Դիտել ողջ տարբերակը : տոհմի/ցեղի դերը մեր ձևավորման գործում
մարդ եղած վախտ
19.07.2023, 17:22
Կուզեի ավելի լավ պատկերացնել, թե ինչքանով ա մարդկանց համար կարևոր ու ոնց ա ազդում իմանալը իրանց տոհմի պատմությունը։
Թեման կարելի ա բացել էս հարցերով։
Ինչքանո՞վ եք տեղյակ ձեր տոհմի պատմությունից։ Օրինակ, ունե՞ք էս հարցերի պատասխաններ՝
ո՞րտեղից ա ձեր պապու պապը
ո՞նց ա հայտնվել էդ տարածքում
ի՞նչ սխրանքներ ա ձեզ հասել ձեր տոհմից, և այլն
Ձեզ ինչ֊որ բան տվե՞լ ա էդ պատմություններին ծանոթանալը։ Եթե այո, ապա՝ ի՞նչ։ Կամ եթե ծանոթ չեք, ապա ձեր կարծիքով ինչ֊որ բան կորցրե՞լ եք։
Եթե դուք ազնվականների տոհմից եք, ի՞նչ ա էդ նշանակել/նշանակում ձեզ համար։
Կուզեի ձեր ցեղի/տոհմի պատմություն սովորելը դիտեք հայոց պատմություն սովորելուց առանձին։
Քո շատ հարցերի պատասխաններ հենց էդ տոհմ/ցեղ-ից են գալիս։ Եթե էդ տոհմի պապերը արժեվորել են իրենց տոհմը, ինչ որ իդեաներ են ունեցել, ուղղություն են ունեցել, այսպես ասած էդ տոհմը ինչ որ "կոդեքս" ա ունեցել, կապեր ա ունեցել, իրենց ինչ որ ուժ կամ իմաստ ա ներկայացրել, ամենայն հավանականությամբ կարիք չկա ուսումնասիրելու, որովհետև հաստատ պապա/մամա-ից էդ ամենինչը եկացած կլինի։
Եթե չի եկել, բնականաբար արժի ուսումնասիրել, բայց շատ դառը ճշմարտությունը են ա, որ եթե բան չի եղել, ուրեմն ամենայն հավանականությամբ իրանցից բան էլ չեն ներկայացրել։
Օրինակ իմ տոհմը բառադի տոհմ ա։ Առանց ոչ մի իդեաների, առանց ոչ մի մտքերի, առանց իրար հետ նորմալ բարեկամություն անելու - բառադի բառադի ապրել են իրանց համար ու բնականաբար ինձ էլ ոչ մի բան չի եկել։
Բայց ես որոշել եմ, որ ինձնից ներքև պետք ա լավ network սարքեմ։ Որովհետև "your network == your net worth". Ամեն դեպքում network-ի գինը չգնահատել չարժի, ես հարյուրավոր անգամներ եմ ականատես եղել, թե լավ quality network-ով մարդի ինչքան հեշտ ու արագ են կարողանում խնդիրներ լուծել, որոնք ուղղակի "անհատ"-ների համար գրեթե անհնարին բան են։
մարդ եղած վախտ
19.07.2023, 17:59
Քո շատ հարցերի պատասխաններ հենց էդ տոհմ/ցեղ-ից են գալիս։ Եթե էդ տոհմի պապերը արժեվորել են իրենց տոհմը, ինչ որ իդեաներ են ունեցել, ուղղություն են ունեցել, այսպես ասած էդ տոհմը ինչ որ "կոդեքս" ա ունեցել, կապեր ա ունեցել, իրենց ինչ որ ուժ կամ իմաստ ա ներկայացրել, ամենայն հավանականությամբ կարիք չկա ուսումնասիրելու, որովհետև հաստատ պապա/մամա-ից էդ ամենինչը եկացած կլինի։
Եթե չի եկել, բնականաբար արժի ուսումնասիրել, բայց շատ դառը ճշմարտությունը են ա, որ եթե բան չի եղել, ուրեմն ամենայն հավանականությամբ իրանցից բան էլ չեն ներկայացրել։
Օրինակ իմ տոհմը բառադի տոհմ ա։ Առանց ոչ մի իդեաների, առանց ոչ մի մտքերի, առանց իրար հետ նորմալ բարեկամություն անելու - բառադի բառադի ապրել են իրանց համար ու բնականաբար ինձ էլ ոչ մի բան չի եկել։
Բայց ես որոշել եմ, որ ինձնից ներքև պետք ա լավ network սարքեմ։ Որովհետև "your network == your net worth". Ամեն դեպքում network-ի գինը չգնահատել չարժի, ես հարյուրավոր անգամներ եմ ականատես եղել, թե լավ quality network-ով մարդի ինչքան հեշտ ու արագ են կարողանում խնդիրներ լուծել, որոնք ուղղակի "անհատ"-ների համար գրեթե անհնարին բան են։
ուզում եմ ասել՝ քո տոհմը եկել հասել ա մեր օրեր, ուրեմն երևի էդքան էլ բառադի չեն եղել, երևի ինչ֊որ բան իրանցից այնուամենայնիվ ներկայացրել են ։) կարծում ես՝ եթե հարցնես, հեչ ոչ մի պատմելու բան չի լինի՞
ուզում եմ ասել՝ քո տոհմը եկել հասել ա մեր օրեր, ուրեմն երևի էդքան էլ բառադի չեն եղել, երևի ինչ֊որ բան իրանցից այնուամենայնիվ ներկայացրել են ։) կարծում ես՝ եթե հարցնես, հեչ ոչ մի պատմելու բան չի լինի՞
