Արևածագ
20.02.2011, 18:51
Արևի տաքուկ շողերը բաց օդանցքից, առանց հրավերի սպասելու, ինքնագլուխ հորդել էին սենյակ ու փառավորապես տեղավորվել սեղանին ու հատակի մի անկյունում: Առաստաղի տակ մի մոռացկոտ ճանճ էր պտտվում՝ օդանցքի տեղը կորցրած տագնապահար բզզոցով: Քնատ աչուկները տրորելով՝ աղջիկը հենց այն պահին մտավ խոհանոց, երբ ցանցկեն տոպրակից եղբայրը ձկները գցեց հատակին: Երկու հատ էին, միջին չափի, կապտա-արծաթավուն թեփուկներով ու դուրս պրծած աչքերով:
Մանկան զնգուն ուրախությամբ լցվեց սենյակը.
-Վա՜յ, սրանք որտեղի՞ց:
-Մաման է բերել,- պատասխանեց տղան ու գետնից բարձրացնելով ձկներից մեկն ավելացրեց.
-Տե'ս, սա բերանը բացուխուբ է անում: Շու'տ, շու'տ արա, տաշտը բե'ր, գցենք մեջը:
Աղջնակը սրունքները փայլեցնելով վազեց լոգարան՝ տաշտի հետևից: Ձուկն անսպասելի թպրտաց, թափահարեց իրեն, ձեռքերի օղակի միջից պլստաց, նորից ընկավ գետնին: Տղան նորից վերցրեց ձուկն, ուզեց հասկանալ, թե ի՞նչ է ասում շրթունքների անձայն շարժումով: Ծպտուն չէր լսվում, բայց ինքը գիտեր, որ ձկներն առանձ ջրի չեն կարող ապրել: Ձուկն էլ երևի նույնն էր ասում, բայց ձկնային լեզվով:
Աղջիկը բերեց իրենից մեծ տաշտն ու դրեց հատակին:
-Տու'ր ես էլ բռնեմ,- խնդրեց եղբորը:
-Վերցրու, ես ջուրը լցնեմ:
Լվացարանի տակից վերցրեց էմալապատ դույլն ու թափով շուռ տվեց թասի մեջ: Մայրն առավոտներն աշխատանքի գնալուց առաջ միշտ երկու դույլ խմելու ջուր էր լցնում, դնում լվացարանի կողքին, որովհետև ցերեկները հաճախ էր լինում, որ ջրերը կտրում էին:
-Տու'ր,- քրոջ ձեռքից առավ ձկանն ու գցեց տաշտը:
Մի երկու ակնթարթ ձուկն անշարժ էր, կարծես չհավատաց նրան, թե հայտնվել է իր կենսատու տարերքի մեջ, բայց հետո ուշքի գալով, թափահարեց պոչն ու առաջ լողաց: Մռութը դեմ առավ տաշտի այլումինե պատին:
Տղան ձգուշությամբ թեքեց ձկան գլուխը, ուզեց ցույց տալ, թե ու՞ր պիտի լողա: Աղջիկն անթաքույց հրճվանքով փափլիկ թաթիկները կոխեց տաշտն ու սկսեց ջուր ցանել ձկան գլխին: Ձուկը կամաց-կամաց ուշքի էր գալիս:
-Ապե'ր, ուզում եմ, որ իմ հանդեսի շորն էլ ձուկի կճեպի նման պսպղուն լինի...
-Սա կճեպ չի, սրանց անունը թեփուկ է,- բանիմաց տոնով սովորեցրեց եղբայրը, - շատ հին ժամանակներում այնպիսի մարդիկ են եղել՝ ասպետները, որ թեփուկավոր շոր են հագել:
-Իսկ դու տեսե՞լ ես իրենց:
-Ե՞ս..., չէ', մայրիկն ու հայրիկն էլ չեն տեսել: Նույնիսկ պապիկն էլ իրենց չի հանդիպել: Դա շա՜տ վաղուց է եղել:
-Իսկ ասպետները ջրի մե՞ջ էին ապրում...
-Չէ', ի՞նչ ես խոսում, մարդը ջրի տակ չի կարող շնչել, խեղդվում է... Ինչպես որ ձուկն է ջրից դուրս խեղդվում:
-Բա թեփուկներն ասպետների ինչի՞ն էին պետք,- շարունակում էր տարակուսել փոքրիկը:
- Դրանք կռիվների ժամանակ պաշտպանում էին թշնամիների սրերից,- լրջությամբ պատասխանեց տղան: Հինգ տարով մեծ էր քրոջից:
-Հա՜,- եզրակացրեց աղջնակը,- երևի մայրիկն էլ սրա թեփուկները կհանի, որ չիմանա պաշտպանվել: Ու կտապակի:
Փոքրիկը տխրեց իր ասածից:
Տղան ոչինչ չպատասխանեց: Վերցրեց գետնից երկրորդ ձուկն ու սկսեց շուռումուռ տալ: Այդ մեկն արդեն չէր շնչում:
Աղջիկը խաղում էր ձկան հետ: Դարձավ եղբորը.
-Իսկ ձկներին ո՞նց են բռնում, որ իրենց թեփուկները հանեն...
-Կառթով, ուռկանով... Սրան երևի ուռկանով են բռնել:
Տղան մտախոհ էր: Գիտեր՝ ընդմիջմանը մայրը գործի տեղից շտապ-շտապ կգա, որ ձկան թեփուկները հանի: Նայեց ժամացույցին՝ դեռ մի ժամ կար:
-Գիտես ի՞նչ, ձուկն այս տաշտի մեջ վերջիվերջո կսատկի, իրեն լողալու համար մեծ ու խորը տեղեր են պետք:
-Չէ', չեմ ուզում , որ սատկի,- լացակումած վրա տվեց քույրը:
-Ես էլ չեմ ուզում,- կամացուկ արձագանքեց տղան: Մեկ էլ հայացքը միանգամից պայծառացավ, վազ տվեց պատշգամբ ու բռնակով կաթնամանը ձեռքին հետ եկավ: Դրեց տաշտի կողքին, բռնեց ձկանն ու զգուշությամբ տեղավորեց մեջը, տաշտի ջրից էլ լցրեց վրան:
-Ի՞նչ ես անում, դրա մեջ իսկի շարժվելու տեղ չկա,- վառվող աչուկները եղբորը հառեց աղջիկը:
-Ինքը լողալու տեղ կունենա',- վճռական պատասխանեց տղան, վերցրեց կաթնամանն ու դուրս եկավ տնից:
. . .
Քիչ էր մնում վազեր, որովհետև վախենում էր, թե հանկարծ կուշանա: Բարձահարկների արանքով, մայթերով անցնելիս կողքերը չէր նայում: Նույնիսկ կրպակավաճառին չբարևեց, որից գրեթե ամեն օր թերթ էր գնում հոր համար: Չէր ուզում, որ ընկեր- տղերքից հանկարծ մեկը տեսնի իրեն՝ կաթնամանը ձեռքին: Լավ գիտեր, իրենց աներեսությամբ պիտի ստիպեին կափարիչը բացել, ծիծաղեին վրան: Այդ պատճառով էլ եթե կաթնամանից ջուրը թափելու վտանգը չլիներ, հաստատ պիտի վազեր: Մայիսյան արևը հաճելիորեն շոյում էր գլուխն ու կարծես ասելիս լիներ. «Գնա'-գնա', ճիշտ ես որոշել...» :
Քայլեց այնքան, մինչև բարձրահարկներին սկսեցին փոխարինել սեփական տների թաղամասերը, հետո դրանք էլ մնացին հետևում ու ծայր առավ քարքարոտ, զառիվեր ճամփան: Տղայի տրամադրությունը րոպե առ րոպե բարձրանում էր, սկսեց սուլել: Սիրտն ուռչում էր մտքից, որ հեքիաթի մեջ ձկնորսը ոսկի ձուկ էր բռնել , իսկ ինքը արծաթե թեփուկներով ձկանը բաց պիտի թողնի: Ճիշտ է, մի քիչ նեղսրտում էր մտքից, թե մայրը հաստատ բարկանալու է արածի համար, բայց այն բանի գիտակցումը, որ ձուկը նորից ազատության մեջ պիտի լողա ու ով գիտե, գուցե մի օր նաև Սևան հասնի, ուրախացնում ու թև էր տալիս: Ճամփեզրի անցյալ տարվա չորացած ցողուններն ու փշերը երբեմն մտնում էին սանդալների արանքից, ծակում ոտքերը, բայց դրանց ուշադրություն դարձնող չկար: Մի երկու անգամ կանգնեց, վերցրեց կաթնամանի կափարիչն ու հանեց ձկանը, նայեց աչքերին, բերանի անձայն բացուխուբին՝ կենդանի է... Նորից զգուշությամբ դրեց կաթնամանն ու շարունակեց ճամփան:
Գետը... Ամառներն ընկերներով ամեն օր լողանալու են գալիս ու այնքան են մտնում- ելնում, մինչև արևմուտ, որ սկսում են սրթսրթալ: Բայց ձկներին ի՞նչ, իրենց սրթսրթալ չկա:
Մայիսի սկիզբն է, ջուրը սառն է ու որևէ մեկի մտքովը չի անցնի հիմա լողանալու գնալ: Տղան էլ կարոտով հիշեց ամռան շոգն ու կարծես իրեն սաստելու համար կամացուկ ասաց.
-Ջուրը սառն է, հունիսին կգանք...
Մոտեցավ գետափի դարիվեր պռնկին, ոտքը սահեց մանր քարերի միջով, հազիվ ինքն իրեն պահեց, որ չշրմփա ջուրը:
Գետը ցեխակապտագույն վիշապի նման սահում էր առաջ և ուշադրություն չդարձրեց տղային: Պպզեց, կաթնամանից հանեց ձուկը, մի անգամ էլ նայեց չռված աչքերին ու դրեց ջրի մեջ: Մի ակնթարթ ձկան մեջքը հայելանման փայլով շողաց ջրի տակից ու անհետացավ: Մի ակնթարթ միայն... Տղան ուրախությունից սկսեց քթի տակ երգել:
. . .
-Դու հասկանու՞մ ես, որ ես դրան փող էի տվել, առել էի, որ ընթրիք սարքեմ: Ո՞վ էր քեզ թույլ տվել, որ խանութից առած ձուկը տանես, գետը գցես:
Դու երեխա չե'ս, աստծո պատիժն ես:
Տղանը ոչինչ չէր պատասխանում, միայն նայում էր, թե ոնց էին մոր աչքերից զայրույթի կայծեր թափվում:
-Շը'րխկ...,- ապտակը շամփրեց տղայի այտն ու կայծերից մի քանիսն սկսեցին պտտվել հայացքի առաջ:
Քույրը գլխիկոր կանգնել էր խոհանոցի դռան հետևում ու վախվխիլով մերթ մորն էր նայում, մերթ՝ եղբորը:
Տղան փախավ խոհանոցից, թաքնվեց մահճակալի տակ ու լաց եղավ: Դեմքն արցունքներից տաքացավ, կոպերը ծանրացան ու աչքերի առաջ պտտվող կայծերը կամաց- կամաց մարեցին: Հոգնել էր երկար ճամփից, մի անուշ թմբիր իջավ վրան: Երազի մեջ ոսկե թեփուկներով զրահազգեստ էր հագել, ոնց որ գրքի միջի քաջ ասպետները, թուր ու վահանը կապել, կռիվ պիտի գնար: Բայց ձի չուներ: Ձիու փոխարեն այսօրվա ձուկն էր խելոք աչքերով նայում վրան ու մարդկային լեզվով խոսում.
-Նստի'ր մեջքիս ու ամուր բռնվիր: Հանկարծ չվախենա'ս, դու դեռ չգիտես, թե ինչքա՜ն արագ կարող եմ սլանալ... Ամենասրնթաց ձիուց էլ արագ...
Մանկան զնգուն ուրախությամբ լցվեց սենյակը.
-Վա՜յ, սրանք որտեղի՞ց:
-Մաման է բերել,- պատասխանեց տղան ու գետնից բարձրացնելով ձկներից մեկն ավելացրեց.
-Տե'ս, սա բերանը բացուխուբ է անում: Շու'տ, շու'տ արա, տաշտը բե'ր, գցենք մեջը:
Աղջնակը սրունքները փայլեցնելով վազեց լոգարան՝ տաշտի հետևից: Ձուկն անսպասելի թպրտաց, թափահարեց իրեն, ձեռքերի օղակի միջից պլստաց, նորից ընկավ գետնին: Տղան նորից վերցրեց ձուկն, ուզեց հասկանալ, թե ի՞նչ է ասում շրթունքների անձայն շարժումով: Ծպտուն չէր լսվում, բայց ինքը գիտեր, որ ձկներն առանձ ջրի չեն կարող ապրել: Ձուկն էլ երևի նույնն էր ասում, բայց ձկնային լեզվով:
Աղջիկը բերեց իրենից մեծ տաշտն ու դրեց հատակին:
-Տու'ր ես էլ բռնեմ,- խնդրեց եղբորը:
-Վերցրու, ես ջուրը լցնեմ:
Լվացարանի տակից վերցրեց էմալապատ դույլն ու թափով շուռ տվեց թասի մեջ: Մայրն առավոտներն աշխատանքի գնալուց առաջ միշտ երկու դույլ խմելու ջուր էր լցնում, դնում լվացարանի կողքին, որովհետև ցերեկները հաճախ էր լինում, որ ջրերը կտրում էին:
-Տու'ր,- քրոջ ձեռքից առավ ձկանն ու գցեց տաշտը:
Մի երկու ակնթարթ ձուկն անշարժ էր, կարծես չհավատաց նրան, թե հայտնվել է իր կենսատու տարերքի մեջ, բայց հետո ուշքի գալով, թափահարեց պոչն ու առաջ լողաց: Մռութը դեմ առավ տաշտի այլումինե պատին:
Տղան ձգուշությամբ թեքեց ձկան գլուխը, ուզեց ցույց տալ, թե ու՞ր պիտի լողա: Աղջիկն անթաքույց հրճվանքով փափլիկ թաթիկները կոխեց տաշտն ու սկսեց ջուր ցանել ձկան գլխին: Ձուկը կամաց-կամաց ուշքի էր գալիս:
-Ապե'ր, ուզում եմ, որ իմ հանդեսի շորն էլ ձուկի կճեպի նման պսպղուն լինի...
-Սա կճեպ չի, սրանց անունը թեփուկ է,- բանիմաց տոնով սովորեցրեց եղբայրը, - շատ հին ժամանակներում այնպիսի մարդիկ են եղել՝ ասպետները, որ թեփուկավոր շոր են հագել:
-Իսկ դու տեսե՞լ ես իրենց:
-Ե՞ս..., չէ', մայրիկն ու հայրիկն էլ չեն տեսել: Նույնիսկ պապիկն էլ իրենց չի հանդիպել: Դա շա՜տ վաղուց է եղել:
-Իսկ ասպետները ջրի մե՞ջ էին ապրում...
-Չէ', ի՞նչ ես խոսում, մարդը ջրի տակ չի կարող շնչել, խեղդվում է... Ինչպես որ ձուկն է ջրից դուրս խեղդվում:
-Բա թեփուկներն ասպետների ինչի՞ն էին պետք,- շարունակում էր տարակուսել փոքրիկը:
- Դրանք կռիվների ժամանակ պաշտպանում էին թշնամիների սրերից,- լրջությամբ պատասխանեց տղան: Հինգ տարով մեծ էր քրոջից:
-Հա՜,- եզրակացրեց աղջնակը,- երևի մայրիկն էլ սրա թեփուկները կհանի, որ չիմանա պաշտպանվել: Ու կտապակի:
Փոքրիկը տխրեց իր ասածից:
Տղան ոչինչ չպատասխանեց: Վերցրեց գետնից երկրորդ ձուկն ու սկսեց շուռումուռ տալ: Այդ մեկն արդեն չէր շնչում:
Աղջիկը խաղում էր ձկան հետ: Դարձավ եղբորը.
-Իսկ ձկներին ո՞նց են բռնում, որ իրենց թեփուկները հանեն...
-Կառթով, ուռկանով... Սրան երևի ուռկանով են բռնել:
Տղան մտախոհ էր: Գիտեր՝ ընդմիջմանը մայրը գործի տեղից շտապ-շտապ կգա, որ ձկան թեփուկները հանի: Նայեց ժամացույցին՝ դեռ մի ժամ կար:
-Գիտես ի՞նչ, ձուկն այս տաշտի մեջ վերջիվերջո կսատկի, իրեն լողալու համար մեծ ու խորը տեղեր են պետք:
-Չէ', չեմ ուզում , որ սատկի,- լացակումած վրա տվեց քույրը:
-Ես էլ չեմ ուզում,- կամացուկ արձագանքեց տղան: Մեկ էլ հայացքը միանգամից պայծառացավ, վազ տվեց պատշգամբ ու բռնակով կաթնամանը ձեռքին հետ եկավ: Դրեց տաշտի կողքին, բռնեց ձկանն ու զգուշությամբ տեղավորեց մեջը, տաշտի ջրից էլ լցրեց վրան:
-Ի՞նչ ես անում, դրա մեջ իսկի շարժվելու տեղ չկա,- վառվող աչուկները եղբորը հառեց աղջիկը:
-Ինքը լողալու տեղ կունենա',- վճռական պատասխանեց տղան, վերցրեց կաթնամանն ու դուրս եկավ տնից:
. . .
Քիչ էր մնում վազեր, որովհետև վախենում էր, թե հանկարծ կուշանա: Բարձահարկների արանքով, մայթերով անցնելիս կողքերը չէր նայում: Նույնիսկ կրպակավաճառին չբարևեց, որից գրեթե ամեն օր թերթ էր գնում հոր համար: Չէր ուզում, որ ընկեր- տղերքից հանկարծ մեկը տեսնի իրեն՝ կաթնամանը ձեռքին: Լավ գիտեր, իրենց աներեսությամբ պիտի ստիպեին կափարիչը բացել, ծիծաղեին վրան: Այդ պատճառով էլ եթե կաթնամանից ջուրը թափելու վտանգը չլիներ, հաստատ պիտի վազեր: Մայիսյան արևը հաճելիորեն շոյում էր գլուխն ու կարծես ասելիս լիներ. «Գնա'-գնա', ճիշտ ես որոշել...» :
Քայլեց այնքան, մինչև բարձրահարկներին սկսեցին փոխարինել սեփական տների թաղամասերը, հետո դրանք էլ մնացին հետևում ու ծայր առավ քարքարոտ, զառիվեր ճամփան: Տղայի տրամադրությունը րոպե առ րոպե բարձրանում էր, սկսեց սուլել: Սիրտն ուռչում էր մտքից, որ հեքիաթի մեջ ձկնորսը ոսկի ձուկ էր բռնել , իսկ ինքը արծաթե թեփուկներով ձկանը բաց պիտի թողնի: Ճիշտ է, մի քիչ նեղսրտում էր մտքից, թե մայրը հաստատ բարկանալու է արածի համար, բայց այն բանի գիտակցումը, որ ձուկը նորից ազատության մեջ պիտի լողա ու ով գիտե, գուցե մի օր նաև Սևան հասնի, ուրախացնում ու թև էր տալիս: Ճամփեզրի անցյալ տարվա չորացած ցողուններն ու փշերը երբեմն մտնում էին սանդալների արանքից, ծակում ոտքերը, բայց դրանց ուշադրություն դարձնող չկար: Մի երկու անգամ կանգնեց, վերցրեց կաթնամանի կափարիչն ու հանեց ձկանը, նայեց աչքերին, բերանի անձայն բացուխուբին՝ կենդանի է... Նորից զգուշությամբ դրեց կաթնամանն ու շարունակեց ճամփան:
Գետը... Ամառներն ընկերներով ամեն օր լողանալու են գալիս ու այնքան են մտնում- ելնում, մինչև արևմուտ, որ սկսում են սրթսրթալ: Բայց ձկներին ի՞նչ, իրենց սրթսրթալ չկա:
Մայիսի սկիզբն է, ջուրը սառն է ու որևէ մեկի մտքովը չի անցնի հիմա լողանալու գնալ: Տղան էլ կարոտով հիշեց ամռան շոգն ու կարծես իրեն սաստելու համար կամացուկ ասաց.
-Ջուրը սառն է, հունիսին կգանք...
Մոտեցավ գետափի դարիվեր պռնկին, ոտքը սահեց մանր քարերի միջով, հազիվ ինքն իրեն պահեց, որ չշրմփա ջուրը:
Գետը ցեխակապտագույն վիշապի նման սահում էր առաջ և ուշադրություն չդարձրեց տղային: Պպզեց, կաթնամանից հանեց ձուկը, մի անգամ էլ նայեց չռված աչքերին ու դրեց ջրի մեջ: Մի ակնթարթ ձկան մեջքը հայելանման փայլով շողաց ջրի տակից ու անհետացավ: Մի ակնթարթ միայն... Տղան ուրախությունից սկսեց քթի տակ երգել:
. . .
-Դու հասկանու՞մ ես, որ ես դրան փող էի տվել, առել էի, որ ընթրիք սարքեմ: Ո՞վ էր քեզ թույլ տվել, որ խանութից առած ձուկը տանես, գետը գցես:
Դու երեխա չե'ս, աստծո պատիժն ես:
Տղանը ոչինչ չէր պատասխանում, միայն նայում էր, թե ոնց էին մոր աչքերից զայրույթի կայծեր թափվում:
-Շը'րխկ...,- ապտակը շամփրեց տղայի այտն ու կայծերից մի քանիսն սկսեցին պտտվել հայացքի առաջ:
Քույրը գլխիկոր կանգնել էր խոհանոցի դռան հետևում ու վախվխիլով մերթ մորն էր նայում, մերթ՝ եղբորը:
Տղան փախավ խոհանոցից, թաքնվեց մահճակալի տակ ու լաց եղավ: Դեմքն արցունքներից տաքացավ, կոպերը ծանրացան ու աչքերի առաջ պտտվող կայծերը կամաց- կամաց մարեցին: Հոգնել էր երկար ճամփից, մի անուշ թմբիր իջավ վրան: Երազի մեջ ոսկե թեփուկներով զրահազգեստ էր հագել, ոնց որ գրքի միջի քաջ ասպետները, թուր ու վահանը կապել, կռիվ պիտի գնար: Բայց ձի չուներ: Ձիու փոխարեն այսօրվա ձուկն էր խելոք աչքերով նայում վրան ու մարդկային լեզվով խոսում.
-Նստի'ր մեջքիս ու ամուր բռնվիր: Հանկարծ չվախենա'ս, դու դեռ չգիտես, թե ինչքա՜ն արագ կարող եմ սլանալ... Ամենասրնթաց ձիուց էլ արագ...