Ես հայացքով թույլ տվի շանս, և նա ագահությամբ բերանեց քաղցրավենին ու բարեկամաբար սկսեց պոչով ավլել գետինը։ Աղջիկը համարձակություն ստանալով՝ սկսեց շոյել նրա գլուխը, և այդ պահին ես նրա դեմքին առաջին անգամ լուսաշող մի ժպիտ նկատեցի ու աչքերում գգվանք։ Կարծես կանաչ–թավշե բլրին արևածագի ուրախ շողեր խաղացին, կարծես ժպտաց ինքը՝ Ղազախի մայիսյան առավոտը։ Խիստ ու մռայլ այդ դեմքը այնպես պայծառ շողաց դեպի այդ կենդանին ունեցած սիրուց, որ մի պահ մնացի հիացմունքից ապշած այդ արտասովոր գեղեցկության առաջ։ Ապա հաջորդ վայրկյանին սոսկալի մի միտք, անբացատրելի մի խանդ շամփրեց ուղեղս, «Մի՞թե իմ մեծ սիրով այս շան չափ էլ ուշադրության չարժանացա…»
Այդ տարօրինակ մտքից ինձ թվաց թե սիրտս կանգ առավ, աշխարհ գլխիս պտույտ եկավ և խելահեղ մի ցասումով բռնված, ես հրացանը վզիցս հանեցի տենդագին ու որոտացի ահավոր ձայնով.
— Հեռացե՛ք…
Ու կրակեցի իմ մանկության ընկերոջ, իմ սիրելի շան ճակատին….
Ապա խելագարի վազքով սլացա դեպի անտառ, նետվեցի թփերի մեջ և երեսս խոնավ հողին քսելով՝ դառնագին ու անզուսպ հեկեկացի։
Ես կրակ ել էի իմ առաջին սիրո վրա ու նրա ողբերգական մահն էի ողբում՝ իմ պատանեկան անարատ հոգու ամբողջ ուժով։
Իմ գիժ, իմ գիժ պատանեկություն, որ մեր ջրվեժների նման փրփրադեզ էիր ու մեր եղնիկների նման թեթևասույր։ Հորդացած գարնան ջրերի նման զգացմունքներս դուրս էին գալիս իրենց ափերից ու արմատահան անում–տանում եզերքին բուսած ծառ ու ծաղիկ, կանաչ ու թուփ։ Բողար ջան, մայիսի շաղոտ լուսաբացի և աշնան անձրևոտ գիշերների իմ ընկեր։ Դու էլ զոհ գնացիր իմ գիժ զգացմունքների գիժ հորդումին։ Ու ինձ թվում է, որ նրան զոհ գնաց և իմ աոաջին սերը, որ փթթում էր շա՜տ վտանգավոր տեղ— իմ հոգու լեռնային հեղեղատի ափին…


Այդ դեպքից քսան տարի անցավ; Հորդացած ջրերը հանդարտվեցին և ես դարձա չափավոր ու խոհուն։ Կյանքը խուզեց երևակայությանս թևերը և նա այլևս չի ճախրում ամպերից վեր,— նա ներքևում է— երկրի վրա…
Ու այժմ ես հաճախ եմ հարցնում ինքս ինձ՝ «Մի՞թե ես որևէ կայծ չեմ առաջ բերել այդ աղջկա հոգում»։ Ու հարցնում եմ ինքս ինձ՝ «Տեսնես, կարեկցության մի շող գոնե անցա՞վ նրա հոգով— կարեկցություն ոչ թե սպանվողի, այլ իմ նկատմամբ,— չէ որ նա հասկացավ, անշուշտ հասկացավ, որ ես կրակում եմ ի՛մ սրտին և ե՛ս եմ կարեկցության արժանի իմ փոթորկվող հոգով…»
Ու մեկ էլ հարցնում եմ՝ «Կա՞ արդյոք նա, հիշո՞ւմ է ինձ»…
Ինչ վերաբերում է ինձ, ես եռանդով վանում եմ նրա հիշատակն իմ սրտից ու ինչքան եռանդով եմ վանում, այնքան պայծառ է կանգնում նա իմ մանկության օրերի հուշերում։
...Վերջերս Երևանում ես երբեմն հանդիպում եմ մի անծանոթ տիկնոջ։ Կլոր երեսով, թուխ աչք-ունքով, փարթամ իրանով գեր մի կին է դա։ Քայլվածքը նախկին վեհության կնիքն ունի, սիրուն աչքերը մռայլ են ու թախիծով լի։ Ես ժպիտ չեմ տեսել այղ տիկնոջ դեմքին։ Չնայած դրան նա բավական հետաքրքրական է և ինչ-որ հմայք ունի,— թաքուն, անհասկանալի հմայք,— դժվարանում ես որոշել այդ հմայքի աղբյուրը։
Բարեկամուհիս ինձ ծանոթացրեց նրան։
— Ես վաղուց գիտեմ ձեզ,— ասաց տիկինը գրեթե անտարբեր։
— Որտեղի՞ց։
— Կյանքից… գրքերից…. հետո՝ մենք հայրենակիցներ ենք։
— Բայց ես ձեզ չեմ տեսել։
— Դե դուք բարձունքում եք, մենք ստորոտում... դուք մեզ համար տեսանելի եք, մենք ձեզ համար ոչ։
Նրա պատասխանն ինձ կոպիտ թվաց։ Բայց նա մի փոքր իրավացի է,— ո՜ւր է մնացել ծակ տրեխներով նախկին տավարածը...
— Դուք ձորում էիք մեզ հետ։ Ապա հանկարծ հետ թողիք մեզ, անցաք, —հևիհև դեպի կատարն էիք շտապում, — ի՞նչ էր պատահել ձեզ, — հարցրեց նա խուզարկու հայացքով ինձ զննելով։
Ինչ որ խորհրդավոր էր խոսում այդ տիկինը։
—- Շատ բան էր պատահել... Պատահել էր այն, որ այլևս ստորոտում մնալ չէր կարելի, որովհետև վեր գնացողները և՛ արհամարհանքով էին ցած նայում, և՛ երբեմն էլ քար էին գլորում դեպի ցած...
Տիկինը դեմքը խոժոռեց, հանդիմանանքով նայեց ինձ և կտրուկ պատասխանեց.
— Դա ճիշտ չէ…
Բայց ո՞վ է նա, ո՞րտեղից գիտե, թե ինչ եմ ակնարկում ես...
Իր սենյակում ես նայում էի սեղանին դրված ալբոմը։ Եվ ահա այնտեղ հանկարծ ես գտա նրա լուսանկարը և անակնկալից այլայլվեցի։ Ահա կանգնած է նա բարակիրան, իր գեղանի հասակով, սև աչքերով, փարթամ հյուսերը կախ։ Ես նայեցի գեր, կլոր դեմքով տիկնոջը և նրա աչքերը ինձ անչափ ծանոթ թվացին,— կարծես այս տիկինը նրա հարազատ մայրն է կամ ավագ քույրը։ Ես թափով վեր ելա ու գրեթե գոչեցի.
— Դուք նա՞ եք….
Նա ժպտաց և ես երկրորդ անգամ տեսա նրա ժպիտը,— կարծես մռայլ ամպի քողը ետ քաշվեց և թույլ ճառագեց աշնանամուտի արևը։
— Այո, նա՛ եմ… զարմանում եմ, որ չճանաչեցիք։
— Ախր շատ եք փոխվել… միայն աչքերը... այո, նույնն են։
Ես կարկամած զննում էի նրան, հետզհետե հիշողությանս մեջ վերակենդանանում էր քսան տարի առաջ կորցրածս թանկագին էակը և նմանությունը հետզհետե մեծանում։
— Այո, նա եք.… Բայց շա՜տ տարբեր եք նրանից… Նա շատ հպարտ էր, հինգ տարի ես սիրեցի նրան և նրա մի բառին,նրա մի հայացքին անգամ չարժանացա... արտասանեցի ես ցավով ու խուլ բողոքի շեշտով։
Տիկինը ժպտաց, շառագունեց և ասաց ջերմությամբ.
— Դուք իզուր սպանեցիք ձեր շանը… դուք առիթ չունեիք նրան նախանձելու, որովհետև... որովհետև ես ձեզ իրոք սիրում էի… Ես այն ձե՛զ էի շոյում, ձե՛զ էի գուրգուրում... դուք այդ չհասկացաք...
Ասաց ու խոստովանությունից խիստ կարմրեց։
Ես ցավից խորը հառաչ արձակեցի և ինձ թվաց, թե իմ ողջ էությունը լցվեց անհուն ափսոսանքով։ Ափսոսանք, սրտամորմոք ափսոսանք իմ իզուր կործանված առաջին սիրո համար, իմ կորցրած Բողարի համար և մեր անցած-գնացած ջահելության համար….
Իմ գիժ, իմ գիժ ջահելություն, որ երազուն էիր ու խաղաղ՝ Ղազախի ամռան աստղազարդ գիշերի պես, ու սանձակոտոր՝լեռնային հեղեղի նման...