Գոռ Ջան - Հայ
26.03.2007, 15:28
Առավոտյան ,դեռ լույսը չբացված , քաղաքում հնչեց տագնապի ազդանշանը:
Մարդկանց ստվար մի խումբ լուռ շարժվեց դեպի կենտրոնական հրապարակ:
Բոլորը լուռ էին ու մռայլ և լռության մեջ լսվում էր միայն շոգեքարշի տագնապալից հռնդյունը: Հրապարակի կենտրոնում զինամթերքի դատարկ արկղերից բեմահարթակի նման մի բան էր կառուցված, որը հսկում էին մի քանի երիտասարդ` զինվորական համազգեստով:
Հարթակին մոտեցող խումբը բաժանվեց երկու մասի` տղամարդիկ շարժվեցին դեպի հարթակը ,իսկ քիչ հեռու կանգնած մնացին կանայք երեխաների հետ:
_Բոլորն այս կողմ, արագ, մենք ժամնակ չունենք_հնչեց հարթակի կողմից:
Կանչողը սպիտակամորույս մի ծերունի էր `առնական ու թիկնեղ,բազմաթիվ մարտերում կոփված ահասարսուռ, բրոնզագույն հայացքով : Նա կանգնած էր հարթակի վրա, հագին իր հին զինվորական հագուստն էր, իսկ կուրծքը զարդարում էին բազմաթիվ շքանշանները, որ ստացել էր անհամար մարտերում ցուցբերած արիության համար:
Ներքևում կանգնած զինվորը գեներալին մեկնեց կառավարական կնիքով մի թուղթ:
Ծերունին առանց շտապելու քանդեց կնիքը , բացեց թուղթը, ու դեմքին լրացուցիչ հպարտություն հաղորդելով կարդաց.
_Ազատ ու անկախ երկրի անկախ քաղաքացիներ, մեր երկրի արի զավակներ, իմ քաջ մարտիկներ, մեր ողջ պատմության ընթացքում մենք եղել ենք խաղաղասեր ու բարեկամ ժողովուրդ, եղել ենք արդար ու աշխատավոր, ու եղել ենք ազատ ինչպես թռչուն օդում, բայց այսօր անգութ ու վայրագ թշնամին ուրանալով մեր բազմամյա բարեկամությունը ոտնատակ է տալիս մեր հողերը այրելով ու ոչնչացնելով ամեն ինչ, ինչ հանդիպում է նրանց ճանապարհին: Եթե մենք պատասխան հարված չհասցնենք, շուտով մեր երկիրը կծածկվի արյունով ու հավերժական մոխրով : Կոչ եմ անում ձեզ ,հանուն ձեր կանանց ու երեխաների, հանուն ձեր ծնողների, հանուն ձեր պատվի ու հայրենիքի, ի զեն բոլորդ, ի զեն իմ արծիվներ, և թող թշամին հասկանա ,որ մեր ազգը ծնկի չի գա ստոր թշնամու դավադիր հարվածից:
Վերջացնելով խոսքը, ծերունին հոգոց հանեց, ու թուղթը գրպանը դնելով ցած իջավ հարթակից: Ծանր քայլերով մոտեցավ հերթապահներին ու կարգադրություններ անելուց հետո քայլեց դեպի շոգեքարշը:
Զինվորներից յուրաքանչյուրը ստանալով իր զենքն ու պարենի չափաբաժինը քայլեցին դեպի վագոնները: Հրապարկում իրարանցում սկսվեց: Հնչեց շոգեքարշի շչակը, որը մեկնում էր ազդարարում: Բոլորը վազում էին դեպի վագոնները, իրենց սիրելիներին,որդիներին, հայրերին ու ամուսիններին հրաժեշտ տալու, ոմանք արցունքն աչքերին վերջին օրհնությունն էին տալիս զավակներին ,այլևս հույս չուննալով նրանց տեսնելու, ոմանք էլ աղերսող հայացքով նայում էին հեռացողների հետևից խնդրելով անպայման վերադառնալ, իսկ փոքրիկները , որ մինչ այդ անհոգ վազվզում էին , վախից քարացած , զարմացած աչքերով հետևում էին այդ ամենին, ավելի փոքրերը աղմուկից սարսափած լաց էին լինում ու ամեն կերպ աշխատում էին պատսպարվել մոր գրկում:
Շուտով այդ ամենն ավարտվեց, էշելոնը շարժվեց, հետևում թողելով մշուշոտ ու մռայլ քաղաքը: Ամբոխը քիչ քիչ ցրվեց, մի մասը տուն վերադարձան, մյուսները գնացին իրենց առօրյա հոգսերով:
եներալ Ավագյանը վագոնից վագոն անցնելով լրացնում էր ցուցակները, համոզվելու համար ,որ բոլորն են ներկայացել:Հասան վերջին վագոն:Ավագյանը մռայլվեց, կանգ առավ դռան առջև, կարծես վախենալով ներս մտնել, ինչ որ բան նրան հետ էր պահում, տարօրինակ մի զգացողություն :Մի րոպե լուռ մտածելուց հետո ուշքի եկավ, ու բացելով դուռը ներս մտավ: Կարճ լռությունից հետո բացեց ցուցակը ու սկսեց կարդալ անունները, միաժամանակ հայացքը չհեռացնելով դիմացի նստարանի մոտ կանգնած երիտասարդից, որը ի տարբերություն մյուսների հագին ուներ քաղաքացիական հագուստ, իսկ կողքից կարաբինի փոխարեն հին որսորդական հրացան էր կախված : Հասնելով վերջին , թեև առանց զարմանքի , բայց ակնհայտ հուզմունքով կանգ առավ գրիչով ավելացված մի ազգանվան վրա: Ծերունին խոժոռվեց, դեմքին կնճիռներ երևացին, կոկորդը սեղմվեց, ու խոշոր զույգ աչքերը`այն աչքերը, որ այդքան դաժանություն ու մահ էին տեսել, հանկարծ արցունքով լցվեցին: Նա մոտեցավ պատուհանին, քարացած հայացքով մի պահ կանգ առավ,հետո կտրուկ շրջվեց, ուղղեց համազգեստը, ու նորից իր խրոխտ դիրքը ընդունելով կարդաց.
_Քաղաքացի Ավագյան, իրերը տեղավորելուց հետո շտապ անցեք իմ աշխատասենյակ:
Ու այլևս չդիմանալով, արագ դուրս եկավ վագոնից:
Քիչ անց աշխատասենյակի դուռը թակեցին:
_Կարելի± է պարոն Ավագյան:
_Մտեք,_աշխատելով թաքցնել հուզմունքը , պատասխանեց գեներալը:
_Ձեր հրամանով Ավագյանը ներկյացավ:
եներալը բարձրացրեց հայացքը: Թեև ջանում էր հանգիստ երևալ, սակայն աչքերը նրան մատնում էին: Հոգին տակնուվրա էր լինում, սրտի զարկերը արագացել էին, շնչառությունը արագացել էր իսկ ձեռքերը……. նրա պողպատի պես ամուր ձեռքերը դողում էին: Մի կերպ ուժերը լարելով, որքան հնարավոր էր խիստ տոնով շարունակեց.
_Դուք գիտակցու±մ եք ,որ խախտել եք օրենքը±: Ձեր անունը ցուցակներում չկա: Ինչո±վ եք բացատրում ձեր ներկայությունն այստեղ:
_Թույլ տվեք…
_Ինչ գործ ունեք այստեղ, սատանան ձեզ տանի,_այևս չդիմանալով բացականչեց գեներալը:
_Ես….
_Դուք ի±նչ: Փորձում եք արդարանա±լ: Օրենքները բոլորի համար են:
_Բայց…
_Ոչինչ չեմ ուզում լսել տեղ հասնելուն պես ես ձեր մասին կտեղեկացնեմ զիվորական տրիբունալին:
_Պարոն:
_Վերջ ասացի, գրողը ձեզ տանի,_երիտասարդի աչքերին մեջ նայելով բղավեց գեներալը:
_Ձեր թույլտվությամբ:
ենեալին պատվի առնելով, Ավագյանը շրջվեց դեպի դուռը:Մի պահ կանգ առավ, լռություն տիրեց:
_Ինչու թողեցիր ընտանիքդ,_հանկարծ հանգիստ տոնով խոսեց գեներալը,_գիտակցու±մ ես, որ կարող ես չվերադառնալ այլևս, ի±նչ կլինի էդ դեպքում, ո±վ տիրություն կանի նրանց, ի±նչ ես ասել կնոջդ, ի±նչ ես խոստացել փոքրիկին, ուզում ես ո±րբ մեծանա ինչ է:
Սպառնալից շարժումով նետվեց դեպի հեռացող երիտասարդը, բայց մի ակնթարթ հետո նրանց հայացքները հանդիպեցին, ու ծերունու օդում քարացած ձեռքը անզոր կախ ընկավ:Արցունքները գլորվեցին ծերունու աչքերից, այլևս չկարողացավ իրեն զսպել:
_Հայրիկ….
_Որդիս…
Ու ամուր գրկելով իրար ծեր զինվորն ու որդին ազատություն տվեցին հույզերին, թոթափելով տարիների կարոտն ու հոգու դառնությունը…
_Ե±րբ վերադարձար :
_Մի ամիս առաջ:
_Իսկ ընտանի±քդ:
_Մոսկվայում են, ապահով են: Ընկերս հոգ կտանի:
_Ինչու± եկար:
_Հայրի’կ:
_Ներիր տղաս, հիմար հարցեր եմ տալիս: Հասկացիր ինձ, ի սեր աստծո, ինքդ էլ հայր ես:
Ամբողջ գիշեր զրուցեցին: Պատմեցին տարիների հետ եկած ու գնացածը, իրենց գլխով անցածն ու եղածը: Ուրախացան ու տխրեցին հիշելով քաղցր անցյալն ու գիտակցելով դառը իրականությունը: Արդեն լուսանում էր, դուռը թակեցին:
Ներս մտավ ամուր կազմվացքով , կոկիկ հարդարված արտաքինով, բարձրահասակ սերժանտը.
_Պարոն գնդապետ, թույլ տվեք զեկուցել, երրորդ էշելոնը նշված ժամին կայանեց նշանակված վայրում: Հերթափոխի ընթացքում արտակարգ պատահարներ չեն գրանցվել:
_Ազատ եք:
Նախաճաշից հետո սկսվեց լարված աշխատանքը: Զինամթերքը մինչև կեսօր պիտի տեղափոխեին սահմանամերձ զորամաս: Դաշտի երկայնքով ձգվող զինվորների շարքը արագ արագ առանց կանգ առնելու, միմյանց փոխանցելով տեղափոխում էին ծանր արկղերը , իսկ սանիտարներն ու խոհարարները անցնելով շարքի երկայքով հետաքրքրվում էին զինվորների ինքնազգացողությամբ և բաժանում ուտելիքի օրաբաժինը:Ամենուր եռուզեռ էր, բոլորն աշխատում էին որքան հնարավոր է արագ վերջացնել տանջալից աշխատանքը և պատսպարվել տաք վրաններում: Ցուրտ ու ձնախառը քամին ուժասպառ եր անում զինվորներին, իսկ առատ ձյունը դժվարացնում էր նրանց գործը , նորանոր արգելքներ ստեղծելով նրանց համար:
Մարդկանց ստվար մի խումբ լուռ շարժվեց դեպի կենտրոնական հրապարակ:
Բոլորը լուռ էին ու մռայլ և լռության մեջ լսվում էր միայն շոգեքարշի տագնապալից հռնդյունը: Հրապարակի կենտրոնում զինամթերքի դատարկ արկղերից բեմահարթակի նման մի բան էր կառուցված, որը հսկում էին մի քանի երիտասարդ` զինվորական համազգեստով:
Հարթակին մոտեցող խումբը բաժանվեց երկու մասի` տղամարդիկ շարժվեցին դեպի հարթակը ,իսկ քիչ հեռու կանգնած մնացին կանայք երեխաների հետ:
_Բոլորն այս կողմ, արագ, մենք ժամնակ չունենք_հնչեց հարթակի կողմից:
Կանչողը սպիտակամորույս մի ծերունի էր `առնական ու թիկնեղ,բազմաթիվ մարտերում կոփված ահասարսուռ, բրոնզագույն հայացքով : Նա կանգնած էր հարթակի վրա, հագին իր հին զինվորական հագուստն էր, իսկ կուրծքը զարդարում էին բազմաթիվ շքանշանները, որ ստացել էր անհամար մարտերում ցուցբերած արիության համար:
Ներքևում կանգնած զինվորը գեներալին մեկնեց կառավարական կնիքով մի թուղթ:
Ծերունին առանց շտապելու քանդեց կնիքը , բացեց թուղթը, ու դեմքին լրացուցիչ հպարտություն հաղորդելով կարդաց.
_Ազատ ու անկախ երկրի անկախ քաղաքացիներ, մեր երկրի արի զավակներ, իմ քաջ մարտիկներ, մեր ողջ պատմության ընթացքում մենք եղել ենք խաղաղասեր ու բարեկամ ժողովուրդ, եղել ենք արդար ու աշխատավոր, ու եղել ենք ազատ ինչպես թռչուն օդում, բայց այսօր անգութ ու վայրագ թշնամին ուրանալով մեր բազմամյա բարեկամությունը ոտնատակ է տալիս մեր հողերը այրելով ու ոչնչացնելով ամեն ինչ, ինչ հանդիպում է նրանց ճանապարհին: Եթե մենք պատասխան հարված չհասցնենք, շուտով մեր երկիրը կծածկվի արյունով ու հավերժական մոխրով : Կոչ եմ անում ձեզ ,հանուն ձեր կանանց ու երեխաների, հանուն ձեր ծնողների, հանուն ձեր պատվի ու հայրենիքի, ի զեն բոլորդ, ի զեն իմ արծիվներ, և թող թշամին հասկանա ,որ մեր ազգը ծնկի չի գա ստոր թշնամու դավադիր հարվածից:
Վերջացնելով խոսքը, ծերունին հոգոց հանեց, ու թուղթը գրպանը դնելով ցած իջավ հարթակից: Ծանր քայլերով մոտեցավ հերթապահներին ու կարգադրություններ անելուց հետո քայլեց դեպի շոգեքարշը:
Զինվորներից յուրաքանչյուրը ստանալով իր զենքն ու պարենի չափաբաժինը քայլեցին դեպի վագոնները: Հրապարկում իրարանցում սկսվեց: Հնչեց շոգեքարշի շչակը, որը մեկնում էր ազդարարում: Բոլորը վազում էին դեպի վագոնները, իրենց սիրելիներին,որդիներին, հայրերին ու ամուսիններին հրաժեշտ տալու, ոմանք արցունքն աչքերին վերջին օրհնությունն էին տալիս զավակներին ,այլևս հույս չուննալով նրանց տեսնելու, ոմանք էլ աղերսող հայացքով նայում էին հեռացողների հետևից խնդրելով անպայման վերադառնալ, իսկ փոքրիկները , որ մինչ այդ անհոգ վազվզում էին , վախից քարացած , զարմացած աչքերով հետևում էին այդ ամենին, ավելի փոքրերը աղմուկից սարսափած լաց էին լինում ու ամեն կերպ աշխատում էին պատսպարվել մոր գրկում:
Շուտով այդ ամենն ավարտվեց, էշելոնը շարժվեց, հետևում թողելով մշուշոտ ու մռայլ քաղաքը: Ամբոխը քիչ քիչ ցրվեց, մի մասը տուն վերադարձան, մյուսները գնացին իրենց առօրյա հոգսերով:
եներալ Ավագյանը վագոնից վագոն անցնելով լրացնում էր ցուցակները, համոզվելու համար ,որ բոլորն են ներկայացել:Հասան վերջին վագոն:Ավագյանը մռայլվեց, կանգ առավ դռան առջև, կարծես վախենալով ներս մտնել, ինչ որ բան նրան հետ էր պահում, տարօրինակ մի զգացողություն :Մի րոպե լուռ մտածելուց հետո ուշքի եկավ, ու բացելով դուռը ներս մտավ: Կարճ լռությունից հետո բացեց ցուցակը ու սկսեց կարդալ անունները, միաժամանակ հայացքը չհեռացնելով դիմացի նստարանի մոտ կանգնած երիտասարդից, որը ի տարբերություն մյուսների հագին ուներ քաղաքացիական հագուստ, իսկ կողքից կարաբինի փոխարեն հին որսորդական հրացան էր կախված : Հասնելով վերջին , թեև առանց զարմանքի , բայց ակնհայտ հուզմունքով կանգ առավ գրիչով ավելացված մի ազգանվան վրա: Ծերունին խոժոռվեց, դեմքին կնճիռներ երևացին, կոկորդը սեղմվեց, ու խոշոր զույգ աչքերը`այն աչքերը, որ այդքան դաժանություն ու մահ էին տեսել, հանկարծ արցունքով լցվեցին: Նա մոտեցավ պատուհանին, քարացած հայացքով մի պահ կանգ առավ,հետո կտրուկ շրջվեց, ուղղեց համազգեստը, ու նորից իր խրոխտ դիրքը ընդունելով կարդաց.
_Քաղաքացի Ավագյան, իրերը տեղավորելուց հետո շտապ անցեք իմ աշխատասենյակ:
Ու այլևս չդիմանալով, արագ դուրս եկավ վագոնից:
Քիչ անց աշխատասենյակի դուռը թակեցին:
_Կարելի± է պարոն Ավագյան:
_Մտեք,_աշխատելով թաքցնել հուզմունքը , պատասխանեց գեներալը:
_Ձեր հրամանով Ավագյանը ներկյացավ:
եներալը բարձրացրեց հայացքը: Թեև ջանում էր հանգիստ երևալ, սակայն աչքերը նրան մատնում էին: Հոգին տակնուվրա էր լինում, սրտի զարկերը արագացել էին, շնչառությունը արագացել էր իսկ ձեռքերը……. նրա պողպատի պես ամուր ձեռքերը դողում էին: Մի կերպ ուժերը լարելով, որքան հնարավոր էր խիստ տոնով շարունակեց.
_Դուք գիտակցու±մ եք ,որ խախտել եք օրենքը±: Ձեր անունը ցուցակներում չկա: Ինչո±վ եք բացատրում ձեր ներկայությունն այստեղ:
_Թույլ տվեք…
_Ինչ գործ ունեք այստեղ, սատանան ձեզ տանի,_այևս չդիմանալով բացականչեց գեներալը:
_Ես….
_Դուք ի±նչ: Փորձում եք արդարանա±լ: Օրենքները բոլորի համար են:
_Բայց…
_Ոչինչ չեմ ուզում լսել տեղ հասնելուն պես ես ձեր մասին կտեղեկացնեմ զիվորական տրիբունալին:
_Պարոն:
_Վերջ ասացի, գրողը ձեզ տանի,_երիտասարդի աչքերին մեջ նայելով բղավեց գեներալը:
_Ձեր թույլտվությամբ:
ենեալին պատվի առնելով, Ավագյանը շրջվեց դեպի դուռը:Մի պահ կանգ առավ, լռություն տիրեց:
_Ինչու թողեցիր ընտանիքդ,_հանկարծ հանգիստ տոնով խոսեց գեներալը,_գիտակցու±մ ես, որ կարող ես չվերադառնալ այլևս, ի±նչ կլինի էդ դեպքում, ո±վ տիրություն կանի նրանց, ի±նչ ես ասել կնոջդ, ի±նչ ես խոստացել փոքրիկին, ուզում ես ո±րբ մեծանա ինչ է:
Սպառնալից շարժումով նետվեց դեպի հեռացող երիտասարդը, բայց մի ակնթարթ հետո նրանց հայացքները հանդիպեցին, ու ծերունու օդում քարացած ձեռքը անզոր կախ ընկավ:Արցունքները գլորվեցին ծերունու աչքերից, այլևս չկարողացավ իրեն զսպել:
_Հայրիկ….
_Որդիս…
Ու ամուր գրկելով իրար ծեր զինվորն ու որդին ազատություն տվեցին հույզերին, թոթափելով տարիների կարոտն ու հոգու դառնությունը…
_Ե±րբ վերադարձար :
_Մի ամիս առաջ:
_Իսկ ընտանի±քդ:
_Մոսկվայում են, ապահով են: Ընկերս հոգ կտանի:
_Ինչու± եկար:
_Հայրի’կ:
_Ներիր տղաս, հիմար հարցեր եմ տալիս: Հասկացիր ինձ, ի սեր աստծո, ինքդ էլ հայր ես:
Ամբողջ գիշեր զրուցեցին: Պատմեցին տարիների հետ եկած ու գնացածը, իրենց գլխով անցածն ու եղածը: Ուրախացան ու տխրեցին հիշելով քաղցր անցյալն ու գիտակցելով դառը իրականությունը: Արդեն լուսանում էր, դուռը թակեցին:
Ներս մտավ ամուր կազմվացքով , կոկիկ հարդարված արտաքինով, բարձրահասակ սերժանտը.
_Պարոն գնդապետ, թույլ տվեք զեկուցել, երրորդ էշելոնը նշված ժամին կայանեց նշանակված վայրում: Հերթափոխի ընթացքում արտակարգ պատահարներ չեն գրանցվել:
_Ազատ եք:
Նախաճաշից հետո սկսվեց լարված աշխատանքը: Զինամթերքը մինչև կեսօր պիտի տեղափոխեին սահմանամերձ զորամաս: Դաշտի երկայնքով ձգվող զինվորների շարքը արագ արագ առանց կանգ առնելու, միմյանց փոխանցելով տեղափոխում էին ծանր արկղերը , իսկ սանիտարներն ու խոհարարները անցնելով շարքի երկայքով հետաքրքրվում էին զինվորների ինքնազգացողությամբ և բաժանում ուտելիքի օրաբաժինը:Ամենուր եռուզեռ էր, բոլորն աշխատում էին որքան հնարավոր է արագ վերջացնել տանջալից աշխատանքը և պատսպարվել տաք վրաններում: Ցուրտ ու ձնախառը քամին ուժասպառ եր անում զինվորներին, իսկ առատ ձյունը դժվարացնում էր նրանց գործը , նորանոր արգելքներ ստեղծելով նրանց համար: