PDA

Դիտել ողջ տարբերակը : Գրական հայերենի անաղարտության պահպանման հարցը



Chuk
11.09.2009, 01:47
Հետաքրքիր տեսակետներ են, որոնք ներկայացնում եմ բոլորիդ ուշադրությանը: Շատերը ոճական առումով հենց սկզբից հակասուցություն են ունենալու ու չեն ցանկանալու կարդան, խորհուրդ կտամ այդ զգացմունքը հաղթահարել ու այնուամենայնիվ կարդալ: Բաժնի կառուցվածքին լավ ծանոթ չեմ: Մոդերատորներին խնդրում եմ անհրաժեշտության դեպքում տանել ավելի համապատասխան թեմա կամ առանձին թեմա ստեղծել:





ԷՐԿՈՒ ՀԱՐՑ ՈՒ ԷՐԿՈՒ ԽՈՍՔ


Երբեք այսքան մեծ չի եղել անկեղծության կարիքն ու կարոտը, ինչպես այսօր, և երբեք այսքան ահռելի չափերով չի հայտնվել կեղծիքը, ինչպես այսօր:
Հովհաննես Թումանյան, 1910 թիվ

Մեր գրական կոչված լեզվի թունդ կողմնակից գրագետ ու մտավորական կոչվածները շատ անգամ ու շատ-շատ են ասում, թե իբր մեր հայ ժողովրդի մեծ մասը (այսինքն՝ չհաշված հենց իրանց՝) սխալ հայերենով ա խոսում, ու մեկ-մեկ էլ դաժե ասում են, թե հայ ժողովրդի մեծ մասը հայերեն չի խոսում:

Էս առիթով մի էրկու հարց ունեմ տալու:

Թե որ հայերը հայերեն չեն խոսում կամ սխալ հայերենով են խոսում, բա էտ ո՞վ ա հայերեն կամ լրիվ ճիշտ հայերենով խոսում. թուրքե՞րը, չինացինե՞րը, հրեանե՞րը, նենեցնե՞րը, թե՞ չուկչիները, ո՞վ: Սա՝ մեկ:

Պարզից էլ պարզ ա, որ օրինակ՝ ռուսները ռուսերեն են խոսում ու ճիշտ են խոսում. որ անգլիացիներն անգլերեն են խոսում ու ճիշտ են խոսում. որ չինացիները չինարեն են խոսում ու ճիշտ են խոսում:

Բայց թե որ էս սաղ աշխարում հայերեն ճիշտ խոսացող համարյա չկա (էլի չհաշված գրական լեզվի կողմնակից մեր գրագետ ու մտավորական կոչվածներին), ուրեմն հայերը հայ չեն կամ էլ՝ մենակ մեր էս գրական լեզվի թունդ կողմնակից գրագետ ու մտավորական կոչվածներն են հայ:

Ձեզ դո՞ւր ա գալի էս եզրակացությունը: Ընձի դուր չի գալի, ու ես սրան համաձայն չեմ:

Մի հարց էլ: Թե որ մեր հայերը հայերեն չեն խոսում կամ սխալ հայերենով են խոսում, բա մեր էս գրագետ ու մտավորական կոչվածները ումի՞ց են հայերեն սովորե:

Մի հարց էլ: Մեսրոպ Մաշտոցից առաջ է՞լ էին հայերը սխալ հայերենով խոսում, որտեվ մեր «հունաբան հեղինակներն» էլ էին ասում, թե հայերը հայերեն լավ չեն խոսում ու ատելով ատում էին հասարակ հայերի լեզուն:

Ահավոր զարմանալի յա, բայց էս հարցերն ու արածս եզրակացությունը մինչեվ էսօր ոշ մի հայի մտքով (համենայն դեպս՝ իմ ասած ձեվով ու հստակությամբ) չի անցել, չնայած էս մտքին համարյա հասնող՝ երեվի էղել ա: Ասածս հաստատելու համար բերում եմ Հովհաննես Թումանյանի մի խոսքը, ինչը Թումանյանն ասել ա 1910 թվին, այսինքն՝ արդեն լրիվ հասուն տարիքում:

Շղատառերն ու թավատառերն ու ձեվավոր փակագծի միջիններն ու ծանոթագրություններն ի՛մն են:



Հովհաննես Թումանյան, 1910 թիվ


ՄԻ ԵՐԿՈՒ ԽՈՐՀՈՒՐԴ ՄԵՐ ԳԱՎԱՌԱԿԱՆ ՄԱՄՈՒԼԻՆ

Էս մի քանի տողով ձեզ, մեր գավառներում լույս տեսնող թերթերին դիմելով {լրիվ պարզ է, որ Թումանյանը դիմում է մեր այն օրերի բոլոր-բոլոր հայ գրողներին}, մեր լեզվի ու գրականության առողջ զարգացման համար, ձեր լուրջ ուշադրությունը հրավիրում եմ հետևյալ խորհուրդների վրա:

Առաջինը. դուք ապրելու եք ժողովրդի մեջ, ժողովրդի համար և խոսելու եք նրա հետ: Ի՞նչ լեզվով եք խոսելու. շատ կարևոր խնդիր է: Դուք այժմ խոսում եք գրական կոչված լեզվով1, էն լեզվով, որով խոսում են Թիֆլիսի ձեր մեծ քույրերը {այսինքն՝ թերթերն ու ամսագրերը}: Բայց իմացած եղեք, որ էս լեզուն{այսինքն՝ գրական կոչված լեզուն} չոր ու ցամաք բառերի մի տեր{վ}ողորմեա է {փխբ. անվերջ շարան է}, ան{վ}ոճ ու անկենդան: Մի շփոթվեք {խաբվեք} սրա քաղքենի հավակնոտությունից ու գովասանքից {գլուխգովանությունից} և անտես մի՛ անեք կամ վերևից մի՛ նայեք էն գավառների կենդանի բարբառներին, որոնց մեջ դուրս եք եկել գործելու: Էդ բարբառներից ամեն մինը ավելի շատ ուժ ու կենդանություն ունի իր մեջ, քան մեր եղած գրական լեզուն: Սա դեռ չի կազմակերպված և չի էլ կազմակերպվելու, մինչև որ մեր ժողովրդի լեզուն իր բոլոր դաշտերից, սարերից ու ձորերից կենդանի վտակներով գա միանալու սրա մեջ և բոլոր բարբառները հանդես բերեն իրենց գանձերը2: Այժմ դուք փոխանակ էս բնական ու առողջ ճանապարհով գնալու, հակառակ կգնաք և փոխանակ ժողովրդի՛ լավը մեզ տալու, մեր սխալներն ու դատարկ, ողորմելի ֆրազները կտարածեք նրա մեջ3: Ես չեմ ասում զուտ բարբառով գրեցեք ձեր հոդվածները4, բայց մեծ իրավունք տվեք բարբառներին, նրանց բառերին, ոճերին ու ձևերին: Իհարկե, շնորհքի բան է, թե ով ինչքան ու ինչպես կօգտվի էդ կենդանի աղբյուրներից, բայց ինչ էլ լինի ավելի լավը կլինի, քան եղածը: Եվ էս է ուղիղ ճանապարհը ավելի լավն ունենալու:

Երկրորդ խորհուրդը: Ուրիշ երկրներում գիտական ընկերություններ, ակադեմիաներ կան, որ զբաղվում են իրենց ժողովրդի հանճարի ծնունդները խնամքով հավաքելով, իրենց մայրենի և ընդհանուր գրականության ու գիտության համար գանձարան ստեղծելով: Եվ դրանց մեջն է, որ կգտնենք ամեն մի ժողովրդի ճշմարիտ կյանքն ու պատմությունը, բնավորությունն ու աշխարհայացքը, շնորհքն ու հոգին: մեզանում չկան էդ տեսակ կարող հաստատություներ և ով գիտի երբ են լինելու: Մեր Ազգագրական Ընկերության կարևորությունը քիչ է հասկացված և քիչ մարդ կա նրա մեջ աշխատող: Ո՞ր էր, թե մեր Ուսուցչական Միությունը իր ամեն տեղ ցրված անդամ ուսուցիչների ձեռքով մտածեր հավաքել էդ անգին գանձերը կամ թե մեր Էջմիածինը մի գեղեցիկ կարգադրությունով հրավիրեր ուսուցիչներին ու կանոնավոր գրել իմացող5 քահանաներին՝ օր առաջ գրի առնել ու մի տեղ հավաքել էդ բոլորը: Օր առաջ եմ ասում, որովհետև արդեն մոռացվում ու կորչում են. հին սերունդը իր իմացածը հետը գերեզման է տանում6, իսկ նոր սերունդը–չգիտի: Եվ այժմ, քանի գործն էս դրութան է, դուք, գավառական թերթերդ, ահագին գործ կարող եք կատարել: Ձեր էջերում մշտական տեղ հատկացրեք հայրենի երկրի ժողովրդական բանավոր գրականությանը, նրա ամեն տեսակ ավանդություններին, հեքիաթներին, առակներին, առածներին, հավատալիքներին, սովորություններին, որ հեշտ ու միշտ կարող եք առատ ստանալ ձեր շրջապատից, և ժամանակի ընթաքում մեծ նյութ կդիզեք: Եվ ձեր շատ բաժինները՝ եթե վաղը չէ, մյուս օրը կորցնեն իրենց արժեքը, բայց էդ անկյունը քանի գնա, ավելի ու ավելի կարևորություն կառնի, ու ապագա սերունդը, մանավանդ գրականությունը, շնորհակալ կլինի ձեզանից ու ձեր հրատարակությունները կպահի իր գրադարանում լավագույն գրքերի հետ:


1.Նկատելի է, որ Հովհաննես Թումանյանն ասում է՝ «գրական կոչված լեզու», ու ոչ թե՝ «գրական լեզու»: Սա շատ կարեվոր ա, որտեվ լուրջ, գիտական լեզվաբանությունը «գրական լեզու» հասկացությունը չունի: Լեզվաբանությունը, լեզու ասելուվ, նկատի ունի մենակ ու մենակ կենդանի,«խոսակցական» լեզուն, բարբառը (չեմ հասկանում, լեզուն ո՞նց կարա խոսակցական չըլնի, եթե խոսքը ինչ-որ մեռած լեզվի կամ մաթեմատկական լեզվի մասին չի): Ավելի ճիշտ կըլնի, եթե «գրական լեզու» բառերի տեղն ասվի՝ «գրական ոճեր»:

Ո՞վ կվիճի, որ գրողների գրական ոճերն իրարից տարբեր են: Տարբեր են դաժե հենց մի գրողի տարբեր ժանրերի կամ շրջանների ոճերը: Առհասարակ, «գրական լեզու» ասելով, մեծ մասամբ՝ նկատի ունենք ժուռնալիստների ու սրանցից սովորած հայերենի դասատուների ոճերը: Բայց ախր ո՞վ ասեց, թե սրանց ոճերը սիրուն են ու սովորելու արժան: Հակառակը, բոլորն էլ լավ գիդեն, որ սրանց ոճերն ամենատգեղներն են:

Կենդանի լեզվի մեջ էրկու գլխավոր մեխանիզմ կա: Մեկը կապկելու, ընդօրինակելու կամ անալոգիայի մեխանիզմն ա, ինչը լեզուն քիչ թե շատ հաստատուն, անփոփոխ ա պահում: Իրոք էլ՝ մենք մեր մայրենի լեզուն սովորում ենք կապկելով, մեր ծնողներից ու իրարից: Մեր ծնողներն ու հարազատները մեր փոքր ժամանակ անընդհատ ուղղում են մեզ ու ստիպում, որ ճիշտ ընդօրինակենք իրանց: Հետո էլ, երբ դուրս ենք գալիս փողոց ու հասարակություն, ձգտում ենք՝ ուրիշներից տարբեր չխոսանք: Օրինակ, թե որ մեկը համառի ու «սեղան»-ի տեղն ասի «սեղուն», ձեռ կառնեն ու երեվի անունը դնեն «սեղուն»: Էս առումով պատվասեր են մանավանդ մանուկները:

Գրական ոճերն անհատական են: Անհնար է, որ օրինակ՝ Բակունցի, կամ Իսահակյանի, կամ Դեմիրճյանի կամ էլ՝ մեկ ուրիշ արձակագրի հույժ անհատական ոճն ընդհանրանա, ու սաղ էլ խոսան, օրինակ՝ Բակունցի ոճով: Սրանց ոճերը մենակ էն վախտ կընդհանրանային, կտարածվեին ու սաղ ժողովուրդը ճիշտ սրանց պես կխոսար, եթե բոլոր-բոլորն էլ սրանց պես տաղանդավոր ըլնեին ու ճիշտ ու ճիշտ հենց սրանց գրական վարպետությունն ունենային: Ավելին. հենց իրանք՝ Բակունցը, կամ Իսահակյանը, կամ Դեմիրճյանը, կամ էլ՝ աշխարի որևէ մի գրողը առօրյա կյանքում երբեք էլ իրա գրական ոճով չի խոսել. էս տեսակ բանն անհնար ա: Բայց գրական լեզու կոչվածի մեր կողմնակիցները հենց ըսենց մի բան են ուզում: Ու քանի որ գրողների ոճը սովորելն անհնար ա, ուզում են, որ սաղ էլ խոսան ժուռնալիստների տգեղ ու տափակ ոճով, հենց իմանալով, թե սա լեզու յա, ու սիրուն լեզու յա:

Մյուս մեխանիզմը՝ անհատական խոսքի մանրիկ, չնչին, աննկատելի «սխալներն» են, կամ ավելի ճիշտ՝ էս տեսակ անխուսափելի սխալների հնարավորությունն ու իրավունքը: Կենդանի ամեն մի լեզու էլ բաց ու անսահման բարդ մի սիներգետիկական համակարգ ա, ու առանց անհատների էս աննշմար «սխալների» (ֆլուկտուացիաների, կասեին սիներգետիկայի հետեվորդները կամ ֆիզիկոսները), ուղղակի գոյություն չէր ունենա, չէր ապրի, կմեռներ, կվերանար կգնար:
Մենք մեր անհատական լեզուների տարբերություններն ու անհատական «սխալները» չենք զգում (մեր ուղեղի համար լրիվ հերիք ա, որ ճանաչի մենակ ֆոնեմները՝ «միջինները»): Բայց աշխարում չկա դաժե էրկու մարդ, ովքեր ճիշտ իրար պես խոսան: Սա մենք մենակ է՛ն վախտ ենք զգում, երբ մի տաղանդավոր դերասան մեկնումեկի տնազն ա անում: Այ, էս երկրորդ մեխանիզմը, էս անխուսափելի մանրիկ սխալներն էլ հենց լեզվի պարտադիր փոխվելու պատճառն են:

Աշխարում չկա լեզու, ինչը չի փոխվել ու անընդհատ չի փոխվում: Առաջինը լավ գիդենք, վկա՝ մեր գրաբարն ու մեր բարբառները: Երկրորդը չենք նկատում, որտեվ լեզուն նկատելի փոխվում ա մենակ հարուրամյակների ընթացքում: Ու սրա պատճառն էլ՝ անալոգիայի մեխանիզմի ու անխուսափելի սխալների համատեղ գործողությունն ա, ինչը լեզուն պահում ա մի քվազիդինամիկ հավասարակշռության մեջ ու չի թողում, որ լեզուն շատ արագ փոխվի, ինչը չափազանց անհարմար բան կըլներ:
Լեզուն էնքան ա բարդ ու անսահման, որ առանց անհատական սխալների էս հնարավորության ու իրավունքի, լեզու սովորելն ու խոսալն անհնար կըլներ, որտեվ էդ վախտ անսխալ խոսալը կպահանջեր անսահման բարդ ու անսահման ծավալուն ու անընդգրկելի մաթեմատկական ճշտություն ու տաղանդ, ինչը երեվի ոշ մեկը չունի: Բայց էտ ճշտությունը պետք չի ու լրիվ ավելորդ ա, որտեվ (ու փառք աստծո) լեզուն առաջացել ա մենակ ու մենակ խոսելու համար, մենակ ու մենակ ասելու, լսելու, լսածը քիչ թե շատ հիշելու ու ուրիշներին փոխանցելու համար:


շարունակելի

Chuk
11.09.2009, 01:47
շարունակություն


Ու զարմանալի յա, որ էսքան «անկատար» գործիքը, էսքան քիչ պահանջի բավարարող էս անպայման սխալական լեզուն հնար ա տալի, որ իրանով ոտանավոր է՛լ գրվի, վեպ է՛լ, մաթեմատիկա է՛լ, փիլիսոփայություն է՛լ ու հլը հազար ու մի ուրիշ բան է՛լ:

Գրական կոչված լեզվի մաքրության համար պայքարող մեր գրագետները մոռանում են մանավանդ էս վերջին հանգամանքն ու ուզում են, որ ոշ թե ուղղակի խոսանք, որ ոշ թե ողղակի ասենք, լսենք, հասկանանք, սովորենք ու սովորացնենք, այլ ու անպայման ընտիր խոսանք ու լսենք ու հասկանանք, այսինքն՝ խոսանք ու լսենք ու հասկանանք ճիշտ ու ճիշտ մեր ժուռնալիստների պես:

Կենդանի լեզուն, այսինքն՝ բարբառը էնքան բարդ բան ա, ինչքան օրինակ՝ մի երկրի շուկան, փողը, կամ հենց ինքը՝ կյանքը, ու սրանց պես էլ կանխատեսելի չի: Ավստրական դպրոցի տնտեսագետներն ապացուցել են, որ էս ասածս գերբարդ համակարգերը, ու սրանց հետ էլ՝ նաև լեզուն, չեն ենթարկվում մարդու կամ մարդկանց խմբի ծրագրերին:

Եթե էս տեսակ բարդ համակարգերին ստիպես, որ ենթարկվեն մարդկային ինչ-որ մի ծրագրի, սրանք չեն «լսի», չեն ենթարկվի էտ ծրագրին, ու էտ ծրագրի հետեվանքը ծրագրածից անսպասելի տարբեր կըլնի: Էս տեսակ համակարգերը, օրինակ՝ ազատ շուկայի պես, ինքնակազմակերպ են ու ինքնակառավար: Սրա համար ա, որօրինակ՝ անգլիացիները մոտ հարուր տարի առաջ աքսիոմ են համարել մի սկզբունք, ինչին կասեմ լեզվի գլխավոր օրենք (ԼԳՕ): Անգլիացի նշանավոր լեզվաբան Հենրի Սվիթի ձեվակերպածով ու իմ լրացրածով՝ էս սկզբունքն ասում ա.

«Որևէ լեզվի, այսինքն, բարբառի ամե¯ն-ամե՛ն ինչը, լինի դա՝ հնչունաբանություին բառակազմություն, ձեվաբանություն, շարահյուսություն, թե նույնիսկ՝ առոգանություն, արտասանութուն, ձայնարկություն ու միմիկա ու ժեստ, ճիշտ ա, «բնիկ» ա, ընտիր ա, սիրուն ա ու անպայման ընդունելի յա՝ մենակ ու մենակ հենց էն պատճառով, որ էտ բարբառը կրողների մեծ մասի խոսքի մեջ ուղղակի կա, գոյություն ունի (ու ոչ թե լեզվաբանների կամ ուրիշ մարդկանց ասելով կամ ցանկությունով):

Արձակագիր ու բանաստեղծ Արմեն Շեկոյանն ասեց ընձի. «Բայց դու, Մեռուժ, սառուցը լա՛վ շարժիր տեղից»:

Ու արդեն շատերն են (գոնե դիալոգը) գրում Էրեվանի բարբառի բավական խիստ տարբերակով: Էրեվանի բարբառով նույնիսկ ոտանավոր գրող հետեվորդներ էլ ունեմ):

Խաչատուր Աբովյանը հենց է՛ս սկզբունքն էր ընդունել (չնայած «Վերքի» մեջ, գրաբարի ազդեցությունով, էս սկզբունքից մեկ-մեկ շեղվում ա), բայց հազար ափսոս, որ «Հյուսիսափայլի» հետեվորդները, չհավատալով ԼԳՕ-ին, մեր գրագետներին համոզեցին, թե Աբովյանը սխալ ա, ու որ իրանք պտի իրանց ծրագրով է՛ն տեսակ «գրական լեզու» ստեղծեն, ինչը «չստրկանա» ո՛չ բարբառներից որեվե մեկին, ոչ է՛լ գրաբարին ու հլը էս լեզուն էլ սովորացնեն սաղ հայերին:

Պարզ ա, որ «Հյուսիսափայլի» էս ծրագիրն իրագործելի չի, ու էսօր փաստ ա, որ մեր ժողովրդի մեծ մասը «Հյուսիսափայլի» ծրագրով ստեղծված էս «գրական լեզվին» ուղղակի չի տիրապետում, չի կարում տիրապետի, ու չի է՛լ տիրապետի:

Էս ամբողջ արար աշխարում չկա գոնե մի փոքրիկ-փոքրիկ գյուղ, ինչի մայրենի լեզուն մեր էս գրական լեզու կոչվածը ըլնի, այսինքն, որ էտ գյուղի բնակիչներն էս լեզուն սովորածըլնեն իրանց մերերից ու հարազատներից ու իրանց կենցաղում էլ անընդհատ խոսան մեր ժուռնալիստների էս գրական կոչված լեզվով, խոսան անընդհատ, առանց կակազելու ու կմկմալու ու լարվելու: Ավելին՝ սաղ Հայաստանում ու նույնիսկ աշխարում երեվի չըլնի մեկ-էրկու տասնյակ մարդ, ով մեր գրական կոչվածը մայրենի լեզվի պես գործածի:

«Հյուսիսափայլի» ծրագիրը հակառակ ա ԼԳՕ-ին, հակառակ ա լեզվի բնությանը, լեզվի էությանն ու, ի վերջո, համաշխարային լեզվաբանությանը:

2.Թումանյանը ծանոթ չէր ո՛չ հնդեվրոպագիտության իր օրերի նվաճումներին, ոչ է՛լ Հենրի Սվիթի ձեվակերպած Լեզվի Գլխավոր Օրենքին ու Էրեվանի բարբառը հետեվողական չէր կիրառում: Ու զարմանալի չի, որ Թումանյանը երեվի կարծում էր, թե մի քանի բարբառը իրար ձուլելու ու մի իսկական լեզու սարքելու հնար կա: Այնինչ՝ գիտական լեզվաբանությանը հայտնի է, որ էրկու կամ ավել բարբառն իրար ձուլելու ու սրանցից մի ինչ-որ «միջին» լեզու սարքելու ոչ մի ձեվ, ոչ մի հնար չկա: Հակառակը, լեզվաբանությունը աքսիոմ ա համարում էն փաստը, որ եթե էրկու բարբառ ինչ-որ ձեվով իրար հանդիպեն, սրանցից մեկն անպայման համարյա անհետ մեռնում ա:

Էս դրույթին հակասող ոչ մի դեպք հայտնի չի, ու էս դրույթը հաստատվում ա համ էլ տրամաբանական վերլուծությունով:

Լեզվաբանությունից ու լեզվի օրենքներից անտեղյակները մեկ-մեկ ասում են, թե «բերեք արեվմտահայերենից ու արեվելահայերենից մի ընդհանուր լեզու սարքենք ու բոլորս էլ էտ լեզուն գործածենք»:

Էս բանը հնարավոր չի նախ ասածս պաճառնեով, ու մեկ էլ էն պաճառով, որ էրկու բառբառ իրար ձուլելու ուդրանցից նոր լեզու սարքելու ոչ մի ձեվ չկա, չի էղել /ու չի էլ ըլնի, որտեվ լեզուն, մեծ շուկաների կամ մեծ տնտեսությունների պես, էն ձեվ գերբարդ ու բաց սիներգետիկական սիստեմ ա, ինչի ապագան ոչ մի ձեվ հայտնի կամ գուշակելի չի, ու ինչը մարդկային ոչ մի ծրագրի չի ենթարկվում/:

Մեկ-մեկ էլ ասում են, թե «եկեք գրաբարը հարեցնենք ու գրաբարով խոսենք»: Էս բանն ասողներն էլ են լեզվաբանությունից ու լեզվի օրենքներից լրիվ անտեղյակ, ու սա էլ հնարավոր չի մի քանի պաճառով: Առաջին. գրաբարը գիդենք մենակ գրավոր աղբյուրներից, ու գրաբարի մեր իմացությունը երբեք էլ լրիվ չի: Օրինակ` բազում գոյական ու բայ կա, որոնց հոլովվելու ու խոնարհվելու ձեվերն ուղղակի հայտնի չեն:

Երկրորդ. գրաբարի արտասանությունը մեզ շատ քիչ ա հայտնի ու էտ արտասանությունը լրիվ ա տարբեր մէր էսօրվա բոլոր-բոլոր բարբառների արտասանությունից, ու եթե նույնիսկ բոլորս գրաբարը մի հրաշքով սովորենք էլ, արտասանությունը գրաբարյան չի լինի, բոլորովին չի լինի: Օրինակ բերեմ: Եռեսուն տարի Հայաստանում ապրած ու հայերենը «լրիվ» սովորած մի ռուս հարս ասում էր «պօշի», փոխանակ ասեր «փոշի»: Մեր համալսարանում էլ մի ռուսահայ ֆիզիկոս կար, ով ասում էր «պիխ», փոխանակ ասեր «փիղ», ու անունը մնաց Պիխ: Ուրեմն` եթե մի հրաշքով գրաբարը սովորենք ու խոսանք էլ, բառերի ու ինտոնացիայի /ինչը շատ ա կարեվոր/ 99,999 տոկոսը Պօշիի ու Պիխի պես սխալ ենք արտասանելու, ու էտի էլ արդեն իսկական գրաբար չի ըլնի:

3.Մեր լեզվաբանությունն ասում ա, թե «մեր գրական լեզուն հետևում է Արարատյան Բարբառին»: Սա մեր լեզվաբանության մեծագույն ստերից մեկն է, որովհետև մեր գրական լեզուն վարվում է ճիշտ հակառակ ձեվով: Մեր գրական լեզուն, բացառությամբ Խաչատուր Աբովյանի գրվածքների, ոչ միայն չի հետեվում Արարատյան բառբառին, այլ խորշում ու խրտնում է Արարատյան բարբառից ու իր ամբողջ կարողությամբ աշխատում ա` շեղվի Արարատյան բառբառից, որ խիստ տարբերվի բառբառից, որովհետեվ գրական լեզու կոչվածի ջատագովները կարծում ու հայտարարում են, թե «Յերեվանի բառբառը ժարգոն ա, զզվելի յա, կոպիտ ա, «ժողովրդախոսակցական» կամ «խոսակցական» լեզու յա:

Չեմ հասկանում, եթե լեզուն մեր գրաբարի կամ, օրինակ, լատիներենի պես մեռած չի, ո՞նց կարա «խոսակցական» կամ «ժողովրդախոսակցական» չլինի: Կա՞ «չխոսակցական» կամ «չժողովրդական» լեզու, բացի, իմիջիայլոց, մեր հենց գրական լեզվից: Հա, մեր հենց գրական լեզու կոչվածն ա, որ հենց չխոսակցական ա ու չժողովրդական ա, որտեվ սա լեզու չի, լեզվի բոլոր հատկանիշները, օրինակ, «խոսակցականությունն» ու «ժողովրդականությունը» չունի: Ու հենց գրական կոչվածն ա հենց ամենաիսկական ժարգոնը, որտեվ սրանով ժողովրդի շատ քիչ մասն ա մենակ խոսում, էն էլ` մենակ «գրական տեղերում», դասարաններում, լսարարաններում, ամբիոններից ու միկռաֆոններով, շիշտ գողերի պես, որ իրանց գաղական ժարգոնով նորից մենակ հաատուկ տեղերում են խոսում` իրար հետ, իրանց սխոդկեքին, բերդերում ու զոներում:

Ուրեմը` մեր գրական ոճերը, համարյա առանց բացառության /գոնե «հեղինակային խոսք» կոչվածի մեջ/ ձգտում են` խիստ տարբերվեն Արարատյան բառբառից: Ու ո՞նց են տարբերվում: Մենակ մի ձեվով. հենց որ մեր գրական ոճերը մի քյոռ-քյոռ արած թարգմանական բան են տենում /թարգմանական պատճեն, կլիշե, կալկա/ կամ մի ուրիշ ձեվի սխալ, վռազ վեկալում են ու գործածում, մտածելով, թե էտի հենց Մեսրոպ Մաշտոցն ա ստեղծե:

Օրինակ` սրանից մի էրկու տասնամյակ առաջ, մի ինչ-որ արեվմտահայ անգլերենի number 5-ի պես արտահայտությունը «թարգմանեց» «թիվ 5», որտեվ իր տգիտության պաճառով ողղակի չգիդեր, որ անգլերեն number-ը համ «թիվ» ա նշանակում, համ «համար», ու որ number 5-ի հայերեն միակ ու ճիշտ համարժեքներն են` «հինգերորդ» կամ «հինգ համարի» ձեվերը: Ու հիմա մեր թիթիզ քաղքենիները մեծագույն կայֆով ասում են` «թիվ մեկ դպրոց, թիվ հինգ շենք» և այլն, փոխանակ հայերեն խոսան ու ասեն`«առաջին դպրոց, հինգերորդ շենք» և այլն, ու հետն էլ մտածում են, թե ճիշտ ու ճիշտ Մաշտոցի պես են խոսում: Հազար ափսոս, բայց սրա պես օրինակները շատ-շատ են:

Երկրորդ օրինակը: Արարատյան բառբառով ասոմ են` «ուզում եմ խաղամ, կարամ էթամ» և այլն, բայց գրական ոճերը, հետեվելով ռուսերենից արած սխալ պատճեներին, ասում ու գրում են. «ուզում եմ խաղալ, կարող եմ գնալ» ու հետն էլ հայտարարում են, թե մեր բնիկ հայերեն «էթամ» բայը «գռեհիկ ու բառբառային» ա ու նույն մեղադրանքը «կարամ»-ի հասցեին էլ են անում: Էս թիթիզությոինն էլ ա գալի ԼԳՕ-ի չիմացությունից ոի քաղքենի թիթիզությունից: Հազար ափսոս, բայց սրա պես օրինակներն էլ են շատ-շատ:

Կա մի ուրիշ մեծագույն սուտ, իբր գրողները լեզու են ստեղծում: Աշխարում հլը ոչ մի գրող ոչ միլեզու չի ստեղծե ու չի էլ կարա ստեղծի, որտեվ լեզուն մենակ ժողովուրդն ա ստեղծում: Գրողը, շատ-շատ, իրա ոճը ստեղծի ու մեկ էլ` մի քանի բառ կպցնի իրար ու բառաբարդություններ ստեղծի: Ոչ մի արդեն լրիվ կազմակերպված լեզու երբեվե գոնե մի հատ նոր արմատ չի ստեխծե: Սրա փոխարեն լեզուները նոր արմատները փոխ են առնում ուրիշ լեզուներից:


Զարմանալի յա, որ ոշ մեկը չի տենում, որ երբ էրկու լեզու դեմուդեմ են դուս գալի իրար, սրանցից մեկն ուղղակի մեռնում կորում էթում ա: Էս տեսակ բան՝ քթներիս տակ անընթատ ա ըլնում:

Օրինակ՝ մեր բարբառներն ու Էրեվանի բարբառն էսօր «հագել» են իրար, ու բարբառները մոտ 100 տարի յա, ինչ արդեն փոխվում են: Բայց սկզբում բարբառները փոխվում էին ռադիոյի, դպրոցի, մամուլի ու գրականության միջնորդությունով, ինչի ազդեցությունը շատ էր թուլ, ու էս փոփոխություններն աննկատելի էին. փոխվում էին բարբառների հնչունները, մեկ էլ՝ Էրեվանի բարբառի առանձին բառերը սպանում էին բարբառների նույն իմաստով բառերն ու բռնում դրանց տեղը:

Իսկ երբ Էրեվան էթալ-գալը հեշտացավ, գյուղերի մանուկներից շատերը, ծնողների հարկադրանքով անցան իբր «գրական լեզվով» խոսելուն, չնայած սրանք խոսում են հենց Էրեվանի բարբառով: Հիմա հարց եմ տալի. Բացի Էրեվանի բարբառից, մեր բարբառներից հեչ մեկը գոնե մի քիչ ազդե՞լ ա Էրեվանի բարբառի վրա, խառնվե՞լ ա Էրեվանի բարբառին, փոխե՞լ ա Էրեվանի բարբառի քերականությունը: Իհարկե՝ չէ:

Էս վերջերս, 1988 թվի դեպքերից հետո, լիքը ղարաբաղցի էկավ Էրեվան: Հիմա՝ էտ ղարաբաղցիների լեզուն գոնե մի քիչ, գոնե աննշան չափով ազդե՞ց Էրեվանի բարբառի վրա: Իհարկե՝ չէ: 1946 թվին ու դրանից հետո լիքը արտասահմանի հայ բերին Էրեվան, ու սրանց մեծ մասը խոսում էր արեվմտահայերենով: հմի ի՞նչ, էս արեվմտահայերենն ազդե՞ց Էրեվանի բարբառի վրա: Նորից՝ չէ ու չէ:

Ճիշտն ասած՝ ազդում ու հաղթում ա մենակ է՛ն լեզուն, ինչը որ ժողովուրդը պատվավոր ա համարում: Ու երեվի հաղթող լեզվի խոսողների թիվն ու էս լեզվի գրականության մակարդակը կապ չունի, կարող ա էս թիվն ու էս մակարդակը շատ ավելի քիչ ըլնի, քան մեռնող լեզվինը: Սա՛ էր պաճառը Արեվմտյան Հայաստանի գյուղերից շատերը, հլը 1915 թվի ջարդերից էլ առաջ դառել էին թրքախոս, ընդ որում, առանց թուրքերի հարկադրանքի, չնայած թուրքերի կուլտուրական մակարդակը շատ ցածր էր ու գրականություն ու նույնիսկ այբուբեն էլ չունեին:

Էրեվան էկած ղարաբաղցիները ու նորեկ ախպարներն իրանք էին ձգտում Էրեվանի բարբառով խոսան, որտեվ ամանչում էին, իսկ սրանց մանուկ զավակներն արդեն խոսում էին Էրեվանի անթերի բարբառով, չնայած կարող ա հլը մեկ-էրկու սերունդ տանը գործածեին իրանց ծնողների մայրենի բարբառը:

(Լեզուների իրար վրա ազդելու էս տեսությանն ասում են՝ սուբստրատի տեսություն, բայց բերածս ու բազմաթիվ ուրիշ օրինակ ցույց ա տալի, որ սուբստրատի տեսությունը սուտ ու սխալ ա):


Մերուժան Հարությունյան

Rammstein
11.09.2009, 02:16
Հետաքրքիր տեսակետներ են, որոնք ներկայացնում եմ բոլորիդ ուշադրությանը: Շատերը ոճական առումով հենց սկզբից հակասուցություն են ունենալու ու չեն ցանկանալու կարդան, խորհուրդ կտամ այդ զգացմունքը հաղթահարել ու այնուամենայնիվ կարդալ: Բաժնի կառուցվածքին լավ ծանոթ չեմ: Մոդերատորներին խնդրում եմ անհրաժեշտության դեպքում տանել ավելի համապատասխան թեմա կամ առանձին թեմա ստեղծել:





ԷՐԿՈՒ ՀԱՐՑ ՈՒ ԷՐԿՈՒ ԽՈՍՔ


Երբեք այսքան մեծ չի եղել անկեղծության կարիքն ու կարոտը, ինչպես այսօր, և երբեք այսքան ահռելի չափերով չի հայտնվել կեղծիքը, ինչպես այսօր:
Հովհաննես Թումանյան, 1910 թիվ

Մեր գրական կոչված լեզվի թունդ կողմնակից գրագետ ու մտավորական կոչվածները շատ անգամ ու շատ-շատ են ասում, թե իբր մեր հայ ժողովրդի մեծ մասը (այսինքն՝ չհաշված հենց իրանց՝) սխալ հայերենով ա խոսում, ու մեկ-մեկ էլ դաժե ասում են, թե հայ ժողովրդի մեծ մասը հայերեն չի խոսում:

Էս առիթով մի էրկու հարց ունեմ տալու:

Թե որ հայերը հայերեն չեն խոսում կամ սխալ հայերենով են խոսում, բա էտ ո՞վ ա հայերեն կամ լրիվ ճիշտ հայերենով խոսում. թուրքե՞րը, չինացինե՞րը, հրեանե՞րը, նենեցնե՞րը, թե՞ չուկչիները, ո՞վ: Սա՝ մեկ:

Պարզից էլ պարզ ա, որ օրինակ՝ ռուսները ռուսերեն են խոսում ու ճիշտ են խոսում. որ անգլիացիներն անգլերեն են խոսում ու ճիշտ են խոսում. որ չինացիները չինարեն են խոսում ու ճիշտ են խոսում:

Ամբողջը չկարդացի, բայց մի բան ասեմ։ Ո՞վ է լսել հիմիկվա ռուսների լեզուն։
Ես երբեմն մտնում եմ ռուսական ֆորումներ, ու տեսնում եմ, թե ինչ լեզու է։ Շատ դեպքերում հարկավոր է լինում տրամաբանել, վերծանել, թե այս կամ այն բանը ինչ կարա նշանակի։
Մի խոսքով իմ համար հեչ պարզ չի, որ ռուսները ռուսերեն ճիշտ են խոսում։
Անգլաիցիների մասին չգիտեմ, բայց ամերիկացիները անգլերենի հերն անիծեցին։

Chuk
11.09.2009, 02:19
Ամբողջը չկարդացի, բայց մի բան ասեմ։ Ո՞վ է լսել հիմիկվա ռուսների լեզուն։
Ես երբեմն մտնում եմ ռուսական ֆորումներ, ու տեսնում եմ, թե ինչ լեզու է։ Շատ դեպքերում հարկավոր է լինում տրամաբանել, վերծանել, թե այս կամ այն բանը ինչ կարա նշանակի։
Մի խոսքով իմ համար հեչ պարզ չի, որ ռուսները ռուսերեն ճիշտ են խոսում։
Անգլաիցիների մասին չգիտեմ, բայց ամերիկացիները անգլերենի հերն անիծեցին։

Գրառումովդ ապացուցեցիր, որ չկարդացիր :)
Որովհետև իրա ասելիքը հենց դա ա, որ լեզուն էն ա, որով որ խոսում են մարդիկ: Էս մտքի հետ (ես հակիրճ ու թերի ներկայացրի) կարող ես համաձայնվել, կամ չհամաձայնվել, բայց կրկնում եմ, գրառումովդ ապացուցեցիր որ չես կարդացել և/կամ չես հասկացել :)

Խորհուրդ կտամ ամեն դեպքում կարդալ: Եթե դու դասական ուղղագրության ջատագովն ես, ապա ցանկալի է, որ հնարավոր բոլոր տեսակետներին ծանոթ լինես, հակառակ դեպքում տեսակետներդ ստացվում են ոչ ամբողջովին ուսումնասիրվածի արդյունքում արված եզրակացություններ, որոնք հաճախ հակված են անհիմն կոչվելու :)

Rammstein
11.09.2009, 02:42
գրառումովդ ապացուցեցիր որ չես կարդացել և/կամ չես հասկացել

Ես ասեցի` լրիվ չեմ կարդացել։

Loki
11.09.2009, 06:33
Много букафф, ինչպես ասում են Rammstein-ի հիշատակած ռուսական ֆորումներում׃ Ինչևէ, հետաքրքրությամբ կարդացի׃ Ահագին հետաքրքիր մտքեր կային, որոնք շատերի մտքով են անցնում, բայց ոչ բոլորն են համարձակվում դրանք բարձրաձայնել׃ Շատ բաների հետ համամիտ եմ շատ բաների հետ էլ՝ ոչ׃ ԻՆչպես կարելի կլիներ դատել գրառմանս ժամից՝ նոր եմ զարթնել, գլուխս դեռ լավ չի աշխատում, որ ուշքի գամ, կփորձեմ, ոնց որ ասում են, «առաջարկություններս ու նկատողություններս» շարադրել׃ Առայժմ «thanx» կոճակներն եմ սեղմում :)

Հայկօ
11.09.2009, 09:23
Լրիվ կարդացի: Վաղուց ա սենց էշություն չէի կարդացել: Մերուժանին Սալիերիի ու Բրուտոսի նման ընկերներ են պետք: Հեռախոսով շատ չեմ գրի, հիմա սենց տուգանեք, հետո կգամ Երևան մանրամասն կքֆրտեմ հոդվածը: Չդիմացա ուղղակի:

Շինարար
11.09.2009, 11:05
շարունակություն


Ու զարմանալի յա, որ
Մերուժան Հարությունյան


Ասեմ, որ ի-ից հետո յ չկա, եթե օգտագործում է ա օժանդակ, պիտի գրի զարմանալի ա, իսկ այն տառերից հետո, երբ յ կա, միայն յ-ն բառին կպած՝ տղայ ա, նրա անունը Նորոյ ա, հենց սկզբից ոճը դուրս չեկավ ու չկարողացա կարդալ, մի տեղ դաժե էր օգտագործված…

Chuk
11.09.2009, 14:01
Ես նախապես խնդրեցի ոճին ուշադրություն չդարձնել, ինքս պարոն Հարությունյանի հետ իր ոճի հարցում բազում բանավեճեր եմ ունեցել, տեքստը, որ տեղադրել եմ սևագիր տարբերակն է, քանի որ վերջնականը, որտեղ մասնավորապես «յ»-երը հանված են չկան: Ու անկախ ոճից նյութում առաջ են քաշված բազում հետաքրքիր հարցեր, դիտարկումներ, համարձակ են: Թեև ինքս շատ հարցերի հետ համաձայն չեմ, սակայն չընդունել, որ նյութը բավական խորը հարցեր է քննարկում ու լուրջ հարցեր բարձրաձայնում կարող եմ որակել որպես կաղապարվածություն:

Հայկօ, պահանջում եմ մնալ քաղաքակրթության սահմանում: Ցանկացած «էշության» տիպի գրառումդ, այսուհետ, կջնջվի ու կտուգանվի: Եթե կարող ես, հակադարձիր, փաստարկիր, եթե ոչ, ապա բարեհաճիր լռել :)

Լեո
11.09.2009, 14:22
Զվարճալի հոդված էր :)) Ափսոս Թումանյանին էլ էին խառնել :(

Լեո
11.09.2009, 14:25
լեզուն առաջացել ա մենակ ու մենակ խոսելու համար, մենակ ու մենակ ասելու, լսելու, լսածը քիչ թե շատ հիշելու ու ուրիշներին փոխանցելու համար:
Դե որ այդպես է, չինարեն խոսիր, ավելի շատ մարդկանց կկարողանաս լսածներդ փոխանցել:

Chuk
11.09.2009, 14:26
Զվարճալի հոդված էր :)) Ափսոս Թումանյանին էլ էին խառնել :(
Հույս ունեմ, որ ամեն ռեպլիկ գրառումից հետո չեմ խնդրելու հակադարձել փորձելու, տրամաբանական առարկություններ բերելու մասին: Հուշեմ. թեման բնավ նախատեսված չէ Մերուժան Հարությունյանի անձը գնահատելու, կամ նրա այս նյութի մասին ռեպլիկներ անելու համար: Ինչ վերաբերվում է նրա անձին, ապա այստեղ շատ քիչ մարդ բարոյական իրավունք ունի նրա հասցեին որևէ ավելորդ ռեպլիկ թույլատրելու, ինչ վերաբերվում է նյութին, ապա կրկնում եմ, այնտեղ բազում խորքային հարցեր են առաջ քաշված, որոնք չտեսնելը կամ չընդունելը կարող եմ կաղապարվածություն անվանել:

Մոդերատորական. այս գրառմանը հաջորդող ցանկացած ռեպլիկային գրառում ջնջվելու ու տուգանվելու է, քանզի թեման նախատեսված է քննարկումների համար:

Chuk
11.09.2009, 14:27
Դե որ այդպես է, չինարեն խոսիր, ավելի շատ մարդկանց կկարողանաս լսածներդ փոխանցել:

Լեո, իսկ ուրիշ ինչի՞ համար ա նախատեսված լեզուն :)

Լեո
11.09.2009, 14:30
Լեո, իսկ ուրիշ ինչի՞ համար ա նախատեսված լեզուն :)

Օրինակ՝ քեզ հայ զգալու համար:
Օրինակ՝ հպարտ լինելու համար, որ այդ լեզվով է գրել Նարեկացին:
...

Սրանք ամպագորգոռ խոսքեր չէն: Սրանք արժեքներ են, որոնք գնահատել է պետք:

Chuk
11.09.2009, 14:32
Օրինակ՝ քեզ հայ զգալու համար:
Օրինակ՝ հպարտ լինելու համար, որ այդ լեզվով է գրել Նարեկացին:
...

Սրանք ամպագորգոռ խոսքեր չէն: Սրանք արժեքներ են, որոնք գնահատել է պետք:
Այն որ լեզուն ներկայումս ազգապահպանման գործին էլ է ծառայում, գիտենք բոլորս: Բայց դա չի հերքել նույն Մերուժան Հարությունյանը: Խոսքը դրա մասին չէ, խոսքը լեզվի բուն նշանակության, նրա ստեղծված լինելու, որպես գործիք ծառայելու մասին:

Կարծում ես լեզու կոչվածն ընդհանրապես որևէ ազգության (այլ ոչ թե կյանքի) պահպանման համա՞ր է եղել:

Loki
11.09.2009, 14:34
Ասեմ, որ ի-ից հետո յ չկա, եթե օգտագործում է ա օժանդակ, պիտի գրի զարմանալի ա, իսկ այն տառերից հետո, երբ յ կա, միայն յ-ն բառին կպած՝ տղայ ա, նրա անունը Նորոյ ա, …

Ահա, հայերենում երկու ձայնավորների միջև Յ-ն գրվում ա միայն Ա-ից ու Ո-ից հետո׃


մի տեղ դաժե էր օգտագործված

Իրոք «դաժե»-ները անսպասելի էին մի մարդուց, որը բողոքում էր ռուսերենից փոխառություններից

Չուկ, բարեկամ, իմ կարծիքով ծայրահեղությունների մեջ ես ընկնում׃ Ինչպես շատ ճիշտ նկատել ես, մեր ժամանակակից գրական լեզուն արհեստական ճանապարհով ստեղծված լեզու է՝ մի խումբ մարդկանց կողմից, վրայից էլ բռնաբարվել ա «սովետահայ» «լեզվաբանության» կողմից, ուստի բնական է, որ այն կենսունակության հետ կապված լուրջ խնդիր ունի׃ Բայց դա չի նշանակում, որ պետք է կրկնել Խաչատուր Աբովյանի սխալը և փողոցային լեզուն ընդունել որպես հիմնական և սկսել օգտագործել այն գեղարվեստական, պաշտոնական, գիտական կամ լրատվական ոլորտերում׃ Քո օրինակ բերած ԼԳՕ-ն մի կողմ թողած՝ արի չմոռանանք, որ

1, մեկ լեզվի սահմաններում գոյություն ունեն համապատասխա ոճեր, որոնք ունեն կիրառման համապատասխան ոլորտները׃
2, գրական լեզուն, խոսակցական լեզուն, բարբառն ու ժարգոնը նույն բաները չեն
3, Լեզուն /լեզուները/ միշտ շերտավորվել են՝ աշխարհագրական պրինցիպով ու սոցիալական պրինցիպով׃ Աշխարհագրական շերտավորումից ստեղծվել են բարբառները, խոսվածքները, սոցիալական շերտավորումից առաջացել են փողոցային ժարգոնը, տարբեր մասնագիտական ժարգոններ, գրական-գեղարվեստական լեզուն ու բարձրաշխարհիկ լեզուն׃ Ինչպես տեսնում եք՝ սեցիալական շերտավորման տակ միայն փողն ի նկատի չունեմ, այլ նաև կրթական մակարդակը, աշխատանքի բնույթը ևն...

Հիմա... արհեստականորեն ստեղծված լինելու պատճառով մեր գրական լեզվում ամեն ինչ խառնված է իրար, այն հարուստ է անիմաստ պատճենումներով, կրթական համակարգի թուլության պատճառով՝ պսեվդո-գրական, սխալ ձևերով, այն ճկուն չէ, անհանդուրժող է նորարարությունների նկատմամբ, թերանում է բառակազմության մեջ׃ Սրա պատճառով էլ թերանում է համապատասխան լեզվական ոճերի զարգացումը, ինչի պատճառով էլ շատ դեպքերում խոսակցական լեզուն ավելի հակվում է դեպի փողոցային ժարգոնը, որը իր հերթին արարատյան բարբառի հետ էդքան էլ շատ առընչություններ չունի... Պետք է գրական հայերենին ճկունություն հաղորդելու խնդիրը լուծել, այսինքն թույլ տալ, որ այն իր հունով զարգանա ու չմնա մի քանի ժանգոտած ակադեմիկոսների վերահսկողության տակ׃ Պետք է լեզվաբանական նոր մոտեցումներ ձևավորել, պետք էն ադեկվատ երիտասարդ մասնագետներ, պետք է կրթական համակարգը բարելավել, այլ ոչ թե «рубить сплеча» Խ. Աբովյանի նման ու թողնել որ ամեն մեկը իրա քուչի ժարգոնով ու «պանյատներով» կամ իրա գեղի բարբառով նախագահական ճառ կարդա կամ հեռուստատեսությամբ լուրեր ներկայացնի׃



Մեր գրական կոչված լեզվի թունդ կողմնակից գրագետ ու մտավորական կոչվածները շատ անգամ ու շատ-շատ են ասում, թե իբր մեր հայ ժողովրդի մեծ մասը (այսինքն՝ չհաշված հենց իրանց՝) սխալ հայերենով ա խոսում, ու մեկ-մեկ էլ դաժե ասում են, թե հայ ժողովրդի մեծ մասը հայերեն չի խոսում:

Էս առիթով մի էրկու հարց ունեմ տալու:

Թե որ հայերը հայերեն չեն խոսում կամ սխալ հայերենով են խոսում, բա էտ ո՞վ ա հայերեն կամ լրիվ ճիշտ հայերենով խոսում. թուրքե՞րը, չինացինե՞րը, հրեանե՞րը, նենեցնե՞րը, թե՞ չուկչիները, ո՞վ: Սա՝ մեկ:

Պարզից էլ պարզ ա, որ օրինակ՝ ռուսները ռուսերեն են խոսում ու ճիշտ են խոսում. որ անգլիացիներն անգլերեն են խոսում ու ճիշտ են խոսում. որ չինացիները չինարեն են խոսում ու ճիշտ են խոսում:

Բայց թե որ էս սաղ աշխարում հայերեն ճիշտ խոսացող համարյա չկա (էլի չհաշված գրական լեզվի կողմնակից մեր գրագետ ու մտավորական կոչվածներին), ուրեմն հայերը հայ չեն կամ էլ՝ մենակ մեր էս գրական լեզվի թունդ կողմնակից գրագետ ու մտավորական կոչվածներն են հայ:

Ձեզ դո՞ւր ա գալի էս եզրակացությունը: Ընձի դուր չի գալի, ու ես սրան համաձայն չեմ:

Ինձ էլ դուր չի գալիս, որովհետև ֆորմալ լոգիկայի տեսանկյունից սխալ դատողություն է׃ Կարծում էմ՝ սա պազ է׃


Սա շատ կարեվոր ա, որտեվ լուրջ, գիտական լեզվաբանությունը «գրական լեզու» հասկացությունը չունի:
Այ բարեկամ ջան, որտեղի՞ց ես նման բան վերցրել... Դեռ հին Հռոմի ժամանակներից գրամմատիկները տարբերել էն latinitas vulgaris ու latinitas classica. Լեզվի բնական պրոցեսներից է վերնախավի ու ստորին խավի լեզվական ոճերի տարանջատումը, ու պարզ է, որ հիմնական, պաշտոնական, գրական լեզուն սկսվում է համարվել վերնախավի լեզուն... Որիշ բան, եր մենք մեր երկրում էսօր վերնախավ չունենք... տնազը մենակ /էլ չեմ ասում «վերնախավի» տակավին անգրագետ որոշ ներկայացուցիչների մասին/


Լեզվաբանությունը, լեզու ասելուվ, նկատի ունի մենակ ու մենակ կենդանի,«խոսակցական» լեզուն, բարբառը (չեմ հասկանում, լեզուն ո՞նց կարա խոսակցական չըլնի, եթե խոսքը ինչ-որ մեռած լեզվի կամ մաթեմատկական լեզվի մասին չի):
Եվս մի անհիմն պնդում׃ Լեզվաբանության համար լեզուն լեզու է՝ մեռած թե կենդանի׃ Ուսումնասիրության առարկա է ուղղակի׃


գրաբարի արտասանությունը մեզ շատ քիչ ա հայտնի ու էտ արտասանությունը լրիվ ա տարբեր մէր էսօրվա բոլոր-բոլոր բարբառների արտասանությունից, ու եթե նույնիսկ բոլորս գրաբարը մի հրաշքով սովորենք էլ, արտասանությունը գրաբարյան չի լինի, բոլորովին չի լինի:

գրաբառի հնչյունների ու լեզուների մեռնել - չմեռնելու հաշվով նույն տեղում, մի օրինակով էի ուզում ասել׃ Արդեն 6-րդ 7-րդ դարերից լատիներենը ո՛չ վուլգար, ոչ կլասիկ, որպես ժողովրդական լեզու չէր օգտագործվում, բայց մինչև 17-րդ դարը լատիներեն գրում ու խոսում էին համալսարաններում, եկեղեցիներում׃ Այդ ընթացքում՝ շուրջ 1000 տարի այդ լեզուն ոչ միայն չմեռավ, այլև զարգացավ, նրա բառապաշարը հարստացավ նոր բառերով, տեղի ունեցան քերականական փոփոխություններ׃ վաղ միջնադարից «մեռած» համարվող լատիներենը էնքան կենդանի էր, որ արդեն ուշ միջնադարում ձևավորվեց էսպես կոչված «միջնադարյան լատիներենը»՝ արխայիկ, դասական և ուշ լատիներեն տարբերակների կողքին׃ ՈՒ միջին դարերում լատիներենի արտասանությունն էլ փոխվեց, բայց դա համալսարանների ուսանողներին, պրոֆեսորներին ու հոգեվորականներին չէր խանգարում խոսել այդ լեզվով׃


գիտական լեզվաբանությանը հայտնի է, որ էրկու կամ ավել բարբառն իրար ձուլելու ու սրանցից մի ինչ-որ «միջին» լեզու սարքելու ոչ մի ձեվ, ոչ մի հնար չկա: Հակառակը, լեզվաբանությունը աքսիոմ ա համարում էն փաստը, որ եթե էրկու բարբառ ինչ-որ ձեվով իրար հանդիպեն, սրանցից մեկն անպայման համարյա անհետ մեռնում ա:

Չգիտեմ՝ որտեղից ես նման «աքսիոմ» «պեղել»׃ Երկու և ավելի լեզուների միաձուլումից նոր լեզուների առաջացման բազում օրինակներ կան, հենց նույն ֆրանսերենը׃


Ու քանի որ գրողների ոճը սովորելն անհնար ա, ուզում են, որ սաղ էլ խոսան ժուռնալիստների տգեղ ու տափակ ոճով, հենց իմանալով, թե սա լեզու յա, ու սիրուն լեզու յա:

Զզվում եմ հայ ժուռնալիստների լեզվից׃ Բայց դա չի նշանակում, որ միակ այլընտրանքը «քուչի հայերեն»-ն է׃ Էլ չեմ ասում, որ վիճալի է. կարելի՞ է որևէ հեղինակի ոճն ընդօրինակել թե չէ׃ Քո հիշատակած պարոդիստների գոյությունն իսկ ապացուցում է, որ կարելի է׃


Ավելին՝ սաղ Հայաստանում ու նույնիսկ աշխարում երեվի չըլնի մեկ-էրկու տասնյակ մարդ, ով մեր գրական կոչվածը մայրենի լեզվի պես գործածի:

Պահանջում եմ ներկայացված վիճակագրական տվյալների աղբյու՛րը׃


Մեր լեզվաբանությունն ասում ա, թե «մեր գրական լեզուն հետևում է Արարատյան Բարբառին»: Սա մեր լեզվաբանության մեծագույն ստերից մեկն է, որովհետև մեր գրական լեզուն վարվում է ճիշտ հակառակ ձեվով: Մեր գրական լեզուն, բացառությամբ Խաչատուր Աբովյանի գրվածքների, ոչ միայն չի հետեվում Արարատյան բառբառին, այլ խորշում ու խրտնում է Արարատյան բարբառից ու իր ամբողջ կարողությամբ աշխատում ա` շեղվի Արարատյան բառբառից, որ խիստ տարբերվի բառբառից, որովհետեվ գրական լեզու կոչվածի ջատագովները կարծում ու հայտարարում են, թե «Յերեվանի բառբառը ժարգոն ա, զզվելի յա, կոպիտ ա, «ժողովրդախոսակցական» կամ «խոսակցական» լեզու յա:

կրկնում եմ՝բարբառ ու ժարգոն պետք չի խառնել իրար׃ եթե որոշ «խելոք» լեզվաբաններ դա անում են, չի նշանակում, որ մենք էլ պիտի անենք ու սխալ եզրահանգումների գանք׃


Օրինակ` սրանից մի էրկու տասնամյակ առաջ, մի ինչ-որ արեվմտահայ անգլերենի number 5-ի պես արտահայտությունը «թարգմանեց» «թիվ 5», որտեվ իր տգիտության պաճառով ողղակի չգիդեր, որ անգլերեն number-ը համ «թիվ» ա նշանակում, համ «համար», ու որ number 5-ի հայերեն միակ ու ճիշտ համարժեքներն են` «հինգերորդ» կամ «հինգ համարի» ձեվերը: Ու հիմա մեր թիթիզ քաղքենիները մեծագույն կայֆով ասում են` «թիվ մեկ դպրոց, թիվ հինգ շենք» և այլն, փոխանակ հայերեն խոսան ու ասեն`«առաջին դպրոց, հինգերորդ շենք» և այլն, ու հետն էլ մտածում են, թե ճիշտ ու ճիշտ Մաշտոցի պես են խոսում: Հազար ափսոս, բայց սրա պես օրինակները շատ-շատ են:

Համաձայն եմ, որ շատ հիմարավարի արված փոխառություններ ու պատճենումներ ունենք, բայց օրինակի հետ համաձայն չեմ׃ Անգլերենում էլ կա First, Second, Third... (առաջին երկրորդ, երրորդ) ու Number one, Number Two, Number Three /համար մեկ, համար երկու, համար երեք/, ինչպես նաև դասական թվականներ կան բոլոր լեզուներում׃ Ես ուղղակի էդ «թիվ» ասածին եմ դեմ, գտնում եմ, որ «համար»-ը ավելի «հարմարավետ» է׃


Երկրորդ օրինակը: Արարատյան բառբառով ասոմ են` «ուզում եմ խաղամ, կարամ էթամ» և այլն, բայց գրական ոճերը, հետեվելով ռուսերենից արած սխալ պատճեներին, ասում ու գրում են. «ուզում եմ խաղալ, կարող եմ գնալ»

Արարատյան բարբառով տենց բան չեն ասում, վերջերս առաջացած ինչ-որ մառազմ է դա՝ ինձ հայտնի բոլոր լեզուների քերականական տրամաբանությանը հակասող׃ «Ուզում եմ խաղալ»-ը ռուսերենի հետ ոչ մի կապ չունի׃ «Ուզում եմ» ստորոգյալը ուղիղ խնդիր է պահանջում՝ ի՞նչ անել - խաղալ, այսինքն անորոշ դերբայ, ոչ թե ըղձական եղանակի ինչ-որ անհասկանալի խաղամ׃ Բոլոր իմ իմացած հնդեվրոպական լեզուներով էդպես է, Արարատյան բազմաչարչար բարբառում լուսնի՞ց էդ խաղամ-ը հայտնվեց...

