Զանազան Հարցեր Պատմությունից [Պահոց]

Դիտել ողջ տարբերակը : Զանազան Հարցեր Պատմությունից

dvgray

06.06.2010, 23:22

Lion

07.06.2010, 15:44

Այստեղ եկեք գրենք մեր հարցերը՝ պատասխաններ ստանալու ակընկալիքով:

Հարցեր.
1. Ովքե՞ր են եգիպտացիների այժմեան սերունդները
2. Ովքե՞ր են բյուզանդացիներ այժմեան սերունդները
3. Ե՞րբվանից են տղամարդիկ սկսել թրաշվել
4. Ե՞րբվանից են տղամարդիկ սկսել մազերը կտրել
5. Ոնց՞ են շատ դարեր առաջ, երբ չկար մկրատը, մարդիկ ձեռքի և ոտքի եղունգները կտրում

1. Ղպտիները,
2. "Բյուզանդացի" հասկացությունը մոտավորապես հավասար է ներկայիս ամերիկացի հասկացությանը: Ու, ասենք ԱՄՆ-ի կործանվելու դեպքում, ինչքան Անգլիայում ապաստանած նյու-յուքցի անգլիախոսը կլինի ամերիկացու սերունդ, այնքան էլ Կոստանդնուպոլսի կործանումից հետո Հունաստանում ապաստանած հունախոսը` բյուզանդացու սերունդ,
3. Սափրվում էին դեռևս անտիկ հույները, այն դեպքում, երբ մինչև հելլենիզմը սափրվելը Արևելքում ընդհանրապես ընդունված չէր, իսկ առանց մորուքի տղամարդուն չէին հարգում,
4. Այս հարցում առաջնությունը կարծես թե ոչ մեկին չի պատկանում - մազեր կտրել են և Արևելքում, և Արևմուտքում,
5. Ձեռքի կամ ոտքի եղունքի... դանակներով: Դրանցից մեկի մասին իմիջայլոց հայտնում է Եվսեբիոս Կեսարացին, որպես փոքրիկ, բայց սուր մի գործիքի:

Lion

07.06.2010, 21:28

Փոքրիկ ուղղում - ոչ թե Եվսեբիոս Կեսարացին, այլ Պրոկոպիոս Կեսարացին :)

Պանդուխտ

16.10.2010, 17:09

Մեծ Հայքում Հայոց Պետութեան (թագաւորութիւն) անկման պատճառ է համարւում Եկեղեցին:
Համաձա՞յն էք: Պանդուխտ

ՀԱՅ ԱՌԱՔԵԼԱԿԱՆ ԵԿԵՂԵՑՈՒ ՊԱՇՏՊԱՆՈՒԹՅՈՒՆԸ ԾՈՒՌ ՀԱՅԵԼՈՒ ՄԵՋ

Ընթերցողի ուշադրությանը ներկայացվող նյութը պատասխան-հոդված է «Էջմիածին» ամսագրում տպագրված մի գրախոսության: Համաձայն «Զանգվածային լրատվության մասին» ՀՀ օրենքի հոդված 8-ի, պատասխան հրապարակումը իրականացնում է նույն լրատվամիջոցը, սակայն ամսագրի գլխավոր խմբագիր Արշակ Մադոյանը, խորհրդակցելով հոգևոր դասի ներկայացուցիչների հետ, հրաժարվեց տպագրել սույն հոդվածը

Վերջապես լույս տեսավ իմ հեղինակած «Մեզ անծանոթ Վարդանանց պատերազմը: Հայաստանյայց Առաքելական եկեղեցին և մեր պատմության ընթացքը» աշխատության գրախոսությունը (ավելի շուտ` հակախոսությունը), որը գրել է պատմական գիտությունների դոկտոր Վրեժ Վարդանյանը[1]: Իսկ թե ինչու` «վերջապես լույս տեսավ», որովհետև ակադեմիական շրջանակներում վաղուց էին շրջանառվում գրքիս դեմ գրելու համար իջեցված հրահանգի մասին լուրերը: Ինչևէ, այժմ ինձ մնում է միայն օգտվել պատասխան խոսքի իրավունքից և, փորձելով գրախոսության նույն ոճով ու կառուցվածքով, նրանում արտահայտված մտքերն ու դատողությունները ծուռ հայելու փոխարեն իսկական հայելու մեջ անդրադարձնելով` ընդդիմախոսել ընդդիմախոսիս: Կարծում եմ, ասելիքն այսպես ավելի առարկայական կդառնա, որովհետև գրքի վերաբերյալ բազմաթիվ դատողություններ կան, որոնք բնորոշ են հենց գրախոսությանը: Հետևենք Վարդանյանի մեկնակերպին (ինչպես ինքն է կամենում հետևել իմ մեկնակերպին) և, ճիշտ հայելու առջև պահելով գրախոսությունը, ցույց տանք, որ ոչ թե գրքում, այլ այնտեղ են «քննության առնվում Հայոց եկեղեցու պատմությանն առնչվող իրողությունները` պատմության առողջ ըմբռնմանը հակասող մեկնաբանություններով ու եզրահանգումներով, դրույթներով» (129):
Գրախոսն իր առաջին մեղադրանքը ներկայացնելու համար հետևյալ մեջբերումն է կատարում. «Հանուն Հայաստանում սեփական իշխանության հաստատման` քրիստոնեական Եկեղեցին կործանեց Հայոց պետականությունը»[2]: Այո, իհարկե, սա իմ գրքից է: Բայց լավ հասկանալու համար, թե ինչ եմ ասել և ինչու եմ ասել` հարկավոր է գիրքն ամբողջությամբ նորից կարդալ, երկու տողով բացատրելու բան չէ: Ես, օրինակ, առանց լրացուցիչ բացատրության լրիվ հասկանում եմ պարոն Վարդանյանին, երբ նա գրում է, որ «գահընկեց անելով հայ Արշակունի վերջին թագավորին` Սասանյան տիրակալը Հայաստանի քաղաքական ղեկը հանձնեց Եկեղեցու ձեռքը, որը ժողովրդի ներկայացուցիչն էր արյաց դռան առջև»[3]: Նշանակում է, գիրքս «քննողի» համար էլ է անշրջանցելի ճշմարտություն, որ V դարում արդեն եկեղեցին ստանձնել էր Հայաստանի քաղաքական ղեկը: Ինքս միայն շեշտել եմ` ցանկանալով է ստանձնել:
Ի դեպ, միայն ես չեմ դա ասել: Լեոյի համոզմամբ, «ամբողջ չորրոդ դարն արդեն ցույց տվեց մեզ որ քրիստոնեությունը, Հայաստան մուտք գործելուց հետո, հայ ժողովրդի քաղաքական շահերը հպատակեցնում էր իր շահերին»[4]: Զորայր Խալափյանը պատմավեպ է գրել, բայց պատմաբանի հայացքով է նայել ժամանակին: Ահա այն. «Եկեղեցին պատճառ դարձավ հայ ինքնուրույն թագավորության անկման… Հարյուրավոր եպիսկոպոսները, որ մեծ մասամբ այլազգիներ էին և նրանց մեջ պակաս չէին խաչագողերն ու շնացողները, իրենց բարոյապես բարձր էին պահում թագավորից: Սրանք ևս ղեկավարվելով արդարության թյուր ըմբռնմամբ, ձգտում էին ստեղծել «Քրիստոսի արդար թագավորությունը երկրի վրա», եկեղեցին ինքն էր ձգտում թագավորել ու թագավորեց, իշխանության սկզբունքները փոխարինվեց գաղափարախոսությամբ, իսկ դա պետության վախճանն էր»[5]: Ներկայացնելու համար, թե որն է իշխանության սկզբունքներին փոխարինած այդ գաղափարախոսությունը, հեռու չեմ գնա, կվկայաբերեմ Վ. Վարդանյանի նույն աշխատությունից մի փոքրիկ ծանոթագրություն: Սա է. «Հովհաննես Արճիշեցին իր «Մեկնութիւն պատարագին» գործում գրել է. «Եկեղեցին տուն, բնակարան է երկնաւոր Թագաւորին»` Աստծու, որը եկեղեցականներին կարգել է «իբրև իշխան» ժողովրդի վրա (ընդգծ. իմն է.- Հ.Դ.)»[6]: Իսկ եթե հետաքրքրում է նաև այն հարցը, թե «ինչու էր եկեղեցին համարում, որ իշխելու իրավունքն իրենն է», ապա, կարծում եմ, հարկավոր է նախ ուսումնասիրել Հայաստանյայց եկեղեցու դավանաբանությունը:
Հաջորդը: Վարդանյանը գրում է. «Ներքին ու արտաքին ախոյանների դեմ Եկեղեցին ու պետությունը պայքարում էին միասնաբար: Նրանց միջև հաստատված բնական դաշինքը տվեց ցանկալի պտուղներ: 335 թ. մազքութների Հայաստան կատարած հարձակումից հետո Վրթանեսը հատուկ կոնդակով սահմանեց, որ յուրաքանչյուր տարի պատարագին պետք է հիշվեն Հայրենի երկրի համար (ընդգծ. իմն են.- Հ.Դ.) մղված մարտերում զոհված հայ ռազմիկների անունները» (էջ 129):