Մի քիչ սխալ եմ գրել, ոչ թե իրենցից բան չեն ներկայացրել, այլ նկատի ունեմ հենց տոհմը իրենց բան չի ներկայացրել։ Որովհետև հա ում ա պետք որ քեզնիc վերև լիքը մարդ կա, բայց իրանք ընդհանուր vision չեն ունեցել, լավ vision-ը մի կողմ, նույնիսկ իրար հետ meaningfull կապեր չեն ունեցել։ Նու հա մեկ էլ կարանք փաստենո, որ բազմանալու ձևերը իմացել են։ Հարցրել եմ, չստացված են :D
Մի քիչ նման թեմա (https://www.akumb.am/showthread.php/67270-%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%AE%D5%A1%D5%BC) կա, վայթե։
մարդ եղած վախտ
19.07.2023, 19:39
մերսի թեման գտնելու համար․ ի՞նչ են անում էդ դեպքում․ ադմիններին խնդրեմ սա տեղափոխեն էդ մյուս թեմա՞
Ուլուանա
20.07.2023, 14:38
Մի քիչ նման թեմա (https://www.akumb.am/showthread.php/67270-%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%AE%D5%A1%D5%BC) կա, վայթե։
մերսի թեման գտնելու համար․ ի՞նչ են անում էդ դեպքում․ ադմիններին խնդրեմ սա տեղափոխեն էդ մյուս թեմա՞
Իմ կարծիքով, թեմաները տարբեր են, չարժե միացնել:
ո՞րտեղից ա ձեր պապու պապը
Եթե դիֆոլթ ապուպապը հորականն ա՝ գիտեմ, մորականն էլ գիտեմ, որտև կուլակ ա եղել ու կուլակաթափության ժամանակ աքսորվել ա, եթե տենց չլիներ, չէի իմանա։ Մյուսներինը չգիտեմ։
ո՞նց ա հայտնվել էդ տարածքում
Մոտավոր գիտեմ ։Դ
ի՞նչ սխրանքներ ա ձեզ հասել ձեր տոհմից, և այլն
Երևի ոչ մի
Ձեզ ինչ֊որ բան տվե՞լ ա էդ պատմություններին ծանոթանալը։ Եթե այո, ապա՝ ի՞նչ։ Կամ եթե ծանոթ չեք, ապա ձեր կարծիքով ինչ֊որ բան կորցրե՞լ եք։
Բացարձակ ոչ մի բան չի տվել, ինչն էլ չգիտեմ՝ կորուստ չեմ համարում :esim
Ես մենակ էն գիտեմ, որ իմ պապու պապերն ու տատու տատերը ահավոր քծիբ մարդիկ են եղել՝ ըստ ինձ հասած տեղեկությունների:
Պապերիցս ու տատերիցս վերև՝ հպարտանալու ոչինչ չունեմ ու չեմ էլ ուզում եմ իմանամ՝ ինչ են ունեցել հպարտանալու: Քծիպությունն ու ''կապեեշնիկությունը» գիծ ա մարդու մեջ, որ միշտ ատել եմ ու ատելու եմ հուր հավիտյան:
StrangeLittleGirl
20.07.2023, 16:42
Մարդ էղած ջան, շատ հրաշալի թեմա ես բացել։ Ազգանուններով-բանով էս հարցին անդրադարձել եմ էստեղhttps://www.akumb.am/showthread.php/67270-%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%AE%D5%A1%D5%BC?p=2552459&viewfull=1#post2552459, բայց էս թեմայում կանդրադառնամ հենց քո տված հարցերին։
Իմ տոհմի պատմությունից տեղյակ եմ էնքանով, ինչքանով հնարավոր ա տեղյակ լինել։ Փորձում եմ ավելի շատ փորփրել, ավելի շատ բաներ իմանալ։ Ես գիտեմ, որ իմ նախնիներն Արևմտյան Հայաստանից ցեղասպանության/փրկվածներ են կամ Արցախից։ Այսինքն, ՀՀ հիմիկվա տարածքից նախնի չունեմ։
Իմ նախնիների մասին իմանալն իմ ինքնության շատ կարևոր մասն է կազմում, ես էդ ամեն ինչի խառնուրդն եմ, ինչի միջով իմ բոլոր նախնիներն անցել են ու իմ մաշկի վրա էլ զգում եմ՝ թե բնավորությանս գծերի մեջ, թե գաղափարական հարցերում։ Այսինքն, երբ ասվում է «տոհմ», ես կոնկրետ մի գիծ չեմ ընկալում, այլ երկու ծնողներիս երկու ծնողների բոլոր նախնիները։ Դրա համար էլ ինքս ինձ որպես խառնուրդ եմ ընկալում, ոչ թե հորական պապիս հոր գծի շառավիղ։ Ի դեպ, իմ կրած ազգանունն էլ իրականում հորս հորական տատի, ոչ թե պապի ազգանունն է, որ գալիս է Արցախից։