Այ «կարամ»-ի ու էթալ-ի հետ համաձայն եմ, կյանքի իրավունք ունեցող ձևեր են׃ Առաջինը՝ «կարամ-կարաս-կարա-կարանք-կարաք-կարան» -ը իր տրամաբանությամբ շատ ավել׃ի մոտ է հնդեվրոպական լեզուներին, մեր գրաբարին էլ՝ «կարիմ-կարիս-կարի-կարիմք-կարին»׃ Մինչդեռ «կարող եմ»-ը «հյուսիսափայլցիների» կողմից ստեղծված արհեստական ձև է׃ Նույնկերպ «կարենալ», ոչ թե՝ «կարողանալ»׃ Հռոմեացիները նույնպես ասում էին possum, ոչ թե potens sum׃ Անգլերենում էլ կարենալու ու կարող լինելու հստակ տարբերությունը կա՝ I can, I am able.


Աշխարում հլը ոչ մի գրող ոչ միլեզու չի ստեղծե ու չի էլ կարա ստեղծի
Պրոֆեսոր Տոլկիենն արել է էդ բանը ;) /սա կես-կատակ, կես-լուրջ/


երբ էրկու լեզու դեմուդեմ են դուս գալի իրար, սրանցից մեկն ուղղակի մեռնում կորում էթում ա
Անպայման չի, արդեն բերել եմ օրինակ׃

Օրինակ՝ մեր բարբառներն ու Էրեվանի բարբառն էսօր «հագել» են իրար, ու բարբառները մոտ 100 տարի յա, ինչ արդեն փոխվում են: Բայց սկզբում բարբառները փոխվում էին ռադիոյի, դպրոցի, մամուլի ու գրականության միջնորդությունով, ինչի ազդեցությունը շատ էր թուլ, ու էս փոփոխություններն աննկատելի էին. փոխվում էին բարբառների հնչունները, մեկ էլ՝ Էրեվանի բարբառի առանձին բառերը սպանում էին բարբառների նույն իմաստով բառերն ու բռնում դրանց տեղը:


Իսկ երբ Էրեվան էթալ-գալը հեշտացավ, գյուղերի մանուկներից շատերը, ծնողների հարկադրանքով անցան իբր «գրական լեզվով» խոսելուն, չնայած սրանք խոսում են հենց Էրեվանի բարբառով: Հիմա հարց եմ տալի. Բացի Էրեվանի բարբառից, մեր բարբառներից հեչ մեկը գոնե մի քիչ ազդե՞լ ա Էրեվանի բարբառի վրա, խառնվե՞լ ա Էրեվանի բարբառին, փոխե՞լ ա Էրեվանի բարբառի քերականությունը: Իհարկե՝ չէ:

Մասնավոր դեպքեր են׃

1946 թվին ու դրանից հետո լիքը արտասահմանի հայ բերին Էրեվան, ու սրանց մեծ մասը խոսում էր արեվմտահայերենով: հմի ի՞նչ, էս արեվմտահայերենն ազդե՞ց Էրեվանի բարբառի վրա
Բա «մերսի»-ն, բա «ասել է թե»ն բա «դուշ»-ը /չնայած վերջինս ռուսերենից էլ կարող է անցած լինել/՝ սրանք հայրենադարձներից են մտել մեր լեքսիկոն׃


Լեզուների իրար վրա ազդելու էս տեսությանն ասում են՝ սուբստրատի տեսություն, բայց բերածս ու բազմաթիվ ուրիշ օրինակ ցույց ա տալի, որ սուբստրատի տեսությունը սուտ ու սխալ ա
Չէ, էլի տրամաբանական սխալի միջոցով ես գալիս նման եզրահանգման׃

Կարճ ասած׃ Համաձայն եմ, որ մեր գրական կամ՝ «գրական կոչվող» լեզուն լիքն է թերություններով, դրանցից շատերի մասին ասեցի׃ Համաձայն եմ, որ մասնավորապես գեղարվեստական ստեղծագործություններում /գրքերում, ֆիլմերում/ գործածվող լեքսիկոնը շատ դեպքերում պիտի ավելի «կենդանի» լինի׃ Համաձայն եմ , որ շատ լարգրողներ աբսուրդ հայերենով են գրում, համաձայն եմ, որ հայոց լեզվի ուսուցիչների մեծ մասի գիտելիքները մեր լեզվի մասին ողորմելի են ուղղակի, իսկ մտածելակերպն ու լեզվամտածողությունը մասնավորապես՝ սահմանափակից սահմանափակ׃ Համաձայն եմ էլի շատ բաների հետ քո գրածներից, ինչի հետ համաձայն չեմ՝ հատուկ նշել եմ׃

Chuk
11.09.2009, 14:43
Չուկ, բարեկամ, իմ կարծիքով ծայրահեղությունների մեջ ես ընկնում׃
Մինչև ամբողջական կարդալը արագ արձագանքեմ այս մտքին, հետագա հնարավոր թյուրըմբռնումներից խուսափելու համար: Եթե անգամ ծայրահեղություններ կան այդ նյութում, ապա դա ինձ վերագրել չի կարելի, քանզի հեղինակը ես չեմ: Բացի նրանից, որ հեղինակը ես չեմ, ես ոչ մի տեղ չեմ գրել կամ ասել, որ նրա գաղափարակիցն եմ, տեսակետը կրողը: Բայց որ ինքը շատ հետաքրքիր հարցեր է առաջ քաշում ու տրամաբանորեն ներկայացնում (ի դեպ շատ պարզ տեսքով, ինչպես հատուկ է ֆիզիկոսներին), դա ընդունում եմ ու այդ հետաքրքիր դատողությունները ներկայացրել եմ նաև ձեր դատին: Ինքս բազում անհամաձայնություններ ունեմ հեղինակի՝ պարոն Հարությունյանի հետ, ով շատ պատվական մարդ է, ու թեև մասնագիտությամբ ֆիզիկոս է, ԵՊՀ դասախոս և այլն, բայց լեզվաբանությունն ու մասնավորապես թարգմանության տեսությունն այնքան խորությամբ է ուսումնասիրել, որ նվաստիս համոզմամբ նրան այդ ոլորտում մրցակից չեն մեր «ակադեմիական» լեզվաբանների մեծ մասը:

Լեո
11.09.2009, 14:43
Այն որ լեզուն ներկայումս ազգապահպանման գործին էլ է ծառայում, գիտենք բոլորս: Բայց դա չի հերքել նույն Մերուժան Հարությունյանը:
Խոսում եմ այնպես, ինչպես հարմար է, գրում եմ այնպես, ինչպես համար է, երգում եմ այնպես ինչպես հարմար է... Սա՞ է ազգապահպանությունը :think

Կարծում ես լեզու կոչվածն ընդհանրապես որևէ ազգության (այլ ոչ թե կյանքի) պահպանման համա՞ր է եղել:

Լեզուն ի սկզբանե (մարդկության ակունքներում) առաջացել է որպես միմիայն հաղորդակցության միջոց, այո՛: Բայց ժամանակի ընթացքում լեզուն ձեռք է բերել շատ ավելի բարձր առաքելություն, քան պարզապես հաղորդակցվելն է: Ընդհանրապես ու ժամանակակից աշխարհում առավել ևս լեզուն համարվում է ազգապահպանման ամենակարևոր գործոնը: Լեզուն մշակույթ է: Իզուր չէ, որ լեզուն նաև սուրբ են համարում:

Սա քեզ քաջ հայտնի է: Զարմանում եմ, թե ինչու ես նման հարց տալիս :8

Երրորդ մասում էլ հարմար է պպզել ու «ապե ապե» «բազար» անել, բայց դա հայոց լեզվի հետ ի՞նչ կապ ունի: Շատ էլ որ հարմար է, հետո ի՞նչ :think

Chuk
11.09.2009, 15:05
Խոսում եմ այնպես, ինչպես հարմար է, գրում եմ այնպես, ինչպես համար է, երգում եմ այնպես ինչպես հարմար է... Սա՞ է ազգապահպանությունը :think
Ազգապահպանությունը ամեն մեկը մի կերպ կարող է վերլուծել, պատկերացնել: Օրինակ պարոն Հարությունյանը գտնում է, որքան որ ես եմ հասկանում իր տեսակետը, որ եթե էսինչ գյուղում էսինչ բարբառով են խոսում, ապա պետք չէ թույլատրել, որ այն կորի, որտև դա մեր ազգային դիմանկարի մի մասն է:

Այստեղ միանգամից կարձագանքեմ նաև Loki-ի գրածին, ում գրառմանը շնորհակալություն եմ հայտնել հիմնավորված ու լավ փաստարկված լինելու համար, թեև ինքս շատ կետերի հետ համաձայն չեմ, իսկ պարոն Հարությունյանը, կարծում եմ, այդ տեսակետների մեծ մասին փաստարկված կհակադարձեր ու հետաքրքիր բանավեճ կծավալվեր:

Ինչևէ: Պաշտոնական թղթաբանությունը, որքան որ ես եմ հասկանում պարոն Հարությունյանի տեսակետը, այդ տեսակետի համաձայն պետք է լինի գրական հայերենով, ընդունված ուղղագրությամբ: Սակայն պարոն Հարությունյանը բարձրացնում է այդ ազգային դիմանկարի պահպանման հարցը, ըստ որի X գյուղի գրողը ճիշտ կանի ոչ թե իր լեզուն հարմարեցնի ընդհանուր նորմերին ու արհեստականցնի, այլ իր ստեղծագործութունները գրի հենց X գյուղի բարբառով, որովհետև նախ այդ դեպքում ինքն ավելի անմիջական ու բնական կլինի, հետո ազգային դիմանկարի այդ շերտն էլ կմնա պատմության մեջ:

Ես այս տեսակետը համարում եմ տրամաբանված ու փաստարկված, հիմնավոր, բայց այդ տեսակետը կրողը չեմ ու հենց այս ֆորումում էլ այդ մասին բազմիցս բարձրաձայնել եմ: Այդ տեսակետի կրողը չեմ, որովհետև գտնում եմ, որ այդպիսի գրականությունը լոկալ է թե տարածական թե ժամանակային կտրվածքում: Վստահ եմ, որ այդ դեպքում պարոն Հարությունյանն ու այդ տեսակետը կրողները ինձ կհակադարձեն Թումանյանի օրինակով, որ չնայած ինքը բարբառով է գրել, բայց նրա ստեղծագործությունները «համահայկական» են: Ընդունում եմ, բայց վստահ չեմ, որ X գյուղի գրողը կարող է Թումանյանի նման գրել:

Loki
11.09.2009, 15:15
Մինչև ամբողջական կարդալը արագ արձագանքեմ այս մտքին, հետագա հնարավոր թյուրըմբռնումներից խուսափելու համար: Եթե անգամ ծայրահեղություններ կան այդ նյութում, ապա դա ինձ վերագրել չի կարելի, քանզի հեղինակը ես չեմ: Բացի նրանից, որ հեղինակը ես չեմ, ես ոչ մի տեղ չեմ գրել կամ ասել, որ նրա գաղափարակիցն եմ, տեսակետը կրողը: Բայց որ ինքը շատ հետաքրքիր հարցեր է առաջ քաշում ու տրամաբանորեն ներկայացնում (ի դեպ շատ պարզ տեսքով, ինչպես հատուկ է ֆիզիկոսներին), դա ընդունում եմ ու այդ հետաքրքիր դատողությունները ներկայացրել եմ նաև ձեր դատին: Ինքս բազում անհամաձայնություններ ունեմ հեղինակի՝ պարոն Հարությունյանի հետ, ով շատ պատվական մարդ է, ու թեև մասնագիտությամբ ֆիզիկոս է, ԵՊՀ դասախոս և այլն, բայց լեզվաբանությունն ու մասնավորապես թարգմանության տեսությունն այնքան խորությամբ է ուսումնասիրել, որ նվաստիս համոզմամբ նրան այդ ոլորտում մրցակից չեն մեր «ակադեմիական» լեզվաբանների մեծ մասը:

Հասկանալի է׃ Ինձ մոտ տպավորություն էր ստեղծվել, որ Չուկն ու Մերուժան Հարությունյանը նույն մարդն են׃ Էդ պատճառով գրառումս Չուկին էր ուղղված :esim Խնդրում եմ գրառումս ընդունել այս վերապահումով׃ Ցավոք էլ չեմ կարող խմբագրել

Լեո
11.09.2009, 15:18
Ազգապահպանությունը ամեն մեկը մի կերպ կարող է վերլուծել, պատկերացնել: Օրինակ պարոն Հարությունյանը գտնում է, որքան որ ես եմ հասկանում իր տեսակետը, որ եթե էսինչ գյուղում էսինչ բարբառով են խոսում, ապա պետք չէ թույլատրել, որ այն կորի, որտև դա մեր ազգային դիմանկարի մի մասն է:
Կարծում եմ՝ պարզ է, չէ՞, որ մայրենի լեզուն մասունքի նման պահելն ու սիրելը և բարբառները պահպանելը միմյանց չեն հակասում: Ինչպես նաև միմյանց չեն հակասում ազգապահպանությունն ու բարբառները: Անթույլատրելի է դրանց խառնաշփոթը: Պարզապես ամեն բան պիտի իր տեղում լինի:

Chuk
11.09.2009, 15:25
Կարծում եմ՝ պարզ է, չէ՞, որ մայրենի լեզուն մասունքի նման պահելն ու սիրելը և բարբառները պահպանելը միմյանց չեն հակասում: Ինչպես նաև միմյանց չեն հակասում ազգապահպանությունն ու բարբառնրը: Անթույլատրելի է դրանց խառնաշփոթը: Պարզապես ամեն բան պիտի իր տեղում լինի:

Լեո, այ հենց խնդիր էլ դա է, որ ամեն մեկը «իր տեղը» յուրատիպ է պատկերացնում:

Այսպես, ես ինքս իմ ստեղծագործություններում, օրինակ, աշխատում եմ գրել գրական հայերենով, խոսակցական լեզուն, ժարգոնը կամ բարբառն օգտագործել առավելագույնը հերոսներիս ուղղակի խոսքում, որոշակի կոլորիտ հաղորդելու համար, դա էլ՝ հազվադեպ: Սա իմ տեսակետը ու իմ ընտրությունն է:

Մյուս կողմից ունենք օրինակ Վիոլետ Գրիգորյան, ով ժարգոնով է գրում (ես չեմ սիրում), ու ունենք Մարինե Պետրոսյան, ով «ա»-երով է գրում, ունենք Մերուժան Հարությունյան, ով հաճախ (բայց ոչ միշտ) Արարատյան բարբառով է գրում: Սա չի նշանակում, որ իրենք ազգապահպանմանը դեմ են, սա նշանակում է, որ իրենք խնդրին այլ կողմից են մոտենում, այլ լուծում են տեսնում, այլ տրամաբանություն ունեն:

Ի՞նչ անել: Ընդվզե՞լ ու հակահայ անվանել: Թե ուղղակի ընդունել, որ կարող է լինել նաև այդ տրամաբանությունը, ի դեպ փաստարկված: Չէ որ նրանցից ոչ մեկը չի պնդում կամ առաջարկում ասենք դպրոցում սովորեցնել ժարգոնը, ա-ն, կամ Արարատյան, կամ լոռվա բարբառը: Խոսքը հիմնականում գնում է մշակույթի մասին:

Իսկ մշակույթը հասարակության հայելին է: Եթե պետք է հարկադրենք Մարինեին գրել «է»-ով, ուրեմն մեր հայելին արդեն ծուռ է, առնվազն փոքր-ինչ:

Ի դեպ ես էս պահին ավելի շատ դատողություններ եմ անում, այլ ոչ թե տեսակետ ներկայացնում: Քանի որ ինքս ինձ մինչև հիմա վերջնական չեմ պատասխանել, թե իմ կարծիքով որն է ճիշտը: Բայց որ արդեն էդ կոմպլեքսս հաղթահարել ու հանգիստ կարդում եմ իրենց ու ընդունում իրենց ոճը, կարող եմ ասել:

Լեո
11.09.2009, 15:53
Չուկ, ասածներիդ հետ համաձայն եմ: Պարզապես ի հավելումն ես իմ անձնական օրինակով կփորձեմ ի մի բերել իմ տեսակետը (կամ մտքերս):

Ես ինքս մեր հարյունավոր բարբառներից մեկի կրողն եմ: Չեմ կարող ասել, թե մեր բարբառը Արարատյան բարբառների ընտանիքին է պատկում, թե մեկ ուրիշ (այդ հարցով նախկինում երբեք չեմ հետաքրքրվել:oy ), բայց հաստատ գիտեմ, որ իր հարստությամբ ու հնչեղությամբ չի զիջում շատ ու շատ բարբառների: Ես աչքերս բացել եմ ու լսել եմ այդ բարբառը, առաջին բառերս ասել եմ այդ բարբաով, խոսել ու շարունակում եմ խոսել այդ բարբառով: Երբեք չեմ ամաչել իմ բարբառից: Իմ մտքերը կարողանում եմ 100 տոկոսով առանց որևէ տեղ բառերի պակասից խեղճանալու արտահայտել: Ես սիրում եմ իմ բարբառը, կպահեմ իմ բարբառը ու անպայման կփոխանցեմ իմ հետնորդներին: Բայց...

Բայց ես շատ ավելի սիրում եմ մեր մայր, անաղարտ ու գեղեցիկ գրական հայոց լեզուն: Թող որ հազվադեպ եմ առիթներ ունենում խոսել մաքուր հայերենով, բայց այնուամենայնիվ հոգուս խորքում միշտ հպարտ եմ, որ տիրապետում եմ այդ լեզվին (ըստ իս ոչ վատ, գլուխ գովել չլինի:oy ): Ես խղճում եմ այն մարդկանց (հայերին), ովքեր հնարավորություն են ունեցել սովորել մաքուր հայերեն, բայց չեն սովորել: Մարդը կարող է երբեք էլ չխոսել մաքրամաքուր հայոց լեզվով, բայց եթե հայ է ու էլի եմ կրկրնում, հնարավորություն է ունեցել սովորելու, պիտի տիրապետի հայերենին: Մաքուր հայերենը պետք է կարողանանք պահել մեր հոգում մասունքի նման՝ առանց պղծելու այն: Սրտաճմլիկ բառեր եմ ասում, բայց ես դա իրոք այդպես եմ համարում:

Ես սիրում եմ իմ գեղեցիկ ու մաքուր հայոց լեզուն, թեկուզև ստիպված եմ խոսել առօյա խոսակցականով կամ բարբառով: Ես խղճում եմ այն մարդկանց, ովքեր չգիտեն այդ լեզուն (ոչ թե չեն խոսում): Ես լուրջ չեմ վերաբերվում այն մարդկանց, ովքեր քամահրանքով են վերաբերվում մեր չքնաղ լեզվի մաքրությանը և փորձում են այն կցմցել ու հարմարացնել մեր կենցաղին ու առօրյային:


Մեր լեզուն

Մեր լեզուն մեր խիղճն է դա,
Սուրբ հացը մեր բերանի,
Մեր հոգու կանչն է արդար
Ու համը մեր բերանի:

Մեր լեզուն ծուխն է մեր տան,
Մեր կշիռն աշխարհի մեջ,
Նա աղն է մեր ինքնության,
Էության խորհուրդը մեր:

Մեր լեզուն արյունն է մեր,
Արյունից ավելի թանկ,
Մեր բուրմունքն ու գույնն է մեր,
Մեր լեզուն մենք ենք որ կանք:

Նա պիտի մեր առաջին
Ու վերջին սերը լինի,
Ի՞նչ ունենք էլ աշխարհում,
Որ այսքան մերը լինի:

Շինարար
11.09.2009, 16:38
Ուզում եմ՝ անեմ-ի և ուզում եմ անել-ի տարբերության մասին

Առաջին դեպքում գործ ունենք բարդ ստորադասական նախադասության հետ, որտեղ երկրորդական նախադասությունը կապված է գլխավորին որ շաղկապով. շաղկապը սղվում է, տեղը դնում ենք բութ: Երկրորդ դեպքում պարզ նախադասություն է: Իմաստային տարբերություն չկա, մի դեպքում խնդիրը նախադասությամբ է արտահայտված, մյուս դեպքում՝ դերբայով: Երկու դեպքերն էլ լիովին ընդունելի են թե գրական, թե խոսակցական լեզվի համար: Միայն խոսակցական լեզվում առաջին տարբերակի կիրառությունը ավելի տարածված է, ինչն էլ երևի տպավորություն է ստեղծել, թե այդ ձևը բարբառային է, սակայն ինչպես արդեն ասացի, այն բարբառային չէ և լիովին գրական է: Սա այն հազվագյուտ դեպքերից է, երբ գրական ու խոսակցական լեզուները հակադարձ ռեակցիայի մեջ չեն մտնում, և իմ ու այն մարդկանց կարծիքով, ում հետ ես համաձայն եմ, ավելի լավ կլիներ, որ նման դեպքերը ավելի շատ լինեին:

Ուլուանա
11.09.2009, 21:02
Ուզում եմ՝ անեմ-ի և ուզում եմ անել-ի տարբերության մասին

Առաջին դեպքում գործ ունենք բարդ ստորադասական նախադասության հետ, որտեղ երկրորդական նախադասությունը կապված է գլխավորին որ շաղկապով. շաղկապը սղվում է, տեղը դնում ենք բութ: Երկրորդ դեպքում պարզ նախադասություն է: Իմաստային տարբերություն չկա, մի դեպքում խնդիրը նախադասությամբ է արտահայտված, մյուս դեպքում՝ դերբայով: Երկու դեպքերն էլ լիովին ընդունելի են թե գրական, թե խոսակցական լեզվի համար: Միայն խոսակցական լեզվում առաջին տարբերակի կիրառությունը ավելի տարածված է, ինչն էլ երևի տպավորություն է ստեղծել, թե այդ ձևը բարբառային է, սակայն ինչպես արդեն ասացի, այն բարբառային չէ և լիովին գրական է: Սա այն հազվագյուտ դեպքերից է, երբ գրական ու խոսակցական լեզուները հակադարձ ռեակցիայի մեջ չեն մտնում, և իմ ու այն մարդկանց կարծիքով, ում հետ ես համաձայն եմ, ավելի լավ կլիներ, որ նման դեպքերը ավելի շատ լինեին:
Նշածդ դեպքին շատ նման, բայց, ի տարբերություն դրա, սխալ ձևակերպում է, օրինակ, «կարող եմ անեմ»–ը, ի հակադրություն «կարող եմ անել» ձևի։ Տվյալ դեպքում արդեն «որ» շաղկապն օգնության չի գալիս ու չի փրկում անգրագիտությունից։ :))

Շինարար
11.09.2009, 21:52
Նշածդ դեպքին շատ նման, բայց, ի տարբերություն դրա, սխալ ձևակերպում է, օրինակ, «կարող եմ անեմ»–ը, ի հակադրություն «կարող եմ անել» ձևի։ Տվյալ դեպքում արդեն «որ» շաղկապն օգնության չի գալիս ու չի փրկում անգրագիտությունից։ :))

Ես իհարկե քեզ հետ լիովին համաձայն եմ, բայց ուզում եմ մի փոքր մանրամասնեմ: Երբ ես խոսում էի "որ" շաղկապի մասին, դա պայմանական շաղկապ էր, շաղկապը կարող է ենթադրվել, բայց լեզվական պաշարներում գոյություն չունենալ, զրոյական լինել: Տարբեր լեզուներում է դիտարկվում այս երևույթը, բայց ես օրինակը բերեմ հայերենից: Մենք ունենք "ը" և "ն" որոշյալ հոդերը, բայց անորոշ հոդ չունենք, այն ենթադրվում է, գործ ունենք զրոյական հոդի հետ՝ ի տարբերություն անգլերենի: Քո բերած օրինակում կարող եմ` անեմը անընդունելի է նաև, որովհետև եթե ուշադիր լինես՝ կտեսնես, որ կամ ասում են կարող եմ անել, կամ կարամ՝ անեմ, իսկ նշածդ դեպքը լեզվի շերտերի միախառնում է առաջացնում:
Կարող է լինել՝
Ուզում ես՝ արա: Այստեղ ևս "որ" չես կարող դնել, բայց ձևը ընդունելի է, հոդը ենթադրվող է, զրոյական է:
Բայց չես կարող ասել՝
Կարող ես՝ արա այն նույն իմաստային նրբերանգով, որը կա նախորդ դեպքում:
Կարող ես ասել՝ Կարող ես, արա, բայց սա բոլորովին այլ դեպք է, այլ կառույց, վերը նշածների հետ կապ չունեցող, սրա նման կա նաև ուզում ես, արա ձևը, որի իմաստը տարբեր է ուզում ես՝ արա-ից:
Վերջում, ավելացնեմ, որ ես լեզվաբանական որևէ գիրք խորությամբ չեմ ուսումնասիրել, համալսարանում լեզվաբանության դասերին չէի նստում, սրանք իմ դիտարկումներն են, բայց ես լիովին համոզված եմ դրանցում, ու հաստատ պետք է, որ լեզվաբանական աշխատություններում լինեն, գուցե ոչ կոնկրետ օրինակները, բայց այս բերված օրինակները հաստատող դրույթները: Եվս մի անգամ շնորհակալություն, որ ինձ դրդեցիր այս ուղղությամբ մտածել:
Հերքումներ, հակառակ կարծիքներ չեմ ընդունում, որովհետև հայերենը ես հարյուր տոկոսով եմ զգում:

Հայկօ
11.09.2009, 22:14
Հերքումներ, հակառակ կարծիքներ չեմ ընդունում, որովհետև հայերենը ես հարյուր տոկոսով եմ զգում:

Ինձ 78-ից 82-րդ տոկոսները կպատմե՞ս, էդ մասը ես էնքան էլ լավ չեմ զգում :)):

Կներես, չդիմացա: Ոչինչ, հեսա Չուկը կացինը սրած կգա :D:

Միգռո
11.09.2009, 23:31
Երբ ես խոսում էի "որ" շաղկապի մասին, դա պայմանական շաղկապ էր, շաղկապը կարող է ենթադրվել, բայց լեզվական պաշարներում գոյություն չունենալ, զրոյական լինել:

Շաղկապները պայմանական կամ անպայման չեն լինում: Լինում են, օրինակ, սղված: Եթե շաղկապը լեզվական պաշարներում գոյություն չունենար, ապա չէր էլ ենթադրվի:


Մենք ունենք "ը" և "ն" որոշյալ հոդերը, բայց անորոշ հոդ չունենք, այն ենթադրվում է

Հայերենում ենթադրվում է ոչ թե անորոշ հոդը , այլ անորոշ առումը, որը որոշյալ լինելու դեպքում արտահայտվում է որոշյալ հոդով, հակառակ դեպքում` մնում անփոփոխ:


Քո բերած օրինակում կարող եմ` անեմը անընդունելի է նաև, որովհետև եթե ուշադիր լինես՝ կտեսնես, որ կամ ասում են կարող եմ անել, կամ կարամ՝ անեմ, իսկ նշածդ դեպքը լեզվի շերտերի միախառնում է առաջացնում:

Գրական հայերենում կարամ անեմ չեն ասում: Գրելիս էլ տվյալ դեպքում առանց բութի են գրում:


Ուզում ես՝ արա: Այստեղ ևս "որ" չես կարող դնել, բայց ձևը ընդունելի է, հոդը ենթադրվող է, զրոյական է:

Երևի ոչ թե հոդը, այլ շաղկապը նկատի ունեիր: «Որ» չես կարող դնել, որովհետև իմաստն այլ է. սղված են ապա կամ ուրեմն շաղկապները:


Բայց չես կարող ասել՝
Կարող ես՝ արա այն նույն իմաստային նրբերանգով, որը կա նախորդ դեպքում:

Կոնկրետ ի՞նչ նրբերանգի մասին է խոսքը:


Վերջում, ավելացնեմ, որ ես լեզվաբանական որևէ գիրք խորությամբ չեմ ուսումնասիրել, համալսարանում լեզվաբանության դասերին չէի նստում, սրանք իմ դիտարկումներն են, բայց ես լիովին համոզված եմ դրանցում

Կարծում ես, թե այս իմաստով շահե՞լ ես:


Հերքումներ, հակառակ կարծիքներ չեմ ընդունում, որովհետև հայերենը ես հարյուր տոկոսով եմ զգում:

Սա արդեն լուրջ էր, նույնիսկ մի քիչ սպառնալից: Իսկ այստեղ գրողներից միայն դու՞ ես հայերենը հարյուր տոկոսով զգում:

Մեղապարտ
12.09.2009, 00:03
Գրական լեզուն նման է տանը մնացած օրիորդի ,բոլորը խոսում են նրա առավելությունների մասին բայց ոչ մեկը չի ցանկանում կնության վերցնել նրան:
Եվ այդպես նա ապրում է փայփաելով իր ծնողների երազանք և կգա մի օր, որ նա կփայլի իր գեղեցկությամբ սակայն ժամանակը նրա դեմքին շպար է դնում տարբեր լեզվական :
«Ա»ն նրա աղջնականությունն է իսկ «է» ն նրա կուսությունը:
Բոլորը «այո» և «հա» ասելով գնում են առաջ թևանցուկ արած գրական լեզու օրյորդին :
Գնում ա գրական լեզուն առաջ ու տանում է իր հետ մեր լեզվական երկտակվածությունը:

Շինարար
12.09.2009, 00:13
.

Սա արդեն լուրջ էր, նույնիսկ մի քիչ սպառնալից: Իսկ այստեղ գրողներից միայն դու՞ ես հայերենը հարյուր տոկոսով զգում:

Ես իհարկե դա հումորով էի գրել, իսկ 78-82 տոկոսների մասին ընթացքում կպատմեմ, հոդի մասին, այո, անուշադիր եմ եղել; Իսկ այստեղ գրողների մասին, որքան ես եմ նկատել, համարյա բոլորն էլ հարյուր տոկոսով են հայերենը զգում: Վատ բան չեմ գրել; Չուկն էլ կացինը ձեռքին միայն իմ գրածներն ա նկատում, ու կոտրում; լավ մնաք

Շինարար
12.09.2009, 00:16
Գրական հայերենում կարամ անեմ չեն ասում: Գրելիս էլ տվյալ դեպքում առանց բութի են գրում:


Ես ուրիշ բան չեմ էլ ասել, որ ուշադիր եղած լինեիր, կտեսնեիր, որ ես էլ հենց քո ասածն եմ ասել, շատ սխալ են անում, որ առանց բութի են գրում, իսկ սպառնալիքներս փաստորեն ինձ այնքան էլ չօգնեցին;

Rammstein
12.09.2009, 00:23
Օրինակ` սրանից մի էրկու տասնամյակ առաջ, մի ինչ-որ արեվմտահայ անգլերենի number 5-ի պես արտահայտությունը «թարգմանեց» «թիվ 5», որտեվ իր տգիտության պաճառով ողղակի չգիդեր, որ անգլերեն number-ը համ «թիվ» ա նշանակում, համ «համար», ու որ number 5-ի հայերեն միակ ու ճիշտ համարժեքներն են` «հինգերորդ» կամ «հինգ համարի» ձեվերը: Ու հիմա մեր թիթիզ քաղքենիները մեծագույն կայֆով ասում են` «թիվ մեկ դպրոց, թիվ հինգ շենք» և այլն, փոխանակ հայերեն խոսան ու ասեն`«առաջին դպրոց, հինգերորդ շենք» և այլն, ու հետն էլ մտածում են, թե ճիշտ ու ճիշտ Մաշտոցի պես են խոսում: Հազար ափսոս, բայց սրա պես օրինակները շատ-շատ են:

hամաձայն եմ, որ շատ հիմարավարի արված փոխառություններ ու պատճենումներ ունենք, բայց օրինակի հետ համաձայն չեմ׃ Անգլերենում էլ կա First, Second, Third... (առաջին երկրորդ, երրորդ) ու Number one, Number Two, Number Three /համար մեկ, համար երկու, համար երեք/, ինչպես նաև դասական թվականներ կան բոլոր լեզուներում׃ Ես ուղղակի էդ «թիվ» ասածին եմ դեմ, գտնում եմ, որ «համար»-ը ավելի «հարմարավետ» է׃

Այստեղ ես համաձայն չեմ ո՞չ Հարությունյանի, ո՞չ էլ Loki-ի հետ։ Բանն այն է, որ արեւմտահայերը կիրառում են «թիվ» բառը արեւելայայերենի «համար»-ի փոխարեն, ու դա չի կարելի կոչել տգիտություն։ Ես կասեի, որ պարոն Հարությունյանն ա, որ իրա տգիտության պատճառով չգիտի, որ այդ ձեւը կիրառելի է։ Ինչի եմ տենց ասո՞ւմ, որովհետեւ հենց Հարությունյանն ա, որ իրա կիսատ-պռատ գիտելիքների վրա հիմնվելով ոչ միայն սենց բաներ ա գրում, այլեւ մարդկանց տգետ ա անվանում։

Միգռո
12.09.2009, 00:36
Ես ուրիշ բան չեմ էլ ասել, որ ուշադիր եղած լինեիր, կտեսնեիր, որ ես էլ հենց քո ասածն եմ ասել, շատ սխալ են անում, որ առանց բութի են գրում, իսկ սպառնալիքներս փաստորեն ինձ այնքան էլ չօգնեցին;

Ես էլ հենց ճիշտ հակառակն եմ ասում` սխալ են անում, որ բութով են գրում: Կարամ անեմ (խոսակցական) և կարող եմ անել (գրական) տարբերակներից ոչ մեկում բութ չի դրվում:

Լեո
21.09.2009, 16:22
Խորհուրդ եմ տալիս դիտել Արմենիա հեռուստաալիքով հեռարձակվող՝ Արտեմ Սահակյանի «Մեր լեզուն, մեր խոսքը» հեղինակային հաղորդաշարը: Այս թեմայի իմաստով շատ-շատ ուսուցողական է:

AniwaR
21.09.2009, 18:06
Հեհ, ամբողջ թեման ալարում եմ կարդալ, գուցե նման միտք արդեն հնչել է. իմ կարծիքով՝ ամեն ինչ շատ էլ կարգին է, ու հայոց լեզուն այլ լեզուների շարքում այլմոլորակային չէ. սխալվում եք, այն էլ ինչպես, եթե կարծում եք, որ ֆրանսիախոսը կամ անգլիախոսը տանը և փողոցում խոսում են գրական ֆրանսերենով/անգլերենով: Դրա համար էլ հենց կա գրական, խոսակցական, բարբառային (որը ևս շատ արժեքավոր է), ժարգոնային տարբերակումը, որը բնորոշ է բացարձակապես բոլոր լեզուներին: Գրական լեզվով գրում են ընդհանրապես, ոչ թե խոսում: :)) Խնդիրները հետևյալն են՝


գրական հայերենին շատ դժվար է կատարելապես տիրապետելը.
լեզուն կիրառողների «ֆայմի գործակիցը» և կրթվածության աստիճանը. որտեղ և երբ ինչպես խոսել/գրել:


Վերջերս իրեն գրող համարող մի երիտասարդի ստեղծագործություն էի կարդում... Բավական է նշել, որ «հիսուն» բառն ամեն անգամ գրված էր «հիԹսուն», որպեսզի հասկացվի, թե ինչ աղետալի վիճակ էր...