Սահուն է Վրթանես կաթողիկոսի մասին ասվածը, և առավել համոզիչ է թվում, երբ հղում է կատարվում Փավստոս Բուզանդին (առանց մեջբերման), այն էլ` նրա երկի 1883 թվականի հրատարակությանը: Մենք էլ բացենք Բուզանդ (բայց 1987 թ. հրատարակություն) ու կարդանք (տեղի սղության պատճառով ես հատված կբերեմ, դուք ամբողջը կարդացեք). «Մեծ Վրթանեսը մոտենալով նրանց (Խոսրով թագավորին, և բոլոր զորքերին.- Հ.Դ.) սփոփում էր և ասում. «Մխիթարվեցեք Քրիստոսով, որովհետև նրանք, որ մեռան, մեր աշխարհի, եկեղեցիների և աստվածատուր հավատի համար (մեռան) […] և մեռնելիս հաստատ պահեցին իրենց հավատարմությունը ու իրենց անձերը զոհեցին աստվածային ճշմարտության համար, եկեղեցիների, նահատակների, կրոնի սուրբ ուխտի, հավատի կարգերի համար, քահանայական ուխտի և Քրիստոսի անունով անթիվ նոր մկրտվածների ու աշխարհի բնիկ տիրոջ համար, և նրանք, որ իրենց կյանքը չխնայեցին այս բոլորի համար, պետք է մեծարվեն Քրիստոսի համար զոհվածների հետ […]: Եվ Վրթանես մեծ քահանայապետը օրենք սահմանեց երկրում տարեցտարի նրանց հիշատակը կատարել, ինչպես և նրանց, որոնք նույն կերպով (ընդգծ. իմն է.- Հ.Դ.) երկրի փրկության համար կմեռնեն»[7]: Պարոն Վարդանյան, հիմա` ա) ըստ Վրթանեսի` Հայրենի երկրի՞, թե՞ եկեղեցիների և աստվածատուր հավատի համար մեռան Վաչեանք, բ) նույն կերպով մեռնողների մեջ Վրթանեսը չի թվում թագի, թագավորի ու թագավորության համար մեռնողներին. մի՞թե այդպիսիք չկային, գ) ըստ Ձեզ` Եկեղեցու և պետության միջև հաստատված բնական դաշինքի տված ցանկալի պտուղը զոհված զինվորների անվան հիշատակումը եղավ. սա՞ էր «ցանկալի պտուղը»: Ասեմ, որ ինքս էլ եմ անդրադարձել Վրթանեսի կոնդակին և, իհարկե, այլ կարծիք եմ հայտնել (տես գրքիս 198-րդ էջը): Գուցե չարժեր աչքաթող անել:
Երրորդը: Պատմ. գիտ. դոկտորը ինձ չիմացության մեջ բռնացնելու համար գրում է, որ Սահակ կաթողիկոսը «մինչև վերջ ընդդիմացավ Արտաշեսին գահընկեց անելուն, որը տեղի ունեցավ Վռամ Ե արքայի կայացրած հրապարակային դատի ժամանակ, երբ Սահակը ծառացավ թագավորական ատյանի որոշման դեմ, ի հետեւանս որի զրկվեց Կաթողիկոսի իրավասությունից եւ երեք տարի պահվեց աքսորում: Անգամ այդ պայմաններում նա կարողացավ Վռամ արքայից համաձայնություն կորզել` վավերացնելու հայոց Արշակունի թագավորների օրոք գործող հայ նախարարությունների գահակարգը (Խոր. Գ, կե), որը մեզ է հասել «Գահնամակ» անունով: Սակայն Դավթյանը քամահրում է այս փաստերը` (ընդգծ. իմն են.- Հ.Դ.) նշելով, թե իբր Վռամ արքան Սահակ Կաթողիկոսի «անչափ խոսուն լուռ համաձայնությամբ թագազրկեց Հայոց աշխարհը» (էջ 130):
Տեղյակ լինենք, հարգելի գրախոսող, որ Սահակ կաթողիկոսին դատի ժամանակ «Շապուհ արքան պաշտոնանկ արեց և քաղաքական մեղադրանքով ձերբակալեց»[8], որովհետև «Սասանյան թագավորները շարունակում էին կասկածով վերաբերվել հայերին, միշտ համարել նրանց հունական քաղաքականության և նվաճողական ձգտումների գործիք»[9]: Հիմա թե ինձ ու Լեոյին հավան չեք, Խորենացուն դիմենք: Նրանից մենք գիտենք, որ Վռամը Սահակին «արձակելիս կանչում է իր առաջ բազմամբոխ ատյանում և ասում. «Երդվեցնում եմ քեզ քո հավատով, որ հավատարիմ մնաս մեր հպատակության մեջ, ապստամբության խորհուրդներ չտածես` խաբվելով Հունաց մոլորական հավատակցությունից, պատճառ դառնալով, որ Հայաստանը մենք կորուստի մատնենք, և մեր բարերարությունը չարության փոխարկես»[10]: Այնուամենայնիվ, պարոն Վարդանյան, Սահակ կաթողիկոսն իր հունասիրության համար դատվեց, ոչ թե «ի հետևանս» Արտաշես թագավորի պաշտպանության: Սահակը հանց Պիղատոս էր այդ ատյանում, այնինչ կոչված էր պաշտպանելու թագավորին: Նա լռեց, «հրաժարվեց առհասարակ որևէ բան ասելուց, չար կամ բարի»[11]: Ձեռքերը լվաց, բառ անգամ չարտասանեց Հայոց թագավորի օգտին (ուր մնաց ծառանար որոշման դեմ), քաջ գիտենալով, որ իր խոսքը կարող է հակակշռել մեղադրող իշխանների խոսքին: Փոխարենը մեծն Սահակը խոսեց ի պաշտպանություն իրեն, «պարկեշտ և նազելի դիրք բռնելով, ինչպես բեմբասացության ժամանակ, համեստ հայացքով և ավելի համեստ ձայնով, և սկսեց ճառել իր հպատակության երախտիքները»[12]: Այս մասին գրում է նաև Փարպեցին[13]: Մի՞թե Խորենացի ու Փարպեցի կարդալուց հետո անգամ կարելի է գրել` «Սահակը ծառս եղավ»: Բայց, ինչպես տեսնում ենք, գրվում է, որովհետև առասպել է հարկավոր, ոչ թե ճշմարտություն:
«Գահնամակի» մասին: Այս փաստաթուղթը վավերացնելու համար Վռամ արքայից համաձայնություն կորզելու հարկ չկար, որովհետև կարգ էր` պիտի վավերացվեր, «ամեն անգամ նոր թագավորի գահ բարձրանալով «Գահնամակը» վերահաստատվում էր»[14]: Այս անգամ պիտի վերահաստատվեր Հայոց թագավորությունը վերացնելու պատճառով: Իսկ Սահակը խնդրողի դերում էր, ոչ թե «համաձայնություն կորզողի»: Այն էլ խնդրում էր ոչ թե Պարսից թագավորին, այլ իր ազգակցին` Արյաց հազարապետ Սուրենյան Պահլավին. «Արդ` ջանա նրան (թագավորին.- Հ.Դ.) համոզել ճարտար միջնորդի նման»[15]: Սահակը նաև անձնական լուրջ շահախնդրություն ուներ. Մամիկոնյանների, Կամսարականների ու Ամատունիների տեղն էր կամենում կարգավորել:
Պարոն Վարդանյան, թերևս վատ չէր լինի տեղյակ լինել և այն մասին, որ, ձեր կարծիքով, եթե ես քամահրում եմ փաստերը, ապա այս առումով նորից ձեր համախոհների հետ փոքր թիվ եք կազմում, քանզի գրքի լույս տեսնելուց հետո բազմաթիվ մասնագիտական գնահատականներ են հնչել, որոնք հակընդդեմ են ձեր կարծիքին: Օրինակ, ԳԱԱ թղթակից-անդամ Հենրիկ Հովհաննիսյանը գրել է. «Նա (այսինքն` ես.- Հ.Դ.) անչափ ուշադիր է սկզբնաղբյուրների տողի ու տառի հանդեպ եւ մեզ ստիպում է նորից թերթել սկզբնաղբյուրներն առանց նախապաշարումների, մի պահ մոռանալով անգամ հարցի պատմությունը: Սա, կարելի է ասել, յուրահատուկ էկզիստենցիալ մոտեցում է: Հեղինակն այդ վիճակում է եւ մեզ էլ ներքաշում է այդտեղ: Ուզում ենք դատել ոչ թե մեր, այլ իր իսկ առաջադրած խնդիրների տեսակետից եւ չվիճել (դա թերեւս հնացած եղանակ է), այլ ինչ-որ բան գուցե լրացնել հարցի մեզ հետաքրքրող կողմից»[16]:
Վարդանյանը` իմ մասին: «Իր մտահնարքները մատուցելով ընթերցողին իբրեւ պատմական իսկություն` նա չի վարանում գրել, որ 428 թ. «հրաժարում եղավ սեփական թագավորից ու փոխարենը որեւէ ուղիղ պայման չդրվեց», եւ Հայաստանի կառավարմանը հայերի մասնակցությունը «մնաց չպարզված»: Մինչդեռ Եղիշեն վկայում է, որ Արշակունիների անկումից հետո «ի նախարարսն Հայոց անկանէր թագաւորութիւնն» քանի դեռ կային հայ նախարարությունները, Հայաստանը բառիս բուն իմաստով մնում էր աննվաճ» (էջ 131):

Պանդուխտ

16.10.2010, 17:21

Շարունակութիւնը

Ես` Վարդանյանի համար: Վրդովվել եք, որ գրել եմ` հայ իշխանները հրաժարվեցին սեփական թագավորից, ինչպես առուծախին սովոր մարդիկ, և գոհացան ստացած վարձքով: Նախ կխնդրեմ մեջբերում կատարելիս կամայական կրճատում չանել. եթե իմ նախադասությունը լրիվ բերեիք, ապա ընթերցողին առանց ձեր միջնորդության պարզ կլիներ ասելիքս (տես գրքիս 25-րդ էջը), իսկ ինքներդ էլ ձեզ կրակը չէիք գցի: Հիմա ես ստիպված ձեզ համար մի քանի պարզաբանում պիտի կատարեմ. ա) մտքում Խորենացի կարդացեք (ընթերցողին մի ասեք, նա գիտի), ահա այս հատվածը. «Վերջապես Վռամը հրամայեց` Արտաշիրից թագավորությունն առնել և նրան (Պարսկաստանում) արգելել և նրա ցեղի բոլոր գույքը արքունիք գրավել… Իսկ նախարարներին արձակեց մեծամեծ պարգևներով (ընդգծ. իմն է.- Հ.Դ.)` մի պարսիկ մարզպանի հետ, որ կոչվում էր Վեհմիհրշապուհ»[17]: Վատ չի լինի, եթե նաև Փարպեցի կարդաք. «Եվ Հայոց իշխաններն էլ, իբրև Արտաշեսին մատնելու վարձ, Պարսից թագավորից ստանալով պատիվներ ու մեծարանքներ (ընդգծ. իմն է.- Հ.Դ.)… հեռացան արքունիքից և եկան իրենց աշխարհը»[18]: Ասացեք խնդրեմ, ձեր կարծիքով թագավոր տալով մեծամեծ պարգևներ առնելն ու պարսիկ մարզպանի հետ վերադառնա՞լն էր արդյոք Հայաստանի օգտին դրված ուղիղ պայմանը, բ) իմ հաջորդ միտքն եք պռատ ձևով մեջբերում (լրիվը սա է` «Հայաստան աշխարհի կառավարմանը հայերի մասնակցությունը (ինչպե՞ս, ի՞նչ չափով) մնաց չպարզված»), հետո իմ դեմ հանում Եղիշեին` նորից պռատ ձևով հիշատակելով նրա խոսքը: Ես ամբողջը բերեմ. «Երբ Արշակունյաց ցեղը վերացավ… իշխանությունն անցավ Հայոց նախարարներին. որովհետև թեպետև հարկը Պարսից արքունիքն էր գնում, սակայն Հայոց հեծելազորն ամբողջապես նախարարներն էին առաջնորդում պատերազմի ժամանակ»[19]: Հիմա պարզվե՞ց, որ սեփական երկրի քաղաքական կառավարման մեջ հայերի մասնակցության չափը պարզ չէր, թե՞ տեքստը գրաբար բերեմ[20], գ) իմ «մտահնարքները» արևերես հանելուց հետո, անցնում եք պաթետիկայի` «քանի դեռ կային հայ նախարարությունները, Հայաստանը բառիս բուն իմաստով մնում էր աննվաճ»: Բայց լավ չէ՞ր չանցնեիք: Դե հիմա ասեք` ո՞ւմ միտքն է դա: Ականջս կախեմ` թաքուն ասեք: Պնդում եք, որ ձե՞րն է: Ուրեմն Նիկողայոս Ադոնցն է ձեզանից արտագրել: Ահա խնդրեմ. «Շնորհիվ մշտապես սպառազինված ազնվականության, Հայաստանը երբեք այն օրին չի հասել, որ դիաթավալ փռվի հաղթական թշնամու առջև, ինչպես տեսանք այդ նախարարության անկումից հետո: Նրա օրով մեր երկիրը նվաճված չի եղել բառի բուն իմաստով (ընդգծ. իմն է.- Հ.Դ.)»[21]: Ներեցեք, պարոն Վարդանյան, համարձակվում եմ աննրբանկատ երևալ, բայց թույլ տվեք ասել, որ պայման է և բարեկրթության նշան` ուրիշի միտքը կրկնելիս հիշել հեղինակի անունը, այլապես մտքագողություն է ստացվում:
Փոքր-ինչ ներքև Վարդանյանը նորից գյուտ է անում. «Հազկերտ Երկրորդի կողմից Հայաստան ուղարկված Միհրներսեհը (ընդգծ. իմն է.- Հ.Դ.) հայերին կրոնափոխության առաջարկ է արել, որը կտրուկ մերժվել է Արտաշատի ժողովում» (էջ 131): Եղիշեն կզարմանար, կասեր` ես չգիտեի: Ո՞նց չզարմանար, եթե ինքը գրել է, որ Հազկերտի հրովարտակ կոչված հրամանագիրը Միհրներսեհի` մեծ վեզիրի անունից է ուղարկվել Հայաստան (այդպես էր կարգը), իսկ ըստ պատմաբանի` Միհրներսեհն է ուղարկվել, այն էլ` ոչ թե պահանջելու, այլ սոսկ առաջարկելու հայերին կրոնափոխ լինել: Հայերն էին էլի` աղմուկ հանեցին, ժողով արեցին, խիստ նամակ գրեցին նույն Միհրներսեհին, որը չգիտես ինչու չէր սպասել, հետ էր գնացել (թե՞ փախել էր) Տիզբոն: Բայց թողնենք Վարդանյանին, որովհետև այդ ամենի մասին Եղիշեն ավելի հետաքրքիր է պատմում[22]:
Արտաշատի ժողովում մի ուրիշ բան էլ է եղել, որ չգիտեինք` Վարդանյանն է բացահայտում: Ուշագրավ հարցադրում է, լսենք. «Արտաշատի ժողովում, երբ հայերը մերժեցին հավատափոխության առաջարկը եւ պայքարի ելան Վասակ Սյունեցու դեմ Վարդան Մամիկոնյանի գլխավորությամբ, արդյո՞ք մաքառում էին միմյանց դեմ» (էջ 132): Իսկ հիմա հեղինակին կխնդրենք միտքը հայերեն թարգմանել` ինչ է, Վասակը հայ չէ՞ր…
Միջանկյալ կերպով մի մտահոգություն հայտնեմ: Քանի որ պրն Վարդանյանի հոդվածի 3 էջի դեմ արդեն 7 էջ եմ լրացրել թռուցիկ գրելով, բայց դեռ ասելիք է մնացել, ապա ստիպված եմ մտածել պատասխանիս ծավալի մասին, և նրա մնացած 12 էջին ոչ մանրամասնաբար անդրադառնալ: Վերջապես ո՞վ է այդքանը տպագրելու: Այս հանգամանքից դրդված, ուրեմն, այսուհետև թռիչքներով առաջ կգնանք: Վարվենք այդպես:
Կարդում ենք. «Ամուր կառչելով իր կանխակալ ենթադրություններին` Դավթյանը գրում է, թե իբր Ավարայրից սկսվեց համայնքի վերածվելու հայերի «ազգային ուղին», իսկ Նվարսակի պայմանագիրը ցույց տվեց, որ հայերն »ամբողջը վերջնականապես կորցնելուց հետո՞ արդեն ընդունակ էին »գոհանալ փոքր ձեռքբերումներով՞ (էջ 122): Մի՞թե փոքր ձեռքբերում էր այդ պայմանագրով Հայաստանին վերապահված ներքին ինքնավարությունը, հոգեւոր ազատությունը, նախարարական պետականության հիմքերի ամրապնդումը (թագի գաղափարից ու թագը վերականգնելու հնարավորությունից վերջնականապես հրաժարվելո՞վ են պետականության հիմքեր ամրապնդում.- Հ.Դ.)… Մի՞թե »փոքր ձեռքբերում՞ էին Բագրատունյաց թագավորությունը, Զաքարյանների եւ մյուս տոհմերի իշխանությունները (հազար ափսոս, բայց Բագրատունյաց թագավորությունը Մեծ Հայքի թագավորությունը չէր, իսկ Զաքարյանների եւ մյուս տոհմերի իշխանություններն էլ Բագրատունիների թագավորությունը չէին, այլ մեկ աստիճան ցածր էին, ինչն արդեն ազգային նահանջ էր.- Հ.Դ.)՞ (էջ 134):
Շարունակենք Նվարսակի թեման: Ըստ Վարդանյանի, ««ծառայ» բառեզրը հայերենում ունի «վասալ» իմաստը, իսկ Դավթյանի կարծիքով Վահանը կամովին իրեն ներկայացրել է իբրեւ պարսից թագավորի «ծառա» եւ հրաժարվել անկախությունից» (էջ 134): Թույլ տվեք ասել, որ «ծառայ» բառեզրը հայերենում չունի «վասալ» իմաստը (համոզվելու համար տես Աճառյանի «Հայերեն արմատական բառարանը» և «Ժամանակակից հայերենի բացատրական բառարանը»): Թույլ տվեք ասել նաև, որ շփոթում եք, պարոն, իմ գրքի 165-րդ էջում ես չեմ Վահանին ծառա ասողը, այլ Վաղարշ թագավորը: Փարպեցին է բերում թագավորի խոսքը. «…Բայց դուք մեզ լիովին հատուցեք և արեք այն հպատակությունը, որ ծառան պարտավոր է կատարել իր տերերի հանդեպ»[23]:
Վարդանյանը չի հանգստանում. «Եւ իբր Վահանը «հեռու էր քաղաքականությունից. այսքան ուժ վատնել եւ այս արդյունքն ունենալ,- պաթետիկ ոճով գրում է հեղինակը (այսինքն` ես.- Հ.Դ.):- Իսկ արդյունքները, ինչպես գիտենք, արդարացրին ազատագրական շարժման մասնակիցների սպասումները: Հայաստանը պահպանեց իր ներքին ինքնավարությունը, կրոնը, զորուժը, նախարարական համակարգը: Արդյունքներից էր նաեւ 485 թ. Վահանին Հայաստանի մարզպան կարգելը» (էջ 134-135): Պարոն Վարդանյան, դուք սովոր եք ակադեմիական ոճի՞ն: Խնդրեմ, Աբեղյանի ակադեմիական ոճով կարծիքն իմացեք (իսկ թե ինչու չգիտեք` չգիտեմ). «Նուարսակի դաշնադրության երեք պայմանները հայերի համար ապագայում դառնում են իբրև հավատարիմ հպատակության հրահանգ-ծրագիր»[24]: Հավատարիմ հպատակության հրահանգ-ծրագի՞րն էր սպասված արդյունքը:
«Դավթյանը գտնում է, որ Նվարսակի պայմանագրում ոչ մի քաղաքական կետ չկար, միայն մեկը եւ այն էլ Եկեղեցու օգտին, որով պարսից դուռը Եկեղեցուն թույլ էր տալիս պահպանել իր ծիսակարգը» (էջ 135): Մի խեղաթյուրեք միտքս, պարոն: Ես գրել եմ. «Առաջին ամենախոշոր զիջումը Նվարսակի պայմանագիրն էր, որը ոչ մի քաղաքական կետ չէր պարունակում: 484 թ. կնքված հաղթական համարվող այս պայմանագրի մեջ ընդամենը մեկ շոշափելի պայման կար, այն էլ եկեղեցու օգտին էր: Դավանափոխելու մտքից վաղուց հրաժարված Պարսից արքունիքը դրանով թույլատրում էր եկեղեցուն պահպանել նաև իր ծիսակարգը»: Ես ասում եմ «շոշափելի պայման», դուք դա դարձնում եք «քաղաքական պայման»: Չի կարելի: Եվ, ընդհանրապես, մի վերաշարադրեք ու մի վերագրեք ինձ այն, ինչ ես չեմ ասել. իմ ասածը ինձ էլ, ձեզ էլ լիուլի կբավականացնի: Ի միջի այլոց, քաղաքական պայմանագի՞ր եք փնտրում V դարում: Գրքում չտեսա՞ք Փայտակարանի պայմանագիրը, որի իրականացման դեպքում մենք կարող էինք ոչ միայն եկեղեցական ծիսակարգը պահպանել, այլև թագավորությունը վերականգնել: Երբ ցանկանաք կարդալ այդ մասին, կարող եք նորից բացել գրքիս 68, 76-80, 133, 172-173 էջերը:
Բայց ի՞նչ Փայտակարան, եթե փոխարենը դուք ուրիշ բան եք տեսել գրքում: Ահա. «Դավթյանը սխալմամբ 482 թ. Ներսեհապատի ճակատամարտի պահին Վահանանց զորքի թիվը հասցնում է 30 հազարի այն դեպքում, երբ, ըստ Ղազար Փարպեցու, նույն թվականին Ակոռիի մոտ տեղի ունեցած մարտի ժամանակ Վահանանց զորուժի թվաքանակը 400-ից չէր անցնում» (էջ 134): Զավեշտ և անհեթեթություն: Անհեթեթություն և զավեշտ: Ես գանձ եմ ասում, դուք` տանձ: Մի ճակատամարտին մասնակցած զորքի թիվը մյուսի հետ ի՞նչ կապ ունի: 30 հազարի վրա կասկածելուց առաջ էլ հարցնեիք` պատասխանեի: Հիմա ասեմ` իմացեք: Ակադեմիկոս Ս. Երեմյանն է 1984 թվականին հրապարակել. «Սպարապետ Վահան Մամիկոնյանը 30. 000-անոց զորքով շտապեց կտրել թշնամու ճանապարհը: Հայկական բանակը պարսիկներին հանդիպեց Արտազ գավառում, Ներսեհապատ գյուղի մոտ»[25]: Դե ինչ, իմ «սխալվելը» գոնե կիսով չափ կվերագրե՞ք ակադեմիկոս Ս. Երեմյանին:

Պանդուխտ

16.10.2010, 17:23

Ինձ հակաճառելու հաջորդ թեման ժողովուրդ-հայրենիք կապն ու արտագաղթն է: «Չափազանցությունն էլ ունի իր սահմանները,- գրում է Վարդանյանը,- մի՞թե հայ ժողովուրդը, հազարամյակներ ապրելով իր կենարար հույսերի երկրում` Հայոց աշխարհում, դյուրությամբ կարող էր հրաժարվել հայրենի հողից ու ջրից, որից նա ուժ էր ստանում: Դավթյանը չի կամենում ընդունել, որ Եկեղեցին ժողովրդից, նրա բնատարածքից անբաժան է» (էջ 135): Ոհ, ինչ գեղեցիկ է ասված: Բայց պատվարժան պատմաբան, Հայոց աշխարհից, որից ընդամենը Հայաստանի Հանրապետությունն է մնացել իր երկու արբանյակով, վերջին 20 տարում ժողովրդի կեսն արտագաղթել է, ու Եկեղեցին ոչինչ չի արել դրա դեմն առնելու համար: Գրքում գրել եմ, կրկնում եմ, արտագաղթողի հոգեբանության ձևավորման սկիզբը հինգերորդ դարում է: Իսկ գիտե՞ք հայի համար հայրենալքության արդարացումը որն էր (վերհիշեք` ասել եմ): Տերունական պատվիրանը չե՞ք հիշում. «Յորժամ հալածեսցեն զձեզ ի քաղաքէ յայսմանէ` փախիջիք ի միւսն»[26]: Բացեք Փարպեցի, տեսեք ինչ էին մտածում Տիզբոնում հավատափոխությունը մերժած նախարարները («Թողնելով մեր աշխարհները, օտարության գնանք կանանցով ու որդիներով` հաստատորեն ապավինելով կենարար Փրկչի այն խոսքին, որ ասում է. «Երբ որ ձեզ հալածեն այս քաղաքից, փախեք մյուսը»»[27]), տեսեք ինչ ասաց Վարդան Մամիկոնյանն իր ընտանիքին, եղբայրներին ու ծառաներին, որից հետո բոլորը «ճանապարհ ընկան, շտապելով դեպի Հունաց իշխանությունը»[28]: Կարդացեք Թովմա Արծրունու Պատմության հավելվածում, թե ինչպես Սենեքերիմ Արծրունի թագավորը երկիրը թողնելուց առաջ «մտաբերեց Տիրոջ պատվիրանը, որն ասում է` «երբ որ ձեզ հալածեն այս քաղաքից, փախեք մյուսը»»[29], կամ թե ինչպես է, որ նույն գաղափարական հենքի վրա XIX դարում ազգափրկիչ ծրագիր էր առաջ քաշում Ծերենցը[30]: Պարոն Վարդանյան, ստիպված եք ընդունել, որ հիշյալ «փախիջիք»-ից է ծնունդ առել զուտ հայկական «Որտեղ հաց` այնտեղ կաց» ասացվածքը, ավելին` կենսափիլիսոփայությունը: Արտագաղթը մեր ազգային ամենացավոտ հարցերից մեկն է, որքանո՞վ է հարիր ամբիոն գրկելն ու հեշտ-հեշտ խոսելը:
Դուք գրում եք. «Մի՞թե Եկեղեցին էր մեղավոր, երբ ԺԱ դ. Բյուզանդիան կլանեց հայկական իշխանությունները» (էջ 135): Գրում եք ու չգիտե՞ք, որ այդպես է եղել: Փառահեղ Անի մայրաքաղաքով Շիրակի Բագրատունյաց թագավորությունը Պետրոս Ա. Գետադարձ կաթողիկոսի կողմից «Հունաց կայսրին» ծախելու օրինակը բավ չէ՞, որ նման բան ոչ միայն չգրեք, այլև չմտածեք ընդհանրապես: Կարծում եք` անհատի՞ գործ էր դա: Ամենևին: «Եպիսկոպոսական դասը,- գրում է պրոֆեսոր Բաբկեն Հարությունյանը,- լոկ հետապնդելով Հայոց Եկեղեցու կանոնակարգի պաշտպանությունը, պաշտպանեց կաթողիկոս Պետրոս Գետադարձին և փաստորեն դրանով իսկ նրան գործակից դարձավ Անին վաճառելու մեջ»[31]:
Ասում եք` «Դավթյանը Հայ Եկեղեցու հասցրած խոշոր վնասներից մեկն է համարում «Հայոց ազգային ոգու տկարացումը»: Ազգային ոգու տկարացո՞ւմ էր, երբ հոգեւոր այրերը Ավարայրի մարտից առաջ ոգեվառում էին ժողովրդին` քաջաբար կռվելու հանուն հայրենիքի ու քրիստոնեական հավատի» (էջ136): Չեմ հասկանում, դուք ձեր գրախոսությունը գրել եք գիրքս կարդացածների՞, թե՞ չկարդացածների համար. չէ՞ որ հարցադրման պատասխանն այնտեղ կա: Ես ասում եմ` Հովսեփը, Ղևոնդը, Եղիշեն և ուրիշ հոգևոր պաշտոնյաներ իսկապես «մարտից առաջ ոգեվառում էին ժողովրդին», բայց ո՞ւր էին նրանք մարտի ընթացքում և մարտից հետո: Ի վերջո, եթե նրանք կռվում էին իրենց «հոգևոր առաքինության կռիվը» և «ցանկանում էին իրենք էլ քաջ զինվորներին մահակից լինել»[32], ապա ինչպե՞ս է, որ 1036 զոհվածների մեջ թեկուզ մեկ հոգևորական չենք գտնում: Գուցե իսկապե՞ս նրանք բավարարվեցին միայն «մարտից առաջ ոգեվառելով ժողովրդին»…
Վարդանյանի համար մերժելի է իմ այն պնդումը, թե Եկեղեցին չէր թաքցնում, որ իրեն հարկավոր է հայ ժողովուրդ, բայց ոչ Հայոց պետություն: Նա գրում է. «Մինչդեռ հզոր ու կենսունակ ժողովուրդ մնալու գլխավոր պայմանը պետականության առկայությունն է, առանց որի ժողովուրդը զուրկ կլինի թե հայրենիքից եւ թե հավաքական գոյության հնարավորություններից» (էջ 136): Ճիշտ եք անտարակույս, պարոն Վարդանյան, այսօր արդեն դպրոցահասակն էլ է այդպես մտածում (քարոզչությունն այդ ուղղությամբ է): Բայց VIII դարում Հովհաննես Գ. Օձնեցի կաթողիկոսն այդպես չէր մտածում: Նա 718-ին[33] Օմար խալիֆի կանչով գնաց և պայմանագիր կնքեց, որով հայ ժողովուրդը զրկվեց 652 թ. կուսակալ Մուավիայի հետ Թեոդորոս Ռշտունու կնքած պայմանագրով ստացած կիսաանկախությունից, և հայ ժողովրդի համար ամրագրեց զիմմիի` կրոնական համայնքի կարգավիճակը: Հայաստանում ապրող հայը դարձավ քրիստոնյաների կրոնական համայնքի անդամ: Կասեք` ժամանակն ու իրավիճակն էր այդպիսին, նա ուրիշ ինչ կարող էր անել: Ես կասեմ` նա ուրիշ ոչինչ էլ չցանկացավ անել:
Կիրակոս Գանձակեցին է պատմում. «Հիացավ արքան ու գովաբանեց քրիստոնյաների հավատը և ասաց սրբին. «Խնդրիր, ինչ որ կամենաս, կանեմ քեզ համար»: Հայրապետը ասում է. «Քեզնից երեք բան եմ խնդրում, որ քեզ համար հեշտ է տալ: Առաջինը սա է. քրիստոնյաներից ոչ մեկին չստիպես իր հավատը ուրանալ, այլ յուրաքանչյուրին թողնես իր կամքին. երկրորդ` եկեղեցու ազատությունը հարկի տակ չդնես ու ոչինչ չառնես քահանաներից, սարկավագներից. երրորդ` քո տերության մեջ քրիստոնյաները ուր էլ լինեն, համարձակ կերպով կատարեն իրենց պաշտամունքը: Սա գրավոր տուր մեզ, և իմ ամբողջ ազգը կենթարկվի քեզ»[34]: Ինչպես ասում են, մեկնաբանություններն ավելորդ են:
Վարդանյանի կարծիքով «հեղինակն (ես.- Հ.Դ.) անարդարացի է, երբ Գրիգոր Մագիստրոսին դիտում է որպես Պետրոս Գետադարձի ձեռքով 1045 թ. Անին Բյուզանդիային հանձնելու վերաբերյալ վավերացրած գործարքի մասնակից… Անգամ Բագրատունյաց թագավորության անկումից հետո Մագիստրոսը, ոգեկոչելով հայոց թագավորների փառքը, գրում է, որ տակավին կանգուն է Հայոց թագավորությունը» (էջ 137): Ոգեկոչում էր հայոց թագավորների փառքը, սակայն եկեղեցի էր կառուցում բյուզանդական կայսեր արևշատության համա՞ր: Իսկ ինձնից բացի ինչո՞ւ չեք անարդարացի համարում նաև Լեոյին, ըստ որի` ի նշանավորումն հիշյալ գործարքի հաջող ավարտի Մագիստրոսը Կեչառիսում «շինել տվեց մի գեղեցիկ եկեղեցի հատկապես այս իսկ Կոնստանդին Մոնոմախի (Անին ստացող կայսեր.- Հ.Դ.) արևշատության համար»[35]: Ս. Նշան եկեղեցին է դա, պրն Վարդանյան, որը սրտաբուխ ցանկության քարե վավերագիր է: Ընդսմին, երբ ծանոթանաք Բ. Հարությունյանի վերոնշյալ հոդվածին, անկասկած նրան էլ «անարդարացի» կհամարեք, քանզի նա էլ է համամիտ, որ բյուզանդամետ «քաղաքական ուղղությանը հարեցին Գրիգոր Պահլավունին և Վեստ Սարգիսը` դրանով իսկ նոր ուժ հաղորդելով Պետրոս Գետադարձին»[36]:
Վարդանյանը չի հոգնում սխալվողիս ծանր հարվածներ հասցնելուց: «Դավթյանը,- գրում է նա,- շարունակում է իր «հայտնագործությունները»: Այսպես, նա կարծում է, որ Հայոց Եկեղեցին «առաջինն էր, որ կյանքի կոչեց հավատաքննությունը»` ճիզվիտական օրդենի ստեղծումից 1100 տարի առաջ` Շահապիվանի ժողովից հետո: Ժողովի թվական է նշում 444-ը, ինչը սխալ է (ընդգծ. իմն է.- Հ.Դ.)□ (էջ 142): Դաժան եք, պարոն Վարդանյան, չափազանց դաժան եք սխալվողների հանդեպ: Նույնիսկ հաշվի չեք առնում, որ ձեր իմացած 447-ի փոխարեն 444-ը Ժողովի թվական են նշել Մ. Օրմանյանը[37], Արտ. Ղազարյանը[38], Լ. Շահինյանը[39], Ե. Տեր-Մինասյանը[40], Ռ. Ավագյանը[41], իսկ Հ. Մանանդյանը նույնիսկ 443 թվականն է նշել[42]: Բավարարվենք, այլապես կբերենք նաև Մ. Չամչյանի, Ն. Ակինյանի, Ն. Մելիք-Թանգյանի, Ս. Արևշատյանի, Ա. Սուքիասյանի և այլոց անունները: Է, ի՞նչ, պարոն Վարդանյան, աններելի՞ սխալ է այսչափ հայագետների հետ «սխալվելը»: Իսկ գուցե ձեզ համար հայտնությո՞ւն էր այսքան անունը:
Գրախոսությունը ստորագրելուց առաջ դուք խրատական (թե՞ սպառնական) տոնի եք անցնում: Գրում եք. «Նա մոռանում է նաև (խոսքն իհարկե ինձ է ուղղված.- Հ.Դ.), որ իր արծարծած մտքերով ընդամենը ջուր է լցնում մերօրյա աղանդավորների ջրաղացին» (էջ 143): Հարգարժան պարոն, եթե այդպես լիներ, ապա գրքիս տպաքանակը մի քանի տասնյակ հազարի կհասներ (գոնե մոտավորապես գիտե՞ք ինչքան աղանդավոր կա Հայաստանում): Իսկ գիտե՞ք, թե նրանք ինչու չեն գիրքս ձեռքից-ձեռք փախցնում. որովհետև շատ լավ հասկանում են, որ այն Հայաստանյայց եկեղեցու դեմ չէ` հանուն է: Հանուն եկեղեցու բարեփոխման և հզորացման, հանուն եկեղեցու և պետության միջև հայրենաշահ հարաբերությունների հաստատման, հանուն եկեղեցու և ժողովրդի միասնության ամրապնդման, հանուն ազգային ոգու տիրույթի ընդլայնման և, վերջապես, հանուն ազգային-պետական գաղափարախոսության (հենց այսպես էլ վերնագրել է գրքիս նվիրված իր հոդվածը պատմական գիտությունների թեկնածու Ռ. Սարոյանը)[43]: Եվ այս է պատճառը, որ գիրքս ձեռքից-ձեռք են փոխանցում մտավորականներն ու արվեստագետները, դասախոսներն ու մանկավարժները, զինվորականները, Հայաստանի ճակատագրով մտահոգված բոլոր հայերը…

ՀԱՄԼԵՏ ԴԱՎԹՅԱՆ

Հ.Գ.- Գրախոսության մեջ մի լավ միտք կա, որն իհարկե ավելի մեծ արժեք կունենար, եթե սկզբունք լիներ: Ցավոք, քանի որ այդպես չէ, ապա ստիպված ենք միայն համաձայնել, որ, իսկապես, ինչպես ասված է, «գիտությունը պահանջում է անաչառ, կշռադատված ու մտառու լուսաբանումներ» (էջ 132):
www.religions.am (http://www.religions.am/)
http://www.armtown.com/news/am/lra/20101016/39711/
http://www.lragir.am/src/index.php?lang=am&id=1&l_id=39711

Ծանօթ. Պանդուխտի
Ծանօթագրութիւնները կարդալ աղբիւրներից (վերեւի յղումներից):

Հարդ

16.10.2010, 19:32

Ե՞րբ են ստեղծվել կոյուղիներ. մինչ այդ «արտանետումներն» ո՞ւր են գնացել::8

AniwaR

16.10.2010, 19:42

Ե՞րբ են ստեղծվել կոյուղիներ. մինչ այդ «արտանետումներն» ո՞ւր են գնացել::8

Միջնադարյան Եվրոպայում, օրինակ, լուսամուտից շպրտում էին դուրս: Անձրևը լվանում-տանում էր: :))

Lion

16.10.2010, 20:01

Պարոն Վարդանյան, հիմա` ա) ըստ Վրթանեսի` Հայրենի երկրի՞, թե՞ եկեղեցիների և աստվածատուր հավատի համար մեռան Վաչեանք,

"Հայ զինվորականության պատվո վարքականոնի հիմնադրույթները

Հայ զինվորականության պրոֆեսիոնալ արժեհամակարգը դասակարգելու
նպատակով՝ ստորև առաջարկվում է Փավստոս Բուզանդի Հայոց պատմության Ե
դպրության 20-րդ գլխի պատմական-կառուցվածքային իմաստաբանական
վերլուծությունը5։ Փավստոսն ինքն ահա այսպես է ստորակարգել սպարապետ Մուշեղ
Մամիկոնյանի (ծն. թ. անհայտ-մահ. 376թ.) անձնական առաքինությունները և
հայրենիքին մատուցած ծառայությունները (տեքստի իմաստային բաղադրամասերը
համարակալել ենք - Ա.Ա.).
Հայոց Մուշեղ սպարապետի մասին
Հայոց քաջ զորավարը և սպարապետը (Մուշեղը) իր ամբողջ կյանքում լի էր մեծ
եռանդով և նախանձախնդրությամբ,
(1) նա հավատարմությամբ ու արդար վաստակով, ջանասիրությամբ ու մշտապես
ծառայում էր Հայոց աշխարհի և թագավորության համար։ Զօրուգիշեր նա գործի
մեջ էր. ջանում ու ճգնում էր պատերազմի ճակատներում, և երբեք թույլ չէր տալիս,
5
որ Հայոց աշխարհի սահմաններից գեթ մի կորու չափ հող օտարվի6։ Նա կյանքն էր
դրել իր երկրի համար.
(2) և կմեռներ քաջի անվան համար,
(3) իր բնիկ տերերի համար,
(4) իր երկրի բնակիչների համար,
(5) քրիստոնեական հավատի համար,
(4.1 և 5.1) Աստծուն հավատացող և Քրիստոսի անունով մկրտված ժողովրդի
համար,
(5.2) եկեղեցիների համար,
(5.3) և նրանց սրբազան սպասների համար,
(5.4) Քրիստոսի վկայարանների համար,
(5.5) Աստծու ուխտի համար,
(6) իր քույրերի և եղբայրների համար,
(7) իր մերձավոր տոհմակիցների համար,
(8) հանուն հավատարիմ և առաքինի այն բարեկամների, [որոնք] զորավար
Մուշեղի [հետ] մշտապես եղել են հերոսական կռիվների մեջ և կյանքը զոհաբերել
հայրենիքի համար7։
(2.1) Եվ մահն արհամարհելով՝
(3.1) իր կյանքի բոլոր օրերում ծառայում էր իր բնիկ Արշակունի տերերի համար8։
Վերը Բուզանդը փաստորեն մեկ առ մեկ թվարկում է հայ զինվորականի՝
Հայաստան պետության և հայ ազգի առջև ստանձնած գլխավոր հանձնառությունները
(commitments)։"...

Արմեն Այվազյան
Հայ զինվորականության պատվո վարքականոնը
(4-5-րդ դարեր)

Տեղյակ լինենք, հարգելի գրախոսող, որ Սահակ կաթողիկոսին դատի ժամանակ «Շապուհ արքան պաշտոնանկ արեց և քաղաքական մեղադրանքով ձերբակալեց»

Շապուհ... ??!!