Իմ ընտանիքում նախնիներից միշտ խոսվել է։ Ընտանիքիս անդամները տարբեր մեթոդներով քչփորել են, փորձել պատասխանել էն հարցերին, որոնք շարունակաբար շրջում էին մեր ընտանիքում։ Եղբայրս ֆիլմ (https://www.youtube.com/watch?v=_6talXoj4RA) է նկարել։ Հայրս էլ իր համշենական նախնիների փնտրտուքով համշենահայերի մասին գիրք է գրել (հոդվածաշարն էստեղ (https://hetq.am/hy/article/12661))։ Ես էլ ԴՆԹ թեստ եմ հանձնել ու աշխարհով մեկ սփռված տարբեր հեռավոր ազգականների գտնելով՝ փորձում ենք հասկանալ, թե ոնց ենք իրար հետ կապված։ Իմ հաջորդ քայլն է լինելու ընտանեկան սագա գրելը՝ որպես գրական ստեղծագործություն։
Սխրանքների մասով. իմ նախնիներից Սարգիս Ճեպեճին (որ էդպես էլ չենք կարողանում հասկանալ ոնց է մեզ կապված. մեծ տատիկի հորեղբա՞յր, հարազա՞տ հորեղբայր) Անդրանիկի զինվորներից է եղել ու մասնակցել է հայ ազատագրական պայքարին։ Ըստ ընտանեկան լեգենդների, հինգ տարեկան մեծ տատիկիս ու իր եղբորը թուրքերն ուզել են պատանդ վերցնել, որ Սարգիս Ճեպեճին գա, հանձնվի, բայց հարևանը թաքցրել է։
Մի ուրիշ նախնի՝ Վահան Չերազը (տատիկիս հայրը), նույնպես եղել է Անդրանիկի զինվորներից։ Ու էստեղ ամենահետաքրքիրը. Սարգիս Ճեպեճին իմ մորական կողմի նախնիներից է, Վահան Չերազը՝ հորական։ Վահան Չերազը Պոլսում ֆուտբոլային ակումբ է հիմնել, Հայաստանում սկաուտական շարժման հիմնադիրն է։ Ասում են՝ լողալով կտրել-անցել է Լա Մանշը։ Բայց Ստալինի օրոք գնդակահարել են անհիմն մեղադրանքներով։
Ազնվականության մասով. չգիտեմ՝ ցեղասպանությա՞ն հետևանքն էր, թե՞ Սովետի, թե՞ երկուսը միասին, բայց ես ազնվականների ու աշխատավոր/գյուղացի խավի խառնուրդ եմ։ Ու դա իմ ինքնագիտակցության ու ինքնության վրա շատ ուժեղ ազդեցություն է ունեցել։ Կարծում եմ՝ հենց սա է պատճառը, որ իմ շրջապատում ամենաբազմազան մարդիկ կան. թե հին ազնվական տոհմերից, թե աշխատավոր խավ, թե սոցիալական մոբիլությամբ որոշակի բարձրացածներ։ Բայց մի հետաքրքիր հանգամանք էլ կա. Դանիայում օրինակ ազնվականությունը հին փողի հետ է ասոցացվում, այսինքն՝ ժառանգված հարստությամբ հարուստ մարդիկ են, իսկ Հայաստանում ցեղասպանության պատճառով էդ հին փողը հազիվ ծառայել է, որ ոմանք մազապուրծ լինեն։ Ու հենց էդ պատճառով զուտ ֆինանսական տեսանկյունից իմ ըտանիքը չունի որևէ հարստություն ու երբևէ չի ունեցել։ Բայց ազնվականությունն ավելի շատ դաստիարակության ու ճաշակի վրա է ազդել։
Մյուս կողմից էլ, իմ արցախցի աշխատավոր տատիկից, որը Սովետում առաջին կանանցից էր, որ մեքենա էր քշում ու առաջիններից էր, որ ամուսնալուծվեց, որովհետև ամուսնու բուլշիթը չընդունեց, տոկոնություն ու էդ նո բուլշիթ կեցվածքն եմ ժառանգել։ Ու ավելի շատ հենց էդ տատիկիս, ոչ թե իմ ազնվական ճյուղի շնորհիվ է, որ ֆեմինիստ եմ։
Մի խոսքով, իմ նախնիների մասին իմանալն ինձ համար կարևոր է ու իմ ով լինելու մասն է։ Ու ես անկեղծորեն հպարտանում եմ իմ բոլոր ճյուղերով։
մարդ եղած վախտ
20.07.2023, 20:48
Մարդ էղած ջան, շատ հրաշալի թեմա ես բացել։ Ազգանուններով-բանով էս հարցին անդրադարձել եմ էստեղhttps://www.akumb.am/showthread.php/67270-%D4%B8%D5%B6%D5%BF%D5%A1%D5%B6%D5%A5%D5%AF%D5%A1%D5%B6-%D5%AE%D5%A1%D5%BC?p=2552459&viewfull=1#post2552459, բայց էս թեմայում կանդրադառնամ հենց քո տված հարցերին։
Իմ տոհմի պատմությունից տեղյակ եմ էնքանով, ինչքանով հնարավոր ա տեղյակ լինել։ Փորձում եմ ավելի շատ փորփրել, ավելի շատ բաներ իմանալ։ Ես գիտեմ, որ իմ նախնիներն Արևմտյան Հայաստանից ցեղասպանության/փրկվածներ են կամ Արցախից։ Այսինքն, ՀՀ հիմիկվա տարածքից նախնի չունեմ։
Իմ նախնիների մասին իմանալն իմ ինքնության շատ կարևոր մասն է կազմում, ես էդ ամեն ինչի խառնուրդն եմ, ինչի միջով իմ բոլոր նախնիներն անցել են ու իմ մաշկի վրա էլ զգում եմ՝ թե բնավորությանս գծերի մեջ, թե գաղափարական հարցերում։ Այսինքն, երբ ասվում է «տոհմ», ես կոնկրետ մի գիծ չեմ ընկալում, այլ երկու ծնողներիս երկու ծնողների բոլոր նախնիները։ Դրա համար էլ ինքս ինձ որպես խառնուրդ եմ ընկալում, ոչ թե հորական պապիս հոր գծի շառավիղ։ Ի դեպ, իմ կրած ազգանունն էլ իրականում հորս հորական տատի, ոչ թե պապի ազգանունն է, որ գալիս է Արցախից։
Իմ ընտանիքում նախնիներից միշտ խոսվել է։ Ընտանիքիս անդամները տարբեր մեթոդներով քչփորել են, փորձել պատասխանել էն հարցերին, որոնք շարունակաբար շրջում էին մեր ընտանիքում։ Եղբայրս ֆիլմ (https://www.youtube.com/watch?v=_6talXoj4RA) է նկարել։ Հայրս էլ իր համշենական նախնիների փնտրտուքով համշենահայերի մասին գիրք է գրել (հոդվածաշարն էստեղ (https://hetq.am/hy/article/12661))։ Ես էլ ԴՆԹ թեստ եմ հանձնել ու աշխարհով մեկ սփռված տարբեր հեռավոր ազգականների գտնելով՝ փորձում ենք հասկանալ, թե ոնց ենք իրար հետ կապված։ Իմ հաջորդ քայլն է լինելու ընտանեկան սագա գրելը՝ որպես գրական ստեղծագործություն։
Սխրանքների մասով. իմ նախնիներից Սարգիս Ճեպեճին (որ էդպես էլ չենք կարողանում հասկանալ ոնց է մեզ կապված. մեծ տատիկի հորեղբա՞յր, հարազա՞տ հորեղբայր) Անդրանիկի զինվորներից է եղել ու մասնակցել է հայ ազատագրական պայքարին։ Ըստ ընտանեկան լեգենդների, հինգ տարեկան մեծ տատիկիս ու իր եղբորը թուրքերն ուզել են պատանդ վերցնել, որ Սարգիս Ճեպեճին գա, հանձնվի, բայց հարևանը թաքցրել է։
Մի ուրիշ նախնի՝ Վահան Չերազը (տատիկիս հայրը), նույնպես եղել է Անդրանիկի զինվորներից։ Ու էստեղ ամենահետաքրքիրը. Սարգիս Ճեպեճին իմ մորական կողմի նախնիներից է, Վահան Չերազը՝ հորական։ Վահան Չերազը Պոլսում ֆուտբոլային ակումբ է հիմնել, Հայաստանում սկաուտական շարժման հիմնադիրն է։ Ասում են՝ լողալով կտրել-անցել է Լա Մանշը։ Բայց Ստալինի օրոք գնդակահարել են անհիմն մեղադրանքներով։
Ազնվականության մասով. չգիտեմ՝ ցեղասպանությա՞ն հետևանքն էր, թե՞ Սովետի, թե՞ երկուսը միասին, բայց ես ազնվականների ու աշխատավոր/գյուղացի խավի խառնուրդ եմ։ Ու դա իմ ինքնագիտակցության ու ինքնության վրա շատ ուժեղ ազդեցություն է ունեցել։ Կարծում եմ՝ հենց սա է պատճառը, որ իմ շրջապատում ամենաբազմազան մարդիկ կան. թե հին ազնվական տոհմերից, թե աշխատավոր խավ, թե սոցիալական մոբիլությամբ որոշակի բարձրացածներ։ Բայց մի հետաքրքիր հանգամանք էլ կա. Դանիայում օրինակ ազնվականությունը հին փողի հետ է ասոցացվում, այսինքն՝ ժառանգված հարստությամբ հարուստ մարդիկ են, իսկ Հայաստանում ցեղասպանության պատճառով էդ հին փողը հազիվ ծառայել է, որ ոմանք մազապուրծ լինեն։ Ու հենց էդ պատճառով զուտ ֆինանսական տեսանկյունից իմ ըտանիքը չունի որևէ հարստություն ու երբևէ չի ունեցել։ Բայց ազնվականությունն ավելի շատ դաստիարակության ու ճաշակի վրա է ազդել։
Մյուս կողմից էլ, իմ արցախցի աշխատավոր տատիկից, որը Սովետում առաջին կանանցից էր, որ մեքենա էր քշում ու առաջիններից էր, որ ամուսնալուծվեց, որովհետև ամուսնու բուլշիթը չընդունեց, տոկոնություն ու էդ նո բուլշիթ կեցվածքն եմ ժառանգել։ Ու ավելի շատ հենց էդ տատիկիս, ոչ թե իմ ազնվական ճյուղի շնորհիվ է, որ ֆեմինիստ եմ։
Մի խոսքով, իմ նախնիների մասին իմանալն ինձ համար կարևոր է ու իմ ով լինելու մասն է։ Ու ես անկեղծորեն հպարտանում եմ իմ բոլոր ճյուղերով։
Մերսի էս սաղ կիսելու համար։ Հավես ու հետաքրքիր ա, որ քեզ զգում ես էդ մարդկանց, պատմություններ կրող ։)
Հայրս միշտ մեծ կարևորություն է տվել (և տալիս) տոհմի պատմությանը (ինչն, ի դեպ, առիթի դեպքում տարածում է մինչև պատկանելություն ազգին և նեղանում՝ մինչև կոնկրետ ընտանիք), և այդ արժեքատվությունն իմ մեջ սերմանվել և դաստիարակվել է մանկուց։ Հայրս կազմել է նաև մեր ընտանեկան տոհմածառը և արձանագրել է պատմական որոշ տեղեկություններ, որոնք որքան հնարավոր է եղել, փորձել է պեղել, գտնել, ուսումնասիրել։ Այդ գործընթացը շարունակվում է մինչև օրս։
Հորական պապս ծնունդով Թուրքիայի Իզմիթ (Նիկոմեդիա) գավառի Արմաշ գյուղից է։
Արմաշը հայաբնակ գյուղ է եղել Իզմիթ գյուղաքաղաքից 25կմ հեռավորության վրա, հայտնի է եղել իր վանքով և բարձրագույն հոգևոր ճեմարանով, հիմանդրել են 1611թ-ից Պարսկաստանից գաղթած հայերը։ Հորս կարծիքով, Արմաշ գյուղը որպես հայկական բնակավայր պետք է ավելի հին պատմություն ունենա։ Որոշ աղբյուրներ փաստում են, որ այդտեղի հայ բնակչությունը գաղթել է Անիի կործանումից հետո, 10-11 դարերում։ Դրա կողմնակի վկայություններից կարող են լինել նաև այն, որ, օրինակ, պապուս հայրը և որոշ այլ արմաշեցիներ իրենց խոսքում օգտագործում էին «ծո՛» դիմելաձևը, որը հատուկ է Շիրակի հարթավայրի բնակչությանը։
Արմաշ գյուղը 20-րդ դարի սկզբներին ունեցել է մոտ 1500 բնակիչ, և քանի որ աշխարհագրորեն այն գտնվել է Թուրքիայի եվրոպական մասին շատ մոտ, բնակչությանը չեն կոտորել, միայն տեղահանել և աքսորել են։ Եղեռնից հետո, հայտնի է, որ շարունակվել են պապուս պապի՝ Հարությունի միայն երկու որդիների՝ Համբարձումի և Աշոտի ճյուղերը (Համբարձումը պապուս հայրն է, իսկ պապս կրում էր իր պապու՝ Հարությունի անունը)։ 1915 թվին պապուս հոր՝ Համբարձումի ընտանիքը, Արմաշի ողջ բնակչության հետ, աքսորվում են թուրքի գյուղ, որտեղ տեղավորվում են տեղացի թուրք տանտիրոջ տանը։ Յուրաքանչյուր հայ ընտանիքի կացարան է հատկացվել թուրք տանտիրոջ տանը, ապրուստը հոգացել են իրենց աշխատանքով, հիմնականում օգնելով տանտիրոջը գյուղական և տնայնագործական աշխատանքներում։ Թուրքերի վերաբերմունքը եղել է բարյացակամ (այդ մասին իրենք՝ հայերն էին պատմում)։ Առաջին համաշխարհայինում Թուրքիայի պարտությունից հետո պապուս հոր և նրա եղբոր ընտանիքները վերադառնում են Արմաշ՝ իրենց տուն, որտեղ ապրում են մինչև 1920 թվականը, երբ հունական նահանջող բանակի հետ (հույները պարտվեցին Աթաթուրքին) տեղափոխվում են Հունաստան՝ Սալոնիկ քաղաքը, ուր 12 տարի ապրում են գաղթականի կյանքով՝ առանց տուն-տեղի, վարձու աշխատանքով, մինչև որ 1932-ին պապուս հայրը՝ Համբարձումը, իր ընտանիքի հետ ներգաղթում է Խորհրդային Հայաստան՝ Երևան, իսկ Աշոտը՝ եղբարը, ավելի շուտ էր ներգաղթել՝ 1924-ին։ Այսպիսով, հորական պապիս տոհմն եղեռնից հետո և հետևանքով ամբողջությամբ հաստատվել է Հայաստանում։ 1938-ին Համբարձումին 1000քմ տարածքով հողամաս են տալիս Արաբկիր թաղամասում (ներկայիս Սունդուկյան փողոցի մասերում), որտեղ պապս և իր հայրը տուն են կառուցում․ այնտեղ ծնվել է հայրս, անտեղ ծնվել եմ ես (տունը, և թաղի մնացած բոլոր սեփական տները, քանդեցին 70-ականների վերջերին՝ հայպետջրնախագիծ ինստիտուտի շենքի կառուցման համար)։
Իմ ազգանունը բնորոշում է պապերիս արհեստը Արմաշում՝ բրուտագործություն, կավագործություն։ Այդ ազգանունը ծագել է թուրքերեն համապատասխան բառից, որն անհասկանալի պատճառներով մի-փոքր հնչունափոխվել է մեր ազգանվան մեջ, արդյունքում իմ ազգանունը աշխարհում եզակի է, այսինքն, այդ ազգանունով գտնված որևէ մարդ ինձ ազգական է, ընդ որում, ոչ շատ հեռավոր, քանի որ իմ տոհմի պատմությունը, ազգանվան հաստատումից ի վեր, հայտնի է առավելագույնս մինչև 5 սերունդ։ Ավելին, համարյա համոզված եմ, որ կոնկրետ իմ անուն-ազգանունը աշխարհում կրել և այս պահի դրությամբ էլ լրում եմ միայն ես։ Այ այսպիսի անհարմար իդենտիֆիկացիա :)
Ի պատասխան հարցմանը՝ տոհմից եկող սխրանքների մասին, չկան նման բաներ․ հասարակ, աշխատավոր մարդիկ են եղել, բայց հայտնի են եղել որպես ոսկեձեռ վարպետներ, ինչը գենետիկորեն շարունակվել է սերնդե-սերունդ․ պապուս հայրը հյուսն էր՝ լավ մասնագետ, պապս նույնպես համբավավոր վարպետ էր՝ աշխատել է Երևանի գրեթե բոլոր տպարաններում, վերանորոգում էր տպագրական մեքենաները, հայրս՝ նույնպես բազմաշնորհ է, թեև մտավոր ոլորտի աշխատող, բայց ձեռքից ամենից գալիս է՝ շինել, սարքել, վերանորոգել, ընդ որում՝ կատարելության ձգտող որակով։ Աղջիկս ժառանգել է այդ գեները։ Ի դեպ, պապուս հայրը, Երևան ներգաղթելուց հետո, տան օգտագործման համար պատրաստել էր մի ջուլհակի դազգահ, որը հետագայում ցուցադրվում էր Հայաստանի պատմության թանգարանում։ Ի դեպ, պապուս հայրը երիտասարդ տարիներին Արմաշում նաև հայտնի որսորդ է եղել (իր երկփողանի հրացանը ներգաղթելիս հետը Երևան էր բերել և պահում էր իր մահճակալի ներքնակի տակ)։ Առաջին համաշխարհայինի տարիներին, խուսափելով թուրքական բանակ զորակոչվելուց, բարձրացել է սարերը և միացել ֆիդայիներին, մտերիմ է եղել Անդրանիկի օգնականներից Գրիգոր անունով մի շատ խիզախ և վրեժի ծարավ երիտասարդի հետ, որի հետ կապը պահպանել է նաև Երևան ներգաղթելուց հետո (հաճախ գալիս էր մեր տուն)։ Իսկ նրա որդին՝ պապս, նույնպես հետաքրքիր պատմություն է ունեցել․ աքսորի, գաղթի պատճառով կրթություն չէր ստացել (դպրոց չի գնացել), թեև Հայաստան գաղթելուց հետո փորձել է կրթություն ստանալ դպրոցում՝ քսան տարեկանում, մանկահասական աշակերտների հետ նստելով նույն դասարանում, բայց էրեխեքը ձեռ են առել, նա էլ բարկացել ու դուրս է եկել։ Այնուամենայնիվ, ինքնուրույն գրաճանաչ է դարձել․ շատ էր սիրում կարդալ և միշտ գիրք էր կարդում, ընդ որում՝ կիսաձայն ու մատը տողի վրա դրած։ Հայերենից բացի լավ տիրապետում էր թուրքերեն, հունարեն և ռուսերեն լեզուներին (հիշում եմ, որ տատս ու պապս երբ մի բան էին ուզում ասել, որ մենք չհասկանանք, իրար հետ թուրքերեն էին խոսում), սիրում էր ընկերական հավաքույթներ, լավ հագնվել (միշտ կոկիկ, մաքուր ու մոդայիկ), աշխատասեր էր շատ, բայց նաև սիրում էր լավ հանգստանալ (հանգստյան տներ, սանատորիաներ, ծովափ), հիանալի լողորդ էր, որը սովորել էր Հունաստանում ծովափնյա քաղաքում ապրելու շնորհիվ, ուներ առաջադեմ հայացքներ, և նաև թաղում առաջինն էր, որ գնեց ռադիո, ապա հեռուստացույց (ամբողջ թաղը հավաքվում էր մեր տանը հեռուստացույց դիտելու), ավտոմեքենա։ 1941-ին զորակոչվում է Կարմիր բանակ և ապա ուղարկվում ռազմաճակատ՝ Հայկական դիվիզիայի կազմում մասնակցելու մարտերին, բայց հենց անմիջապես, Կերչի թերակղզում, վիրավորվում և գերի է ընկնում գերմանացիների ձեռքը։ Եղել է Ավստրիայի տարբեր համակենտրոնացման ճամբարներում, ընկերներով փախուստի երկու անհաջող փորձից հետո հրաշքով փրկվել է մահապատժից իր ոսկեձեռ վարպետ լինելու շնորհիվ․ պապուս գերմանացիները պահել են իրենց զինտեխնիկայի վերանորոգման համար, ընդ որում՝ հրամայել են իրեն մասնագետ-օգնականներ վերցնի գերիների խմբից, պապս էլ ինչքան հայ կար, նրանց էր մատնացույց արել, թեև նրանք գյուղացի, գործից չհասկացող մարդիկ են եղել։ Հորս հորական կողմի մասին Էստեղ կանգ առնեմ, թե չէ անվերջ կպատմվի․․․
Հորս մորական կողմը Արևմտյան Հայաստանի Սեբաստիա գավառի Զառա գյուղից է։
Մոտակա գյուղը եղել է զորավար Անդրանիկի ծննդավայրը՝ Շապին Գարահիսար։ Տատուս անունը Զվարթ էր։ Տատուս պապը՝ Գևորգը, քահանա է եղել, հոգևոր անունը՝ Տեր Տաճատ, ունեցել է քիչ խենթավուն և ըմբոստ բնավորություն, որի պատճառով նրան անվանել են Դելի Քեշիշ ( թուրքերեն՝ խենթ քահանա)։ Տեր Տաճատը բժշկելու հմտություններ է ունեցել, հեղինակություն է վայելել ոչ միայն տեղի հայերի, այլև թուրքերի մոտ․ նրան բժշկվելու նպատակով դիմել են նաև թուրքեր, իսկ նա, լինելով չափազանց հայրենասեր և նաև խենթավուն բնավորության տեր, իբր աղոթք, թուրքերի գլխին հայհոյախառն խոսքեր է ասել ու ճամփել։ Տատուս տոհմը եղեռնի տարիներին տեղահանվել է իր բնօրրանից և ենթարկվել ցեղասպանության, իսկ բեկորները ցրվել են աշխարհով մեկ։ Տատուս մայրը այդ ժամանակներում հայ որբերի համար բացված ամերիկյան որբանոցում էր աշխատում, աման էր լվանում և այլն, ու տատս էլ՝ փոքրիկ երեխա, մեծանում էր այդ որբանոցում, ապա՝ այդ որբանոցի հետ էվակուացվում են Ստամբուլ՝ ԱՄՆ տեղափոխվելու համար։ Բայց այդ ժամանակ պապուս հայրը, որը զորակոչվել էր թուրքական բանակ, ռուսական զորքի կողմն անցնելով՝ գտնվում էր Օդեսայում, որտեղ թերթում պատահաբար տեսնում է իր կնոջ և աղջկա անունները՝ ԱՄՆ տեղափոխվող որբերի ցուցակում և այդպես գալիս, գտնում է իր ընտանիքին ու տեղափոխում իր մոտ՝ Օդեսա։ Տատս իր մանկությունն ու երիտասարդությունն անց է կացրել Օդեսայում, և Հայաստան է տեղափոխվել պապուս հետ ամուսնության նպատակով, որը եղել է, այսպես ասած, բարեխոսած-ծանոթացրած ամուսնություն։ Տատիկիս մասին հուշերս ամենաջերմն են, որոնց մասին պատմել եմ մի օր (https://www.akumb.am/showthread.php/67609-%D4%B6%D5%A1%D5%B6%D5%A1%D5%A6%D5%A1%D5%B6-%D5%BA%D5%A1%D5%BF%D5%B4%D5%B8%D6%82%D5%A9%D5%B5%D5%B8%D6%82%D5%B6%D5%B6%D5%A5%D6%80?p=2605602&viewfull=1#post2605602)։
Մորս կողմի մասին, ցավոք, մանրամասն և խորությամբ տեղեկություններ չունեմ։ Մամայիս կողմը մեծ ու ընդլայնված ընտանիքներ են, բայց նրանք հորս կողմի պես հետևողական չեն իրենց տոհմի պատմությունը արժեվորելու և գրանցելու հարցում։ Ընդհանրապես, մորական կողմս ճարպիկ և աշխարհիկ կյանքում մանևվրելու հմտությամբ օժտված մարդիկ են եղել (և են), և հայրս, երբ վրդովվում էր մորս վրա ինչ-որ մանր խորամանկության համար, անվանում էր «[մորս ազգանուն]ական տրյուկներ» :)
Մորս հայրը՝ Միսակը, Էջմիածնի շրջանի կարծեմ Ոսկեվազ գյուղում է ծնվել։
Թե որտեղից են հայտնվել Էջմիածնում և որ ժամանակներից, ես, ցավոք, չգիտեմ։ Գիտեմ միայն, որ նրա հայրը՝ Պողոսը (որին նույնիսկ հիշում եմ, թեև 3-4 տարեկան էի՝ բարձրահասակ, նիհար մարդ էր, զոլավոր պիժամայով ) ցարական ժամանակներում կուլակ է եղել, իսկ հեղափոխությունից հետո անմիջապես անդամագրվել է որպես ոստիկան և ինքն է զբաղվել կուլակաթափությամբ :)) Այդ տարիներին պահած իր սեփական ոսկիների մասին հարազատները դեռ մինչև վերջերս խոսում էին ու էլ տեղ չմնաց, որ չքանդեին՝ գտնելու նպատակով, բայց ապարդյուն․ ենթադրվեց, որ նրա բազմաթիվ կանայք են գտել ու տարել (մամայիս պապը բազմիցս ամուսնացած է եղել)։ Պապս, ի տարբերություն իր հոր, բավական միամիտ, պարզ ու անչափ բարի անձնավորություն էր, սիրում էր կենդանիներ և շատ հավեսով մարդ էր։ Աշխատում էր հայէներգոյում երկար տարիներ, դեռ 50-ականներից ստացած հոյակապ մի բնակարան ուներ Երևանի կենտրոնի էլիտ շենքերից մեկում՝ Երիտասարդական մետրոյի դիմաց, ուր ապրում էր իր 5 դուստրերի և կնոջ հետ՝ բարեկեցիկ կենցաղով, ինչը որպես ժառանգություն պահպանվեց և անցավ հաջորդ սերունդներին։
Մորական մորս ընտանիքի ծագման մասին նույնպես քիչ գիտեմ։ Գիտեմ, որ Աշտարակի շրջանի Կարբի գյուղում էր ծնվել տատս:
Մի տարեկան է եղել, երբ ընտանիքով տեղափոխվել են Հյուսիսային Կովկաս, իսկ Հայաստան է վերադարձել ամուսնության նպատակով։ Մորական կողմս ընդհանրապես ռուսախոս կենցաղից է։ Տատս խելացի և բանիմաց կին էր․ լավ տնտեսվար և միշտ ապահովված։ Ի տարբերություն մյուս՝ հորական տատուս, ընտանիքի իշխանության ղեկին նա էր նստած․ հեղինակություն էր և բոլորը նրա հետ հաշվի էին նստում։
․․․ Էս ինչքան գրեցի։
․․․ Էս ինչքան գրեցի։
Ու մի կարևոր բանի մասին մոռացա գրել։
Մորական տատուս տատը ասորի էր։ Վերջերս ԴՆԹ-ի տեստ արեցի, և պարզվեց, որ ասորու գենն իմ գենետիկայում մի ամբողջ 15% տեղ է զբաղեցնում, իսկ հայի գենն ընդամենը 81% էր, մնացած մանրուքը՝ 2% Պարսկաստան, 2% Կիպրոս։
մարդ եղած վախտ
21.07.2023, 18:28
Հայրս միշտ մեծ կարևորություն է տվել (և տալիս) տոհմի պատմությանը (ինչն, ի դեպ, առիթի դեպքում տարածում է մինչև պատկանելություն ազգին և նեղանում՝ մինչև կոնկրետ ընտանիք), և այդ արժեքատվությունն իմ մեջ սերմանվել և դաստիարակվել է մանկուց։ ․․․․
Շատ հետաքրքիր պատմություններ էին ու ընտիր էր գրված։ Սա էլ, տատիկիդ նվիրված տեքստն էլ։
Եթե դեռ հավես ունենաս թեմային անդրադառնալու, կարող ես նաև էս հարցին պատասխանել
Ձեզ ինչ֊որ բան տվե՞լ ա էդ պատմություններին ծանոթանալը։ Եթե այո, ապա՝ ի՞նչ։
մարդ եղած վախտ
21.07.2023, 19:44
Էս հարցերին ինքս անդրադառնալով ասեմ, որ իմ հայրական ու մայրական տոհմերին ծանոթ եմ էնքանով, ինչքանով որ տատերիս ու պապերիս ա հայտնի եղել, իսկ իրանց էդքան էլ շատ բան հայտնի չի եղել․ մյուս կողմից՝ իմացածները պատմել են մեծ ոգևորությամբ, ես էլ լսել եմ մեծ ոգևորությամբ։ Ահագին աղոտ գիտեմ, թե ով որտեղից ա։
Մեծ սխրանքներ էլ հայտնի չեն, բացի, թերևս նրանից, որ հայրական կողմից ինչ֊ինչ ազգականներ տարբեր տիպի հեղափոխությունների են մասնակցել ժամանակին ու նաև հեղափոխական զոհեր են տվել պատերազմական զոհերից զատ։
Ազդեցության վերաբերյալ ֊ էդ պատմությունների մասին մտածելուց թերևս առավելապես հենց հեղափոխության գաղափարն ա տպավորվել (բացի նրանից, որ կյանքը ընդհանուր առմամբ հոռահանություն ա)։ Էն, որ հեղափոխության համար մարդ կարող ա ծեծ ուտի, զոհվի, կյանքը վարի տա, տոհմում ոչ մեկ բացահայտ հավանություն չի տալիս դրան, բայց նաև հեղափոխությունը “կարելի ա” կամ տենց էլ ա պատահում։
Եթե դեռ հավես ունենաս թեմային անդրադառնալու, կարող ես նաև էս հարցին պատասխանել․
Ձեզ ինչ֊որ բան տվե՞լ ա էդ պատմություններին ծանոթանալը։ Եթե այո, ապա՝ ի՞նչ։
Չգիտեմ իրականում ինչ է տվել։ Հասկանալու համար, երևի պետք է պատկերացնել, թե իսկ ի՞նչ չէի ունենա, եթե ինձ անհայտ լիներ իմ տոհմի պատմությունը։
Երևի առաջին հերթին չէի ունենա ոչ-ընտրովի պատկանելությունը, կապը կոնկրետ մարդկանց հետ, նույն շառավղից սերվելու պատկանելությունը։ Իսկ թե դա ինչ է տալիս, էլի դժվարանում եմ ասել․երևի օդից կախված չլինելու անկշռության անորոշությունից է զերծ պահում։
մարդ եղած վախտ
23.07.2023, 15:51
Չգիտեմ իրականում ինչ է տվել։ Հասկանալու համար, երևի պետք է պատկերացնել, թե իսկ ի՞նչ չէի ունենա, եթե ինձ անհայտ լիներ իմ տոհմի պատմությունը։
Երևի առաջին հերթին չէի ունենա ոչ-ընտրովի պատկանելությունը, կապը կոնկրետ մարդկանց հետ, նույն շառավղից սերվելու պատկանելությունը։ Իսկ թե դա ինչ է տալիս, էլի դժվարանում եմ ասել․երևի օդից կախված չլինելու անկշռության անորոշությունից է զերծ պահում։
Էս շատ կարևոր կետ ա, կարծում եմ
Ուլուանա
24.07.2023, 23:41
Էս թեմայի հետ կապված վերջերս մի գրքի եմ հանդիպել, դեռ չեմ կարդացել, բայց ներառել եմ կարդալիքներիս ցուցակում: Մտածեցի` կարող ա` էլի ինչ-որ մարդկանց հետաքրքրի. "It Didn't Start with You: How Inherited Family Trauma Shapes Who We Are and How to End the Cycle":