Նայել RSS հոսքը

Ձեռի հետ

Իռլանդերենը որպես մեռնող լեզու

Գնահատական. 4 ձայն, 4.75 ընդհանուր:
Երբ օտարալեզու դպրոցների վերաբացման շուրջ աղմուկ բարձրացավ, բոլորը վազեցին ու մյուս երկրների օրինակները սկսեցին փնտրել: Ես էլ ընտրեցի Իռլանդիան, որտեղ երկու պետական լեզու կա, որոնցից մեկը՝ իռլանդերենը, որը կանգնած է մեռնելու վտանգի առաջ:

Իռլանդերենը երեք գելական լեզուներից մեկն է: Մյուս երկուսը շոտլանդերենը և Մեն կղզու գաելերենն է: Չնայած սրանք էլ շատ պայծառ վիճակում չեն, բայց կուզենայի կենտրոնանալ իռլանդերենի վրա. լեզու, որը պետական կարգավիճակ ունի, սակայն ըստ UNESCO-ի գնահատման հայտնվել է անհետացող լեզուների ցանկում: UNESCO-ն մեռնող լեզուները բաժանել է հինգ մակարդակի: Իռլանդերենը երկրորդ մակարդակում է, այսինքն՝ երեխաները տանն այլևս չեն սովորում որպես մայրենի լեզու: Անգլերենն արդեն գերակշռող է դարձել:

Փորձենք հասկանալ, թե ինչու այդպես եղավ:

Հիմնական իռլանդախոս տարածքը սկսեց մարել Մեծ Սովի սկզբերի և անգլիացիների վերջին արշավանքի հետ: Ըստ անգլիացիների օրենքի, իռլանդացիները ստիպված էին սովորել և խոսել անգլերեն, երբ գործ էին ունենում պաշտոնյաների հետ: Երբ Իռլանդիայի հանրապետությունը ձևավորվեց, և անգլիացիների տիրապետության տակ մնաց միայն Հյուսիսային Իռլանդիան, կառավարությունը իռլանդերենը պաշտոնական լեզու ճանաչեց, բայց դեռ գործ էին ունենում անգլերենի հետ, որովհետև շատերը սկսել էին այդ լեզուն ավելի շատ օգտագործել: Անգլերենը Հյուսիսային Իռլանդիայի պաշտոնական լեզուն էր մինչև 1998թ., երբ նորից թույլատրեցին իռլանդերենն: Անգլերենի օգտագործումն օգնում էր նոր կառավարությանն այլ պետությունների հետ տնտեսական կապեր հաստատել:

1926թ. ավելի քան կես միլիոն իռլանդախոս կար, իսկ 1996-ին այդ թիվն իջել է մինչև 10 – 21 հազար: Նույն ժամանակահատվածում 250 հազար իսլանդախոսների թիվը չի նվազել:
Երբ իռլանդերենը պաշտոնական լեզու դարձավ, քաղաքացիական ծառայությունը հրաժարվեց այն կառավարման լեզու դարձնել՝ պնդելով, որ դա կարող է տեղի ունենալ միայն այն ժամանակ, երբ ամբողջ բնակչությունը կանցնի կրթական համակարգով և կսովորի իռլանդերեն: Հետևաբար, իռլանդական պետությունը կատարեց նույն դերը, ինչ բրիտանականը, այն է՝ իռլանդերենը ոչնչացնելը:

Մինչև վերջերս Իռլանդիայի քսանվեց մարզերում ոչ գյուղատնտեսական աշխատատեղերի խոշոր մասը կազմում էր պետական ծառայությունը, և շատերը ձգտում էին դրան: Պետական ծառայությունը հիմնականում գտնվում էր անգլախոս տարածքներում: Չնայած աշխատանքի ընդունվելու համար իռլանդերենի իմացությունը պարտադիր պայման էր, պահանջները բավական ցածր մակարդակի էին: Պետական աշխատողների մեծ մասը նույնիսկ հինգ տարեկան լեզվի կրողի չափ իռլանդերեն չգիտեր: Երբ աշխատանքի ընդունման արգելքը հաղթահարվում էր, շատերն այլևս երբեք չէին օգտագործում լեզուն: Մյուս կողմից, պետական աշխատանք գտնելու և այնտեղ մնալու համար նրանք, ում մայրենի լեզուն իռլանդերենն էր, պետք է գերազանց անգլերեն իմանային, որպեսզի կարողանային գործ ունենալ պաշտոնյաների հետ:

Նույնիսկ նրանք, ովքեր շարունակում են ապրել իռլանդախոս տարածքներում, գտնվում են անգլերեն խոսելու տնտեսական ճնշման տակ: Պետության աջակցությամբ այս վայրերում 70-ականներին ստեղծված աշխատատեղերը մեծացրին այդ ճնշումը: Իռլանդախոսներին բերեցին աշխատելու այնպիսի միջավայրերում, որտեղ պետք է անգլերենն օգտագործեին հաճախորդների, աշխատակիցների և ղեկավարների հետ հաղորդակցվելիս: Սա աղետ էր լեզվի համար:

Երբ իռլանդախոսները հանդիպում են անգլախոսների, անկախ իրենցից անցնում են անգլերենի: Սա բնական է, որովհետև բոլոր իռլանդախոսները գերազանց անգլերեն գիտեն, բայց շատ քիչ անգլախոսներ կարող են իռլանդերենով նորմալ հաղորդակցվել: Նրանք, ովքեր եղել են ոչ անգլախոս երկրներում, նույն երևույթը նկատած կլինեն. անգլերեն իմացողները ձեզ հետ անգլերեն կխոսեն: Սա խնդիր չէ այդ երկրներում, քանի որ նրանց բնակչության մեծ մասը հազվադեպ է հանդիպում անգլախոսների: Բայց քայքայիչ է իռլանդախոս համայնքների համար, քանի որ նրանց կապերը անգլախոսների հետ գնալով մեծանում է: Ուսումնասիրությունները ցույց են տվել, որ եթե միայն մեկ անգլախոս միանա իռլանդախոսների խմբին, բոլորը կանցնեն անգլերենի: Բացի ամենամեկուսացած համայնքներից, այն մարդիկ, որոնց մայրենի լեզուն իռլանդերենն է, օրվա մեծ մասն անցկացնում են անգլախոսների ընկերակցությամբ: Դպրոցների, գինետների և ամբողջական համայնքների լեզուն իռլանդերենից դարձել է անգլերենը: 1996թ. ուսումնասիրությունները պարզել են, որ իռլանդախոս տարածքների բնակիչների 40%-ը կարող է մի ամբողջ օր իռլանդերեն չխոսել, իսկ 31%-ը նույնիսկ շաբաթը մի անգամ չի օգտագործում:

Այստեղ տեսնում ենք իռլանդերենի և իսլանդերենի տարբերությունները: Իսլանդիան ֆիզիկապես մեկուսացած է, քաղաքականորեն անկախ է, և ներգաղթը շատ քիչ է: Այս ամենի շնորհիվ ձևավորվել են առանձին լեզվական համայնքներ: Սոցիալ լեզվաբանությունը հայտնաբերել է, որ մեկ լեզվական համայնքում երկու լեզու չեն կարող գոյություն ունենալ, եթե չկա տարածված բիլինգվալիզմ (երկլեզվություն՝ երկու լեզուների տիրապետում) կամ դիսգլոսիա (երբ լեզուներից յուրաքանչյուրը տարբեր նպատակներով է օգտագործվում): Սրանով է բացատրվում, որ անգլերենի տարածման հետ իռլանդերենը գոյատևեց միայն մեկուսացած և տնտեսապես հետամնաց տարածքներում: Այս վայրերի բնակիչները ձևավորել են առանձին լեզվական համայնքներ և շատ քիչ են հաղորդակցվում անգլախոս Իռլանդիայի հետ: Երբ շփումը մեծանում է, նրանք ձուլվում են անգլախոս լեզվական համայնքներին և կորցնում իրենց իռլանդերենը: Դպրոցներում լեզվի պարտադիր դասավանդումը չնպաստեց երկլեզվության տարածմանը, իսկ կառավարությունը դիգլոսիան խթանելու մտադրություն չունի: Հետևաբար, իռլանդերենը պահպանելու միակ հույսն առանձին համայնքներ ունենանալն է, որտեղ անգլերենի օգտագործումը կամ կբացառվի, կամ խիստ կսահմանափակվի: Այս համայնքի անդամները պետք է հնարավորություն ունենան վայելելու արևմտաեվրոպական ապրելակերպը: Հակառակ դեպքում նրանք կհեռանան:

Իռլանդախոսները նույնիսկ մեկ մեծ քաղաք չեն կազմում: Նրանք բնակվում են փոքր գյուղական համայնքներում են և աշխատանքով, գնումներով, զվարճանքներով, առողջապահությամբ և կրթությամբ կախված են անգլախոս քաղաքներից: Բացի դրանից, երիտասարդները շարունակում են հեռանալ այդ տարածքներից բարձրագույն կրթության, մասնագիտական գործունեության և զվարճանքի համար: Բնակչության ընդհանուր թիվը մնում է կայուն, որովհետև ներգաղթն ու արտագաղթը հավասարակշռված են, բայց դա նույնպես վնասում է լեզուն:
Բացի նրանից, որ չափահասները ստիպված են լինում իրենց առօրյայում անգլերեն խոսել, նրանց մտահոգում է նաև երեխաների բարեկեցությունը: Անհնար է դառնալ բանկիր, իրավաբան կամ այլ բարձր վարձատրվող մասնագիտություն ձեռք բերել առանց անգլերենի գերազանց իմացության: Իռլանդախոս վայրերում բնակվող ծնողները գիտեն, որ իրենց երեխաները պետք է տեղափոխվեն Իռլանդիայի անգլախոս մաս կամ անգլախոս պետություններ, եթե ուզում են լավ աշխատանք ունենալ: Հետևաբար, անգլերենը խիստ անհրաժեշտ է, իսկ իռլանդերենը փոքր գործնական նշանակություն ունի: Որոշները լեզուն կապում են աղքատության հետ: Ծնողները պատրաստ չեն իրենց երեխաների բարեկեցությունը զոհել հանուն իռլանդերենի պահպանման, հետևաբար շատերը նոր սերնդին չեն դաստիարակում իռլանդերենը որպես մայրենի լեզու օգտագործելով:

Իսկ ի՞նչ է մտածում բնակչությունը:

Ըստ հետազոտությունների արդյունքների, մասնակիցների 60%-ը համաձայն է, որ Իռլանդիան Իռլանդիա չի լինի առանց իռլանդախոսների, 66%-ը գտնում է, որ իսկական իռլանդացին չի կարող իռլանդերենի պահպանմանը դեմ լինել, 70%-ը նշել է, որ կառավարությունը պետք է իռլանդական դպրոցներ ստեղծի այնտեղ, որտեղ հանրությունը դրա կարիքն ունի:

Մի երիտասարդ իռլանդացու հարցնում են, թե արդյոք որևէ աղջկա պարի կհրավիրի, իռլանդերեն, նա պատասխանել է. «Չի դզի»:

Էսքան երկար բարակ գրելուց հետո ուզում եմ համեմատել մեզ հետ: Ժամանակին ռուսերենն էր այսպես կուլ տալիս հայերենին, բայց անկախանալուց հետո ունեցանք մեկ պետական լեզու, ինչի շնորհիվ հայերենն ապրեց: Իսկ օտարալեզու դպրոցների վերաբացման հետևանքը կլինի այն, որ մի հիսուն տարի հետո հայ երիտասարդին «չի դզի» աղջկան հայերեն խոսելով պարի հրավիրել: 

Ուղարկել «Իռլանդերենը որպես մեռնող լեզու"» Digg-ին Ուղարկել «Իռլանդերենը որպես մեռնող լեզու"» del.icio.us-ին Ուղարկել «Իռլանդերենը որպես մեռնող լեզու"» StumbleUpon-ին Ուղարկել «Իռլանդերենը որպես մեռնող լեզու"» Google-ին

Պիտակներ: ոչ մի Խմբագրել պիտակները
Կատեգորիաներ
Առանց կատեգորիայի

Մեկնաբանություն

  1. Չամիչ-ի ավատար
    Ապրես, ի դեպ, երկիր մեդիայով, օտարալեզու դպրոցներին վերաբերող հաղորդման ավարտից հետո լսեցի քո խոսքը: Շատ լավ էր:
    Ուրախ եմ, որ քո պես ակտիվիստները քիչ չեն:
  2. StrangeLittleGirl-ի ավատար
    Շնորհակալ եմ
  3. Պանդուխտ-ի ավատար
    Եթէ միայն 10-15 հազար խօսող է մնացել, ուրեմն հոգեվարքն է ապրում ու պիտի մեռնի:
    Իռլանդիան անգլիական երկիր է, Անգլիայից (Բրիտանիա) դուրս:
  4. StrangeLittleGirl-ի ավատար
    Հա, անգլիական երկիր, որի բնիկներն անգլիացիներ չեն:
  5. Ռուֆուս-ի ավատար
    Բյուր ջան, շատ հետաքրքիր էր, մենակ թե ոչ թե.

    Իռլանդերենը երեք գելական լեզուներից մեկն է:
    այլ գաելական
  6. Պանդուխտ-ի ավատար
    Celtic
    Կելտական
  7. StrangeLittleGirl-ի ավատար
    Ռուֆ, հատուկ նայել եմ բառարանում: Գելական լեզու, բայց գաելերեն: Չգիտեմ՝ ինչու ա տենց, բայց հաստատ տենց ա:

    Պանդուխտ, խոսքը կելտականի մասին չէ:
  8. Ռուֆուս-ի ավատար
    հա՞ տարօրինակ ա... Գելականը իմ մոտ գայլերի հետ ա ասոցիացվում
  9. StrangeLittleGirl-ի ավատար
    Ինձ մոտ էլ նենց ոչինչ: Ի՞նչ իմանաս, կարող ա գայլերի հետ կապ են ունեցել
  10. Պանդուխտ-ի ավատար
    Ստուգեցի:
    Իռլանդերէնը պատկանում է Հնդեւրոպական լեզուաընտանիքի Կելտական լեզուների գաելական խմբին:
    «Հայոց Լեզուի Պատմութիւն»- Գ. Ջահուկեան