«Գահնամակի» մասին: Այս փաստաթուղթը վավերացնելու համար Վռամ արքայից համաձայնություն կորզելու հարկ չկար, որովհետև կարգ էր` պիտի վավերացվեր, «ամեն անգամ նոր թագավորի գահ բարձրանալով «Գահնամակը» վերահաստատվում էր»[14]: Այս անգամ պիտի վերահաստատվեր Հայոց թագավորությունը վերացնելու պատճառով:

Տրամաբանական սխալ կա: "Գահնամակ"-ը թարմացվում էր նոր արքայի գահ բարձրանալու, այլ ոչ թե... թագավորությունը վերացնելու դեպքում:

Սահակը նաև անձնական լուրջ շահախնդրություն ուներ. Մամիկոնյանների, Կամսարականների ու Ամատունիների տեղն էր կամենում կարգավորել:

Վատ բան էր անում? Թագավորությունը վերացնելու հետո լավ էր, որ գոնե հզոր նախարարությունները մնային: Իհարկե, եղածը ողբերգություն էր, բայց կար նաև լուսավոր կետ - վարչական ու դատական իշխանությունը և ողջ ներքին կյանքը պատլանում էր հայերին: Պատահական չէ, որ Եղիշեն նշում է, որ 428-ից հետո վիճակը ամենևին էլ օրհասական չի համարում, քանի որ. "Թեպետ հարկը Պարսից արքունիքին էր գնում, սակայն Հայոց հեծելազորը նախարարներին էին առաջնորդում պատերազմի ժամանակ":

ինչ է, Վասակը հայ չէ՞ր…

Վասակը դավաճան հայ էր - թյու տենց հայերին:angry

Դե ինչ, իմ «սխալվելը» գոնե կիսով չափ կվերագրե՞ք ակադեմիկոս Ս. Երեմյանին:

Ոչ, ուղղակի մեկ անգամ ևս կհամոզվենք, որ Դուք պատմական համակարգված գիտելիքներ չունեք: Չկարողանալով այլ հիմնավորում գտնել "30.000"-ին, Դուք մեջբերում եք Երեմյանի կարծիքը: Իսկ իրականում ավելի գրագետ կլիներ ասել, որ 30.000-անոց այրուձիու, այլ ոչ թե բանակի մասին, հայտնում է Սեբեոսը, այն էլ ոչ թե այս ճակատամարտի, այլ ուրիշ ճակատամարտի կապակցությամբ:

տեսեք ինչ ասաց Վարդան Մամիկոնյանն իր ընտանիքին, եղբայրներին ու ծառաներին, որից հետո բոլորը «ճանապարհ ընկան, շտապելով դեպի Հունաց իշխանությունը»[28]:

Հորինված էպիզոդ է, Եղիշեն, որպես ականատես, այդ մասին չի նշում:

ապա ինչպե՞ս է, որ 1036 զոհվածների մեջ թեկուզ մեկ հոգևորական չենք գտնում:

Հերթական պատմական թուլությունը - զոհերը ամենևին էլ չէին սահմանափակվում 1.036-ով...

Ես կասեմ` նա ուրիշ ոչինչ էլ չցանկացավ անել:

Իսկ կարող էր անել?

«Նա մոռանում է նաև (խոսքն իհարկե ինձ է ուղղված.- Հ.Դ.), որ իր արծարծած մտքերով ընդամենը ջուր է լցնում մերօրյա աղանդավորների ջրաղացին» (էջ 143):

+1:(

որովհետև շատ լավ հասկանում են, որ այն Հայաստանյայց եկեղեցու դեմ չէ` հանուն է: Հանուն եկեղեցու բարեփոխման և հզորացման, հանուն եկեղեցու և պետության միջև հայրենաշահ հարաբերությունների հաստատման, հանուն եկեղեցու և ժողովրդի միասնության ամրապնդման, հանուն ազգային ոգու տիրույթի ընդլայնման և, վերջապես, հանուն ազգային-պետական գաղափարախոսության (հենց այսպես էլ վերնագրել է գրքիս նվիրված իր հոդվածը պատմական գիտությունների թեկնածու Ռ. Սարոյանը)[43]: Եվ այս է պատճառը, որ գիրքս ձեռքից-ձեռք են փոխանցում մտավորականներն ու արվեստագետները, դասախոսներն ու մանկավարժները, զինվորականները, Հայաստանի ճակատագրով մտահոգված բոլոր հայերը…

Դեմագոգիա:

Վերևում արտահայտված է իմ կարծիքը, որը խնդրում եմ չանձնավորել:

Միջնադարյան Եվրոպայում, օրինակ, լուսամուտից շպրտում էին դուրս: Անձրևը լվանում-տանում էր: :))

Կոյուղին ստեղծվել է դեռ Հին արևելքում:

AniwaR

16.10.2010, 21:08

Կոյուղին ստեղծվել է դեռ Հին արևելքում:

Բայց էդ իմ ասածին չի հակասում, որովհետև չի նշանակում, որ ամեն տեղ եղել ա, էն էլ Եվրոպայի նման հետամնաց տեղը: Նույնիսկ ամբողջ Եվրոպայի համար չեմ ասում: Ասածս պազրապես լսել եմ էքսկուրսիայի ժամանակ, Mainz քաղաքի գիդից::pardon

Lion

17.10.2010, 09:33

Ես չէի ասում, որ հակասում է: Ուղղակի դեռևս հինարևելյան քաղաքները կոյուղի են ունեցել: Դրանք նույնիսկ Մոհանջո-Դարոյում ու Հարապպայում են հանդիպում, որոնք անկում են ապրել մ.թ.ա. 1700 թվականներին...

Հարդ

17.10.2010, 10:09

Իսկ էդ կոյուղիները մեզ հայտնի երկաթե խողովակների՞ց են եղել:

Lion

17.10.2010, 10:33

Չէ:) Պատրաստված են եղել հատուկ կերպով թրծված, ամուր կավից: Բայց մասնագետները պնդում են, որ դրանք շատ լավ են ծառայել իրենց նպատակներին...

Kna

03.12.2010, 09:24

Mr. Grom

03.12.2010, 10:33

Ես մի հարց ունեմ և հույսով եմ կկարողանաք օգնել: Արդյո՞ք ճիշտ է, որ Եգիպտոսի Նեֆերտիտի թագուհին ազգությամբ հայ է եղել, և ի՞նչ աղբյուներ ու ապացույցներ կարելի է ներկայացնել օտարազգի մարդուն դրանում համոզելու համար:

Ինչքան հիշում եմ Նեֆերտիտի նշանակում է Գեղեցկուհին Հյուսիսից կամ գեղեցկուհին է եկել: Բացի այդ կան վկայություններ, ըստ որոնց նեֆերտիտիի իսկական անունը Տադուխեպա է և նա Խարի-Միտանի երկրի արքայի` Տուշրատտայի դուստրն է եղել (Խարի-Միտանի պետությունը Հայկական լեռնաշխարհում է եղել):
Կահիրեին մոտ Թել-Ամառնա քաղաքից պեղված կավե սալիկներ կան աքքադերեն լեզվով, որտեղ նշված է եղել Տադուխեպայի օժիտը` 600 տող` ներառյալ արծաթե մարտակառք: Բացի այդ նաև ըստ այդ արծանագրությունների Նեֆերտիտին իր հետ բերել է 3000 աղջիկներ, ու ամուսնացրել նրանց եգիպտական վերնախավի հետ: Քանի որ այդ ժամանակ Խարի-Միթանիում միաստվածություն է եղել` արևի պաշտամունքը, ապա որոշ գիտնականներ համարում են, որ 3000 աղջիկներին տանելով և ամուսնացնելով այնտեղ հենց Նեֆերտիտին է նախաձեռնել Աթոնի` արև աստծո միանձնյա պաշտամունքը Եգիպտոսում` իր ամուսին Էխնաթոնի հետ:

Նաև ասեմ, որ Նեֆերտիտիի գանգը մարդաչափական տվյալներով լրիվ Արմենոյիդյան Բրախիցեֆալ տեսակին է պատկանում` ինչն ապացուցում է նրա` հայկական լեռնաշխարհից լինելու փաստը

Պանդուխտ

03.12.2010, 10:37

Հայ էր. Խորխոռունի...

Ռուֆուս

03.12.2010, 10:38

Ես մի հարց ունեմ և հույսով եմ կկարողանաք օգնել: Արդյո՞ք ճիշտ է, որ Եգիպտոսի Նեֆերտիտի թագուհին ազգությամբ հայ է եղել, և ի՞նչ աղբյուներ ու ապացույցներ կարելի է ներկայացնել օտարազգի մարդուն դրանում համոզելու համար:

Քանի դեռ Լիոնը չի եկել ու չի ապացուցել, որ ամբողջ Եգիպտոսն էր հայ :))

Նեֆերտիտին հայ չի եղել, սակայն ըստ որոշ տեղեկությունների ինքը եղել է Միտտանիի արքայադուստր: Միտտանին Ուրարտուից հարավ գտնվող խուռռիական թագավորություն է:

Աղբյուր՝ Վիկիպեդիա

Kna

03.12.2010, 10:41

Դե Վիկիպեդիան վստահելի աղբյուր չի համարվում, ես էլ ուզում եմ անպայման հայ լինի, որ համոզեմ հայ ա ;)

Mr. Grom

03.12.2010, 10:43

Kna

03.12.2010, 10:49

Շատ լավ է, շնորհալություն: Բայց որքան շատ փաստեր ունենամ այնքան լավ: Իսկ ի՞նչ աղբյուրներից են այս նյութերը: Ուղղակի Պետք է Արվեստի և Պատմության պրոֆեսորի համոզեմ, դժվար գործ է լինելու: :)

Ռուֆուս

03.12.2010, 10:50

Դե Վիկիպեդիան վստահելի աղբյուր չի համարվում, ես էլ ուզում եմ անպայման հայ լինի, որ համոզեմ հայ ա ;)

Բնականաբար, բայց Վիկիպեդիայում համապատասխան հղումներով ինֆորմացիային կարող ես վստահել: :)

Բացի այդ կան վկայություններ, ըստ որոնց նեֆերտիտիի իսկական անունը Տադուխեպա է և նա Խարի-Միտանի երկրի արքայի` Տուշրատտայի դուստրն է եղել (Խարի-Միտանի պետությունը Հայկական լեռնաշխարհում է եղել):

Միտանիի միայն մի փոքր մասն էր հայկական լեռնաշխարհում, այն հյուսիսային Միջագետքում էր տեղակայված, բնակիչներն էլ հայեր չէին:

Mr. Grom

03.12.2010, 11:27

Kna

03.12.2010, 12:59

Դե հայկական խորամանկություն կօգտագործեմ, փաստերն էլ կարելի է մի փոքր ձևափոխել ու հարմարացնել;) Կարևորն որ հայ ազգի պատմական կարևորության և խաղացած դերի վրա մի փոքր լույս սփռենք օտարների մոտ, թեկուզ այս ձևով հետաքրքրություն ստեղծենք: Թե չէ ցավալի է, բայց շատ քիչ են խոսում և սովորում մեր մասին:

Lion

03.12.2010, 14:38

Ոչ մի ձևափոխում և հարմարեցում` ճշմարտությունը ոչ միայն նման բաների կարիք չունի, այլև դրանք արժեզրկում են ճշմարտությունը: Իրականում Նեֆերտիտին իրոք հայուհի է, քանի որ, ի դեմս նրա, մենք գործ ունենք մ.թ.ա. II հազարամյակի երկրորդ կեսում գոյություն ունեցած Հայոց 5 թագավորություններից մեկի` Միտանիի, արքայադստեր հետ:)

Ռուֆուս

03.12.2010, 15:24

Malxas

03.12.2010, 15:51

Իսկ ինչ ապացույցներ կան որ Միտաննին հայկական պետություն էր: :)
Կամ ինչ ապացույցներ կան, որ հայկական չէր: :)

Պանդուխտ

03.12.2010, 16:31

Իսկ ինչ ապացույցներ կան որ Միտաննին հայկական պետություն էր: :)
Կամ ինչ ապացույցներ կան, որ հայկական չէր: :)

Ուրեմն նախ հասկանանք, թէ հայերն ու հայկականը այդ ժամանակ ինչպիսին էին. ինչպէ՞ս էին խօսում, ի՞նչ լեզու էին օգտագործում, թւերին ի՞նչ անուններ էին տալիս՝ մե՞կ, երկո՞ւ, երե՞ք, թէ՝ այլ անուններ:
Այսպիսի բաներ լուծելու համար առաջին հերթին պէտք է լեզուաբանութիւն ուսանիլ:

Առհասարակ՝ հայ լինելու գաղափարը, եւ որեւէ ազգութեան գաղափար կա՞ր այդ ժամանակ:

Այլապէս, մեր հարցը այն մասին, թէ՝ Նեֆերթիթին հա՞յ է, կը նմանի հարցնելուն՝ Լուսնի վրայ պամիդորի կիլոն ի՞նչ կարժի:

Lion

03.12.2010, 17:23

Իսկ ինչ ապացույցներ կան որ Միտաննին հայկական պետություն էր: :)
Կամ ինչ ապացույցներ կան, որ հայկական չէր: :)

Միտանիի (հնդեվրոպական/հարիական "մատ" - "մայր", "երկիր" բառից) թագավորությունում մ.թ.ա. 1561 թ-ից սկսեց իշխել Եգիպտոսից Կիռնակի գլխավորությամբ Եգիպտոսից հեռացած Հայկազուտների (այսպես կոչված "Հաքսոսների") դինաստիան: Թագավորությունն ընդգրկում էր Հայոց Միջագետքը, Անդրեփրատյան Ծոփքն ու Հյուսիսային Ասորիքը և կենտրոնացված պետություն էր: Թագավորության բնակիչները հայտնի էին որպես "Հա(յա)րիներ" (այլ ոչ թե աղավաղված "Խուռիներ"):

“Հուրի” անվանումը ռուսալեզու գրականության մեջ անցյալ դարում բացատրելիորեն սխալ կերպով (քանի որ ռուսական այբուբենը չունի “հ” տառը) սկսեց գրվել “Խուրի” կամ “Խուռի” և այդ տեսքով հետագայում սկսեց արտաբերվել հայալեզու գրականության մեջ (օր.` ՀՍՀ հատոր 5, էջ 102)` ավելի հեռացնելով այն իր սկզբնական տեսքից: Սակայն “հ” տառ ունեցող այբուբեններով գրականությունում` օրինակ ֆրանսալեզու կամ անգլալեզու գրականության մեջ (պրոֆեսոր G. Contenau ,La Civilisation des Hittites et Hurrites du Mitanniiե, Paris 1948, Gelb I.J. "Hurrians and Subarians", Chikago 1944) նրանք կոչվում են իրականության ավելի մոտ` “հուրի” անունով, ինչպես նրանց իրականում կոչել են օրինակ եգիպտացիները: Իր հերթին հանրահայտ է “ա” և “ու” տառերի նույնացումը սեպագիր լեզվում (ամենահայտնի օրինակը` Արարատ-Ուրարատ և այլն): Այսպիսով կարելի է ասել, որ “Հուրի”-ին իրականում հնչեցվել կամ գրվել է որպես “Հարի”, որն էլ իր հերթին ակնհայտորեն հանգում է “Հայարի”-ի:

Հետաքրքիր է, որ այս “Հայարի”-ների ակտիվությունը Փոքր Ասիայում և Մերձավոր Արևելքում հանընկնում է Հայկական մեծաքանակ հեծյալ բանակի` “Հակսոս”-ների (“Հակսոս” անվանումը այստեղ օգտագործվում է պայմանականորեն, խառնաշփոթից խուսափելու համար, քանզի “Հակսոս”-ներն ուղղակիորեն հայերն էին. այս մասին վերևում արդեն խոսվել է), Եգիպտոսից Պաղեստինի ուղղությամբ հեռանալու հետ: Այս գործընթացը սկսվեց արդեն մ.թ.ա. մոտ XVII դարի կեսերից և ավարտվեց մ.թ.ա. 1561 թ-ին: Իսկ մ.թ.ա. 1561 թ-ից հետո ըստ Մանեթոնի “Հուրի (Հայարի – Մ.Հ.) երկրից” եկած “Հակսոս”-ների մասին տեղեկությունները իսպառ դադարում են (ինչը բնական է, քանի որ այդպես Եգիպտոս մտած հայերին կոչում էին եգիպտացիները, իսկ այժմ նրանց մեծ մասը, չհաշված անկասկած “անարժան հիշատակման” որոշակի թվով գերիների, այլևս Եգիպտոսում չէր) և դրա փոխարեն աղբյուրները սկսում են ավելի ակտիվորեն խոսել “Հայարի”-ների մասին: Ուշագրավ է, որ.

1. Եգիպտոսից իր ժողովրդի և բանակի հետ հեռացած Հայկազուտների հերթական արքայի անունը` Կեռտա, մի, այն էլ իրար նման տառի (որը լիովին կարող էր շփոթվել արձանագրություններում կամ դրանց վերծանություններում) ճշգրտությամբ համապատասխանում է Միտանիի թագավորության առաջին արքայի անունին` Կիռտա, որը հատկապես վերևում ասվածի ֆոնի վրա, լիակատար հիմք է տալիս ասելու, որ դրանք նույն անձիք են,
2. Եգիպտոսից Մովսեսի հեռանալու հայտնի պատմությունը տեղադրվում է այս իրադարձություններից մոտ 100 տարի հետո, մի հանգամանք, որը, հիմք ունենալով նաև հայ և հրեա ազգերի ընդհանրությունները, հիմք է տալիս համարձակ ենթադրություն անելու այն մասին, որ Պաղեստինում գտնվող հրեական ազգի սեմիտական նախնական էթնոզանգվածին խառնվել են Եգիպտոսում մ.թ.ա. 1561 թ-ին Հայկական հիմնական բանակի հեռանալուց հետո գերի մնացած և միայն հետագայում Մովսես անունով իրենց առաջնորդի գլխավորությամբ դժվարությամբ փախուստի դիմած հայեր ու արդյունքում վերջնականապես ձևավորվել է հրեական ազգը,
3. Հարիներն արևապաշտ էին, որը բնորոշ է Հայկական լեռնաշխարհին, իսկ նրանց գերագույն աստվածներն էին Արևը և համաշխարհային գրականության մեջ “Ինդրա” անունով ընդունված աստվածը: Սակայն երբ “Ինդրա” անունը կարդում ենք ոչ թե ձախից աջ, այլ հակառակը, ապա ստանում ենք այդ ժամանակաշրջանում Հայկական լեռնաշխարհի աստվածներից մեկի անունը` “Արդնի”: Կարելի է ենթադրել, որ Միտանիում այս կամ այն պատճառով “Արդնի” անունը գրել են աջից ձախ, իսկ վերծանողները այն կարդացել են դասական ձևով` ձախից աջ, կամ էլ տեղի է ունեցել նմանաոճ որևէ մի թյուրիմացություն:

Համաշխարհային գրականության մեջ այժմ գերիշխում է այն տեսակետը, որ “Հակսոս”-ներն ազգակից են եղել Հարիներին (“Հայարի”-ներին) կամ էլ ուղղակիորեն եղել են հարիական ցեղեր (վերջին տեսակետի հիմնադիրն է հայտնի եգիպտագետ Վ. Հելկը): Այսպիսով, հաստատելով ճշմարտությունը խառնաշփոթ կերպով ներկայացնող այս սխեման, կարելի է ուղղակի պարզաբանելով ճշգրտել այն և ասել, որ Հարիները (իրականում` “Հայարի”-ները) պարզապես հայերն էին, որոնք, մտնելով Եգիպտոս և այստեղ կոչվելով “Հակսոս”-ներ ու հետագայում Պաղեստինով նահանջելով իրենց Հայրենիքի ուղղությամբ, Հյուսիսային Ասորիքում և Հայոց Միջագետքում իրենց կոչել կամ շրջապատի կողմից կոչվել են “Հարի” (“Հայարի”): “Անվանափոխության” պատճառներից կարելի մատնանշել օրինակ այն, որ այդ ժամանակահատվածում “Հայ” և “Արի” անվանումները նույնացվում և դեռևս հավասարապես օգտագործվում էին (այդ հետագայում էր հայերի մեջ ամրապնդվելու “Հայ”-ը, իսկ օտարների մեջ` “Արի”-ին համարժեք “Արմեն”-ը) կամ էլ այն, որ դրանով Եգիպտոսի Հայկազուտների դինաստիայի “Հայարիները” իրենց առանձնացնում էին ընդհանուր “արիական” տարածքից արդեն որպես առանձին ժողովուրդներ առանձնացած այլ “Արի”-ներից (օրինակ` Հնդկաստանի հյուսիսում և Պարսկաստանի արևելքում իշխող “Մարտի նետվող” Հայկերի դինաստիայի “Հնդարի”-ներից): Հայրենիք վերադարձած Հարիները (“Հայարի”-ները) “տեղ չգտնելով” (թող սա ճիշտ իմաստով հասկացվի) Արատտայի կենտրոնական շրջաններում (որը բնականաբար զբաղեցված էր ժամանակին իրենց Հայրենիքից չհեռացած անձանց կողմից) ստիպված հաստատվեցին համեմատաբար նոսր բնակեցված Արատտայի ծայրամասային շրջաններում` Հայոց Միջագետքում և Հյուսիսային Ասորիքում: Այստեղ նրանք հիմնեցին նոր Հայկական պետություն` Միտանիի թագավորությունը, որը արիական գերիշխանության վերջնական փլուզումից հետո ձեռք բերեց լիակատար ինքնուրույնություն:

Պանդուխտ

03.12.2010, 20:51

Միտանիի (հնդեվրոպական/հարիական "մատ" - "մայր", "երկիր" բառից) թագավորությունում մ.թ.ա. 1561 թ-ից սկսեց իշխել Եգիպտոսից Կիռնակի գլխավորությամբ Եգիպտոսից հեռացած Հայկազուտների (այսպես կոչված "Հաքսոսների") դինաստիան: Թագավորությունն ընդգրկում էր Հայոց Միջագետքը, Անդրեփրատյան Ծոփքն ու Հյուսիսային Ասորիքը և կենտրոնացված պետություն էր: Թագավորության բնակիչները հայտնի էին որպես "Հա(յա)րիներ" (այլ ոչ թե աղավաղված "Խուռիներ"):

Լիոն,
Քեզանից բացի ուրիշ մեկը գործածո՞ւմ է այս տերմինը:

Kna

04.12.2010, 08:08

Լեոն շնորհակալ եմ տեղեկատվության համար: Այժմ կթարգմանեմ և կապացուցենք: :)
Պանդուխտ, կարելի է մեր մեջ վիճել, չհամաձայնել ու կասկածի տակ դնել պատմական փաստերն ու եղելությունները, թեկուզ ավելի լավ հասկանալու համար դրանք, սակայն օտարներն այդ առաքելությունը առավել քան իրագործում են, պետք չէ մենք էլ օգնենք: Երբ տեսնես թե ինչպես են արհեստականորեն նսեմացրել մեր պատմության նույնիսկ կասկածի տակ չեղող փաստերն, թե պատմության դասագրքերից ինչպես է բացակայում Հայաստանը, համոզված եմ նույն կատաղությունը կզգաս ինչ ես:

Պանդուխտ

04.12.2010, 11:51

Lion

04.12.2010, 17:41

Լիոն,
Քեզանից բացի ուրիշ մեկը գործածո՞ւմ է այս տերմինը:

Կարծես թե առայժմ ոչ: Տերմինը առաջին անգամ մտցրել եմ շրջանառության մեջ ես` Տարեգրքում:

Kna ջան, կարող ես իզուր չտանջվել (http://forum.vardanank.org/index.php?showtopic=327401&st=0&start=0) :) Եվ ընդհանրապես, այդ ֆորումում շատ հետաքրքիր նյութեր կգտնես Հայաստանի հին պատմության թեմայով...

Rhayader

05.12.2010, 01:00

Ինչքան հիշում եմ Նեֆերտիտի նշանակում է Գեղեցկուհին Հյուսիսից կամ գեղեցկուհին է եկել: Բացի այդ կան վկայություններ, ըստ որոնց նեֆերտիտիի իսկական անունը Տադուխեպա է և նա Խարի-Միտանի երկրի արքայի` Տուշրատտայի դուստրն է եղել (Խարի-Միտանի պետությունը Հայկական լեռնաշխարհում է եղել):
Խարի Կրիշնա, Խարի Ռամա, Խարի Միտանի:D
Խուռիա-Միտանի, կամ Հուրիա-Միտանի: Հայկական լեռնաշխարհում չի եղել՝ եղել է Միջագետքի հյուսիսում: Ոչ ուղղակի կապ չի ունեցել հայերի հետ՝ բնակիչները եղել են խուռիներ ու հնդիկներ:
Նեֆերտիտիի անվան թարգմանության մի քանի տարբերակներ կան, գիտական շրջանակներում առավել տարածված է «Գեղեցկուհին Եկավ» տարբերակը: Նաև կրել է «Նեֆերնեֆերուաթոն» անունը («Աթոնի Գեղեցկուհին/Գեղեցկությունը»): Այո, իսկապես եղել է Ամենհոտեպ IV փարավոնի կինը: Ամենհոտեպն իր իշխանության հինգերորդ տարում փոխեց իր անունն Էխնաթոնի («Աթոնին հաճելի»)՝ մոնոթեիզմի անցնելու փորձ իրականացնելով: Նրա ու Նեֆերտիտիի ամուսնության ամսաթիվը մոտ մ.թ.ա. 1355 թ. է (ենթադրյալ ժամկետ է՝ երեխաներից դատելով), այսինքն՝ մոնոթեիզմի անցնելու փորձից մոտ յոթ տարի առաջ: Փաստորեն, նա իսկապես կարող էր մասնակցել գործընթացին: Նաև Էխնաթոնի ու Թութանհաթոն/Թութանհամոնի իշխանություննեիր միջև որպես Նեֆերնեֆերուաթոն իշխելն էլ խոսում է այդ տեսության օգտին:
Ինչ վերաբերում է Միտանիի Տադուխիպա արքայադստերը, որն, ինչպես արդեն հասկացանք, Հայկական լեռնաշխարհի հետ ոչ մի ուղղակի կապ չունի, ու ամենայն հավանականությամբ, ինչպես Միտանիի գրեթե ամբողջ վերնախավն, ազգութամբ հնդիկ էր, նա նախ եղել է Ամենհոտեպ III-ի` Էխնաթոն-Ամենհոտեպի նախորդի կինը: Նրանք ամուսնացել են մ.թ.ա. 1352 թվականին, ինչի հետ էլ կարելի է կապել վերոհիշյալ օժիտը: Ամենհոտեպ III-ը մահացել է այդ ամուսնությունից մեկ կամ երկու տարի հետո: Ամենհոտեպ IV-ն ընդամենը ժառանգել է նրան իր նախորդի հետ՝ մնացած ունեցվածքի հետ միասին: Այնպես որ, վերնախավին Միտանիից բերված աղջիկների հետ ամուսնացնելը Աթոնի հավատի հետ կապելն առնվազն միամտություն է ու հիմքեր չունի:
Արդյո՞ք Տադուխիպան ու Նեֆերտիտին նույն մարդն են. գիտնականների կարծիքները տարանջատվում են: Բայց, արդյոք նա Տադուխիպան էր, թե Այի դուստրը, ոչ մի հիմք չեմ տեսնում նրան հայ համարելու համար: Պարզապես, ինչպես կասեր Պարիս Հերունի/Տիրումերունին, «Նու Պագաձին էլ է հայ»:

Rhayader

05.12.2010, 01:11

http://upload.wikimedia.org/wikipedia/en/thumb/0/0c/Near_East_1400_BCE.png/750px-Near_East_1400_BCE.png

Պանդուխտ

05.12.2010, 03:04

Խարի Կրիշնա, Խարի Ռամա, Խարի Միտանի:D
Խուռիա-Միտանի, կամ Հուրիա-Միտանի: Հայկական լեռնաշխարհում չի եղել՝ եղել է Միջագետքի հյուսիսում: Ոչ ուղղակի կապ չի ունեցել հայերի հետ՝ բնակիչները եղել են խուռիներ ու հնդիկներ:
Նեֆերտիտիի անվան թարգմանության մի քանի տարբերակներ կան, գիտական շրջանակներում առավել տարածված է «Գեղեցկուհին Եկավ» տարբերակը: Նաև կրել է «Նեֆերնեֆերուաթոն» անունը («Աթոնի Գեղեցկուհին/Գեղեցկությունը»): Այո, իսկապես եղել է Ամենհոտեպ IV փարավոնի կինը: Ամենհոտեպն իր իշխանության հինգերորդ տարում փոխեց իր անունն Էխնաթոնի («Աթոնին հաճելի»)՝ մոնոթեիզմի անցնելու փորձ իրականացնելով: Նրա ու Նեֆերտիտիի ամուսնության ամսաթիվը մոտ մ.թ.ա. 1355 թ. է (ենթադրյալ ժամկետ է՝ երեխաներից դատելով), այսինքն՝ մոնոթեիզմի անցնելու փորձից մոտ յոթ տարի առաջ: Փաստորեն, նա իսկապես կարող էր մասնակցել գործընթացին: Նաև Էխնաթոնի ու Թութանհաթոն/Թութանհամոնի իշխանություննեիր միջև որպես Նեֆերնեֆերուաթոն իշխելն էլ խոսում է այդ տեսության օգտին:
Ինչ վերաբերում է Միտանիի Տադուխիպա արքայադստերը, որն, ինչպես արդեն հասկացանք, Հայկական լեռնաշխարհի հետ ոչ մի ուղղակի կապ չունի, ու ամենայն հավանականությամբ, ինչպես Միտանիի գրեթե ամբողջ վերնախավն, ազգութամբ հնդիկ էր, նա նախ եղել է Ամենհոտեպ III-ի` Էխնաթոն-Ամենհոտեպի նախորդի կինը: Նրանք ամուսնացել են մ.թ.ա. 1352 թվականին, ինչի հետ էլ կարելի է կապել վերոհիշյալ օժիտը: Ամենհոտեպ III-ը մահացել է այդ ամուսնությունից մեկ կամ երկու տարի հետո: Ամենհոտեպ IV-ն ընդամենը ժառանգել է նրան իր նախորդի հետ՝ մնացած ունեցվածքի հետ միասին: Այնպես որ, վերնախավին Միտանիից բերված աղջիկների հետ ամուսնացնելը Աթոնի հավատի հետ կապելն առնվազն միամտություն է ու հիմքեր չունի:
Արդյո՞ք Տադուխիպան ու Նեֆերտիտին նույն մարդն են. գիտնականների կարծիքները տարանջատվում են: Բայց, արդյոք նա Տադուխիպան էր, թե Այի դուստրը, ոչ մի հիմք չեմ տեսնում նրան հայ համարելու համար: Պարզապես, ինչպես կասեր Պարիս Հերունի/Տիրումերունին, «Նու Պագաձին էլ է հայ»:
Երեւի հայ էր, քանի որ անպարկեշտ համարեց ամուսնու Ամենխոթեբ անունը ու փոխել տուեց:

Rhayader

05.12.2010, 03:06

Երեւի հայ էր, քանի որ անպարկեշտ համարեց ամուսնու Ամենխոթեբ անունը ու փխոել տուեց:

Դե, չեմ կարծում, որ անպարկեշտ համարեր, եթե ամուսինն իր Ամենհոտեպն ամեն տեղ չխոթեր, ինչևէ, ես այդ ժամանակ չեմ եղել ու չեմ կարող վստահորեն պնդել:))

Lion

06.12.2010, 08:30

Հա, Rhayader ջան, հեչ կապ չկար - պարզ երևումա, մանավանդ քո բերած քարտեզից :P Ու էդ ջհանդամը, որ "հնդիկ" ազգ, որպես այդպիսին, ուղղակի գոյություն չունի (http://ru.wikipedia.org/wiki/Индуизм) ու հեչ կարևոր էլ չի, որ "հնդկական վերսիան" ուղղակի անիմաստ մի բանա. ուղղակի սովետական մասնագետները չեն կարողացել այլ կերպ մեկնաբանել Միտանիի թագավորության "արիական" բնույթը ու... կապել են այն "հնդիկների" հետ...

Benadad

13.12.2010, 11:51

Ժողովուրդ խնդրում եմ կարծիք հայտնեք Սարգիս Պետրոսյանի «Հայող մեհենագրության ակունքներում» գրքի մասին

Lion

14.12.2010, 09:06

Չեմ կարդացել - կարող եք որևէ կերպ հղում տալ այդ գրքի վրա?

Benadad

15.12.2010, 18:11

Չեմ կարծում, որ Պետրոսյանը ր գիրքը ինետում քցաց լինի, այն քեզ շատ կհետաքրքրի, հնագույն շրջանի դիցաբանական պատկերացումերի.Գիլգամեշի եվ Ուրարտուի մասին մեծարժեք աշխատություն է, գրախանութներում կա, կարծեմ հազար երկու հարյուր դրամ է, գնիր չես փոշմանի, նա ի դասախոսն է

Benadad

09.03.2011, 21:32

Հարգարժան ակումբցիներ, օգնեք ես հարցում, ինչու է հոմերոսի Իլիական պոեմը բաժանված քսանչորս երկերի, ինչի հետ ե դա կապված

Benadad

04.06.2011, 12:59

Հարգելի խմբակիցներ, օգնեք, ինձ պետք են հայկական ավանդական խաղեր, օգնեք, եթե գիդեք ապա գրեք

Անի Ներկարար

04.06.2011, 13:39

Հարգելի խմբակիցներ, օգնեք, ինձ պետք են հայկական ավանդական խաղեր, օգնեք, եթե գիդեք ապա գրեք

Ավանդական խաղերից Երվանդ Լալայանի մոտ հանդիպել եմ հետևյալներն. «Կրկտանուկի»- Խաղում էին Զատկի տոնին:Սա խաղում էին ներկայումս էլ մեզ հայտնի ձու կռվացնելով: Նույն կանոններով,ինչ հիմա: «Թոլանուկի» - սա ևս խաղում էին Զատկի տոնին հետևյալ կերպ. մի զառիվայր տեղից հերթով ձվեր էին գլորում : Երբ մեկի գլորած ձուն դիպչում էր մի այլ ձվի,նա գրավում էր ու իրեն վերցնում բոլոր գլորած ձվերը:

Անի Ներկարար

04.06.2011, 14:38

Չգիտեմ այս ամենը պետք կգա թե չէ, բայց կարծում եմ հետաքրքիր է. Ճլորթի խաղալիս, երբ թոկը պտղատու ծառի ճյուղից էր կախած ասում էին. Թափն արա, հա թափն արա,
Տանձ ու խնձոր գոգս արա:

«Տիկնանուկի» խաղալիս ասում էին. Դիլ,դիլ,հրսանիք,
Հարսի մատին,մտանիք,
Դե դուս բերեք, որ տանենք,
Փոխան չունի,ի՞նչ անենք:

Benadad

09.06.2011, 12:45

մերսի Անի ջան, մի հատ Լալայանի գիրքի վերնաֆիրը կասես

Անի Ներկարար

09.06.2011, 12:48

մերսի Անի ջան, մի հատ Լալայանի գիրքի վերնաֆիրը կասես

Երվանդ Լալայան,Բորչալուի գավառ,երկեր,հատոր 3,Երևան 2004:

anahit96

23.02.2012, 14:24

Ճիշտ է,որ Տրդատ 1ինը /66-88/ քուրմ է եղել

Varzor

23.02.2012, 16:16

Ճիշտ է,որ Տրդատ 1ինը /66-88/ քուրմ է եղել
Այդ հարցի շուրջ կոնկրետ ոչ մի պատմական հստակ փաստ չկա, բոլորը կողմնակի փաստեր են, որոնք տրամաբանական վերլուծության արդյունքում հնարավոր է այդիսի վարկածի գալը:
Ըստ էության Պարթևական Պարսկաստանի տիրակալի հարազատ եղբայրը, ով Հայաստանում դարձավ թագավոր, շատ հանգիստ կարող եր լինել գլխավոր քուրմ: Հին աշխարհում արևելքում, այդ թվում և Հայաստանում ընդունված էր այդ պրակտիկան` արքան նաև գլկխավոր քուրմն էր: Կամ էլ գլխավոր քուրմը լինու էր Արքայի եղբայրը կամ շատ մոտ կանգնած բարեկամ: Այդ ավանդւոյթներին էին հետևում նաև պարթև(պահլավ)ները: Ուստի Տրդատի քուրմ լինելը բավականին հավանական է: Հաշվի առնելով նաև Ներոնի մոտ Հայոց արքայի այցելության մասին պատմող Հռոմեացի պատմիչների վկայությունները, կարելի է կարծիք կազմել, որ Հայոց արքան գրագետ էր, քաղաքավարի (դրանից խիստ զարմացել էին հռոմեացիք, որովհետև հայերին պատկերացնում էին որպես բարբարոսներ, անկիրթ ու անքաղաքավարի մարդկանց): Իսկ հին աշխարհում գրագիտությունը նույնիսկ ոչ բոլոր թագավորներն էին, որ ունեին: Գրագիտությունը քրմական դասի մենաշնորհն էր:

Դավիթ

23.02.2012, 18:41

Գուցե և քուրմ էր ժամանակին, բայց նա արդեն 51-ից Հայաստանում էր, և մինչև Ներոնից թագ ստանալը Հռոմում 66-ին, նա դե ֆակտո թագավորն էր Հայաստանի:

Դավիթ

23.02.2012, 18:46

Այդ հարցի շուրջ կոնկրետ ոչ մի պատմական հստակ փաստ չկա, բոլորը կողմնակի փաստեր են, որոնք տրամաբանական վերլուծության արդյունքում հնարավոր է այդիսի վարկածի գալը:
Ըստ էության Պարթևական Պարսկաստանի տիրակալի հարազատ եղբայրը, ով Հայաստանում դարձավ թագավոր, շատ հանգիստ կարող եր լինել գլխավոր քուրմ: Հին աշխարհում արևելքում, այդ թվում և Հայաստանում ընդունված էր այդ պրակտիկան` արքան նաև գլկխավոր քուրմն էր: Կամ էլ գլխավոր քուրմը լինու էր Արքայի եղբայրը կամ շատ մոտ կանգնած բարեկամ: Այդ ավանդւոյթներին էին հետևում նաև պարթև(պահլավ)ները: Ուստի Տրդատի քուրմ լինելը բավականին հավանական է: Հաշվի առնելով նաև Ներոնի մոտ Հայոց արքայի այցելության մասին պատմող Հռոմեացի պատմիչների վկայությունները, կարելի է կարծիք կազմել, որ Հայոց արքան գրագետ էր, քաղաքավարի (դրանից խիստ զարմացել էին հռոմեացիք, որովհետև հայերին պատկերացնում էին որպես բարբարոսներ, անկիրթ ու անքաղաքավարի մարդկանց): Իսկ հին աշխարհում գրագիտությունը նույնիսկ ոչ բոլոր թագավորներն էին, որ ունեին: Գրագիտությունը քրմական դասի մենաշնորհն էր:

Հռոմեացիները Լուկուլոսի ժամանակներից լավ ծանոթ էին հայերին: Պոմպեոսն էլ եղավ Հայաստանում, Օկտավիանոսն էլ Արտավազդի երեխեքին տարավ Հռոմ: Խեղճ Կրասոսի մասին էլ չեմ ասում::)

