՍՏՈՆՅԱ ՄԻԵՎՆՈՒՅՆ ժԱՄԱՆԱԿ:

Չէի համաձայնի այս կարծիքի հետ: Սկզբից ես փորձեցի, որքան որ կարող էի, հիմնավորել այն եզրակացությունը, որին պետք է հանգեյի վերջում:

Ըստ հանրագիտարանի՝ «դոգմա» նշանակում է.
- հաստատում կրոնում, աշխարհահայացք կամ գիտական տեսություն, որը որոշակի խմբի մարդկանց համար հանդիսանում է հիմնական, անփոփոխ և քննարկելու ոչ ենթակա
http://ru.wikipedia.org/wiki/%D0%94%...B3%D0%BC%D0%B0

Այս տեսանկյունից՝ թե կուզեք՝ իմ գրառումը կարող եք «դոգմա» համարել, քանի որ այն ճիշտ է հանրագիտարանում նշված բոլոր կետերի համար՝ բացի վերջինից (քանի որ հենց այս պահին ես քննարկում եմ այն Ձեր հետ…):

Ես մտնում եմ Ձեր դրության մեջ, քանի որ ձերբազատվել կարծրացած դոգմատներից, որոնք մեզ ներարկում են մանկուց մեր ծնողները, մեր եկեղեցին, մեր շրջապատը, մեր դասագրքերը, ահավոր դժվար է, գրեթե սթրեսային, իսկ ձերբազատումը հղի է ապատիկ հետեւանքներով, ոմանք նույնիսկ չեն դիմանում նման երեւույթներին ֆիզիկապես: Ես ինքս եմ դա զգում իմ կաշվի վրա:

Ճիշտն ասած, եթե Դուք այդ ամենին անվանում եք «ձերբազատվել կարծրացած դոգմաներից», ուրեմն ես երբեք խորհուրդ չէի տա բարեկամիս՝ ձերբազատվել դրանցից: Փորձեմ բացատրել, թե ինչու.

Ձեր նշած դրույթները, ըստ իս, վառ կանխանշաններ են, որոնց հետևելով մարդը դառնում է կոսմոպոլիտ… Իսկ այժմ տարածում գտած «գլոբալիզացիա» հասկացությունը, իմ համոզմունքով, հենց «կոսմոպոլիտիզմ» է քարոզում, որը ես համարում եմ քայքայում ու ազգերի բնաջնջում: Կրոնը, թերևս, ոչ մի կապ չունի այս գաղափարների հետ: Ուրեմն՝ կարելի էր և չանդրադառնալ Աստվածաշնչային մեջբերումներին քննարկվող հիմնահարցում:

Իսկ ինչ վերաբերվում է «կոսմոպոլիտիզմ»-ին և «գլոբալիզացիա»-ին՝ ես շատ բացասական եմ վերաբերվում նման գաղափարախոսություններին: Բացի դա՝ այս գաղափարին հետևելը չափազանց ամոթալի եմ համարում Հայ մարդու համար:

Ասեմ թե ինչու.
Ըստ իս՝ կոսմոպոլիտի շատ լավ թեկնածու է, ասենք՝ ԱՄՆ-ի քաղաքացին: Նրանց մոտ գոյություն չունեն/չեն կարող ունենալ «ազգային շահեր» և «ազգային խնդիրներ» հասկացությունները: Փոխարենը՝ այնտեղ գոյություն ունեն «պետական շահեր» և «պետական խնդիրներ» գաղափարները:

Մեզ կրթել ու դաստիարակել են, որ մենք միշտ հարգենք մեզանից մեծերին և, առավել ևս, մեր անցավորների հիշատակը: Սա ես Ճիշտ մտածելակերպ և վարվելակերպ եմ համարում: Հետևաբար՝ կոսմոպոլիտ դառնալը, ըստ իս, Հայ մարդու համար, նշանակում է ուղղակի թքել բոլոր Հայ անցավոր մեծամեծների գերեզմաններին, ովքեր իրենց կյանքի գնով, դարեր շարունակ, պահել ու պահպանել են Հային՝ որպես ազգ, այն ժամանակ, երբ աշխարհի թատերաբեմից քայքայվելով կորել և ուրիշների շարքերում միաձուլվելով որպես ազգ անհայտացել են այնպիսի ազգություններ, որոնց հետ մի ժամանակ հաշվի էին նստում աշխարհիս առաջավոր պետությունները:

Իսկ ես հարգում եմ օտար ազգերին որպես ազգ, բայց սեփական ազգս՝ նաև սիրում եմ:

Այս ամենից ելնելով՝ ինքս ինձ համար բացարձակապես անընդունելի եմ համարում այն, ինչը Դուք անվանում եք «ձերբազատվել կարծրացած դոգմաներից»:

Միթե դուք կրծում եք, որ միջուկային ռումբն էլ է Աստված ստեղծել, կամ որ Հիտլերի ծնունդը շատ լուրջ տիեզերական ծրագրի մասնիկ էր կազմում? Ի դեպ նա էլ էր քրիստոնյա... Գերմանացի, արիացի քրիստոնյա...

Ոչ՝ միջուկային ռումբը ես Աստծու ստեղծած չեմ համարում: Դա մարդն է ստեղծել, ինչպես մի ժամանակ ստեղծում/կառուցում էր Բաբելոնյան աշտարակը: Բայց Աստված, միջուկային ռումբի ստեղծումից միանգամից հետո, չպատժեց մարդկությանը, ինչպես նախորդ գրառմանս մեջ նշած 2 այլ օրինակներում: Ուրեմն՝ դեռ չի հասել պահը: Այլ բառերով ասված՝ Աստված դեռ համբերում է, բայց նա կարող է նորից մեզ՝ մեղավորնոերիս, պատժել, եթե մենք շարունակենք այս նույն տեմպերով:

Իսկ ինչ վերաբերվում է Հիտլերին՝ վստահ չեմ, թե նա բարեպաշտ Քրիստոնյա էր: Քրիստոնյա ժողովրդից ծնվելը, դեռ չի նշանակում, որ նա անպայման պետք է Քրիստոնյա լիներ: Համենայն դեպս՝ նրա կատարած գործերը չէին ենթադրում Քրիստոնեությանը հետևող մարդու վարվելակերպ, ինչպես ասենք այսօրվա «մահապարտ կամիկաձե»-ների գործերը երբեք չեն ենթադրում բարեպաշտ Մահմեդականների վարվելակերպ, անկախ նրանից, թե ում անվան տակ են նրանք հանդես գալիս և չարիքներ գործում…

[Վարպետ]

Հարգելի գաղթական, ինձ համար շատ հաելի է, որ դեռ կան մարդիկ, ովքեր օգտվում են հանրագիտարաններից, թե չէ` միշտ պատահում են այնպիսիները, որոնք այնքան վստահ են լինում իրենց իմացական մակարդակի վրա, ընդ որում բացարձակ անհիմն, որ դժվար է լինում նույնիսկ տարրական բաների մասին բանավիճելը: Շնորհակալություն դոգմա բառի բացատրության համար, ես այն գիտեի, ցավոք: Հույս ունեմ` Դուք գիտեք, որ այդ բառը վաղուց այլեւս օգտագործվում է ոչ միայն կղերական իմաստով?

Եթե նկատել էիք ես մի առիթով գրել էի հետեյլաը. "...Գուցե սա հնչի որպես ըմբոստացում, եւ կգտնվեն մարդիկ, որոնք ուղղակի կփորձեն թքել իմ երեսին` ապազգային տարր անվանելով: Բայց ես կուզեի, որ մեկը գոնե փորձեր հերքել այս տեսությունը, քանի որ սա ինքնին ինձ համար էլ է բեռ, որպես հայ":

Այսինքն այն, ինչ Դուք գրել եք վերեւում այնքա~ն կանխատեսելի էր ու ոչ թարմ, որովհետեւ դա մասսաների կարծիքն է, ընդ որում` ոչ միայն հայերի:
Իսկ եթե Դուք ակնարկում էիք, որ ես կոսմոպոլիտի հոգեբանություն ունեմ, դա այնքան էլ այդպես չէ, ուղղակի միշտ մտածելու բան եմ որոնում, ու դրանք այնքան շատ են, միշտ ինչ-որ տեղ գտնվում է մի բան, ինչպես գտնվեց, օրինակ, "ազգությունը` որպես պատիժ" միտքը: Ես նորից եմ ասում, ես ինքս հայ եմ ու չեմ պատրաստվում դրանից հրաժարվել, բայց մտածել կարելի է չէ? Այ օրինակ` ինչու են բոլոր պատերազմները հիմնականում տեղի ունենում ազգությունների միջեւ ու կրոնական, ազգային-մշակութաբանական հողի վրա? Միթե սրա մեջ տիեզերական ծրագիր կա? Իսկ կարող ա` ստանայի մատը խառն ա? Իսկ եթե ազգություններ չլինեին` պատերազմներ կլինեին? Իսկ եթե գերմանացին "արիական ազգ" չլիներ, Հիտլեր կծնվեր? Իսկ Պուշկինն է ավելի ռուս գրող, թե Սարոյանը` հայ գրող? Իսկ Շառլ ազնավուրն է ավելի հայ, թե Լֆիկ Սամոն? Իսկ նրանցից ով է ավելի ֆրանսիացի?

Նման հարցերը բազմազան են ու անընդհատ հանդիպում են ինձ ամենատարբեր պահերի ու պատասխան ակնկալում: Ասելով` կարծրացած դոգմաներ, ես հենց նկատի ունեմ որոշակի կարծրատիպերի շրջանակներում գոյություն ունեցող պատասխանների շարք, որը մենք ստանում ենք մեր մոր կաթի հետ եւ այդպես շարունակ ողջ կյանքի ընթացքում, ու շպրտում ենք, երբ հարց է հնչում, առանց երկար մտածելու` իսկ պատասխանում է իրականում մեր պատասխանն այդ հարցին, թե ոչ? Մեզ ասել են` պատասխանում է, ուրեմն պատասխանում է:

Դուք ինձ ցիտեցիք այդ շարքից մի քանի տողեր, առանց ենթադրելու, որ ախր այդ ցուցակը, արդեն երեսուն տարի է ես էլ եմ կրում իմ մեջ: Հարցը ռեալ պատասխանների մասին է, իսկ դրանք ազգային պատասխանադարաններում չկան, ես փնտրել եմ: Ոչ միայն ես եմ փնտրել:
Ուստի հարկ է արդեն բարձրանալ հաջորդ հարկ, թե չէ?

[Գաղթական]

Եթե նկատել էիք ես մի առիթով գրել էի հետեյլաը. "...Գուցե սա հնչի որպես ըմբոստացում, եւ կգտնվեն մարդիկ, որոնք ուղղակի կփորձեն թքել իմ երեսին` ապազգային տարր անվանելով: Բայց ես կուզեի, որ մեկը գոնե փորձեր հերքել այս տեսությունը, քանի որ սա ինքնին ինձ համար էլ է բեռ, որպես հայ":

Այսինքն այն, ինչ Դուք գրել եք վերեւում այնքա~ն կանխատեսելի էր ու ոչ թարմ, որովհետեւ դա մասսաների կարծիքն է, ընդ որում` ոչ միայն հայերի:

Հարգելի Վարպետ, չեմ վիճի ձեր հետ՝ դա մասսաների կարծիքին համապատասխանում է, թե ոչ, բայց, եթե նույնիսկ շատ բաներով համապատասխանի էլ՝ դա դեռ չի նշանակում, որ այն անպայման պետք է սխալ լինի:

Ես ոչ ոքի չէի պատրաստվում «ապազգային տարր» անվանել կամ իրականացնել ձեր մատնանշած գործողությունը: Ուղղակի՝ ինձ համար էլ հետաքրքիր հնչեց ձեր եզրահանգումը, ու ես, փորձեցի այդ տեսությունը հերքել, որքանով որ կարողացա, նախ և առաջ՝ ինքս ինձ համար, և նոր միայն՝ ուրիշների:

Իսկ եթե Դուք ակնարկում էիք, որ ես կոսմոպոլիտի հոգեբանություն ունեմ, դա այնքան էլ այդպես չէ, ուղղակի միշտ մտածելու բան եմ որոնում, ու դրանք այնքան շատ են, միշտ ինչ-որ տեղ գտնվում է մի բան, ինչպես գտնվեց, օրինակ, "ազգությունը` որպես պատիժ" միտքը: Ես նորից եմ ասում, ես ինքս հայ եմ ու չեմ պատրաստվում դրանից հրաժարվել, բայց մտածել կարելի է չէ? Այ օրինակ` ինչու են բոլոր պատերազմները հիմնականում տեղի ունենում ազգությունների միջեւ ու կրոնական, ազգային-մշակութաբանական հողի վրա? Միթե սրա մեջ տիեզերական ծրագիր կա? Իսկ կարող ա` ստանայի մատը խառն ա? Իսկ եթե ազգություններ չլինեին` պատերազմներ կլինեին? Իսկ եթե գերմանացին "արիական ազգ" չլիներ, Հիտլեր կծնվեր? Իսկ Պուշկինն է ավելի ռուս գրող, թե Սարոյանը` հայ գրող? Իսկ Շառլ ազնավուրն է ավելի հայ, թե Լֆիկ Սամոն? Իսկ նրանցից ով է ավելի ֆրանսիացի?

Ես ոչ մի բանի վրա էլ չէի ակնարկում, և սխալ էլ կլիներ, եթե ակնարկեյի, քանի որ կարդացածս ձեր մի քանի տողերը ինձ թույլ չէին կարող տալ համոզվել, թե ես արդեն ուսումնասիրեցի ձեր հոգեբանությունը:

Ես գրել էի հետևյալը.
«Ձեր նշած դրույթները, ըստ իս, վառ կանխանշաններ են, որոնց հետևելով մարդը դառնում է կոսմոպոլիտ…»

Այն հանգամանքը, որ դուք անընդմեջ որոնումների մեջ եք ու անդադար փնտրում եք նորանոր պատասխաններ նորանոր ծնվող հարցերին՝ խոսում է մարդու երազկոտության ու հարուստ ներաշխարհի մասին: Ըստ իս՝ դրանք դրական հատկանիշներ են, և ամեն ոք չի, որ ընդունակ է նման հոգեբանության:

Իսկ թե ինչու են բոլոր պատերազմները հիմնականում տեղի ունենում ազգությունների միջեւ ու կրոնական, ազգային-մշակութաբանական հողի վրա՝ իմ համոզմունքով.

- Մարդս ամենաահավոր կենդանի էակն է ողջ բնության մեջ: Թերևս ոչ մի կենդանի ընդունակ չէ ոչնչացնել սեփական տարատեսակը (չհաշված առանձին բացառություններ), և այն էլ՝ մասսայաբար, բացի մարդուց:

- Մարդկությունը, իր ճղճիմ բարքերի հետ զուգահեռ, կերտել է նաև բարոյական և հարգանքի արժանի բարքեր: Դրանցից մեկով՝ խստագույնս քննադատվում են պատերազմները՝ նույն երկրի մեջ՝ նույն ազգության շրջանակներում: Դրա տարբերակներից մեկն էլ՝ «եղբայրասպան պատերազմ» են կոչել: Չնայած՝ առանձին դեպքերը (ոչ մասսայական) համարվում են՝ ուղղակի հանցագործություններ և դատապարտելի:

- Այնուամենայնիվ՝ մարդ արարածը արյան մշտական անհագ ծարավ ունի, և պետք էր հորինել դրույթներ, որոնց շրջանակներում կարելի լիներ մասնակի լրացնել այդ ծարավը՝ առանց համընդհանուր հրեշի, կամ «մանյակ»-ի պիտակ ձեռք բերելու: Հորինվեցին սահմաններ, երկրներ: Նույն ազգությունը բաժանվեց բազում մասերի (ասենք՝ Սլավոնները, Լատինացիները, Գերմանակ ցեղերը, Պարթևները և այլն), որպեսզի հնարավոր լինի կոտորել միմյանց, և այն էլ՝ մասսայաբար՝ առանց հետագա ավելորդ հասարակական քննադատությունների արժանանալու:

- Եվ այդպես, արհեստականորեն, ստեղծվեցին «մահանա»-ներ, թե ինչու պետք է պատերազմել՝ ախար նրանք, ուրիշ ազգություն են, ուրիշ երկիր են, և, վերջապես, ուրիշ կրոն են դավանում…

Նման հարցերը բազմազան են ու անընդհատ հանդիպում են ինձ ամենատարբեր պահերի ու պատասխան ակնկալում: Ասելով` կարծրացած դոգմաներ, ես հենց նկատի ունեմ որոշակի կարծրատիպերի շրջանակներում գոյություն ունեցող պատասխանների շարք, որը մենք ստանում ենք մեր մոր կաթի հետ եւ այդպես շարունակ ողջ կյանքի ընթացքում, ու շպրտում ենք, երբ հարց է հնչում, առանց երկար մտածելու` իսկ պատասխանում է իրականում մեր պատասխանն այդ հարցին, թե ոչ? Մեզ ասել են` պատասխանում է, ուրեմն պատասխանում է:

Դուք ինձ ցիտեցիք այդ շարքից մի քանի տողեր, առանց ենթադրելու, որ ախր այդ ցուցակը, արդեն երեսուն տարի է ես էլ եմ կրում իմ մեջ: Հարցը ռեալ պատասխանների մասին է, իսկ դրանք ազգային պատասխանադարաններում չկան, ես փնտրել եմ: Ոչ միայն ես եմ փնտրել:
Ուստի հարկ է արդեն բարձրանալ հաջորդ հարկ, թե չէ?

Ես ինքս, շատ դեպքերում, հակառակվում եմ նման «ընդունված պատասխաններ»-ի դեմ: Դրանց մեջ գոյություն ունեն նաև այնպիսիք, որոնց հետ ես համաձայն չեմ, բայց գոյություն ունեն նաև այնպիսիք, որոնց ես կողմ եմ երկու ձեռքով:

Եվ չի էլ կարելի պնդել, որ այն ինչ համարվում է ընդունված շատ Հայերի կողմից, և դրան հետևում են համարյա թե բոլորը, ուրեմն՝ դա վերջին ատյանի ճշմարտությունն է: Միծտ էլ կարելի է փնտրել բացատրություններ այս կամ այն երևույթի շուրջ և նոր միայն համաձայնել: Ձեր օրինակը, ինձ համար, հենց այդպիսին էր, և կարևոր չէ՝ դու բացատրում ես այն ինքդ քեզ համընդհանուր արժեքները մեջ բերելով (որոնց արդեն համաձայն ես), թե սեփական բառերով:

Սա իմ կարծիքն է