Varzor

23.02.2012, 21:49

Գուցե և քուրմ էր ժամանակին, բայց նա արդեն 51-ից Հայաստանում էր, և մինչև Ներոնից թագ ստանալը Հռոմում 66-ին, նա դե ֆակտո թագավորն էր Հայաստանի:
Էդ թվականները որոշակիորեն վիճելի են: Տարբեր պատմիչների վկայություներն իրարից տարբերվում են 5-17 տարով:
Սակայն թագավոր լինելը երբեք էլ չի խանգարել քուրմ լինելուն: Նա կարող էլ լինել և քուրմ և թագավոր:
Ի դեպ Գառնու արքայական ամառանոց-ամրոցում հենց այդ տարիներին էլ կառուցվել է (կամ ըստ որոշ կարծիքների նորոգվել կամ վերակառուցվել է ) հայտնի հեթանոսական տաճարը: Սա նույնպես վկայում է Տրդատ Ա-ի կողմից կրոնական հարցերին ուշադիր լնելը, իչպես նաև թռուցիկ հուշում է նրա և քրմերի միջև ամուր կապերի մասին: Մասնավորապես հատկանշական է այն, որ տաճարը նվիրված է եղել Միհրին:

Varzor

23.02.2012, 22:00

Հռոմեացիները Լուկուլոսի ժամանակներից լավ ծանոթ էին հայերին: Պոմպեոսն էլ եղավ Հայաստանում, Օկտավիանոսն էլ Արտավազդի երեխեքին տարավ Հռոմ: Խեղճ Կրասոսի մասին էլ չեմ ասում::)
Հա, բայց հենց էդ ժամանակներից էլ հայերին վերաբերվում էին որպես բարբարոսներ: Դա զուտ Հռոմ-Հայաստան հակամարտության արդյունքն էր: Ու հռոմեացիք զարմացած էին հայկական պատվիրակության թե շքեղոթւայմբ և թե պահվածքով ու բարքերով:

Դավիթ

25.02.2012, 01:59

Հա, բայց հենց էդ ժամանակներից էլ հայերին վերաբերվում էին որպես բարբարոսներ: Դա զուտ Հռոմ-Հայաստան հակամարտության արդյունքն էր: Ու հռոմեացիք զարմացած էին հայկական պատվիրակության թե շքեղոթւայմբ և թե պահվածքով ու բարքերով:

Բարքերի պահով չգիտեմ: Պլուտարքոսը ուղղակի գրում է, որ բոլորը զարմացած նայում էին բարբարոսների ճոխ շքախմբին Ֆորումում::)

Մի քանի տեղ նայեցի Տրդատի քրմության առիթով, բայց ոչ մեր պատմիչնեդրի մոտ գտա մի բան, ոչ էլ հունացիների մոտ: Անգլերեն վիքի-ում մի տեղ կա գրված Տրդատի քրմության մասին, այն էլ հղումը տրված է 20-րդ դարի սկզբում տպագրված գրքից:

Cumont, Les réligions orientales dans le paganisme romaine (Conférences faites au Collége de France en 1905)

Varzor

27.02.2012, 12:06

Բարքերի պահով չգիտեմ: Պլուտարքոսը ուղղակի գրում է, որ բոլորը զարմացած նայում էին բարբարոսների ճոխ շքախմբին Ֆորումում::)

Մի քանի տեղ նայեցի Տրդատի քրմության առիթով, բայց ոչ մեր պատմիչնեդրի մոտ գտա մի բան, ոչ էլ հունացիների մոտ: Անգլերեն վիքի-ում մի տեղ կա գրված Տրդատի քրմության մասին, այն էլ հղումը տրված է 20-րդ դարի սկզբում տպագրված գրքից:

Cumont, Les réligions orientales dans le paganisme romaine (Conférences faites au Collége de France en 1905)

Ճիշտա, Տրդատի քրումթյան մասին, ոնց արդեն ասեցի, ոչ մի ուղղակի ինֆորմացիա չկա: կան ավելի շոտ ենթադրություններ ու անուղղակի "գլխի" գցող նյութեր: Ավելի շատ գեղարվեստական գործերի ազդեցության տակ է:
Սակայն ըստ էության դա չի բացառվում: Չնայած Տրդատի քուր լինել-լինելու ինֆորմացիան ոչ մի էական բան չի տալիս:

anahit96

27.02.2012, 12:56

Ճիշտա, Տրդատի քրումթյան մասին, ոնց արդեն ասեցի, ոչ մի ուղղակի ինֆորմացիա չկա: կան ավելի շոտ ենթադրություններ ու անուղղակի "գլխի" գցող նյութեր: Ավելի շատ գեղարվեստական գործերի ազդեցության տակ է:
Սակայն ըստ էության դա չի բացառվում: Չնայած Տրդատի քուր լինել-լինելու ինֆորմացիան ոչ մի էական բան չի տալիս:

Նույնիսկ լսել եմ,որ ինքը իրեն համարում էր Արևի որդին:Դրա համար էլ 65թ-ին ինքը ոտքով գնաց Հռոմ,հրաժարվելով ծովով գնալուց

Varzor

27.02.2012, 13:40

Նույնիսկ լսել եմ,որ ինքը իրեն համարում էր Արևի որդին:Դրա համար էլ 65թ-ին ինքը ոտքով գնաց Հռոմ,հրաժարվելով ծովով գնալուց
Ճիշտն ասած ոտքով, ավելի շուտ` ցամաքով Հռոմ գնալուն ավելի ռացիոնալ պատասխան կա` ավելի անվտանգ էր: Հայաստանը նավատորմ չուներ, միջերկրական ծովում նավատորմ չուներ նաև Պարթևական պարսկաստանը: Ուստի արքան ծովում կլիներ լիովին անպաշտպան, ինչը լրիվ Հռոմեացիների սրտով կլիներ:

Lion

01.03.2012, 09:32

Ճիշտն ասած ոտքով, ավելի շուտ` ցամաքով Հռոմ գնալուն ավելի ռացիոնալ պատասխան կա` ավելի անվտանգ էր: Հայաստանը նավատորմ չուներ, միջերկրական ծովում նավատորմ չուներ նաև Պարթևական պարսկաստանը: Ուստի արքան ծովում կլիներ լիովին անպաշտպան, ինչը լրիվ Հռոմեացիների սրտով կլիներ:

Varzor-ի կարծիքի հետ իհարկե կարելի է համաձայնել: Ավելացնենք միայն, որ Տրդատի քուրմ լինելու պահը բխեցրել են նրանից, որ նա հրաժարվել է գնալ Հռոմ ծովով, հիմնավորելով դա նրանով, որ իր, որպես զրադաշտականի համար, ջուրը սուրբ է և նա չի կարող պղծել այն` ընթանալով նրա վրա:

Գուցե և այդպես է, իսկ գուցե և կային այլ պահեր: Օրինակ, հենց վերևում ասված անվտանգության պահը կամ էլ այն պահը, որ իր շքեղ երթով հայ-պարթևական կողմը ձգտում էր ընդգծել ձեռք բերված հաջողության նշանակությունը, տպավորություն թողնել կայսրության բնակչության վրա, ծանոթանալ այնտեղ տիրող վիճակին, ստիպել հռոմեացիներին խոշոր ծախսեր անել Տրդատի շքախմբի պահպանման վրա և դրանով ընդգծել, որ Ներոնի մոտ գնում է ոչ թե ինչ-որ պարտված ու ողորմություն խդրող մեկը, այլ հավասար, եթե ոչ հաղթած կողմ…

Ի դեպ, ցամաքը ցամաքով, բայց ինձ հետաքրքիր է, թե Բոսֆորի կամ Դարդանելի նեղուցը Տրդատն այնուհանդերձ ոնց է անցել…

Lion

01.03.2012, 09:33

Ճիշտն ասած ոտքով, ավելի շուտ` ցամաքով Հռոմ գնալուն ավելի ռացիոնալ պատասխան կա` ավելի անվտանգ էր: Հայաստանը նավատորմ չուներ, միջերկրական ծովում նավատորմ չուներ նաև Պարթևական պարսկաստանը: Ուստի արքան ծովում կլիներ լիովին անպաշտպան, ինչը լրիվ Հռոմեացիների սրտով կլիներ:

Varzor-ի կարծիքի հետ իհարկե կարելի է համաձայնել: Ավելացնենք միայն, որ Տրդատի քուրմ լինելու պահը բխեցրել են նրանից, որ նա հրաժարվել է գնալ Հռոմ ծովով, հիմնավորելով դա նրանով, որ իր, որպես զրադաշտականի համար, ջուրը սուրբ է և նա չի կարող պղծել այն, ընթանալով նրա վրա:

Գուցե և այդպես է, իսկ գուցե և կային այլ պահեր: Օրինակ, հենց վերևում ասված անվտանգության պահը կամ էլ այն պահը, որ իր շքեղ երթով հայ-պարթևական կողմը ձգտում էր ընդգծել ձեռք բերված հաջողության նշանակությունը, տպավորություն թողնել կայսրության բնակչության վրա, ծանոթանալ այնտեղ տիրող վիճակին, ստիպել հռոմեացիներին խոշոր ծախսեր անել Տրդատի շքախմբի պահպանման վրա և դրանով ընդգծել, որ Ներոնի մոտ գնում է ոչ թե ինչ-որ պարտված ու ողորմություն խդրող մեկը, այլ հավասար, եթե ոչ հաղթած կողմ…

Ի դեպ, ցամաքը ցամաքով, բայց ինձ հետաքրքիր է, թե Բոսֆորի կամ Դարդանելի նեղուցը Տրդատն այնուհանդերձ ոնց է անցել…

Varzor

01.03.2012, 14:09

Ի դեպ, ցամաքը ցամաքով, բայց ինձ հետաքրքիր է, թե Բոսֆորի կամ Դարդանելի նեղուցը Տրդատն այնուհանդերձ ոնց է անցել…
Շատ հետաքրքիր հարց է, քանի որ այն ժամանակներում այդտեղ կամուրջներ չկային:
Ըստ երևույթին անցել է ԲՈսֆորով` այն ավելի նեղ է և ավելի ծանաղ: Կամ լաստանավով պիտի անցած լինեն, կամ էլ լողացող կամուրջով (այդպիսի կամուրջներ հռոմեացիք արդեն վաղուց կարողնաում էին սարքել): Ու ավելի հավանական է այդ տարբերակը` հաշվի առնելով Տրդատի համար "ջրի սրբությունը":
Կա վարկած, որ Հռոմ են գնացել Սև ծովը շրջանցելով, սակայն դա, իմ կարծիքով, քիչ հավանական է, քանր որ Սև ծովի ափերին բնակվում էին թե հռոմեացիների և թե պարթևների նկատմամբ ոչ բարյացկամ տրամադրված ու նույնիսկ թշնամի ցեղեր, որոնք դեմ չէին լինի Տրդատին գերի վերցնել կամ նույնիսկ սպանել:
Ամեն դեպքում պատմությունը լռում է այդ հետաքրքիր նրբության վերաբերյալ:

Lion

01.03.2012, 14:53

Չէ դե, Սև ծովի հյուսիսային ափով ռեալ չէ - ինքս էլ պանտոնային կամրջի վարկածի կողմնակիցն եմ, քանի որ ինքը այսպես թե այնպես հրաժարվում էր նավ նստել...

Varzor

01.03.2012, 15:55

Չէ դե, Սև ծովի հյուսիսային ափով ռեալ չէ - ինքս էլ պանտոնային կամրջի վարկածի կողմնակիցն եմ, քանի որ ինքը այսպես թե այնպես հրաժարվում էր նավ նստել...
Իսկ կարողա մեծն արքան ուղղակի ջրից վախում էր, լողալ էլ չգիտեր? :)) Տարբերակ չի? Մարդը սաղ կյանքը կիսաանապատային վայրերում էր ապրել-մեծացել: Ամենամեծ տեսած ծովն էլ վանա լիճն էր եղել :D

Ամեն դեպքում` լողացող կամուրջը (պանտոնային կամուրջը) խելքին ամենամոտ տարբերակն է մնում: Իհարկէ, եթե հին հայերը տարածության մեջ տեղափոխվելու ավելի արագ ու գաղտնի տարբերակ չգիտեին ;)

Lion

01.03.2012, 18:31

Դե չէ, ապեր, ամեն դեպքում Կասպից ծովը իրենց բավականին մոտիկ էր, իսկ ջրից վախենալն էլ... երևի թե ամեն դեպքում չէ :)

Windows 7

04.12.2012, 16:21

1. Ովքե՞ր են եգիպտացիների այժմեան սերունդները ՝ Ղպտիները;
2. Ովքե՞ր են բյուզանդացիներ այժմեան սերունդները ՝ Հույները;
3. Ե՞րբվանից են տղամարդիկ սկսել թրաշվել՝ 18 րդ դարից:
4. Ե՞րբվանից են տղամարդիկ սկսել մազերը կտրել՝ 20 դարից:
5. Ոնց՞ են շատ դարեր առաջ, երբ չկար մկրատը, մարդիկ ձեռքի և ոտքի եղունգները կտրում՝ կար մկրատասղոց;

Windows 7

04.12.2012, 16:27

Malxas

13.07.2014, 11:12

Ով կարող է ասել այն չորս թագավորների անունները, որոնք անձամբ ծառայում էին Տիգրան թագավորին: