Հովհաննես Շիրազ

[Simon]

Սարերն ի վեր, ի վեր մասիս:

[aniko]

Մայրս

Մեր հույսի դուռն է մայրս,
Մեր տան մատուռն է մայրս,
Մեր օրորոցն է մայրս,
Մեր տան ամրոցն է մայրս,
Մեր ճորտն ու ծառան է մայրս,
Մեր տան անշուքն է մայրս,
Մեր տան անտունն է մայրս,
Մեր արծվաբույնն է մայրս,
Մեր տան ծառան է մայրս,
Մեր տան արքան է մայրս,
Մեր տան պուճուրն է մայրս,
Մեր հացն ու ջուրն է մայրս,
Մեր տան անճարն է մայրս,
Մեր դեղն ու ճարն է մայրս,
Մեր տան աղբյուրն է մայրս,
Մեր ծառավ քույրն է մայրս,
Մեր տան անքունն է մայրս,
Մեր անուշ քունն է մայրս,
Մեր տան ճրագն է մայրս,
Ա՜խ, մեր տան Սիսն է մայրս,
Մեր տան Մասիսն է մայրս,
Մայրս, մեր հացն է մայրս,
Մեր տան Աստվածն է մայրս...



ԳԱՐՆԱՆԱՄՈՒՏ

Մանուշակներ ոտքերիս ու շուշաններ ձեռքերիս,
Ու վարդերը այտերիս, ու գարունը կրծքիս տակ,
Ու երկինքը հոգուս մեջ, ու արեւը աչքերիս,
Ու աղբյուրները լեզվիս՝ սարից իջա ես քաղաք,-
Ու քայլեցի խայտալով ու շաղ տալով մայթերին
Մանուշակներ ու վարդեր ու շուշաններ ձյունաթույր,
Ու մարդիկ ինձ տեսնելով՝ իրենց հոգնած աչքերին
Տեսան ուրիշ մի աշխարհ, գարուն տեսան նորաբույր,
- Ի՜նչ թարմություն,- ասացին,- ի՜նչ թարմություն,-
ու բացին
Լուսամուտներն իմ առջեւ, ու ես իմ սիրտը բացել՝
Անցնում էի երգելով ու շաղ տալով մայթերին
Մանուշակներ ու վարդեր ու հասմիկներ հոգեթով,
Կարծես մի ողջ բնություն մի պատանի էր դարձել,
Քաղաք իջել լեռներից՝ կանցներ զմրուխտ հեքիաթով
Երկրե-երկիր շաղ տալով կակաչներն իր ձեռքերի,
Մեր երգերի լուսաբացն ու գարունը լեռների։

Ավելացվել է 1 րոպե անց
ՀԱՅՈՑ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ
Քո մայր՝ լեզվով խոսիր, պոետ,
Որ հավերժվի ազգը քո հետ:
1
Անուն կա, որ վարդի բույր Է,
Կա, որ սարի պաղ աղբյուր Է,
Կա, որ քեզ տուն կանչող քույր Է,
Կա, որ անուշ մոր համբույր Է,
Կա, որ ձեռիդ եղբեր տուր Է,
Հայ անունը՝ պատիվը մեր՝
Միշտ լավ գործի ծնունդ անմեռ։
2
Անուն Էլ կա, որ մեր գլխին
Ծաղրածուի գդակ Է հին,
Որ կնքել Է ինչ-որ տերտեր,
Կամ թե՝ դժնի մի ճորտատեր.
Ու մենք հաճախ չենք ամաչում,
Հին անվամբ ենք իրար կանչում,
Թե՝ հե՜ի, ո՞ւր ես, բեդնի Խաչո,
Ի՞նչ բանի ես, Ղաչաղ Վաչո,
Տաշտաքերենց,
Կաշառկերենց,
Անուննե՞ր են, թե՞ հին վերքեր,
Որ բանալով՝ չենք հարցնում դեռ,
Թե ի՞նչ չլուտ, ի՞նչ Չպլաղենց,
Երբ Չպլաղենցն աշխարհ փոխեց։
3
Անուն Էլ կա, որ լսելիս
Մարդ ակամա հարց Է տալիս,
Թե՝ ի՞նչ Կնյազ, ի՞նչ Իշխանիկ,
Ի՞նչ խան, ախպեր՝, կամ ի՞նչ Խանիկ,
Երբ ինքն ահա մի մարդ Է նոր,
Մի հին չոբան, չոբանի թոռ,
Առաջ քաշված,
Փառքով նշված,
Ինքն է թաղել իշխան ու խան,
Բայց գրվում Է դեռ Իշխանյան,
Աղախանով կամ Բախշիբեգ,
Ամիրխանով կամ Յախշիբեգ։
Այն Էլ յախշի, վա՛յ, անհոգի,
Կարծես, թե կար լավն Էլ բեգի.
Գայլը յախշի՞, տե՝ս դու հալա՝
Անունն անգամ խաթաբալա։
Անունն անգամ
Օձի նման
Փաթաթված վիզն Հայաստանի,
Այրող հուշն Է այն սուլթանի,
Որ մեր լեզուն ու հողն անվերջ
Ձուլել կուզեր իր ցեղի մեջ,
Եվ կձուլեր (հայ կա դրսում,
Որ հայերեն Էլ չի խոսում…),
Մենք Էլ այժմ չէինք կարող
Խոսել լեզվով մեր դայլայլող,
Հայոց լեզվով մեր ազգաթագ,
Թե մեզ չառներ գիր թևի տակ
Խաղաղության՝ Մաշաոց հսկան,
Որ կանչում է, թե՝ ո՛վ տղաս,
Յոթ լեզու էլ թե իմանաս,
Չմոռանաս քո մայր լեզուն.
Մոռանալդ է ոսոխն ուզում…
4
Անուն էլ կա, բսյց ո՞րն ասես,
Կատակով են դրել կարծես,
Մեկը մեկից անտոհմ ու սին՝
Էլ անճաշակ Լյուքս ու Տորգսին,
Էլ Իլոնա, էլ Ալֆրեդ,
Էլ ժոռժետա, էլ Վան-Շիլբերտ,
Էլ Իվետա, էլ Անտեֆոն,
Էլ Ռիտա, էլ Պատեֆոն,
Էլ Կլարա, էլ Անելկա,
Թե թարգմանես՝ ի՞՛նչ դուրս կգա,-
Ծաղր ու ծանակ մեր ուստրերին,
Եվ առավել մեր դուստրերին։
Բայց ծիծաղից վատթարը կա՝
Հանդիպում ես յոթն աղջկա՝
Յոթից մեկն է Վարդ կամ Նարգիզ,
Մյուսները՝ Լուիզ, Լարիս,
Եվ դեռ՝ Էլլա կամ Նովելլա,
Մարդ չգիտի խնղդա՞, թե լա.
Մի՞թե չկար, որ չես դրել,
Հայ մի անուն մարդավայել,
Որ կնքել ես՝ Արգենտինա,
Կարծես երկրի քարտեզ Էնա.
Մեկն էլ մի ջուխտ աղջիկ բերել,
Գիտե՞ք անունն ինչ է դրել
Մեծ աղջկան՝ Գալանտերիա,
Իսկ փոքրինը՝ Դիզինտերիա:
Ծիծաղո՞ւմ ես, բայց սպասիր,
Մարդ-ավտոյի մասին լսիր.
Այն, որ ավտո շատ սիրելով
Շևրոլետ էր դրել սիրով՝
Բայց Շևրոլետն օրորոցում
Այս վշտից էր լալիս, կոծում։
Եվ ասում են, երբ մեծացավ,
Անունն ինչ է՝ երբ հասկացավ,
Հենց այս եղավ խոսքն առաջին,
Որ կայծակեց հոր ականջին.
- Ի՛՛նչ Շևրոլետ, ավտո հո չե՞մ,
Լա՞վ է, քեզ ել “Վիլիս” կանչեմ։-
Ծիծաղում ես, բայց ծիծաղն ի՞նչ,
Ուր է հայոց անունը ջինջ,
Հազարից մեկն հազիվ ունի
Անուշ անունն իր հայրենի.
Մի Հասմիկ է, հազար էլլա,
Մի Անահիտ, այնքա՜ն Բելլա,
Մի Արտավազդ, այնքա՜ն Համլետ,
Որ վիճում են մեր անվանց հետ,
Թե՝ եթե բանն այսպես գնա,
Էլ ձեր հայոցն ո՞ւր կմնա…
Այնինչ ամեն հայ դյուցազուն
Փրկեց քո կյանքն ու հայ լեզուն,
Անհայտ հեռվում
Ընկավ կռվում,
Որ դու հիշես, պահես, փրկես,
Մոռացումից անունն իր վես,
Վարդան պահես, պահես Հունան,
Վահրամ պահես, որ իմանան,
Թե ո՛ր երկրի ծաղիկն ես դու.
Տոհմանունն էլ հողն է մարդու։
Երբ հնչում է մի Սանասար՝
Կարծես Սասնա քո սարն հասար,
Մի Այծեմնիկ անունն անգամ
Մայր Անին է հերոսական.
Մի անունն էլ հայ զորք է մի
Մի զինվորն է, էլ ո՞ւր զոհվի։
Ա՛խ, հերիք չէ յաթաղանով
Խաբված՝ գրվես Աղախանով,
Ինչո՞ւ “փոքրիկ” մի յան ջնջես՝
Մի ոզջ ազգի մեծ սիրտ տանջես,-
Գոռ անունն էլ մի բուռ ոսկի՝
Սուրբ մասունքն է մի սուրբ ազգի։
Հայ անունն եմ ես ձեզ ասում՝
Դուք հասկացեք հայոց լեզուն,
Ու թող ծաղկի կյանք ու գինով՝
Ամեն մի ազգ՝ իր անունով։
Թող չխանդի Դեզդեմոնան,
Երբ դուստրերս Նազիկ մնան,
Ինքն էլ մնա
Դեզդեմոնա,
Խաղաղ մնա, մնա մեզ քույր,
Որ անվամբ էլ ծաղկենք մաքուր։
Մեր անունն էլ իր միտքն ունի.
Ի՞նչ պակաս է մի Աղավնի,
Անունն ինքն էլ՝ աշխարհի մեջ
Անուշ մի կանչ խաղաղատենչ,
Ո՞վ Է բռնել մեր կոկորդից՝
Որ ձեռ քաշենք Հայկ ու Վարդից,
Հայկ անունն եմ ես ձեզ ասում՝
Դուք հասկացեք հայոց լեզուն,
Ամեն անուն մի բառ Է ճոխ՝
Ավանդավեպ՝ ազգդ պահող.
Մի Վարդան Է երբ մեկն ասում՝
Ավարայրն Է հետդ խոսում,
Բավ Է պոկես՝ ի սեր այլոց՝
Հայ կնիքից անունն հայոց։
Ա՛խ, ի՞նչ ասեմ ես այն հային,
Որ սեր չունի Էլ ազգային,
Որ մայր հողից չի ամաչում,
Իր հայ որդուն Ջոն Է կանչում։
Ա՛յս Է ցավը, ով մտակույր,
Պահիր անունդ հայրենաթուր,
Պահիր ազգդ պատվո գահին՝
Անունով Էլ մեր ազգային։
Կամ երբ մի նոր մանչ ես ծնում,
Անունն ինչո՞ւ Հայկ չես դնում,
Անունն անգամ զրահ հագին,
Կամ ի՞նչ վատ Է՝ մի Գարեգին,
Կամ այս Շավարշն հայրենաշեն,
Այս իմ Տիգրանն ու Եղիշեն,
Այս իմ Արան գեղեցկաթով,
Այս իմ Մհերն՝ իր քաջ Դավթով,
Այս իմ Աստղիկն ամենագեղ,
Անունն ինքն Էլ հույսի կանթեղ,
Այս իմ Վահրամ ու Վրթանես,
Քո անուններն ինչո՞ւ վանես,
Այս Սանասարն ու Սլկունին,
Այս իմ Գևորգ Մարզպետունին,
Հայ անունն Էլ կյանք Է հային՝
Հայոց լեզվով աստվածային։
5
Ես մեկն ասի, դուք հիշեցեք
Մեր անուններն հազար ու մեկ,
Հազար բարի գործից ծնված՝
Սերունդներով ոսկեջրված,
Մեզ ավանդված, որ զրահենք,
Մեր հայ ազգը հավերժ պահենք։
Մարդս զանգ Է, աշխարհն ականջ,
Լավ անունը զանգի ղողանջ,
Բայց զանգն առանց զանգահարի,
Թեկուզ ապրի հազար տարի՝
Ոչ մի ղողանջ չի հանելու,
Զանգահարը գործն Է մարդու,
Գործ, որ թեկուզ ուժով բազկի,
Հավերժ փրկե պատիվն ազգի։
Գործ, որ Հայկից մինչև Հունան՝
Տավիղն Է մեր խաղաղության։
Էլ ո՞ւր մեր լույս լեզուն մարել՝
Այս նոր վշտի դեմ խոնարհել.
Ու թող այնտեղ Ջեմման՝ Ջեմմա,
Աստղիկն այստեղ Աստղիկ մնա:
Քանզի ամեն ազգի անուն
Իր տարազն Է, իր մայր լեզուն,
Իր սրբությունն հավերժական.
Եվ օրենքն Է ոզջ մարդկության՝
Իր ազգինը ով չսիրի՝
Թշնամին Է ողջ ազգերի.
Ինչո՞ւ հագնես ձևն ամենի,
Երբ քոնն ունես, ո՛վ քաղքենի,
Երբ իր գույնից,
Իր անունից,
Իր մայր լեզվից ձեռ քաշողը՝
Վերջն Էլ կտա իր մայր հողը…

[Srtik]

ՀԱՅՈՑ ԼԵԶՈՒՆ
Մի հայրենադարձ պատանու

Մեսրոպ Մաշտոցն ասաց՝ որդիս,
Էլ ինչո՞վ ես հույսը բերդիս.
Էլ հայրենիք ինչո՞ւ եկար,
Թե պիտ խոսես օտար լեզվով,
Խմես հայոց գինին նեկտար՝
Կենաց կանչես օտար լեզվով,
Քաղես հայոց վարդերն ու հեզ՝
Աղջիկ կանչես օտար լեզվով։
Իրավ, քանի լեզու գիտես,
Այնքան մարդ ես, իրավն ասին,
Բայց որ քո հայ լեզուն չունես,
Էլ ի՞նչ հույս ես քո Մասիսին,
Որ թողել ես քո մայրենին՝
Հարամ է քեզ հայոց գինին,
Հարամ է քեզ աղջիկն հայոց,
Հայոց սիրտը՝ Մասիսն հայոց։
Մայր հայրենին էլ ի՞նչ սրտով
Քո ոտքերն էլ գրկե վարդով...
...Ա՜խ, չէ, Մասիսը հալալ է քեզ,
Հայոց վշտում դու մեղք չունես,
Հալալ է քեզ հողն հայրենի,
Թող քեզ ջուրն էլ դառնա գինի։
Քանզի հայոց վայ սփյուռքում
Պանդխտությունն է դեռ պոկում
Հայ բերանից հայոց լեզուն,
Օտարն հայոց մահն է ուզում,
Բայց նա հայ է, ով հովազի
Արնախում երախումն էլ
Իր մայրենի լեզվով խոսի,
Մոր կաթի հետ ծծած լեզվով,
Որ հայ գետը ծով ծնի, ծով,
Ժխորում էլ Բաբելոնի —
Խոսի լեզվով իր մայրենի,
Հայոց լեզվով, որ միշտ ջահել,
Մեզ բյուր դարեր հայ է պահել։

Ավելացվել է 1 րոպե անց
ՀԱՅ ԺՈՂՈՎՐԴԻ ԵՐԳ
(վերելք)
Աչքերիս մեջ գարնան օրեր,
Ճամփես բախտիս սաերն ի վեր,
Ելնում են ես քարերն ի վեր,
Ելնում են ես սարերն ի վեր,
Քարեր, սարեր, դարերն ի վեր:
Բախտս աստղերն են վեր պահել,
Ջահել եմ ես ու ձիս ջահել,
Չեմ նկատում քարեր ճամփիս,
Չեմ նկատում սարեր ճամփիս,
Քարեր, սարեր, դարեր ճամփիս:
Շանթն է բեկվում ճակտիս վրա,
Մահ՝ չգիտեմ՝ կա՞, թե՞ չկա,
Ելնում եմ ես ահերն ի վեր,
Ելնում եմ ես մահերն ի վեր,
Ահեր, մահեր, ջահերն ի վեր:
Աչքերիս մեջ գարնան օրեր,
Ճամփես դեպի աստղերն անմեռ՝
Ինձ ելնելու քարեր կան դեռ,
Ինձ ելնելու սարեր կան դեռ,
Քարեր, սարեր, դարեր կան դեռ...



ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ ԱՂՋԻԿՆԵՐԸ

Հուրն են սիրո սևի սիրուն լույս աղջիկներն Հայաստանի,
Սրտիս վրա քայլող գարուն` կույս աղջիկներն Հայաստանի,
Իմ սիրտն ի՜նչ է, ա'խ, թե ուզեն` բերդեր կառնեն մի հայացքով,
Անառիկ բերդ ու սիրո սյուն` հույս աղջիկներն Հայաստանի:

Մեկը մեկից պարզ ու կախարդ, մեկը մեկից խոսքով քաղցր,
Ետ կբերեն ալևորին, օձ կթովեն աչքով քաղցր, -
Մեկը` աստղիկ, մեկը` լուսնյակ, մեկն` արևի տեսքով քաղցր, -
Իմ Հայաստանն են զարդարում նուրբ աղջիկներն Հայաստանի:

ՈՒ չգիտեմ որի՞ն սիրեմ, որի՞ն թողնեմ անհագ սրտով,
Ամենքին է սրտիս աչքը արևի պես կրակ սրտով,
Երբ հուր ծովի պես են քաշում` ո՞նց դիմանաս վտակ սրտով, -
Ինձ աստղերից ցած են բերում սուրբ աղջիկներն Հայաստանի:

Իմ Սևանը ո՞նց ցամաքեց, երբ սևածով աչքերը կան,
Իրենց նման հարբեցընող գինին քամող ձեռքերը կան,
Վարդ շուրթերին բուրմունքի պես Կոմիտասի երգերը կան, -
Քարից անգամ լույս են քամում բյուր աղջիկներն Հայաստանի:

Բայց մի գանգատ ունի կյանքս` այն, որ ինձ մի վարդ չտվին,
Սուրբ եմ Արա Գեղեցիկի պես` ինձ մի սուրբ Նվարդ չտվին,
Ինձ թողեցին գիրկն ընկածի, դեռ ասում են` դարդ չտվին, -
Գերեզմանս են աչքով փորում զուր` աղջիկներն Հայաստանի:

Առանց նրանց` երգս պաղ էր` արև բացին իմ երգի մեջ,
Նրանց սիրո ձեռագործն է ծիածանը երկնքի մեջ, -
Բայց քաջ կասեմ` մեկին սիրես, լավի՜ն սիրես ու լա'վ սիրես,
Որ քեզ պաշտեն բոլո՜ր սիրուն, լույս աղջիկներն Հայաստանի:


Ես ծնվել եմ ձորերում`
Եղեռնի սև օրերում:

Մայրս կրծքին` օրորել`
Իմ օրոցքն էլ է կորել:

Աչքս բացի` սով տեսա,
Աստված ասաց` "Զոհ է սա":

Դեռ փայտե ձի չհեծած`
Բախտի ձիուց ընկա ցած:

Որբ մնացի ու անուս,
Ես դեռ մանկուց ընկա դուրս:

Վշտի վիհից, գահեր վես,
Հրաշք է, որ հասա քեզ:

Քիչ էր մնում` եղեռնի
Թաթն իմ կոկորդն էլ բռնի:

Բյուրերին է նա հորել`
Ինչպե՞ս է, որ չեմ կորել:

Չեմ պղտորվել, վշտից մեծ
Սոխակս օձի չփոխվեց:

Հոգիս` արցունք ու ոսկի`
Խտացվածքն եմ իմ ազգի:

Այժմ ազգին իմ անչար
Պարտք են Աստված ու աշխարհ:

Հատուցումը եղեռնի`
Երբ էլ լինի` կհառնի:

Իրար գրկեն պիտի ողջ
Այս ազգերն էլ մահագոչ:

Աշխարհ, դու ինձ մի նայիր,
Իմ ողջ ազգին փայփայիր:

Վախենում եմ, թե նրան
Դու պարտք մնաս... հավիտյան:




ԱՆԻ
(հատված պոեմից)

Դեռ մի կարոտ ունեմ անհագ՝ հասնեմ Անի ու նոր մեռնեմ
Բանամ ճամփիս դռները փակ, տեսնեմ Անին ու նոր մեռնեմ։

Բալասանվեմ իր բաց վերքին մանու ծնեմ մեռած մորից՝
Ախուրյանի օրորի տակ, փրկեմ Անին՝ կարոտս առնեմ։

Օրոցք դնեմ իղձերն հայոց՝ հայոց հույսերն օրորելով
Որպես որդուն իմ երկվորյակ՝ երկնեմ Անին՝ կյանքն օրորեմ։

Ախուրյանի ջրերի պես մորս փեշերն համբուրելով՝
Լցված կյանքով հազրազանգ՝ գրկեմ Անին վերածնվեմ։

Կրծքիս սեղմեմ Անիս ավեր բուերի տեղ սոխակ դառնամ
Դառած երգ ու վարդի քաղաք՝ երգեմ Անին ու նոր մեռնեմ։

Վանա ծովի ու Վանի հետ ու Ղարսի հետ ու Սասիսի՝
Իմ Սևանի լույսերի տակ զուգեմ Անին՝ օջախ վառեմ։

Ծաղկեցնեմ շիրիմն անգամ արքայաշուք իմ պապերի
Որպես անտառ կաղնեպսակ՝ տնկեմ Անին՝ Վանին խառնեմ։

Ավեր թողնեմ միայն Քյոշքը թուրք չարահուշ բռնակալի
Գլխին հայոց արևաթագ՝ ոսկեմ Անին բերդն համբուրեմ։

Հազարազանգ զարթնեցնեմ հազարամյա իր խոր քնից
Արագածի պես անխորտակ բուրգեմ Անին վեր պարսպեմ։

Վեր փյունիկեմ հազար ու մի տաճարներով իր ավերակ
Մայր տաճարի գմբեթի տակ խնկեմ Անին կյանք բուրվառեմ։

Թագադրեմ սրտիս թագով մանուկ Գագիկ թագավորին-
Հազար ու մի զանգով՝ հստակ զանգեմ Անին՝ վեր ղողանջեմ։

Մայրաքաղաք Երևանին Անին դարձնեմ մայրաքաղաք
Պալատներով իր նորաթագ վեմեմ Անին՝ կյանքի գոչեմ։

Վերաշինեմ շիրմի մատուռն սպարապետ Պահլավունու
Վեմեմ բուրգերն ու աշտարակ ճեմեմ Անին ու նոր ննջեմ։

Բանտից հանեմ մեծ Հայաստանն՝ այս ազատված փոքրիս խառնեմ,
Գրկելով հողն իմ բովանդակ՝ հայկեմ Անին ու նոր մեռնեմ։

Հայոց թագի շափաղն հասնի Վանա ծովի մութ վահանին
Առագաստեմ ծովերս անտակ թագեմ Անին՝ թագավորեմ։

հազար տարվա կարոտ ունի իմ երազը հազարաթև
Ախ, թեկուզ լուռ դեռ ավերակ տեսնեմ Անին՝ ու նոր մեռնեմ։

Որպես ոսկի վաղվա գուշակ որպես Մասիսին իմ անուշակ
Գլխին հայոց մի դրոշակ տեսնեմ Անին ու չմեռնեմ։

[Srtik]

ԼԻԶԲՈՆԻ ՈՂՋԱԿԷԶՆԵՐԻՆ
Յիշէ՛ք, հայեր, բալիկներուդ՝
Դեռ ծիլ ընկած գալիքներուդ,
Որ քեզ ամառ պիտի տային,
Բայց կէս ճամբին ընկան կիսատ՝
Դեռ չտեսած հողն Արարատ:
Յիշէք, հայե՛ր, ընկողներին,
Որ չհասած մեր հողերին,
Ընկան հինգն էլ ի սէր հայոց՝
Մեր հինգ միլիոն զոհուած որդոց,
Որ գեր-ձորում ընկած են դեռ՝
Հայ վրէժի յոյսով անմեռ:

Եկ գովք անենք հայ քաջերին
Խենթ սրտին էլ ընդդէմ դարի,
Յիշէ՛ք հայեր, ինչպէս Տիզբոն,
Երէկ Տիզբոն, այսօր Լիզբոն,
Եկ, դիմացիր, ազգ իմ զգօն
Հինգ հայդուկին այս երգեհոն,
Եկ, որ Վարդանն Ա ւարայրի
Անէծք դառնայ թուրքին վայրի:
Յիշէք, հայե՛ր, որ վայր ընկան
Անվերադարձ մահով, սակայն,
Սարգիս Սեդրակ, Արա Սիմոն,
Ինքը՝ Վաչէն՝ հանց երգեհոն,
Մեզ կը կանչեն ու գան պիտի
Ի սէր, գերուած Արարատի,
Ի սէր հայոց մայր հողերուն՝
Ընդդէմ հողաց թուրք գողերուն:

Որ Հայաստանն իմ խլեցին,
Մեզ վրէժը լոկ թողեցին.
Երէկ Տիզբոն,
Այսօր Լիզբոն,
Հայն է զոհւում հորիզոնից մինչ հորիզոն:
Չենք մոռանում Եղեռնը մեծ,
Որ հայ արեան ծովը խմեց,
Քարը թողեց վերապրողին,
Թուրքն է ապրում, այն էր՝ հողին,
Խամրեց արեւն ողջ հայութեան:
Յիշե՛նք, հայեր Եղեռն համայն,
Որ մեր ազգի ծուծը խմեց,
Աշխարհասաստ Եղեռնը մեծ:



***

Երկնքի սպիտակ, սպիտակ շուշաններ,
Իջնում եք անշշուկ, իջնում եք ձյուն դառած,
Իջնում եք՝ պարուրում անտառներ ու դաշտեր,
Ու ծածկում իմ աչքից ձորերն իմ թափառած:

Թափվեցե՛ք, իմ ձյուներ, երազներ քնքշաթով,
Թափվեցե՛ք,ծածկեցե՛ք ձորերն իմ հուշերի,
Ա՜խ, հուշերն ինձ անգամ խոցում են շշուկով,
Հուշերիս քուն բերեք մոռացման գիշերի:

Ես ամեն ինչի մեջ նրան եմ տեսնում դեռ,
Ոտքերի հետքերն եմ նշմարում քարերին,
Փռեցե՛ք մոռացման սավաններն, իմ ձյուներ,
Նրա հետ թափառած իմ բոլոր ճամփեքին:

Թող իջնի մազերիս ձմեռը տխրաձայն,
Միայն թե մոռանամ, հեռանամ հուշերից,
Ա՜խ, իմ դառն հուշերը չպիտի քաղցրանան,
Թեկուզև մազերիս ձյունն իջնի՝ ծածակի ինձ...



ԳԱԶԵԼ ՇԱՄԻՐԱՄԻՆ

( Հեթանոսկան )

Ես աչք չունեմ քո հող-թագին, եկ, Շամիրամ,այս գիշեր,
Ախ, սիրել եմ ուզում մի կին,եկ, Շամիրամ,այս գիշեր,

Ես Արան եմ, Գեղեցիկի հազարերորդ թոռն եմ թուխ,
Թե դեռ վարդ կա քո շրթերին, եկ, անթառամ, այս գիշեր,

Վախենում եմ կյանքս թռչի սիրո տենչ ու տանջանքով,
Ես կարոտ եմ քո գգվանքին, եկ՝ տարփանամ այս գիշեր:

Հոգնել եմ ես քրոջական համբույրներից խաբուսիկ,
Մարմին կուզե իմ խենթ հոգին, եկ` խենթանամ այս գիշեր:

Հրաբորբոք այնպես գրկեմ, որ Արային մոռանաս,
Մի գառ դառնաս դու իմ գրկում, եկ` գայլանամ այս գիշեր:

Քո շուրթերից ծծեմ գինին ասորական դաշտերի,-
Հարբած ընկնեմ քո բաց կրծքին` եկ` մեղրանամ այս գիշեր:

Շամբշոտանալ կուզե հոգիս շամբշոտաշատ մի գրկում,
Ես ուզում եմ անկուշտ մի կին, եկ` ցոփանամ այս գիշեր:

Մի բուռ սիրտս ծովացել է մի ցոփ կնոջ կարոտով,-
Նազուկ մեջքիդ ցոփ եղնիկին` եկ` վագրանամ այս գիշեր:

Սև աչերդ սիրո հուռութք` հյուսքերիդ սև պարանով
Օձապատույտ եկ իմ մեջքին, եկ` փաթութ գամ այս գիշեր:

Մռնչում է մարմնակարոտ մարմինս` ընդդեմ իմ ոգու,
Եկ ծծերիդ ծով ծփանքին ծիածան գամ այս գիշեր:

Ձյունի կարոտ կրակներդ կրակ կրքով կմարեմ,
Եկ, ծովանամ քո տարփանքին, եկ` հովանամ այս գիշեր:

Ես Արան եմ... Եկ Նվարդիս գեթ մի գիշեր ես դավեմ,-
Որ նեըմպեմ դարիս ոգին, եկ` շնանամ այս գիշեր:

Ավաղ, էլ ոչ սուրբ Նվարդ կա, ոչ սուրբ Արա Գեղեցիկ,
Շամիրամվեց Նվարդն անգին, եկ` շամբշանամ այս գիշեր:

Արև կրքով հասիր` ցրիր արցունքներս աստղացած,
Որ նման որբ այս լուսնյակին որբ չմնամ այս գիշեր:

Հոգնել եմ ես` երազածիս երազներով գրկելուց,-
Ես տենչում եմ արյուծ մի կին,եկ,գառնանամ այս գիշեր:

Շատ ազգեր են սրից կորել, սիրով արի, ոչ սրով,-
Ափսոս կորած քո էլ ազգին, ե՛կ, Շամիրամ, այս գիշեր:

Բեր Վանա ծովն աչքերովդ` ծով գիրկն ընկնեմ, հովանամ`
Գեթ պատկերը բեր իմ աչքին, եկ, ծովանամ այս գիշեր:

Քրիստոնյա իմ մարմինն էլ` հեթանոսվի թող այնպես,
Որ գառնանաս իմ խոյանքին, եկ, արբենամ, այս գիշեր:

Բայց թե զորքով ինձ հայտնվես` ես քեզ պատանք կդառնամ,
Ու գերեզման քո բանակին, ե՛կ, Շամիրամ, այս գիշեր:



Սփյուռքի հայությանը
Ես, որպես ծաղիկն Արազի ափին,
Նայում ջրերին, կարոտում եմ դեռ,
Դուք, որ հեռացաք այն սև օրերին, -
Դուք չե՞ք կարոտում, իմ հեռավորներ,
Իմ պանդուխտ հայեր:

Նայում Սևանա երազ ծովակին,
Նայում կարոտով, կարոտում եմ դեռ,
Կարծես նայում եմ մորս աչքերին, -
Դուք չե՞ք կարոտում, իմ հեռավորներ,
Իմ պանդուխտ հայեր:

Նայում Մասիսին մեր նվիրական,
Հալվել եմ ուզում կրծքին ալեհեր,
Ինչքան նայում եմ՝ կարոտում այնքան, -
Դուք չե՞ք կարոտում, իմ հեռավորներ,
Իմ պանդուխտ հայեր:

ՈՒ երբ մի գիշեր չեմ տեսնում նրանց,
Թվում է, ձեզ հետ որբ եմ կարևեր,
Դուք ինչպե՞ս օտար աշխարհներ ընկած՝
Չեք մեռնում վշտից, իմ հեռավորներ,
Իմ պանդուխտ հայեր:





ՆՈՅԻ ԱԳՌԱՎՆԵՐԻՆ
Միակ ճամփան փրկության՝
Հայե'ր, դեպի Հայաստան...

Ո՞Ւր եք շտապում, ով խաբված ջրեր,
Մեզ ծարավ թողած՝ ո՞ւր եք շտապում,
Սևանն է քաշում ծով կարոտը ձեր՝
Դուք ո՞ւր եք օտար ծովերը թափվում:

Անուշ է թվում ձեզ կանչող հեռուն,
Բայց դուք կկորչեք ծովերում օտար,
Դարձեք՝ ծովանա թող հայոց առուն,
Մի՞թե մոր գիրկը նեղ է ձեզ համար...

Ախ, մի՞թե նեղ է, որ դուրս եք փախչում,
Բայց դուք կկորչեք ծովերում օտար,
Ձեր կույր կորուստով իմ հույսն է կորչում՝
Դառնում ծովասույզ մի ջաղացաքար:

Դարեր գաղթել ենք, հիմի՞ էլ գաղթենք,
Երբ որ ծաղկել է մայր Հայաստանը, -
Մայր լեզվի կռվում է ինչո՞վ հաղթենք,
Երբ մեծ Մաշտոցի զորքն է նոսրանում:

Ո՞վ է ձեր խելքը հեռվից գողանում,
Այս ո՞ւր եք չվում մայր հայրենիքից,
Մեզ Ավարայրում մենակ եք թողնում,
Մի՞թե մայր ազգը սուրբ չէ "ճոխ" կյանքից:

Այս ո՞ւր եք փախչում, խելագար ջրեր,
Մեր բուռ հողն էլ ծով ծարավ թողած, -
Դարձեք, ետ վազեք, որ դարձնենք անմեռ
Թեկուզ հայրենի մի խեղճ ջրաղաց:

Օտար ծովերն են ձեզնով քաղցրանում,
Բայց դառնանում է ծովակն հայրենի, -
Ո՞Ւր եք ձեր ոսկի ջրերը տանում,
Ո՞Ւր եք մեռցնում լեզուն մայրենի:

Մեր ամենասուրբ կռվից եք փախչում,
Սուրբ Ավարայրից մեր ամենօրյա,
Ձեզ հետ մայրենի լեզուն է կորչում,
Վարդանն է ճչում, ես գոչն եմ նրա:

Ախ, անմիտ ջրեր, ո՞ւր եք շտապում,
Մի՞թե կարոտ են օվկիանները ձեզ, -
Դարձեք... Սևանը ձեզ է պապակում,
Կանչում՝ Սահարա անապատի պես:

Մայրենի լեզուն ինչպե՞ս կարկաչի,
Երբ որ չխոսես քո հայոց լեզվով,
Երբ աղբյուրի պես՝ ծովերում կորչի,
Էլ ո՞վ քեզ կտա Մասիսդ, էլ ո՞վ:

Դուք հայոց ազգի հավերժն եք թաղում,
Ձեր օրվա կյանքում՝ գրկում օտարի,
Ահա թե, հայեր, ինչո՞ւ չի շողում
Մասիսի ձյունը՝ թագս վիթխարի:

Իմ պանդուխտ ջրեր, զուր եք շտապում,
Դարձեք, տուն վազեք, մեր մուրազ ջրեր,
Ինչո՞ւ եք օտար կնոջ գիրկ թափում
Հայ կույսի բաժին կյանքն ու գանձը ձեր:

Ինչո՞ւ Կանադա, ի՞նչ Ամերիկա,
Երբ թեկուզ մի բուռ Հայաստանը կա,
Տուն աղավնացեք, Նոյի ագռավներ,
Կկորչեք, որպես գայլախեղդ գառներ...

Մեր ամենօրյա կռվի՞ց եք փախչում՝
Սուրբ Ավարայրից մեր ամենօրյա,
Ինչից խռով եք՝ ինձ էլ է տանջում,
Գեթ Արարատից խռով միք մնա:

ՀԻՆ ՄԱՆԿՈՒԹՅՈՒՆ
Մեկից մի սոխ, մեկից մի հաց գողանում,
Գնում էինք Արփաչայը լողանում։
Սոված, ծարավ, բոկոտն ընկնում սար ու ձոր՝
Շրջում էինք՝ անգիտությամբ բախտավոր։
Աշխարհն, ասես, սարի հետեւ, վերջանում...
Իջնող արեւն իրեն հետ էր մեզ տանում...
Չգիտեինք՝ ո՞վ էր ժպտում, ո՞վ լալիս,
Ո՞վ էր մեզ հաց, ո՞վ մեր աչքին լաց տալիս...
Չգիտեինք, թե ո՞ւմ կուրծքն էր զարդարում
Ձնծաղիկը, որ մենք էինք միշտ բերում...
Չգիտեինք՝ աշխարհն ի՞նչ էր, մարդն ի՞նչ էր,
Մենք՝ դարդի մեջ, չգիտեինք՝ դարդն ինչ էր...
Ա՜խ, դեռ մանուկ մենք ծերացած, գլխիկոր
Շրջում էինք՝ անգիտությա՜մբ բախտավոր...

[Srtik]

ԵՐԳ ՀԱՅԱՍՏԱՆԻ

1
Թիկունքս արած Արագածին՝ կանգնած եմ ես Մասսի դեմ.
Ի՞նչ է խորհում ծերուկ հսկան, ի՞նչ է տենչում՝ չգիտեմ։

Միայն նրան եմ հասկանում՝ հողիս ձայնին ունկնդիր
Եվ քեզ, չքնաղ իմ Վանա ծով, դու շղթայված իմ երկիր։

Դու ծնվեցիր, իմ ժողովուրդ, Արարատ սար ու ձորից,
Ինչպես Վանա ծովից՝ Սևանն, ինչպես մանուկն՝ իր մորից։

Դու ժպտացիր ինչպես մանկիկ՝ ծնված գրկում իր հույսի, Հողագնդի ստինքների՝ Արագածի, Մասիսի…

Վանա ծովը կաթն էր անուշ՝ քո շուրթերին մանկական,
Քեզ չի սնել ուրիշ մի ծով, չունես ուրիշ բնօրրան։

Դեռ էն գլխից անգլուխներ քեզ գլխատ ել տենչացին,
Ա՛խ, մերթ արյուն, մերթ արցունք են խառնել քո կյանք ու
հացին։

…Աժդահակի խոլ նախահայր Բելն Էլ ընկավ, բայց անվերջ
Դու սարի պես միշտ կանգնեցիր քո սարերի գրկի մեղ։

…Դարեր անցան, եկան դարեր, ծնվեց Արան Գեղեցիկ,
Սև աչքերը սիրո գիշեր՝ հարբեցումի գինով լիք։

Եվ Շամիրամ՝ մի առնաբաղձ, տեսավ նրան ու գերվեց,
Դեպի Մասիս ու Արայի գեղեցկությունն արշավեց…

Ու բախվեցին խաբված ազգերն, արյունն այնպես ծովացավ,
Որ մեջն ազգերն այրվեցին, շամիրամներն՝ հովացան…

Ընկավ Արան իմ Գեղեցիկ, բայց գեղեցիկ միշտ մնաց,
Ըկավ Արան, որ Արարատ մնան լեռներն հայրենյաց։

Եվ ժողովուրդն ընդոստ ոստնեց՝ ձեռքին և՛ սուր, և՛ գութան,
Ելավ ծուխը մեր ծիրանի՝ սիրած դրոշն հայության։

Խոլ արշավներ նա խորտակեց, պահեց երկիրն ինչպես լեռ,
Բայց իր հացը արնոտեցին նոր դժոխքներն արնաձեռ։

Դարերն Էլի մրրկաբաշ առյուծների պես անցան,
Արագածից մինչև Մասիս կես դար կանգնեց ծիածան։


Կանգնեց թրով Տիգրան Մեծի, երբ թագն առավ իր գլխին,
Երբ վահանվեց հայոց զորքը իր հայրենի մայր հողին։

Արշավեցին երկրի վրա նորից նորոգ հորդաներ,
Բայց հայ ոգին էլի ելավ, պահեց երկիրն, ինչպես լեռ…

Ժամանակը ջաղացի պես աղաց դարեր նորանոր,
Բայց հայն էլի արյունոտվեց, ցավեր եկան դառն ու խոր։

Դարեր գալիս, չարեր գալիս՝ տենչում էին ալեկոծ
Հայոց Վանա ծովն էլ խմել, որպես արյունն իմ հայոց։

Բայց նրանց դեմ նորից ելան վահագնների պես հուրհեր Հայրենատեգ զորքերը մեր, ինչպես այրվող անտառներ։

Ծագեց Մաշտոցն ինչպես մի նոր, անմահ բանակ հայրենի,
Ու ձև առավ խոսնակ ծարավ մեր հին լեզուն մայրենի։

Եվ բարբառեց հույսերն հայոց, երկրե-երկիր կարկաչեց,
Խավարի մեջ դեպի գալիք առավոտի դուռ բացեց…

Սակայն խուժեց հրաորմիզդ տիրան առյուծն Իրանի՝
Ընդդեմ տեգի վարդանաշունչ՝ հագավ այրյան ծիրանի։

Բայց Վարդանը վահանի տակ ծիրանավառ Վահագնի,
Իր Ավարայր դաշտով քամեց արյան գետերն Իրանի։

Դարերն անցան՝ մանկանց նման հրհրելով մեկ-մեկու,
Անցան, կորան հավերժության անտառներում ահարկու:

Մեր դաշտերին արաբաձայն խորշակ փչեց խելահեղ,
Ավարելով հաց ու ոսկի և աղջիկներ մարմնագեղ:

Ինչպես Դարեհն դարանադավ, հորդեց նրանց զորքը մառ,
Տնքաց երկիրն իմ Նաիրյան, ինչպես այրվող մի անտառ։

Բայց մայր հողը ե՞րբ Է լռում. ելան նորից նրանց դեմ Բագրատունիք հայր ու որդի ու թոռնուծոո, ինչպես վեմ։

Շառաչեցին վահան ու տեգ, և փախս առան գլխիկոր
Հորդաները մեր աշխարհից… և կյանք առան դաշտ ու ձոր։

Որդիներդ կայսրվեցին բյոլզանդիո վեհ գահն ի վեր,
Քեզ պատեցին, սակայն, դժնի օտարամոլ կույր ցավեր։

Հույնը կուզեր ոսկու նման հալել-ձուլել քո լեզուն,
Սակայն հաղթեց Մաշտոցն Էլի աստվածային դյուցազուն։

Դարեր անցան, անցան դարեր, ո՞ր մեկն առնեմ իմ երգին,
Մի օվկիան Է անցյալն հայոց, ես՝ մի գավաթ եզերքին։
Դարերն անցան, օր լուսացավ բնօրրանում հայության, Սարդարապատն ավարայրվեց, որ չմտնես Էլ պատյան։

Վանա ծովդ մնաց գերի, վիշապաքաղ իմ երկեր,
Վանում Է դեռ քո պատմության լացն ու խավարն ակնակրր:

Անին մնաց քո անցյալի դեռ բաց վերքը հեռավոր,
Տուն կբերե Վանն ու Անին Երևանդ կյանքով նոր։

Չես մոռանա Մասիսներդ, տուն կբերես, իմ սուրբ մայր,
Թեկուզ աճյունն արեգակի դեպի գիրկդ ընկնի վար…

Ու թող երգս հոգիդ դառած, դառած նոյան աղավնի՝
Թռնի երթա՝ քո ծաղկումը աշխարհներին լուր տանի։

Ով որ խնդա՝ եղբայրն Է քո, բարեկամը քո արդար,
Ով մռայլվի՝ քարը գլխին,- ծաղկի՛ր, ցնծա՜ դարեդար։

Հնչի՛ր լեզուն քո մայր Արաքս, կանգնի՛ր ինչպես Մասիս լեռ՝
Դու դեռ օրոցք՝ լույս ձեռի տակ իմ հույսերի այս անմեռ։

Զմրուխտ օրոցք իմ Հայաստան՝ լիքը մանուկ նոր կյանքով,
Որ ծաղկում Է, հսկայանում մանուկ Դավթի խոյանքով։
ժայռի մեջ է Մհերը դեռ, բայց դուրս կգա երբևէ,
Նավդ Վանա ծով կձգես, չարը մեղքը կքավե։

Ո՞նց կարող է գերի մնալ Արարատդ վիթխարի,
Վաղն օրոցքից դուրս կոստնես ժայռից ելքով Մհերի։

2
Դարերն ինչքան քեզ թաղեցին՝ դու ծլեցիր, ինչւզես ցորեն-
Դու իմ գողտրիկ հայ ժողովուրդ, պիտի ծաղկես հավերժորեն, Պիտի ծաղկես, պիտի պտղես, քանզի ղու տունկն ես
աստըծու,
Հավատում եմ քո գալիքին՝ միշտ չես մնա մի բուռ ածու,
Շատ չես մնա միաչքանի՝ այս ծովակով քո Սևանա,
Ա՛խ, ե՞րբ պիտի մյուս աչքդ բանաս՝ ծովով քո աչք Վանա,
Փոքր Մհերդ ելավ բանտից, Մեծ Մհերդ բանտում Է դեռ,
Մեծ Մհերդ՝ ծովը Վանա, Աասունն անմահ, Մասիսն
անմեռ…
Մի՞թե պիտի զույգ աչքերդ բաց աչքերով չհամբուրեմ,
Մի՞թե պիտի քո Մասիսը հայոց լեզվով ետ չբերեմ…
Հաստատ գիտեմ, որ կազատվի՝ թեկուզ դարեր անցնեն
գլխով,
Բայց կուզեի ե՜ս ազատեմ, որ ծածկվեի նրա հողով։


ՀՈՐՍ ԽՂՃԻ ՁԱՅՆԸ
Ուրիշ հորից ծնվեի՝
Թէի ծնվի բանաստեղծ…
…Չգիտեյի հորս բույրն համեմներից էր գալիս,
Թե իրիկունն էր վերին դրախտներից վար բերում,
Երբ արև էր հեռավոր Ղարսի վրա մարմրում՝
Հորս ոսկի հեքիաթն էր մերթ ծիծաղում,մերթ լալիս:
Քնում էինք բոստանում, աստղերի բաց գրքի տակ,
Յրորի տակ հովերի, բայց երբ քունս չեր տանում՝
Աստղերի մեջ իմ բախտի աստղիկն էի որոնում,
Չգիտեի, որ հույսիս աստղը իմ հայրն էր միակ:
Աստվածավախ հայրիկս աստվածավախ մորս հետ
Լոկ եղնիկ է սերմանել սրտիս սրտում, ոչ թե գայլ,
Մեր ոսոխի մոր մահն էլ չեմ խնկելու ես դարձյալ,
Հորս ծածկող հողից էլ խիղճ է ծլում մարդավետ:
ՈՒ երբ այժմ մեր գողտրիկ բոստանին եմ կարոտում,
Իմ հուշերն եմ հոտոտում, որ հանդիպեմ հայրիկիս,
Ու չեք զգում, որ ցավից հեկեկում է որբ հոգիս,
Ես որբացած մի գառնուկ՝ կյանքի ձմռան արոտում:
ԹԵ հրեշտակ էր մայրս, հայրս հող էր և աստված,
Մանկուց մնաց անաստված ոտաբոբիկն իմ կյանքի,
Հազար աստված մեռցվեց որբ օրերում իմ ազգի,
Խիղճս էլ չանիծես՝ “Ազգե’ր, մնաք անաստված…”:





ԱՐԾԻՎԸ
Արծիվ լեռների, արծիվ սիգապանծ,
Հասարակ մի հավ քեզնից վեր սուրաց...
- Կյանք է, և ահա այդ էլ պատահեց,-
Երգերիս արծիվն ինձ պաաասխանեց։
էլի վեր սուրաց.
Ու էլի մնաց
Արծիվ լեռների, արծիվ սիգապանծ



ՀԱՎԵՐԺԱԿԱՆ ՎԵՃ
Աստղերը մի օր յուսնյակին ասին.
- Ինչո՞ւ են անվերջ խոսում քո մասին.
Բանաստեղծները՛ լուսնոտի նման,
Մեզ էլ են գովում, բայց քեզ՝ անսահման…
Մինչդեռ մի հատ ես, մենք հազա՜ր մի հատ...
Եվ լուսինն ասաց.
-Մրջյունն էլ է շատ,
Այնինչ առյուծը մի ձագ է ծնում,
Միջակն հազար է, հանճարը՝ մի հատ,
Աշխարհում լավը միշտ քիչ է լինում,
Ծաղկունքը քիչ են, խոտերն՝ անհամար,
Վարդը մի հատ է, տերևը՝ հազար։
Վար նայեք դուք ձեր գոռոզ բարձունքից,
Տեսեք՛ աղբյուրն էլ աղի ծովի հետ
Ծնվում է մի մոր անմահ ակունքից,
Բայց նա է ցրում ծարավներն հավետ,
Ոսկին էլ փոքր է, արևն էլ մի հատ,
Բայց, նա է ցրում խավարն անընդհատ,
Այն, որ աստղերդ ցրել չեք կարող՝
Անթիվ աստղերդ, այն էլ դարերով...
Ինչ որ մի հատիկ արևը կանի՝
Չեն կարող անել աստղերն անհունի։

[Simon]

Ա Ր Ա Ր Ա Տ

Երբ օրոցքում աչքս բացի՝ Մասիս սարերն հեռւում տեսայ,
Գերուած տեսայ ու ես լացի, Հայոց ցաւերն հեռւում տեսայ,
Ա՜խ,ես մանկուց երազեցի սուրալ ազատ Մասիսն ի վեր,
Հովտում այրուող սիրտս բացի, բայց հով սարերն հեռւում տեսայ:

Ա ՜խ, ասացին, ծամբայ չկայ քարերն ի վեր, ի վեր Մասիս,
Կ՝ընկնի վիհերն՝ ով բարձրանայ սարերն ի վեր, ի վեր Մասիս,
Մենակ դու չես, սիրտ իմ, լացած աչքդ յառել Մասիսն ի վեր,
Արքաներդ են ընկել անմահ դարերն ի վեր, ի վեր Մասիս...

Մի՞թէ իրաւ անհաս ես դու, ա՜խ, իմ երազ՝ Մասիսն ի վեր,
Մի՞թէ մի օր չեմ հասնելու աստղերն ի վեր, ի վեր Մասիս,
Ախ, Մի՞թէ չեմ համբուրուելու իմ աստղի հետ Մասիսն ի վեր:

Նա՜ է կարօտն իմ անսահման՝ քարերն ի վեր, ի վեր Մասիս,
Թող ամպ ու շանթ գլխիս ոռնան սարերն ի վեր, ի վեր Մասիս
Կը տանեմ սիրտս վիրաւոր, որպէս դրօշ, Մասիսն ի վեր,-
Թէկուզ մահով՝ կը բարձրանամ դարերն ի վեր, ի վեր Մասիս...

Մահն ի՜նչ է որ, երբ կայ որդիս, որդիս զօրքով կը բարձրանայ,
Ուր ես մտքով եմ բարձրացել՝ որդիս ոտքով կը բարձրանայ,
Երբ էլ լինի՝ Մասիսն ի վեր՝ ազգս կեանքով կը բարձրանայ,
Կը համբուրուի Հայոց աստծոյ ու աստղի հետ՝ Մասիսն ի վեր:


ՅՈՎՀԱՆՆԷՍ ՇԻՐԱԶ

[Simon]

Որ խնդրեմ, <<Կնոջ ծնունդը>> կտեղադրեք:

[Srtik]

Մորս սրտի հետ աշխարհն եմ չափել՝
Էլի մեծ էր նա, մեծ էր ու անգին,
Արև աչքերի լույսն է նա թափել՝
Լուսնյակ դառնալով՝ որդոց օրոցքին...
Եվ հիմա քիչ է, թե աչքերս տամ,
Թե սիրտս հանեմ ու տամ մայրիկիս,
Ախ, մայր երգելուց ինչպե՞ս կշտանամ,
Մայրս պատկերն է մայր հայրենիքիս։

Ավելացվել է 6 րոպե անց
Ախ, էլ ինչո՞վ, ինչու՞ ապրեմ,
Երբ չպիտի սիրով հարբեմ,
Երբ համբույրիս հետքը չկա
Շուրթին սիրած իմ աղջկա:

Սիրուց քաղցր էլ ի՞նչ կա որ,
Սիրուց քաղցր սերն ե միայն,-
Հասիր, ծաղկենք, իմ հեռավոր,
Վարենք հանգած օջախն իմ տան:

Թե քո սերը թևեր տա ինձ,
Քեզ արծվի կաթ կբերեմ,
Ետ կխլես դու ինձ մահից,
Թե մի գիշեր քեզ համբուրեմ:

Դու, որ ինձ չսիրես սրտանց,
Էլ ո՞վ սիրե, իմ հայուհի,-
Հասիր, թե իմ սերն է Աստված,
Դու իմ միակ աստվածուհի...

[Koroleva]

Թեև ասում են՝ չի կարելի մարդու մասին վատ բան ասել, բայց չէի սիրի Շիրազին, եթե չլիներ նրա «Կնոջ ծնունդը»… Այն հազվադեպ պատահող բանաստեղծություններից, որի երկարությունը չկարողացավ ինձ հետ պահել այն անգիր իմանալուց և արտասանելուց…

[Srtik]

Սիրո հիասթափություն

Պատանի սիրտս բաժակ էր բյուրեղ,
Որ լցվեց մի օր գինով աչքերիդ,
Ու ես այն գինով հարբած խելահեղ
Քո ոտքերն ընկա ու դարձա գերիդ:
Բայց դու փշրեցիր իմ սիրտը մատաղ,
Ա՜խ դու փշրեցիր գավաթն իմ սրտի,
Թափվեց իմ գինին... արյունաշաղախ,
Ու ցնդեց պատրանքն իմ կույր կարոտի, -
Բացվեցին սրտիս աչքերը բոլոր,
Անցավ խելահեղ գինովությունս,
Կուչ եկավ խաբված իմ սիրտը մոլոր,
Ամաչեց, որ քեզ նմանն էր բույնս:
Դու ցոփ գինետան մի բաժակ էիր,
Սիրույս գինին էր աչքերս կապում,
Ա'խ, ինչ լավ եղավ , որ փշրվեցիր,
Քանզի քեզ այժմ քեզնով եմ չափում,
Քեզնով, ինչպես լուսինը՝ լուսնով,
Որ լուսացել էր սիրույս արևով,
Քեզնով եմ չափում, ոչ թե ցնորքով սիրահառաչ,
Որ իմ կույր սիրով աչքերս էր կապում,
Ինձ ծունկի բերում, ինչպես սիրատանջ,
Խաբված աստծուն՝ սատանի առաջ...
Ա՜խ արևն էլ է երբեմն խաբվում՝
Մեռած լուսնյակին իր լույսով չափում :

Ավելացվել է 2 րոպե անց
Օ՜, թե իրավ են փոխում սրտերը,
Թող իմն էլ փոխեն՝ անսեր մի սրտով,
Որ այս սրտիս հետ կորչի իմ սերը,
Գեթ մոռանամ քեզ , ապրեմ անվրդով:
Կամ ծիածանվի քնարս անպես,
Որ տակից անցնես ու դառնաս տղա,
Որ անհետ չքվի սերս աղեկեզ,
Քեզ հիշելիս էլ՝ սիրտս չդողա...

[vartabooyr]

ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ ԱՄԵՆԵՑՈՒՆ
(ՀԱՏՎԱԾ)

Ամեն ազգի խաղաղություն , սուրբ ըղձանքով միշտ հղի,
Դու ես խորհուրդն իմաստության, դու ես արգանդն սուրբ հողի,
Ո՜վ մեծ Հիսուս, ա՜խ ի՞նչ անեմ, որ երբ որ գաս չխաչվես,
Վարդի փոխես փուշն էլ մեղաց, ոչ թե սևով կակաչվես,
Թե արևն եմ՝ քեզ եմ փնտրում՝ հողագունդն եմ՝ դեռ մթնում,
Թե կույր գառ եմ, մոր ստինք ես՝ մթնում էլ եմ քեզ գտնում...
Թե քո զանգն եմ ազգամռունչ՝ դու ես լեզվակն իմ ոսկի,
Թե տաճար եմ՝ դու ես զանգս, դու ես ղողանջն իմ խոսքի,
Ես պապակ եմ աղբյուրներիդ՝ շատրվանիր մշտաբուխ,
Թե ես հող եմ՝ գարուն ես դու, թե թոնիր ես՝ ես՝ հացթուխ:
Թե մակույկ եմ կյանքի ծովում՝ դու ինձ տանող առագաստ,
Թե անառակ որդի եմ քեզ՝ դու ինձ մայր ես հայրասաստ,
Թե ես խոսքի հանք եմ ոսկի՝ հանքափորս դու ես միշտ,
Թե ես կռվոմ զոհված զինվոր՝ դու ես մայրս մշտավիշտ:
Թե ճամբորդ եմ՝ դու ես ճամբես,՝ թե ջրվոր եմ՝ արտ ես դու,
Թե արծիվ եմ՝ թևերս ես դու, թե սոխակ եմ՝ վարդ ես դու:
Թե թոնիր եմ՝ հացս դու ես, թե կռիվ եմ՝ դու ինձ վերջ...
Թե վիկտոր եմ՝ դու ես միակ իմ նոր գտած աստղը պերճ:
Թե ես նավ եմ տիեզերախույզ՝ դու ես հրթիռն ինձ տանող,
Թե խոպան եմ՝ դու ես խոփս՝ կյանքն ամենուր սերմանող:
Դագաղագործ չդառաս դու, թե օրոցք ես դեռ գալիք՝
Քեզ կսպասեն հարսների մեջ՝ հազար-հազար ծիլ բալիկ,
Հազար-հազար օրորոցներ, որ անտառ չեն տակավին
Հազար ու բյուր սեղմ ու սաղմեր, որ դեղ են վաղն հայ ցավին,
Հազար-հազար, հազար ու բյուր , հազար ու բյուր բալիկներ,
Թե փլուզվես, ով խաղաղիկ՝ ումո՞վ դառնան... գալիքներ,
Յոթնապատիկ իմ ողջ տունը աղոթում է քեզ համար,
Ոչ թե առաջ իմոնց համար, այլ քեզ համար, ո´վ աշխարհ,
Այսօր ծիլ է, վաղը գալիք, մյուս օրը պտղակուտք:

Ով նեյտըրոն, քո պատյանը, դագաղն է ողջ մարդկության,
Թե մարդկության մռունչն համառ՝ չխորտակի քո ճամբան:
Վեր դայակւիր խաղաղությո´ւն, արևելքից արևմուտք՝
Մեղրազեփյուռ օդի փոխվիր՝ բխած բոլոր ծաղկունքից,
Չճերմակի ոչ մի թուխդ, հույսեր ծաղկեն քո քունքից,
Օդի փոխվիր, հյուսիսում էլ, հարվում էլ, ամենուր,
Ժողովրդվիր, ո՜վ բարություն, մերկ մի թողնի ոչ մի թուր:
Թե գեղեցկի սիրահար եմ՝ դու ես չքնաղն իմ դարի՝
Դու կույս մայր ես՝ դու ես միակ Աստվածամայրն աշխարհի:
Թե կանթեղ ես՝ ամեն մի սիրտ ձեթ է որ միշտ վառ մնաս,
Թե Մասիսի ձյունն ես՝ կուզեմ աղբյուր դառած գիրկս գաս,
Թե մայրիկիս աչքերն ես դեռ՝ կուզեմ վրաս միշտ նայես,
Թե ազգերը բալիկներ են՝ կուզեմ մոր պես փայփայես:
Թե լուսին եմ՝ արև ես դու՝ ես քո լույսով լույս կտամ,
Թե ցօղուն եմ խոստումների՝ դու ես ծաղիկն իմ խոստման,
Թե բարուր եմ՝ կյանքն է օրօցք, դու ես բալիկն իմ գրկած,
Թե բանակ եմ՝ դու ինձ ամրոց, դու ես վրանն իմ զարկած:
Թե ես թուր եմ՝ դու ինձ պատյան, թե երակ եմ՝ դու արյուն,-
Թե փեսա, եմ՝ դու ես միակ կույս հարսնացուս, իմ գարուն:
Թե քո փողն եմ տագնապահունչ՝ դու ես շունչս մշտահողմ,-
Թե սրինգ եմ՝ դու ես նվագն համասփյուռված ամեն կողմ ,
Ո´վ մանկածին խորին խորհուրդ, ո´վ մանկապահ, մանկահայր,
Ո´վ մանկաբարձ, մանկադայակ, մայրաստինք, մանկամայր:
Ո´վ մարդապաշտ խաղաղություն, էլ ո՞րն ասեմ քո մասին,
Մի երեսդ արեգակ է, մի երեսդ էլ դեռ լուսին:
Թե դու Մարսն ես՝ ինչպես լուսնին՝ քեզ նվաճել կտենչանք,
Դու իմ մի բուռ ժողովրդի Վանա ծովի անրջանք...

[Philosopher]

ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ ԱՄԵՆԵՑՈՒՆ
(ՀԱՏՎԱԾ)

Ամեն ազգի խաղաղություն , սուրբ ըղձանքով միշտ հղի,
Դու ես խորհուրդն իմաստության, դու ես արգանդն սուրբ հողի,
Ո՜վ մեծ Հիսուս, ա՜խ ի՞նչ անեմ, որ երբ որ գաս չխաչվես,
Վարդի փոխես փուշն էլ մեղաց, ոչ թե սևով կակաչվես,
Թե արևն եմ՝ քեզ եմ փնտրում՝ հողագունդն եմ՝ դեռ մթնում,
Թե կույր գառ եմ, մոր ստինք ես՝ մթնում էլ եմ քեզ գտնում...

Մինչ այժմ տեսականորեն գիտեի, որ Հիսուսը բավականին մեծ է, բայց որ Օնիկ Կարապետյանը կամ, որ նույնն է՝ Հովհաննես Շիրազը, կմտածի Տիգրան Կարապետյանին բնորոշող "մեծ" էպիտետը օգտագործել նրա անվան կողքին, չէի պատկերացնում։ Այդպես կարելի է երգել ու փառաբանել Տիգրան Կարապետյանին, հարգելի Օնիկ, իսկ Հիսուսին բնորոշող այլ էպիտետ էր պետք գտնել։

[Cassiopeia]

Կուզեմ ես միշտ խենթ լինեմ ու չար լինեմ մորս մոտ
Որ ինձ երբեք չսիրի, չտեսնեմ լացն աչքերի…:(

[vartabooyr]

ՀՐԱՇՔ
Հովհաննես Շիրազ

(1)
Երազիս մեջ դուռը զարկին
- Ո՞վ է ասի ներսից ես,
Դրսից ինչ որ պառաւ մի կին
Ասաց «Մատաղ լինեմ քեզ»...

Մի կտոր հաց ողորմացիր,
Աղքատ կին եմ, որբ, անտեր,
Ու ես իսկույն դուռը բացի՝
Հրաշք... մեռած մայրիկս էր:

Սարսափեցի, բայց գիրկն ընկա,
Մայրս ասաց, «ես եմ, ես,
Քեզ փորձելու համար եկա,
Հո չի՜ փոխել կյանքը քեզ:

Մուրացկանի տեսքով եկա,
Որ աշխարհն էլ իմանա՝
Տե՜ղն է խիղճդ, խիղճդ որդիս,
Թէ՞ մեռել է ինձ հետ նա...»

(2)
Երազիս մէջ հորս տեսա՝
Մորս նման հայտնւեց,
Խինդ ու վախով գիրկը հասա,
Շիրիմից ելավ ինձ գրկեց:

Հեկեկացինք դառն ու անուշ,
Հայրս նայեց իր չորս դին,
Արագածին նայեց քնքույշ,
Ասաց՝ կապրի իմ որդին...
Բայց երբ նայեց Արարատին՝
Ինձ խեթ նայեց հայրս ծեր,
- Էլ ինչո՞վ ես դու իմ որդին,
Երբ կիսատ է տունը մեր:
Վշտից նորից մեռավ հայրս,
Ասաց՝ «որդիս, թէ կուզես
Հողը թեթև լինի վրաս
Տունս կիսատ չթողնես...»

(3)
Պիտի ելնեմ Մեծ Մասիսի
Աստվածամերձ գագաթին,
Որ վրեժիս հրաբուխը
Թքեմ թուրքի ճակատին,
Որ տենչում է իր դարավոր
Ոխը նորից հորձանել,
Նորափետուր Երևանս
Նորից գաղտնի կործանել,
Սակայն ինչ էլ, ինչ էլ լինի,
Աստված ինքն էս չգթա,
Յոթնահողով Հայաստանի
Տունդ կիսատ չի մնա...

(4)
Իմ նորակերտ Երևան,
Լույսի շքերթ Երևան,
Անիս ավեր չթողնես
Իմ լույսի բերդ Երևան:
Ինձ էլ բերեք Մասսի ձյունից
Իմ հողերի արցունքով
Երբ կազատվի լուրն ինձ բերեք
Ոչ թմբուկով, ոչ շուքով,
Քանզի սիրտս շատ է մավշել
Արարատիս կարոտից,
Որ չմեռնեմ խնդությունից
Լուրն ինձ բերեք շշուկով:

Ավելացվել է 9 րոպե անց
ԷՐԵԲՈՒՆԻ
ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՇԻՐԱԶ

Իմ հուշերի մի աչքի մեջ Տրտադագետ չքնաղ Անին,
Էրեբունի բլրին կագնած ես նայում եմ Երևանին,
Մի աչքովս հետ եմ նայում, մի աչքովս նայում առաջ.
Կշռում եմ նորն ու հինը զույգ աչքերով, կշեռք դառած,
Վեր ու վար են անում սակայն երկու թաթերն իմ կշեռքի
Զույգն էլ քանի իրենց վրա հանճարն ունեն հայոց ձեռքի,
Օ՜ չեմ կարող ես մի աչքով նայել ընկած հին հրաշքին
Ում ավերակ մի տաճարն էլ հիացմունք է գոռոզ աչքին,
Նորի տված պատառ հացս, թեկուզ լինի կաթն էլ իմ մոր,
Նորից հինը մորս կեսն է, մյուս կեսը, ելնոզն է նոր...
Ընկած մորից երես դարձնեմ, լավ է երես դարձնեմ կեանքից,
Լավ է թաղվեմ քան թե մի կեզծ շշուկ լսվի իմ շրթունքից:

Ու նայում եմ Երևանին կագնած բլրին Էրեբունի
Հին Անիս է վերածնվում բարուրի մեջ Երևանի
Վեր խոյանում ժայռաբարուր հազարաձև գմբեթներով,
Մի նոր Հայոց հրաշք դառնում մայր Անիին նմանվելով
Հազար ու մի եկեզեցիք փոխվում են ճոխ պալատների
Սուրբ զանգերի ղողանջի տեղ, ժխորն է բյուր Հայ մուրճերի,
Ելնում է նորն հնի ձևից Մասիսաչափ ձվից անմեռ
Մեծ Տերյանից Թումանյանը, Թումանյանից նորերը դեռ
Ասես Մեսրոպ Մաշտոցն ինքն է մոնումենտվում նոր արձանով
Մի նոր Հայոց հրաշք դառնում մայր Անիին նմանվելով:

Ավելացվել է 17 րոպե անց
Ամենայն Սրտով
Հովհաննես Շիրազ

Ամենայն սրտով բողոքում եմ ես մարդու անարդար վճիռի համար
Անիծում եմ ես մարդուն նենգավոր, որ նա ընտրել է պղծված ճանապարհ.
Ատում եմ հոգով օրենքներ շատ-շատ, որ ծանրացել են մարդկանց ուսերին
Եվ ստիպում են կեղծել, քծնվել, գովել անարժան, տգետ բարքերին:

Ես բողոքում եմ, իրավունք ունեմ գանգատ գրելու ամբողջ աշխարհին,
Որ հայոց հողը ետ վերադարձվի և տրվի պանդուխտ, տառապող հային,
Ես ցանկանում եմ մեկ անգամ տեսնել քարտեզը հայոց անծայր երկրի,
Դրանից հետոյ եթե մեռնեմ էլ, իմ հոգին ուրախ և հավերժ կապրի:

Ինչո՞ւ է հայը պանդուխտի ցուպով, այսօր թափառում ամբողջ աշխարհում
Օտարի հողում կեղծված ու տանջված, հեռու հյուսիսում կամ անապատում,
Ին՞չ է նա կորցրել Սուդանում կիզիչ, կամ Հնդկաստանում հեռու հեռավոր,
Ինչո՞ւ է հայը բեկորներ դարձել, նա չունի հանգիստ, նա չունի անդորր:

Խեղճ պանդուխտ հային հող է հարկավոր, ոչ օտար երկրում, այլ իր սեփական,
Եւ երբ ունենա նա հողը նորից, դուրս կշպրտի ցուպն օտարության,
Անհուն հրճվանքով կշտապի հեռվից դէպի Ղարս, իգդիր, Վան կամ Արդահան,
Նորից կլսվի հորովելը հին, նորից կծխա ծուխը հայկական:

Օտարի ձեռքից հինգ հարյուր տարվա հողերը այսօր ետ են գրավում,
Օրէնք է, ու մենք էլ ասում, որ հողը տիրոջն է միայն պատկանում.
Բայց ինչի խոսել ուրիշի մասին և միշտ մոռանալ ցավը սեփական,
Ինչու վաստակել որ ուրիշն ուտի, մոռանալ քաղցը հարազատ մանկան:

Ոչ, բավական է , չպետք է լռել, երազել քիչ է, պետք է պայքարել,
Քառասուն տարին դեռ նոր է անցել, հայոց հողերը պետք է պահանջել,
Քարտեզի վրա դեռ շատ անուններ մինչև օրս էլ հինն են մնացել
Նոյնն են մնացել քաղաքներ, գյուղեր, շեներ ու գետեր և հին ամրոցներ:

Սահմանին թիկնած Արարատն է սեգ, իրեն լանջերով, զմրուխտ կուսական,
Արարատն է սիմբոլը հայոց, միշտ թսվչանքով լի, քաղցր մայրական,
Իսկ այն կողմ հեռվում, Բինգեոլն է լքված, սգվորի նման, սև ամպերի մեջ,
Վանա և Նազիկ լճերն են նիրհում, Ախթամարն է մեր արտասվում անվերջ:

Այս բոլորը դուք տեսնում էք հայեր և այն թսղել էք բախտի պատմության,
Լոկ ցանկանալով հարցեր չեն լուծվում, այս է մեզ ասում կյանքը այժմյան,
Պետք է պայքարել, պետք է պայքարել և պետք է սոսկալ մահից սեփական,
Մահվան գնով էլ պարտավոր ենք մենք միացյալ տեսնել հողը հայկական:


ԲԱՑ ՆԱՄԱԿ ՀՈՎՀԱՆՆԵՍ ՇԻՐԱԶԻՆ
Սեգալ (Սեդա Գալանդարյանը Նիկոլ Գալանդարյանի աղջիկն է)
Հունվար, 1963

Ջան իմ Շիրազ,
Իմ սրտագին խոսքերով այս,
Ինչպես հայտնե՞մ սրտիս ցավը,
Երբ կարդացի
Մեր հողերի, մեր վանքերի,
Մեզնից խլված
Պապենական մեր վանքերի
Մասին գրված
Քո խոսքերը...

Դու երբ աչքդ բարձրացնում ես,
Մեր սրբազան լեռն ես տեսնում,
Դու երբ սիրտդ մղկտում է,
Մեր հարազատ երգն ես լսում,
Դու երբ հոգիդ կարոտում է,
Աղջիկների սեւ աչքերում
Մաքուր հայի ցոլքն ես տեսնում:

Ջան իմ Շիրազ
Ի՞նչ կասես դու քո քույրերին,
Եղբայրներին արյունակից,
Որոնք ընկած սարդի ոստայն,
Կաթիլ, կաթիլ, արյունաքամ,
Բաց աչքերով,
Ահաբեկված,
Ականատես,
Ապրում են լուռ
Նոր սերունդի մահը դանդաղ:

Թե հող չունես
Որտե՞ղ տնկես ծիլդ դալար,
Թե տեղ չունես
Որտե՞ղ պահես գանձդ հազար:
Ասում ես թե,
- Բավական է երազելը, պէտք
է կռվել ու պայքարել -
Դու էլ ասա,
Ի՞նչպես անենք,
Հեռու ափից մեր ձեռքերը ո՞ոմ երկարենք
Մենք ենք այս կողմ կարոտ
քաշում,
Մենք ենք այս կողմ մեր
տաղանդով
Ուրիշներին հարկ վճարում,
Օտարի տան շէմեր մաշում:

Ես հայուհի պարզ մի մայր եմ,
Իմ պարտքն էր
Տալ զավակ ազգիս:
Կատարել եմ ես պրտքը իմ:
Հիմա կանգնել,
Զավակներով,
Զառիվայրի բաց շրթունքին
Սարսափահար,
Նայում եմ ցած
Խոր անդնդին:

Դու էլ կանգնած պապենական
Մեր հին հողին,
Դեմքդ տված Արարատյան
մաքուր հովին,
Ասում ես թե
- Լեզվաժխոր սփյուռքում,
հայեր քիչ էլ հայ կացեք -
Հետո գոչում,
- Հայուհին իր հայ որդոցն
Հայ դպրոց չի ուղարկում,
Ինչ ես գրում, ջան իմ Շիրազ,
Էդ խոսքերով մեր սրտերի
Վերքն է մխում:

Թերթիր մեկ-մեկ
Հայ պատմության էջերը մեր,
Տես թե ինչպես,
«Հայուհին էր որ պայքարեց
Ատամներով, եղունգներով,
Անապատում,
Կամ լպրծուն քաղաքներում,
Ու դեռեւս պայքարում է
Որ հայ մնա, Իր զավակը...

Դուք փակել էք դռները պինդ
Ու հարազատ զավակներին
Դուրսն էք թողել...
Նորաբողբոջ ծիլերը մեր,
Եւրոպայի բաց երախում
Ոչնչանում,
Օտար հմայք ու հոսանքով
Տարուբերվում, օտարանում...
Դու ես կանգնել պապենական
-Մեր պինդ հողին, երանի քե՜զ,
Դէմքդ տվել Արարատյան մաքուր հովին,
Երանի քե՜զ.
Դո՛ւ, հավաքիր
Աշխարհով մեկ ցաք ու ցրիվ
Մեր սերնդին.
Ոգեկոչի՛ր,
Ու շեփորիր,
Մի տատանվիր,
Մրմուռ սրտով քեզ ձայնակցող
Շատ կունենաս:

Մենք այս ափում հայրենիքի
Խորթ զավակ ենք,
Բայց տեսնում եմ,
Հավատում եմ,
Մենք երկուսս էլ մղկտում ենք
Նույն վերքերով,
Մենք երկուսս էլ արտասվում ենք
Նույն ցավերով:

Կանչիր ախպեր
Կանչիր գանք տուն,
Ինչքան մնանք օտար դռներ,
Ինչքան մաշենք օտար շեմեր:

Ջան իմ Շիրազ
Դու Չարենցի հալալ ախպեր:

Գահավիժվող սփյուռքում,
Մահացողի բնազդով,
Գերմարդկային հավատքով,
Կառչել ենք մեր ավանդության,
Պատմության մեջ չտեսնված
«հրաշք ցեղ»-ի
Մեր պատմության:
Անում ենք մենք անկարելին:
Լեզվաժխոր սփյուռքում,
Դպրոցների խառնարանում,
Պահում ենք մեր «հայ լեզուն»:
Սպասում ենք,
Հավատում ենք
Վերջնական մեր տո՛ւն գալուն:

Երբ որ հետ գանք,
Կանտառանան բազուկները,
Երբ որ տուն գանք,
Կթարմանան կաղնիները:

Ու սրբատաշ քարե՛րը մեր,
Զարդաքանդակ խաչե՛րը մեր,
Օտարների ոտքի կոխան վանքերը մեր,
Հայրենիքի ամայացած մյուս կեսը մեր,
Մե՛րն է կրկին:

Հողը տիրոջն է պատկանում,
Օրենք է այդ,
Ջան իմ Շիրազ, նո՞ր ես գրում,
Մենք այդ վաղուց ենք իմանում,
Մենք այդ վազուց ենք դավանում:

Դու բողոքիր, մի վախեցիր,
Դու շեփորիր, մի տատանվիր,
Տես թե ինչպես, դու կունենաս
Մեջքիդ կանգնած,
Հայրենիքում ապրող հայի հետ միասին,
Ազատատենչ Արմենների մի հոծ բանակ:

Հետո՞:
Հետո, եթե հավատում ես
Հայի Աստծուն,

Հետո, եթե անծանոթ չես
հայի ոգուն,
Կանգնի՛ր,
Դիտի՛ր,
Մի անգամ էլ,
Մեր փառավոր պատմության մեջ
Տասնապատիկ անգամ տեսած
Նոր հարություն:

[vartabooyr]

Պատգամ Արտասահմանի Հայության
Հովհաննես Շիրազ

Հայոց հույս ու բաղցանքով շուրջս գարուն է կրկին,
Ու ես մի լույս աղաւնու փայփայում եմ իմ կրծքին,--
--Իմ կարօտի թեւաւոր, առ բյուրածալ սիրտս տար՝
Որտեղ մի հայ կը գտնես՝ տուր իմ սրտից մի պատառ,
Որպես նամակն իմաստուն հայոց երկրի նորակերտ:
Հասիր պանդուխտ հայերին, հույսն օջախիր երդե-երդ,
Ասա ձեզ ենք կարօտում եւ հողերին դեռ գերի,--
Բալասանն ենք որոնում հայոց վերջին վերքերի:
Քանզի ազգի կես կաղնին՝ ուռենու պես կռանում՝
Օտար անտառ դեռ մտած՝ մայր լեզուն է մոռանում,
Իր հայ որդոցն հայուհին հայոց դպրոց չե տալիս
Եւ Մաշտոցն է հայ վշտից այստեղ շիրմում շուռ գալիս,
Ծունկի չոքում շիրմում էլ, աղօթում է, իմացիր,
Որ սփյուռքը կուլ չերթա, աղգ իմ քիչ էլ դիմացիր.
Քիչ էլ տոկա, ա՜խ, քիչ էլ, -- մինչեւ չքւի չարն անբան՝
Մինչեւ բացւի սրտիս պես, դեպի Մասիս մեր ճամբան.
Հասի՛ր, ասա՛ հայերին՝ կուլ չգնա վայերին, --
Անմահության նման տուր հայոց լեզուն հայերին.
Ամերիկա սլացիր, հասիր այնտեղ իմ ճիչով,
Ուր հայ լեզուն է խեղդում Նիագարան իր գոչով...
Հասի՛ր, ասա, ո՛վ հայեր, Մայր Արաքսը դեռ լացով
Ձեր գալուն է սպասում , որ ինքն էլ գա, դառնա ծով,
Իր Մասիսն էլ տուն բերե, բերե ծովն էլ իր Վանա՝
Սրբե արցունքն աչքերի ծովացումով Սեւանա:
Իմ արծւաթեւ աղաւնի, թեւաւորիր իմ մուսան՝
Ա՛ռ իմ սիրտը կտուցիդ՝ տար հայ վերքին բալասան,
Թռի՛ր երկիրն իմ հայոց, հասիր մինչեւ Վանա ծով,
Ասա՝ Սեւան քույրիկդ քեզ է կանչում մօր լացով,
Քո կարօտից մի աչքը ցամաքել է, չորացել...
Այն որ ճամբա էր նաւի՝ ոտքի ճամբա է դարձել...
Սեւանն այստեղ է լալիս, այնտեղ՝ ծովակն իր Վանա,
Թե ե±րբ պիտի իր քույրը իր քրոջը միանա...

Հասի՛ր, իմ սուրբ սուրհանդակ,
Հայ կա համայն լուղնի տակ, --
Հասի՛ր, ասա՝ ո՛վ հայեր, այցիս խորհուրդն հասկացեք,
Լեզւաժխոր սփյուռքում, հայեր քիչ էլ հայ կացեք,
Հայոց ազգի սուրբ անունն արեւ պահեք լուսնի տակ, --
Երիտասարդ հայություն, դու ես հույսը մեր միակ:
Չհարսանաք օտարին, տուն չբերեք օտար կին...
Ձեր կյանքը՝ վար, վեր պահեք հայոց լեզուն մեր անգին...
Օրորեցեք օրոցքներն հայոց լեզւով մեր անշեջ,
Մեծասքանչ մեր լեզւով, որ անզույգ է աստղաց մեջ:
Մեզ Աստված է հայ ծնել, թե չլինենք մենք ցրված,
Հայոց ազգի ճակատին անմահություն է գրված, --
Քիչ ենք, իրավ բայց հայ ենք, ջուր չխառնենք մեր կաթին...
Որ չմթնի մեր աստղը Արագածի գագաթին...
Չհարսանաք դուք այլոց, լաւ իմացեք, որ բարի
Հայրենիքի փուշն՝ անուշ, դառն է վարդն էլ օտարի,
Երիտասարդ հայություն այս մեկը լավ իմանաս,
Թե կին բերես օտարին, կնոջ կինը կը դառնաս.
Կաթ չի դառնա հայ լեզուն, օտար կնոջ ստինքին,
Օտար ստինքն օձ է կույր, Հայոց մանկանց շրթունքին:
...Երիտասարդ հայություն, դու կը կորչես հաւիտյան՝
Թե մոռանաս հայ լեզուն, թե չմտնես Հայաստան...
Թե օտարի հողը հերկես, օտարի կույսը գրկես,
Թե քո հրաշք ձեռքերից Վանա հողը դեռ զրկես,
Թե միշտ օտար երգ երգես, թե հայ լեզուն չփրկես՝
Ազգիդ սրտին կը զարկես, ա՜խ, թե զարկես մահս՝ քեզ...
Անտառվեցեք բազուկներ, Արարատի կուրծքն ի վեր,
Մինչեւ բացւեն Մասիսի ճամբաները կենսաբեր,
Մինչեւ երկու քույրերը՝ Սեւանա ծով - Վանա ծով,
Մեզնով իրար գիրկ ընկնեն երջանկության մեր լացով. --

Հուլիս 1962
Երեւան

Ավելացվել է 8 րոպե անց
ԽԱՂԱՂՈՒԹՅՈՒՆ ԱՄԵՆԵՑՈՒՆ
(Հատված) #2

Հովհաննես Շիրազ

Հողագրւնդը օրորոց է մի հսկայ
Մեջը մանուկ անթիվ յոյսերն են ոսկյա:
Ո՜վ Հիսուսված խաղաղություն, դու դեռ չարոց խաղալիք,
Ա՜խ ինչ անե բանաստեղծդ որ չտեսնես սև գալիք:
Իմ քնարը ազգակոչն է միշտ իմ ազգի սրբազան,
Այժմ պիտի ողջ ազգերի վշտից խոսի իմ մուսան:
Ասես նրանց բալիկներն են օրորոցում իմ հույսի,
Իսկ ես ասես, մայրն եմ նրանց տագնապումով հայկոսի,
Սարսափսւմ եմ սև գալիքից, թեպետ կես հույս կշողամ,
Բայց դեռ քանի ամպերն են լեռ, ես քեզ համար կդողամ,
Թէ ճամփա տան նյուտրոնին՝ կյանքիդ ճամփեն կգոցվի ,
Մարսի վրա թե մարդ էլ կա Մարսն էլ մահով կգոցվի,
Թող բարուրի մեջ էլ մեռնի նյուտրոնը դիվահար,
Որ բարուրվի հողագունդը օրոցքներով անհամար:
Խաղաղություն ողջ մարդկության, դու վեր՝ բոլոր կողմերից,
Թող քեզ աստված ինքը փրկե բոլոր ծածուկ հողմերից...
Ով աշխարհի միակ ըզձանք, որ նման ես կարոտի,
Որ կանգնել ես՝ արագիլի նման հազիվ մի ոտի:
Իրավ կարծես մի ոտք ունես կանգնած մոլոր ու վրդով, --
Ու կդողամ կեանքիդ համար հազար ու մի մոր սրտով:
Կարծես այա է՝ պիտե խլեն միակ որդուս իմ գրկից,
Ինչպես հովազն է գողանում, կամ բորենին օրոցքից...
Միայն ես չեմ… աշխարհով մէկ տագնապում է ամէն մարդ,
Թե եղնիկ ես՝ որսկանը շատ, թե գառնուկ ես գայլն է շատ,
Թե կամուրջ ես կիսակառույց՝ քանդել կուզեն կես ճամփիդ,
Թե հղի ես հրաշքներով՝ մահ են տենչում երկունքիդ:
Թե ցորենի արտերն ես մեր՝ քեզ վառել են դեռ տենչում,
Թե առյուծ ես հանգիստ պառկած՝ վրադ վագր է մռնչում...
Թե դու ծովն ես իմ Սեւանա՝ ցամաքելդ կուզեն դեռ,
Կուզեն արփի քեզ չբերե ակն Արփայի բյուրալեռ,
Թե մայրիկիս աչքերն ես դու, թե շուրթերն ես քույիկիս,
Թե հույսի կուռք հայրենիքն ես՝ վշտասփյուռ հայության
Հայ արյունով կորցնել կուզեն Մասիս տանող քո ճամփան...
Թե բալիկիս թաթիկներն ես՝ կուզեն կտրել գլխիս հետ,
Թե վիրավոր դյուցազն ես՝ թաղել կուզեն քեզ անհետ:
Թե դեռ մանուկ գալիքներիդ օրորոցն ես դու հսկա՝
Երազում են ծովը սուզել օրոցքի հետ քո ոսկեյա,
Թե աստծո տաճարն ես դեռ՝ պղծել կուզե սատանան՝
Խրճիթներից մինչև պալատ՝ փշրել սյուներն ամեն տան:
Ո՜վ Հիսուսված խաղաղություն, ո՜վ դու խղճի տքնաբու,
Էլ ինչ անեմ, ով իմաստուն որ չխաչվես նորից դու:
Թե դու նավ ես՝ ողջ ծովերում առագաստվեմ քո նավին,
Թե դու գաղտնի մի ցավ ունես՝, եկ՝ լոխմանվեմ քո ցավին:
Թե դու սերմ ես հող կբերեմ քեզ ծովից էլ մեր Վանա,
Որ իշխանիս քույր տառեխով լցվի ծովն էլ Սեւանա:
Թե դեռ հղի հարսնանց մեջ ես՝ քեզ բյուր օրոցք կշինեմ,
Յոթնաբալիկ իմ երգով էլ ես քո ցավը կտանեմ:
Ո´վ օձընդեմ իմ արագիլ, օձը դարն է այս…. գոթի,
Ո՞վ է կտրել քո մի ոտը, որ կանգնել ես մի ոտի...

[vartabooyr]

"Բիբլիական»
Հովհաննես Շիրազ


Ցավը տվեց սարերին՝
Սարերը չտարան...
Ցավը տվեց մարդուն՝
Մարդը տարավ:
(Մորս խոսքերից)[/B]

Երբ անհայտ ոգին՝ աշխարհն արարող,
Որ աստված կոչվեց դարեր ու դարեր,
Ստեղծեց երկինք, արև, ծով ու հող,
Ստեղծեց համայն տիեզերքը մեր
Եվ աշխարհ բերեց բիրտ հողից մարդուն,
Բաժանեց բոլոր իր բարիքն անհուն:-
Լույսի հրճվանքը տվեց երկնքին,
Կապույտ ծիծաղը ծովին ծավալեց:
Ճերմակ ժպիտը սփռեց ձյուներին,
Վեհության խինդը լեռներին տվեց:
Դաշտերին՝ կանաչ ժպիտը գարնան,
Դայլայլը տվեց հավք ու հովերին:
Հողին բերկրանքը տվեց մայրության,
Սիրո խայտանքը տվեց ամենքին,
Ու բոլոր վարդերն իր ուրախության
Շաղ տվեց այսպես նորաստեղծ երկրին:
Բայց վշտի ծովը իրեն մոտ թողեց՝
Ու չէր իմանում ո՞ւմ բաժին հաներ,
Ո՞վ ուներ մի սիրտ՝ այնքան լայն ումեծ,
Որ վշտի ծովը անխռով տաներ:
Ու խորհեց խորին արարողը մեծ
Եվ անտեսորեն երկրում թափառեց.
Տեսավ ցնծում է սիրտը հավքերի,
Խենթ համբուրում են գազաններն իրար,
ՈՒ նրանց տվեց խայթը ցավերի՝
Ցրելով նրանց խինդը խելագար:
Եվ իսկույն աշնան տերևների պես
Ցավից սգացին հավք ու ծաղիկներ
Եվ կակաչների սիրտը սևացավ,-
Այն օրից իրենց լեզուն կորցրին
Ու դեռ նետում են կաղկանձով անբառ
ազաններն իրենց անեծքը լուսնին:
Եվ գթաց նրանց արարողն, ասես,
Նայելով երկրի խրոխտ լեռներին,--
Լեռները, ասաց, հզոր են ու վես,
Գոռոզ է նրանց կեցվածքն իմ աչքին,-
Թող քիչ խոնարհվեն ու խորհեն ինձ պես:
Ասաց ու վիշտը տվեց լեռներին:
Եվ հառաչեցին լեռները ցավից,
Անեծք ժայթքեցին հրաբուխներով,
Ցավից լանջերին խոցեր բացվեցին՝
Դարձան անդունդներ ու խորանալով
Այն սեգ լեռների տանջանքը լացին:
Եվ արցունքները գետերի փոխված՝
Իբրև լեռների լեզուն փրփրած՝
Խոցված լեռների անեծքն են լալիս,
Իսկ գագաթներին ձյունն հավերժացած
Սառած արցունքն է, որ ցած չի գալիս:
Թաց լեռներին արարողն ու մեծ
Ցավն առավ՝ անհոգ դաշտերին տվեց,
Վերքեր բացվեցին դաշտերի կրծքին,
Եվ հառաչեցին դաշտերը դարեր…
Ու դեռ մնում են նրանց վերքերից
Անապատները, որպես սպիներ:
թաց դաշտերին արարողը մեծ՝
Մռայլ նայելով ծովի ծիծաղին,
Առավ վշտի շանթն ու ծովը նետեց,
Ու ծովն անդնդից ելավ կատաղի,
Մինչև աստղերը ծառս եղավ ցավից,
Այնպես ծառս եղավ, որ կոհակների
Մատները կարծես աստղերն հանեցին՝
Որպես երկնքի աչքերը անգութ,
Որ նույնպես լացին…
Այնպես ծառս եղավ, որ հատակներից
Քարացած արցունք՝ ավազն երևաց,
Դարեր մոլեգնեց ու հետքը ցավի
Ալիքների մառ կնճիռը մնաց՝
Եղծելով չքնաղ երեսը ծովի:
Ծովին էլ գթաց արարողը լուռ,
Ցավն առավ ծովից՝ երկնքին տվեց:
Ամպերով գոռաց երկինքը զարհուր,
Ցավից անձրևը կարկուտի փոխվեց,
Անեծք կայծակեց ու լացեց անհույս,
Ու մնաց լուսինն աչքում երկնքի,
Որպես մի շիթը սառած արցունքի:
Իսկ հավերժական ցավից հալածված
Աստղերն այն օրից ասուպներ դարձած
Թռան ու մեռան իրար գրկի մեջ,
Եվ դարեր ցավը երկնքում մնաց՝
Ցրեց աստղերի դաշնությունը պերճ:
Ու ցավն առնելով արարողն էլի,
Խորհում էր՝ ո՞ւմ տար, որ գեթ մի գիշեր
Անխռով տաներ պարգևն ահալի,
Որ, ավա՜ղ, ինքն էլ չէր կարող տանել:
Սոսկաց, թե ցավը կմնա իրեն…
Ո՞ւմ տար այս անգամ՝ խորհում էր, նայում,
Երբ տեսավ մոտիկ հովտում՝ տարորեն
Ժպտում էր մարդը՝ վագրի ճանկերում,-
Մարդ, որ դեռ վագր էր վայրի քարայրում…
Տեսավ, խաղաղվեց խռովյալ ոգին,
Եվ ասաց՝ լոկ սա´ կարող է տանել,
Ու մարդուն տվեց վիշտը երկրային
Եվ ինքը թեթև սլացավ եթեր…
Եվ ծնվեց մարդու դեռ վայրի սրտին
Ցավի զգացումն ու ահը մահվան,
Եվ մարդն այսուհետ խեթ նայեց վագրին՝
Սրելով աչքը ժանիքի նման:-
Այդ ցավն Էր մարդու աչքերը բացեց,
Եվ մերկ ուղեղը զգեցած ահով՝
Զգաց, որ մահն Է վիշտն ամենամեծ
Եվ կռվի ելավ մահվան դեմ մահով,-
երեզմանի դեմ դնելով մանկան
Ոսկի օրոցքը՝ իր հույսն օրորեց,
Իր մահը դարձրեց գոյի հոլովում՝
Ու սերնդաշար ապրեց վերստին՝
Տանելով դժնի վիշտ մոր մահվան,
Դիմացավ որդոց անհետ կորստին,
Տարավ դառնանուշ տանջանքը սիրո,
Տոկաց բնության խոլ աղետներին,
Ու լցված կյանքի ծարավուտ սիրով՝
Դիմացավ այրող վերքերի ցավին:
Բայց իր թույնի հետ վիշտն Էլ մեղր ունի՝
Եվ առագաստը բացեց մտածման
Վիշտը՝ մեծ դայակն իր մանուկ մտքի,
Վիշտը, որ դարձավ հույսի օթևան…
Ու երբ նորախոհ մարդը մի վայրկյան
Առաջին վշտերն հույսի մեջ խեղդեց,
Ոգին հիացքով հայտնվեց անձայն՝
Գոյության կռվի ցավերն էլ տվեց:
Բայց մարդը կրա´կ կոփեց ժայռերից,
Լույսի ծնունդով ցավերը մեռցրեց,
Ու կենաց պտուղն հանապազօրյա
Իր տառապանքի անտառում գտավ,-
Ու ոգորանքով հաղթեց այն վշտին,
Որից խոլական մամոնտը կորավ…
Եվ դարեր ծխաց սիրտը մարդկային,
Լցրեց տիեզերքն իր վշտի ծխով,
Բայց չկորցրեց իր հույսն աստղային
Եվ իմաստութամբ իր նորաբողբոջ
Դարեր գուպարեց իր նմանի դեմ,
Որ լուծ Էր դարձել իր բյուր ուսերին -
Մարդը մարդուն գայլ որկորով դժխեմ…
Բայց անագորույն ոգին նորից նոր
Մարդու մեջ քամեց գետերով պղտոր
Իր տիեզերքի ցավերը բոլոր,
Եվ հրամայեց ապա մայր հողին,
Որ մարդու առջև բարիք չփռե,
Եվ անապատի փոխվեց տխրագին
Մարդու աչքի դեմ՝ դաշտը զմրուխտե,
Այնպես տոչորվեց և հողն աշխարհքի,
Որ անապատում օձն Էլ իր ձագի
Աչքի արցունքը ծարավից խմեց…
Այնպես, որ ծովն Էլ շոգից կարկամեց:
Բայց ինչքան շատ Է մարդն իմաստնանում՝
Իր ցավերն այնքան հեշտ Է դարմանում:
Ու մարդը խորհեց և մառ դաշաերից
Փախած գետերը ձորերից հանեց
Եվ անապատված դաշտերում սփռեց՝
Եվ գինի քամեց դաժան դաշտերից,
Եվ մեղրագետեր քրտնքով քամեց:
Եվ դժնետեսիլ հոգսերով ելավ,
Պեղեց ծովերը, լեռները պեղեց,
Աստծո թաքցրած գանձերը գտավ
Ու մտքի ձեռքը աստ ղերին մեկնեց՝
Եվ լուսնի վրա մահեր նշմարեց…
Եվ կյանք նշմարեց աստղերի վրա,
Եվ մահվան ահից իմաստնանալով՝
տավ հյուլեի հոլովումն անմահ,
Շարժմունքն անընդմեջ ու դարեր խորհեց,
Զգաց, որ երկու անգամ չի կարող
Անցնել նույն ջրով նույն գետի՝ անցնող:
Զգաց, որ մահը և´ կա, և´ չկա,
Որ նյութն, ինքնագոհ, շարժվում ինքնիրեն,
Մեռնում և հրա՜շք՝ ծնվում է նորեն:
Որ ոչ թե աստված ստեղծեց մարդուն,
Այլ մարդն իր ահից ստեղծեց աստծուն,
Դարերի մթնում իր խարխափանքի
Նյութին անգիտակ՝ նա երկնեց ոգի.
Եվ կույր խնկարկեց պատրանքն իր ունայն,-
Մարդը, որ ծնվեց ծովափնյա տիղմից
Ու դարձավ միակ խոհը բնության,-
Կռահեց, որ հողն է աճյունն արևի
Եվ եղել է, կա, անստեղծելի
Ու անեղծելի, ու դարեր խորհեց,
Եվ իմաստությամբ իր լուսաբողբոջ՝
Իր արցունքի պես սրբելով ընկճեց
Իր ցավերի հետ ցավերն ընկերոջ:
Եվ կործանելով իր մեջ գազանին՝
Նա իր մեջ զգաց երազներ վսեմ,
Լույսը դարձնելով իր սպեղանին՝
Անցավ ցավերի ճամփեքը դժխեմ,-
Նույն ծաղկից թե´ թույն, թե´ մեղր քամեց
Եվ աստծուց հզոր՝ ինքն էլ արարեց
Չեղած հրաշքներ աշխարհի վրա,-
Իր արարչության խնդությամբ խեղդեց
Մարդը բյուր դարեր բյուր ցավերն իրա:-
Մարեց կրակով իր ստեղծագործ՝
Ցավերի ծովը իր մի բուռ սրտում՝
Եվ տիեզերքում լոկ մարդը անեղծ
Վշտին հաղթելով՝ դարձավ իմաստուն:-
Այդ աշխատանքն էր, որ ինչպես դարբին
Կռեց ու կոփեց հոգսերի սալին
Բիրտ անբանից մարդ ու մարդուց աստված՝
ազանի ճանկից մինչ աստղերն հասած…
Եվ վերջին անգամ ոգին հայտնվեց՝
- Դու, ասաց մարդուն, վշտին հաղթեցիր,
Ժառանգիր ահա տիեզերքն իմ մեծ,
Քո մտքի թագով իր արքան դարձիր:
Վշտին հաղթողը իշխանն է խինդի,
Իշխիր գաղտնալից տիեզերքն համայն,
Ինքդ ստեղծիր հողը դրախտի
Եվ սնիր, որ հար վայելես նրան,
Որ վշտիդ գետերն էլ չծովանան:
Իշխիր ծովերի մռայլ հատակում,
Իշխիր ինքդ քեզ ու վագրին իշխիր,
Իշխիր դու երկրում, իշխիր երկնքում,
Մրջյունից մինչև աստղերին իշխիր:
Եվ ինչ որ քո դեմ գաղտնիք թողեցի՝
Պեղիր տիեզերքն՝ հայտնություն դարձրու,
Դու հրաշքներիս հրաշքն իմաստուն,
Թող վիշտն ու խինդդ անբաժան լինեն՝
Ինչպես կակաչի կարմիրն ու սևը,-
Եվ թող հավիտյան ախոյան՝ բախվեն
Վիշտն ու խինդը քո՝ քո մահն ու սերը…
Եվ թող հույսերս քեզ ապավինեն,
Եվ թե արտասվես՝ թող քո արցունքից
ոհար խաղողի ողկույզներ ծնվեն,
Թող նոր հրաշքներ ծնվեն քո ձեռքից…
Եվ իմաստնացած կգնաս այդպես,
Դարերի անտես սանդուղքով կելնես
Դեպի կատարը կատարելության,
Որ միջօրեի արևի նման
Փարատես ստվերն ոգուդ չարության,
Եվ ա ղավնանաս քո նմանի դեմ,-
Որ քո նմանի վիշտն էլ ճաշակես
Ու նոր լինես մարդ ու ծաղկես որպես
Ազնիվ խտացվածքն ահեղ բնության՝
Հասնելով ոգու ներդաշնակության:
Իսկ ծաղիկներից՝ շունչն անմահության,
Որպես նոր գինի, իցիվ դու գտնես,
Ըմպես, որ չիջնեսնես ձորը ծերության,
Որ կյանքով լցվես ու նորից ելնես
Կանաչ սարերը քո պարմանության,
Որ տիեզերքում լոկ ինքդ լինես
Հավերժ տիրակալն հավերժ բնության…:
Եվ լռեց հավետ ու մարդու սրտի
Հովիտներն իջավ, ընկնող աստղի պես,
Մարդուն թողնելով սանդուղքն աստղերի,
Որ մարդն հասկացավ անբարբառ լեզուն
Մեծ իմաստության ու տիեզերքի:
Ու ողջ բնությունն ապշեց մարդու դեմ,
Ծովերն աչք դարձան մարդու դեմ ապշած
Եվ դարեր ահա մնացել են բաց:
Երկնակամարն Էլ հոնքն Է՝ վեր քաշված՝
Հավիտյան ապշած մայր տիեզերքի
Արեգակնաբիբ կապուտակ աչքի…
Բայց իմաստնացած մի պարմանի պես՝
Մարդն Էլ իրենով հիացավ կարծես,
Ու մեծ տենչանքի ու կրքի ճամփով
Ելավ փնտրելու իր ստեղծողին,
Տիեզերախույզ մտքով թափառեց,
Հյուլեից հարցրեց, հասավ աստղերին,
Հազար մի չեղած հրաշքներ երկնեց
Ու ձգտեց հասնել իր ստեղծողին,-
Չափվել նրա հետ,
Պեղելով նրա առեղծվածը մեծ…
Կասկածեց, հուսաց ու դարեր փնտրեց,
Ու աչքն աստղերից ուղղեց արևին՝
Դեպի լուսեղեն հրաշքը ձգտեց՝
(Իր վայրի քարայրն հավիտյան թողած
Այն վաղնջական խավարի հովտում
Անբան գազանին՝ լեզուն կորցրած)…
Իսկ բարձունքներում լույսերով լցվեց
Դեռ վշտի սափոր սիրտը մարդկային
Արևի ճամփին, ուր դարեր փնտրեց,
Ու երբ չգտավ՝
Այն բիբլիական
Հարդա գողն արած իր մտքի ճամփան,-
Ու երբ չգտավ՝ ելավ նորախոհ,
Էլ չապավինեց նա ոչ մի աստծո
Ու ոչ մի ոգու, որ իբր ահի
Տեսիլն էր անգո´ այս տիեզերքում.-

Այնինչ՝ նիրհում Է աստված իր հոգում...

(ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ)

[vartabooyr]

«ԲԻԲԼԻԱԿԱՆ»Ի ՎԵՐՋԱԲԱՆԸ

1
Ոչ թե աղջկա բախտն ես գուշակում,
Որպես մի գնչու՝ ցնորք ափիդ մեջ,
Դու գիտես, թե ծովն ինչ Է մտորում՝
Ծովն իր կաթիլի՝ իր պատկերի մեջ:

2
Դու, որ դուրս ելար ցավերի ծովից,
Կանչես՝ վար կիչնե գարունն արևից,
Եվ թե գետերի վրա որոտաս,
Գետերն հինավուրց հունը կփոխեն,
Բավ Է ճակատիդ ադամանդը տաս՝
Անապատները մեղր կբխեն:
Կանչես՝ ժայռերի կրծքերից հանկարծ
Անտառներ կելնեն՝ գարուններ գրկած:
Մինչև կոկոններն աչքերը բանան՝
Կանչես՝ ծովերը պիտի միանան:
Լեռներին մինչև դայակ չդառնաս՝
Հղի լեռները չեն ծնի գանձեր,
Քանի պատվաստն է ձեռքդ բնության՝
Կջահելանան անտառները ծեր:
Քեզ դարեր սաստած կայծակները քեն՝
Մի փունջ երկաթի մեջ կբանտարկես:
Կկտրի, կանցնի օվկիաններն անվերջ
Քո շշուկն ահա՝ մի վայրկյանի մեջ:
Եվ ցած բերելով թևավորներին՝
Դու երկնքումն էլ բացիր քո ճամփան,
Հրամայեցիր՝ քեզ առավ թևին՝
Երկինք սլացավ բրոնզն անկենդան:
Այն չես՝ ում սիրտը աչք էր վագրենի,
Սիրտդ՝ չար ծովեր ծածկող գթություն:
Քնքշանքդ բացեց լեզուն գազանի,
Եվ հավքերն ահա երգերդ են կրկնում:
Եվ միակ խինդդ է՝ ոչ թե նմանիդ՝
Այլ խոլ հողմերին գրաստդ կանես,
Եվ օրոր կասես քեղ ծնած հողիդ,
Դու հող, բայց հողից դրախտ կծնես:
Ձեռքդ կնիքն է կախարդանքներիդ
Եվ մարդուց բացի՝ ամեն գոյ՝ գերիդ,
Դու երկրե-երկիր պճնողն աստղերի,
Դու դեռ խորտակողն անարգ թագերի:
Խոսքդ - բնության ճակատագիրը,
ործդ - երազիդ գալոց երկիրը,-
Դու մարդը՝ խորհող հյուլեն բնության,
հյուլեն՝ տիրակալն անսահմանության,
Տիեզերանյութ շաղախից մի բուռ՝
Բայց մի տիեզերք՝ քանզի բյուրաղբյուր
էակների մեջ քո հին զուգընկեր՝
Լույս ծնելն հողից քեզ է վիճակվել,
Եվ կգա դարը՝ կհրամայես՝
իշերն արևն էլ կզարթնի քնից
Եվ քեզ կնայե նա էլ ապշադեմ,
Եվ կշշնջա՝ «Այս դու ես, որդի՜ս,
Ո´ վ մարդ, բայց հազիվ քեզ ճանաչեցի,
Այնքան լուսավոր թվացիր աչքիս
Թվաց թե աչքս ես իմ դեմ բացի…
Բայց Ի՞նչ ես փնտրում անգամ գիշերով,
Երբ բաց աչքերով աստղերն են քնել,
Ինչո՞ւ ես մինչև աստղերը հանել
Մտքիդ գլուխը, ի՞նչ վիշտ կա նորից,
Երբ մի բուռ հողից վայրի բնության
Դու քեզ հասցրիր կատարելության,-
Ինչո՞ւ չես ննջում»:
- Չեմ ննջի երբեք,
Քանի գաղտնալից տիեզերքն այս սեգ՝
Չի բացել իմ դեմ ծալքերն իր բոլոր,
Քանի դեռ մութն է ու խորհրդավոր.
Քանի դեռ անդուռ առեղծված մնան
ոյության գաղտնիքն ու քենը մահվան.
Չե´մ ննջի երբեք՝ մահը կա քանի,
Քանի չեն դարձրել հավերժ պատանի
Ինձ հայտնություններն իմ իմաստության.
Քանի գործս՝ հավերժ, կյանքս է մի վայրկյան.
Քանի լուսնին էլ ծաղիկ չեմ ցանել,
Քանի լուսնից էլ մահը չեմ վանել,
Քանի չի դիպել դեռ ոտքս Մարսին,
Քանի չեմ հասել լույսերիս լույսին՝
Անմահությանը մարդկային կենաց,
Որին արժան է մարդը տառապած…
Քանի մի ձեռքս մյուսիս համար
Կոթող է հղկում, կամ թե շիրմաքար,
Քանի ագռավն իսկ մարդուց շտա կապրի,
Կամ բաոբաբը՝ յոթն հաղար տարի,-
Մինչ մարդս… պիտի գերեզման իջնեմ՝
Չապրած փետրի չափ հավքի մի նսեմ,
Մարդը՝ խոհերի մի նոր աստղածով,
ճանապարհորդը ծիր կաթինների,
Մարդն էլ հողածին, բայց մարդն իր գլխով՝
նժարն անհամար մոլորակների,
Մարդն՝ հավերժորեն չարի դեմ հաստված,
Մարդն՝ արարչությամբ՝ և աստծո աստված,
Բայց այս իր խոհն է՝ գործն հավերժական,-
Իր կյանքով սակայն
Մարդն հավերժի դեմ ի՜նչ է՝ մի վայրկյան,
Թիթեռի մի կյանք, մի բառ՝ մահվան դեմ՝
Որ չարտասանած գերին է մահվան…
Մինչդեռ մարդկային ծարավն առաջին՝
Տիեզերասույզ տենչն է իմ վերջին.
Հավիտյան ըմպել երկինքն աստղալից,
Հավերժ վայելել գգվանքը կնոջ,
Չհանգչի երբեք կիրքս մրրկալից,
Ոտքիս տակ բացվի լուսինը բողբոջ,
Նմանս ծնել և աստղերի մեջ,
Անմահ վայելել տիեզերքն այս պերճ,
Եվ սիրտս դառնա բերդն անմահության,
Վայրկյանի սիրտս՝ դարեր տառապած…
Ու թեև ինչպես կյանքը սխրալի՝
Մահն Էլ Է շարժմանց պատճառն անհեղլի՝
Առանցքը շարժմանը ներդաշնակության,
Բայց կյանքն Էլ ինչքան շատ գեղեցկանա՝
Մահն աչքիս այնքան կըտգեղանա,-
Կդառնա վերչին ոսոխս ամեհի…
Բայց ելնում ընդդեմ զառամյալ մահի՝
Եվ կռվելու եմ այնքան ժամանակ,
Մինչև՝ ինչպես գահն իմ աստվածների՝
Թափուր գահ դառնա մահն Էլ ոտքիս տակ…

[vartabooyr]

ԲԻԲԼԻԱԿԱՆԻ ԵՐԿՐՈՐԴ ԱՐԱՐՉԱԿԱՆԸ

Մրջյունն անգամ թե պակասի՝
Աստված ինքն էլ իսկույն կասի,
Թե պակաս է նոխ բնության
Ծիածանից մի գույն, մի բան:

1

Աշխ արհի յոթը հրաշալիքներ,
Հրաշքը մարդու լուսին ելնելն Էր:

Բայց հրաշքների հրաշքը վսեմ,
Թե ի՞նչն Է՝ այս հին հրաշքով կասեմ:

Այն՝ թե ծաղկունքն Էլ, ինչպես ծիածան,
Ո՞ւմ ձեռքով և ո՞ւմ համար համրացան:

Եվ լցվեց աշխարհն՝ ի՞նչ հրաշքներով,
Ի´՞նչ հավերժատև ազգ-աշխարհներով:

Աշխարհի հազար հրաշալիքներ,
Հրաշքն՝ աստըծո հավերժ կնիքն Էր…

2

Ծաղիկներն ինչո՞ւ այսքան վիշտ ունեն,
Այսքան վիշտ ունեն, բայց լեզու չունեն,
Ինչքան քաղում ենք, քաղում ենք, քաղում,
Ոչ մեկի շուրթին բողոք չի դողում,
Այնինչ՝ ցավում է սիրտն ամեն ծաղկի,
Երբ որ քաղվում է ծաղիկն իր,կողքի,
Եվ զողն արցունքն է՝ իր վշտի վկան,
Համր բողոքի լեզուն է-սակայն՝
Ասում են ծաղկունքն էն գլխից այսպես համր չեն եղել,
Ամեն ծաղկացեղ իր նուրբ լեզվով է խոսել, ծիծաղել,
Երբ դեռ նորաստեղծ վայրենամարդը վարդ չուներ կրծքին,
Երբ համր էր մարդը՝ երգով էր թովում վարդը սոխակին,
եղգեղում էին ողջ ծաղկացեղերն՝ ամենն՝ իր լեզվով,
Իրար հարցընում՝ թե արդյոք ո՞վ է ստեղծել մեզ, ո՞վ…
Բացի անլեզու այս երկոտանուց՝ ի՜նչ լավ է ողջը,
Իր լեզուն ուներ խնկավարդն, ինչպես առվի խոխոջը:
Սոխակների հետ վիճում էր երգող վարդացեղը ողջ,
Կապույտ երիցուկն ուներ հունչ-լեզուն իր նորաբողբոջ,
Իր լեզուն ուներ նունուֆարների ցեղը նրբախոս:
Երգի էր նման արևածաղկի լեզուն մեղրահոս,
Մեղրի մրմունջ էր անվարար լեզուն հորոտ- մորոտի՝
Բարկության մեջ էլ նման էր ձայնը քնքուշ որոտի:
Թեպետ դեռ Մասիս անունը չկար, բայց գլխին ձյուն էր,
Կակաչն այնպիսի նուրբ լեզու ուներ, որ վարդը չուներ,
Այնպես էր ասում, այնպես էր խոսում,
Որ թե´ խնդություն, թե´ վիշտ էր հոսում,
Հեգ մարգարեի հրե լեզվի պես՝
Ե´վ խոնարհ, և´ վեհ, և խրոխտ, և հեզ,-
Այսպես անզույգ էր կակաչների ցեղն իմ վարդանման,
Երբ նա էր երգում՝ խոր լռություն էր տիրում անսահման,
Մասիսի լանջին ականջ էր դնում գայլն էլ կակաչին,
Որի նուրբ լեզուն նման էր վճիտ առվի կարկաչին:
Իր լեզուն ուներ դեղին տուղտացեղն, իր անզույգ լեզուն,
Ամեն ծաղկացեղ լոկ իր լեզվով էր աստծո հետ խոսում:
Իր լեզուն ուներ այժմ համր ցեղն այս շուշանների,
Որ շատ էր նման մեղմանուշ լեզվին մանուշակների,
Քանզի համր չէր մանուշակ ցեղն էլ՝ իր քնքուշ լեզվով,
Ասում, խոսում էր, կանչում, վիճում էր հազար մի ձևով:
Աստղերի հետ էր աստղածաղիկը հարցով զրուցում՝
Թե ինչ է մարդը, կամ ծով ու ցամաքն ո՞վ է ստեղծում…
Մարդը ձայն ունի, բայց լեզու չունի՝ ինչի՞ց է արդյոք,
Իր լեզուն ուներ այս հուսամ ծաղկանց ցեղն էլ մտահոգ,
Վարդից էր հարցնում թե՝ «Ինչո՞ւ մարդը՝ ցավերին գերի՝
Չգիտե, որ մենք իր ամենաբույժ դեղն ենք վերքերի…»:
նուրբ գեղգեղում էր նարգիզների ցեղն ամենաչքնաղ,
իր լեզուն ուներ մայիսյան դեղին ծաղկացեղն ուրախ,
Երբ նա խոսում էր՝ համբույր էր թվում իր ձայնը մեղուշ,
Իր լեզուն ուներ ոսկեբիբ ցեղն էլ օշոշի քնքուշ:
Անուշ էր լեզուն յասաման ծաղկանց, մեղուշ էր այնքան,
Որ թվում էր, թե մանուկի շուրթին կաթ էր մայրական,
Երբ որ խոսում էր ձնծաղիկացեղն՝ իր երգ ու տաղով՝
Լուռ լցվում էին Մասիսի ձյունի աչքերն էլ շաղով:
Իր ոսկեշշուկ լեզվով էր խոսում ծաղիկն անթառամ,
Իր լեզուն ուներ նույնիսկ չարախոս փուշը դառնահամ:
Հապա հասմի՞կը, սոխակն էլ չուներ լեզուն հասմիկի,
Որ, ասես, լիներ մրմունջ ու ղողանջ՝ արծաթե զանգի:

3

Ու բազմալեզու դայլայլում Էին ծաղկունքն անհամար,
Ծաղկանց անուշ բույրն ու քնքուշ լեզուն մրցելով իրար՝
Մեղրածով Էին ղարձընում Մասիսն ու հովիտն իր ծով,
Լոկ սատանան Էր ականջը գոցում իր չար նախանձով,
Որ Էլ չլսեր այս մեղրահամերգն իր ճամփամիջին,-
Աստծո ստեղծած շշուկն Էլ շանթ Էր թվում ականջին,
Քանզի, ասում են, աստված զրկել Էր դրախտից նրան,
Ահա թե ինչու մերթ օձ Էր դառնում, մերթ կին՝ սատանան,
Փախչում Էր մարդու քարայրախորքը՝ դեռ վայրի ոգու,
Դրդում Էր մարդուն՝ աստծո ընդդեմ, ոխով ահարկու,-
Բայց մարդն ի նչ Էր որ, անլեզու, անբան, գորգից
դեռ մի թել,
Նոր Էր չորեքթաթ գնալուց ելել, բառ չէր թոթովել:
Աստվածախանդը նենգ ու դիվային
Լսում լեզուներն այս աստվածային՝
Սև բիծ էր ուզում գցել աստծո հրաշքի վրա,
Չար քրքջում էր, բայց թե՝ անզոր էր քրքիջն էլ նրա,
Քանզի գոռում էր հազարալեզու ծովը ծաղկունանց,
Երբ կոխոտում էր վայրագ փղերի փաղանգը նրանց,
Կամ թե՝ քայլող լեռ մամոնտն էր ճզմում ծաղկածովը նուրբ,
ճչում-մռնչում, վանում էր չարին ծաղկածովը սուրբ:

Այսպես՝ էն գլխում՝ իր լեզուն ուներ ամեն մի ծաղիկ,
Ամեն ծաղկացեղ իր լեզուն ուներ,
Բայց աստծո գլուխգործոցը՝ համրիկ,
Վայրենամարդը: դեռ լեզու չուներ.
Համր ու ձյունակերպ ծածկում Էր հովիտն Էակն առաջին
Իր մի բուռ վայրի թոռն ու ծոռներով, մայր լեռան լանջին,
Դեռ մանկաթոթով, անմարդալեզու, վայրենաոհմակ,
Խոսող ծաղկանցը՝ լուռ նախանձելով համր ու գլխահակ,
Համր ու անբարբառ, լուռ թափառում Էր ան լեզուն անբան, Քարայրամարդուկ մի կաթիլ աստվածն ու ծով սատանան:
Լուռ դեգերում Էր՝ տանելով անվերջ
Վայրենավագրին համր սրտի մեջ,
Մունջ ու անմռունչ վայրենին անբան,
Դեռ չէր էլ փնտրում մարդացման ճամփան,
Վայրենապտղած, մութ անտառներում,
Իր գանգի պես լուռ մութ քարայրներում,
Համր ու անլեզու, համր ու անսփոփ,
Մի բուռ բազմությամբ՝ բազմանում էր ցոփ,
Երգող հավքերի, խոսող ձաղկանց մեջ
Լուռ բազմանում էր համրամունջ ու խեղճ,
Լցնում Մասիսի հովիտները նոր
Անլեզուներով, համրերով, սակայն
Հանապազօրյա վշտից բազմախոր
Ուզում էր խոսել բնազդով մանկան,
Բերան էր բացում երազով լեզվի,
Ուզում էր խոսել, որ վիշտը կիսեր,
Որ փակ բերանով սիրտը չկիզվեր…
Մանուկ բնազդը օգնում Էր խոսել,
Ճգնում Էր, տնքում, բայց լեզու չուներ,
Ուզում Էր բանալ սիրտը նմանին,
Ցավերը ցույց տալ, իսկ ցավն անհուն Էր:
Ու կափկափում Էր համր վա յրենին
Յոթանասունյոթ իր թոռն ու ծոռով,
Հազիվ թոթովում ձեռքի... բարբառով:
Անլեզու ձայնով, ձեռքով Էր խոսում
(Ինչպես անբարբառ համրերը հիմա).,
Լեզվի բնազդով խոսել Էր ոզում,
Կիսել էր տենչում իր վշտերն անմահ,
Աչքերի շանթով, ձեռքով Էր խոսում,
Բայց ձեռքով սրտի ամպը չես կիսի,
Այն Էլ անպտուղ լաբիրինթոսում՝
Քաղցի քաոսում երկրի քաոսի:
Եվ ծաղիկների լեզվաժխորում
Իր անդուռ բախտի մասին Էր խորհում,-
Երբ մեծ արարողն իր երկրին նայեց,
Տեսավ՝ դեռ լուռ Է մարդն հազարացավ:
- Լռեցե´ք հավերժ,- խուլ հրամայեց,-
Ծաղիկների ծովն իսկույն համրացավ,
Սատանան ժպտաց, նրան թվաց թե աստված սխալվեց,
Քանզի աշխարհի գեղեցկությունը իսկույն մռայլվեց,
Երբ որ պապանձեց հազարալեզու համերգը ծաղկանց,
Ու մտքում մի պահ ծափ տվեց չարը սատանա կաղկանձ,
Երբ աստված, իբր, իր ստեղծածը մեռցրեց, ցրեց,
Թվաց, թե՝ իրավ խելքը կորցրեց, ողջը մեռցրեց:
Բայց նորից մթնեց դժնի սատանան,
Նորից կորցրեց իր հույսի ճամփան ,
Եվ նախանձն հորդեց, իժ դարձավ լորտուն,
Երբ աստված տեսավ իր հազարավիշտ, բայց համր մարդուն,
Ասաց՝ «Իմ լեզվին պետք չունեն անվիշտ ծաղկունքն հազարան,
Այս հազարացավ մարդոց Է վայել լեզուներն համայն:
Իմ նուրբ ծաղկանցը պետք չէ հուր լեզուն,
Անլեզու վիշտն է լեզու երազում երկրի քաոսում:
Մարդն համակ վիշտ է, և թող դարերում, երբ վիշտը սեղմի,
Թող խոսի մարդը, թող ցավը պատմե, որ ցավը մեղմի,
Թող լեզվավորվի, երբ ազատ խոսի՝ նոր իմաստանա, Իմաստնանալով ողջ տիեզերքի գաղտնիքը բանա,
Բացի գաղտնիքից իմ աստվածային…
Թող ցեղավորվի և լցնի հողագունդն այս դեռ դիվային»:
Ասաց ու մարդկանց պարգևեց ծաղկանց բյուրացեղ լեզուն,
Որ ծաղկանց նման մարդիկ մեղմանան ու դառնան խոսուն, Բազմացեղվելով,- ամեն մի ցեղը մի ծաղկալեզվով,-
- Թող բազմախոսի, որ թեթևանան ցավերն էլ իր ծով,
Թող երգի, խոսի, գեղգեղա, հոսի գեղեցկությունը,
Թող ծիածանվի հազարախոսուն ողջ մարդկությունը:
«Զի պիտ մարդանա ոչ միայն հացիվ,
Այլ բանիվ սրտի, այլ մտքի բանիվ…»:-
Ասաց արարողն ու ծազկեծաղիկ
Իջավ, ման եկավ՝ վերջին երկունքով,
Եվ աշխարհարար ձեռքով անմեղիկ
Սկսեց մեկ-մեկ պոկել հիացքով
Ծաղկանց բերանից հազարագույնի լեզուներն այլ֊այլ,
Ծաղկանց բերանից ծաղկանց լեզուներն հազարադայլայլ
Իր հազարացեղ լեզուներն անբիծ
Մեկ առ մեկ պոկեց ծաղկանց բերանից,
Ինչպես բերանից թոթով մանուկի՝
Պոկեց առաջին անուշիկ լեզուն իր ձնծաղիկի,-
Մանուկի նման ճչաց ձնծաղիկն ու հավետ լռեց,
Բայց արարողը նշխարեց լեզուն ու լեզուն բերեց
Մարդկանցից մեկի համր ու անլեզու բերանը դրեց,
Իր աստվածային շնչով էլ օծեց բերանն էլ մարդու,
Մոր կաթնաոգով շունչ տվեց լեզվին իր ադամորդու,
Եվ իսկույն խոսեց վայրենին՝ լեզվով հեգ ձնծաղիկի,
Հազիվ թոթովեց. «Մա´, մա՜յր՝ իմ կյանքի,
Մի՞թե իմ վիշտը չպիտի կիսես,
Որ ցեղս մեծնա՝ լիճս՝ ծովի պես»:
Այս եղավ մարդու առաջին խոսքը,
Որ, ասես, բացեց իր ոգեխորքը,-
Եվ աղոթքի պես մարդն րնկավ ոտքերն իր արարողի,
Այս մարդուն ճամփեց աստված հեռուներն իր ձյունահողի,
Ուր մեղմ բազմացավ ինքնաձև լեզվով՝ ուր էլ որ գնաց,
Խոսեց անխոսը… այնինչ՝ ձնծաղիկն անլեզու մնաց,
Հավերժ համրացավ ապշած աչքի պես:
Եվ հրամայեց արարողը մեծ.
- Քո այս նուրբ լեզվով բազմացիր դու հեզ,
Քանի ձնծաղիկն համր գա աշխարհ,
Քո լեզուն թող քո թերանում Խոսի,-
Դու ,քո երդն ասա աշխարհին արար,
Որ քո խոսքն այլոց վշտերն Էլ կիսի:
Եվ մինչև այսօր ձնծաղիկի տեղ այն ցեղն Է խոսում,
Որ ծվարել Է է մեծ հողագնղի ձյունահյուսիսում:
Երբ այս արարեց՝ մյուսին հակվեց,
Հրաշք մոր նման հուշիկ մոտեցավ իր մանուշակին,
Մանուկ մանուշակն ահից թաքնվեց,
(Եվ հավերժ մնաց թփերի տակին…).:
Կուչ եկավ ահից մանուշակն՝ աստծո լեզուն բերանում,
Թաքնվեց թփում, ինչպես դեռակույսն իր հոր վրանում:
Ասես չէր ուզում զրկվել իր լեզվից մանուշակն իմ հեզ,
Լացեց քնքշաճիչ, բայց խիղճը կորցրեց արարողն, ասես,
Եվ իսկույն պոկեց հեգ մանուշակի քնքշանուշ լեզուն,
Հուշով նշխարեց, օծեց համբույրով իր աստվածազուն,
Մի անշեջ ու հեզ կապույտ բոցի պես
Դրեց բերանը վայրենակաղկանձ ուրիշ մի մարդու,-
Ինչպես մայրն է միշտ դնում ստինքը բերանը որդու:
Սա էլ թոթովեց և այնպես խոսեց հետն իր արարչի,
Ինչպես օրոցքից մանկան առաջին բառը դուրս թռչի.
-Այն ճամփեն տուր ինձ, որ միշտ հետդ գամ,
Աստված իմ, հայր իմ, որ ծով բազմանամ,
Եվ դեղին ծաղկից ծնվածն ինձ չուտե...
Եվ այնտեղ ճամփեց այս նորաթոթով մարդուն բարբարոս,
(Աշխարհ բերելով մի նոր մարդացեղ՝ մանուշակախոս).,-
Ուր Կարմիր ծովն էլ ծափ տվեց անմարդ իր ափերի հետ,
Քանզի բազմանալ սկսեց խոսուն ցեղն այս նորակերտ,
Մանուշակագույն, մանուշակաբույր լեզվով իր միակ,-
Ահա թե ինչպես համրացավ խոսող ցեղը մանուշակ:
Եվ հրամայեց լեզու առածին արարողը մեծ.
- Քանի լուռ մնան մանուշակներդ՝
Մանուշակ լեզվով բազմացիր անեղծ,
Ազգ դարձիր և թող ծնվեն երգերդ
Քո միակ լեզվով մանուշակագույն«]

(ՇԱՐՈՒՆԱԿԵԼԻ)

[Vive L'Armenie]

Մերսի մեծ հաճույք պարգևելու համար: ;)
Շարունակեք :oy

[vartabooyr]

ԲԻԲԼԻԱԿԱՆԻ ԵՐԿՐՈՐԴ ԱՐԱՐՉԱԿԱՆԸ
(Շարունակելի)
Հովհաննես Շիրազ

Այն, որ ոչ մի ցեղ չունի աշխարհքում.
Դու էլ չունենաս բույրը ոչ մեկի,
Բացի բուրմունքից քո մանուշակի:
Եվ մկրտելով մայր ավազանում նեկտար նեղոսի՝
Կնքեց, որ իր նուրբ մանուշակ լեզվով հավիտյան խոսի:
Այնինչ՝ իր կողքին մանուշակ ծաղիկն հավերժ համրացավ,
Եվ դարեր անցան՝ ոչ մի խոսք չասավ,
Եվ անեծքն անգամ շուրթին կարկամեց:

4

Եվ շարունակեց, արարողը մեծ,
Ոսկե մեղվի պես՝ մայիսյան դեղին ծաղկին մոտեցավ,
Որ լեզու ուներ և սակայն չուներ սա էլ ոչ մի ցավ:
- Անհոգ արարածն ի՞նչ կանի լեզուն,
երբ մարդոց մեջ են ցավերը հոսում,-
Խորհեց արարողն ու պոկեց լեզուն մայիսյան ծաղկի,
Որ մի վայրենուց մի նոր ցեղ ծագի:
Ու լեզուն դեղին մեղրի պես բերեց ՝
Ուրիշ մի համրի բերանը դրեց,
Վայրենատեսիլ ուրիշ մի համրի:
Մարդն իսկույն խոսեց՝ «էլ ի՞նչըս խամրի,
Աստված իմ, մայր իմ», և իսկույն ընկավ ոտքերն աստծու,
Եվ աստված կնքեց. «Չես մնա ածու,
Քեզ եմ պարգևում լեզուն այս ծաղկի,
Որ քո բերանում հավիտյան ծաղկի:
Ձմեռն էլ խոսի քո բերանի մեջ այս ծաղկի բույրով,
Որ ցեղվես, ինչպես այս ծաղիկն է ցեղ՝ իր լեզվաթույրով:
Այնքան ժամանակ, քանի մայիսյան ծաղիկը մնա՝
Թող նրա լեզվով քո հավերժացող եսը խոյանա:
Քուն թե արթմնի քո գույնը պահես՝ այս ծաղկի հանգույն,
Քո շունչն ու հունչը, քո ձևն ու խորքը, քո եսն ինքնահուն:
Ոչ թե դու այոց երգածը կրկնես՝
Այլ, այս ծաղկի պես, քո եսաբույրով քո երգը երկնես:
Ոգորես դու էլ մանուշակ ցեղի, կակաչի նման,
Այս իսկ ծաղկի պես քո միակ գույնով ծաղկես հավիտյան:
Հավերժ բարբառես աստվածապարգև միայն քո լեզվով,
Եվ թող բազմանա իմ ստեղծածով՝ քո կաթիլը՝ ծով...
Ոչ թե վայրենի մոլախոտախիտ դառնախռնվես,
Այլ քոնը ծնես, որ մնաս քոնը, որ չխառնվես:
Քո խորքով պեղես, քո խորք ու գույնով,
Միայն մայիսյան ծաղկիս հանգույնով…»,-
Ասաց ու ճամփեց այս մարդանոր ցեղն արարողն այնտեղ,
Ուր Հիմալայն Է, ոբի անապատն հողմախելահեղ,-
Որ երթա՝ ծնի, որ ծաղկեցնի, այնքան բազմանա,
Ինքն Էլ փոշմանի՝ գլուխ չհանի այս ծովահորձանք,
Հոլ բազմացումից, որ չինն Է այսօր աշխարհափորձանք…
Ահա թե ինչպես մայիսյան ծաղիկն հավերժ համրացավ,
Իր լեզվով, ինչպես համր անասուն մարդն՝ ասուն դարձավ:
Այսպես՝ մի մարդուց երբ չինածովն Էլ նա աշխարհ բերեց,
Մեծ արարիչը դարձավ հասմիկի բերանն համբուրեց
Մի խոսքով աշխարհ ստեղծողն իր կույս,անշոշափ շուրթով:
Եվ դեռ լեզվանի ծաղիկը ժպտաց, բայց ճչաց վրդով,
Երբ, իսկույն, որպես գլուխ մի ծաղկի,
Պոկեց լեզուն Էլ խոսող հասմիկի
Ու բարի լեզուն դրեց բերան մի՝ վա յրենաթոթով,
Աշխարհ բերելով՝ լեզվով այս ծաղկի, այս ծաղկի հոտով,
Վայրի մի մարդուց՝ մի նոր մարդացեղ,
Եվ այս ցեղն իսկույն ուղարկեց այնտեղ,
Ուր գահավիժում ծով Նիագարան՝
Մարդ Էր որոնում ափերին ունայն…
Ու մինչև այսօր չգիտես՝ գտա՞ վ, թե՞ դեռ չի գտել՝
Զի մարդը ծաղկի սուրբ քնքշությանը մնաց անընտել:
Լեզուն դարձրեց սրտի բանալին, բայց միայն գոցող,
Լեզուն՝ լաբիրինթն իր հազար ու մի միտքը թաքցնող…
Եվ ահա աստված իր յոթնագունյա ծաղկանցից ջոկեց,
Նուրբ իմ նարդոսի լեզուն Էլ պոկեց,
Դրեց անլեզու բերան մի մարդու, որ համրը խոսի,
Եվ իրավ՝ խոսեց՝ հասնելով ափերն ի վար Նեղոսի,
Ծաղկի բույրի պես բարբառեց մարդը,
Այնպես, որ, կարծես, նախանձեց վարդը,
Երբ «Տեր իմ» ասաց ցեղը նարդոսված,
Եվ իսկույն պոկեց արարողն աստված
Նունուֆար ծաղկի լեզուն Էլ ահա,
Ու մեղմ թոթովեց այս նորախոսն Էլ՝ «Հայր, ալելույա»,
Դառնաբերանը մեղմորեն ծաղկի նեկտարալեզուն,
Ու դարը դարի՝ դանդաղ մեղմացավ այս Էլ գազազուն,
Պատմելով ցավերն իր նրբալեզվով, ինչպես մոտենաս՝
Խուփն առնես՝ վառվող-ծխացող թոնրի բերանը բանաս,
Որ ծուխը չքվի, թեկուզ դեռ մնա կրակը… վշտի,
Քանզի լեզուն էլ ցավն է դուրս վանում բազմախոց սրտի,
Երբ լեզվի ձեռով իր սիրտն է բացում մարդ մարդու առաջ,
Թեթևանում է՝ խոսելով ցավից իր մշտահառաչ.
Ահա թե ինչպես նուրբ նունուֆարն էլ, մի օր լեզվանի,
Հավերժ համրացավ, գեթ մի շշուկի լեզվակ էլ չունի,
Քանզի իր լեզվով ծնվեց մարդացեղն Իրանի անեղծ:
Եվ հրամայեց արարողը մեծ,
Որ հավերժ բուրե նունուֆար լեզուն,
Հավերժ բուրվառե երգերն իր խոսուն,
Քանի աշխարհում, սարում ու քարում այս ծաղիկը կա,
Ամենայն գարուն՝ մի նունուֆար էլ էլի աշխարհ գա,
Հավիտյան պիտի խոսի ու հոսի
Նունուֆար լեզուն՝ լեզուն էլ ֆարսի:

5

Այս որ արարեց արարողը մեծ՝
Իր օշոշ ծաղկի լեզուն էլ պոկեց,
Դրեց բերանը վայրենամռունչ յոթերորդ թոռան,
Իսկույն թվաց, թե իր մռունչները մրմունջներ դառան:
- Աստված իմ, ասաց, հիմա ես կերգեմ իղձերը սրտիս,
իտեմ՝ քո խոսքով մարդանամ պիտի, ներիր դժբախտիս,
Ներիր լռությունն համր բերանիս, որ չէր աղոթում,-
Այսպես բարբառեց ու մեղր էր, ասես, իր լեզվից կաթում:
Ժպտաց արարողն իմ Արարատի,
Այս մարդացեղն էլ ճամփեց արևելքն իր հողագնդի,
Աշխարհ բերելով հրաբիբ ու նուրբ մարդացեղն եթովբ,
Այնտեղ, ուր ջունգլին ողբում էր, ինչպես վիրավոր մի Հովբ,
Եվ հրամայեց հավերժ թաքնված արարողը մեծ.
- Դու էլ բազմացիր՝ հավիտյան անեղծ,
Քանի այս օշոշ ծաղիկն էլ բացվի՝
Թող քո սուրբ լեզվով քո հողը լցվի,
Միայն քո լեզվով իմ նվիրական, -
Ասաց մեծ աստվածն ու մի սուրբ վայրկյան
Համբուրեց վարդի աչքերն արցունքոտ,
Ապա համբուրեց բերանը բոցոտ,
Որ ցավը չզգա, և իսկույն պոկեց վարդաբույր լեզուն,
Մեղրաբոցի պես դրեց բերան մի՝ վայրենախոսուն:
- Մեղրածոր լեզուն մարդուն է վայել ու ոչ թե վարդին,
Քանզի լեռնացած վիշտ չկա քնքուշ վարդենու սրտին:
Մարդուն է վայել վշտացիր լեզուն վարդաբույր ու պերճ,
Քանզի սատանան ինձնից խռովել՝
Օձի է փոխվել խաբված մարդու մեջ:
Վշտամբար մարդը թե համր մնա, լեզու չունենա՝
Անլեզուն ինչո՞վ իր սիրտը բանա, որ թեթևանա,
Լցնի գեթ շուրջը վարդաբույր երգով իր ոգու անեղծ,-
Ասաց արարողն ու վարդալեզու այս ցեղն անդ հղեց,
Ուր փիղն է գոռում, բայց ասես հույս էր կաթում լուսնյակից,
Եվ ուր կաղնին է վառվում առյուծի աչքի կայծակից…
Ու լեզու առած այս մարդն էլ աստծուն ալելուիա ասաց,
Եվ ասես մազ ու մորուքի միջից բուրեց վարդն անանց,-
-Աստված իմ,- ասաց այս մարդն էլ որպես նորածին մի վիթ,-
Հնդի´կ, համբուրի ալ վարդի փունջն էլ՝ մորը մայր լեզվիդ:
Եվ հրամայեց գալիքնատեսիլ արարողը մեծ.
- Մի կաթիլ մարդուց ծով ծնիր անեղծ,
Որ քանի երկրում թեկուզ մի վարդի կոկոնիկ բացվի՝
Թող հնդկահողդ լոկ ու հավիտյան քո լեզվով լցվի,
Որ երգի փոխես նուրբ խոյանքները վաղվա մեծ ոգուդ,
Մարմնասով տեսնես, բայց ոչ ոգեսով, ո´վ իմ անհագուրդ:
Այս էլ որ երկնեց արարողը մեծ,
Իր շուշան ծաղկանց լեզուն էլ պոկեց
Դրեց անլեզու դառնաբերանը իր բարբարոսի,
Որ երբ մարդանա՝ մեղմանա փոքր ինչ, մեղրանուշ խոսի,
Նրբանուշ խոսի, ինչպես բուրմունքը շուշանի քնքուշ,
Մեղմանուշ խոսի, որ կիսե վիշան էլ վարդի մշտափուշ:
Եվ այս ցեղն իսկույն իր Սենա գետի ափերն առաքեց,
Ուր ցոփ շշուկով, շուշանամարմին սիրացոփ ծաղկեց
Բոլոր ափերին Սենամայր գետի իր շուշանաբույր,-
Ահա թե ինչու անլեզու մնաց շուշանն էլ իմ քույր՝
Մարմարի նման հավերժ կարկամեց:
Եվ հրամայեց հավերժատեսիլ արարողը մեծ.
-Քանի աշխարհում շուշանները կան և համր են քանի՝
Շուշանալեզուդ մի սև շշուկ էլ մահի ահ չունի…
Բայց խելքդ գլխիդ դու թագ դարձրու՝ տիվ ու գիշերով,
Որ չփոշոտվի մայրենիդ՝ օտար լեզվափշերով...
- Ալելույա,-ձայնեց վայրենաթոթով այս մարդն էլ իսկույն,
Ոտքն ընկավ, իբր խնկեց աստըծուն:
Ու մեծախորհուրդն արևածաղկի լեզուն էլ առավ
Պատվաստեց բերանն ուրիշ մի համրի՝ իր լեզվածարավ,
Սակայն սա հենց որ նուրբ լեզվավորվեց՝ վեր նայեց խաբված,
Չընկավ անմարմին ոտքն արարողի, որ մթնեք ապշած:
Այս վայրենամարդն արևին նայեց հեգ աստըծո տեղ,
Սատանայախաբ մեղքով էլ անմեղ:
Աոաջին բառը մանուկ բերանին աղոթքով դողաց.

(Շարունակելի)

[vartabooyr]

ԲԻԲԼԻԱԿԱՆԻ ԵՐԿՐՈՐԴ ԱՐԱՐՉԱԿԱՆԸ
(Շարունակելի)
Հովհաննես Շիրազ

- Դու ես աստվածս,- ասաց արևին, աստըծուն թողած:
Արևի առաջ երեսի վրա ընկավ, կարկամեց,
Բայց ժպտատխուր՝ խոժոռվեց պահ մի արարողը մեծ,
Ասաց՝ «Արևը իմ աչքն Է, մարդուկ, ես ներում եմ քեզ,
Բայց պիտի դու միշտ արևածաղկի քո լեզուն պաշտես,
Իմ գլխից Էլ վեր, որ կու չգնաս դու ուրիշ լեզվաց…»:
Ասաց ու հղեց այս ցեղին այնտեղ, ուր հողն Է կիզված՝
Երկնքում ծաղկող արևածաղկի համբույրի բոցով,
Ուր պարսկածովն Է ծաղրում արևին՝ ծով մռնչոցով:
Եվ հրամայեց արարողը մեծ.
- Քանի անլեզու արեածաղիկն արևին նայե՝
Քո մայր լեզվին Էլ թող գալիք բախտդ հավերժ փայփայե,
Որ լեզուդ դառնա ոգուդ ու երգիդ բաժակը ոսկի,
Եվ թող հարբենա աշխհարհն Էլ վաղը երգով քո իոսքի՝
Արևածաղկից մեղրաբուրյան…
Ասաց արարիչն ու սուրբ մոր նման կռացավ իսկույն,
Պոկեց լեզուն Էլ չքնաղ նարգիզի,
Դրեց բերան մի՝ վայրի, ձեռնախոս դեռ համրախոսի:
- Ալելույա, հայր իմ,- խոսեց այս մարդն Էլ, երբ լեզու առավ,
Եվ դարը դարին՝ սա Էլ գեղեցիկ մի նոր ցեղ դառավ,
Եվ հունաստանվեց մայր իմաստությամբ իր աստվածագեղ, Նարգիզ ծաղկաբույր ու գեղադայլայլ լեզվով իր շքեղ:
Ահա թե ինչու անլեզու դարձավ նարգիզն այն ծաղիկ.
- Լեզուն ի՞նչ կաներ վշտին անտեղյակ ծաղիկն անցողիկ:
Դառնավշտահեղծ սրտոց Է վայել լեզուն Էլ մեղրիկ,
Թող մարդը խոսե, որ շաղ տա ոգու գանձերն իր վաղվան,
Որ աշխարհ բերե գանձերն իր մտքի, գանձերն հազարան,
Միակ գանձերը ողջ տիեզերքի:
Գավից գավաթը լցվող գինու պես երբ մարդը երգի՝
Հարբի գանձերով անմարմին ոգու,
Որ գեթ մեղմանա վայրագն ահարկու:

6

Ասաց ու ելավ Մասիս լյառն ի վեր արարողը մեծ,
Նայեց կակաչին, որ կռահելով՝ ոչ թե կարկամեց,
Այլ վիզն երկարեց, ասաց սրտադող.
- լուխս կտրե, բայց լեզուս ինձ թող,
Անլեզու կյանքս ինչպե՞ս կարկաչի…
Բայց աստված պոկեց լեզուն կակաչի
Եվ ապա պոկեց լեզուն Էլ վարդի
Երկուսը մեկեց, որ երգր հորդի.
Մի նուրբ ու անմար բոցի պես բերեց
Առաջին մարդու համր ու լեզվազուրկ բերանը դրեց,
Որ կակաչի պես սա Էլ քնքշանա և հավերժ խոսի, -
Բայց այս մարդն իսկույն վեր նայեց՝ դեպի ջահը Մասիսի, Աստըծուն Թողած իր լեռանն ասաց. «Մա, Մասիս, մարե,
Քո ձյունն իմ սրտի սև կրակն արդյոք ե՞րբ պիտի մարե».
«Մարե» խոսքն այնքան սրտաձայն ասաց, այնպես հառաչեց,
Որ ներեց նրան փառքերից փախչող արարողը մեծ,
Համբուրեց նույնիսկ, թողեց այս մարդուն Մասիսի վրա,
Մայր Արաքսն ի վեր և արմատվեց իմ ցեղն հնօրյա,
Հավերժ բազմացավ, դարձավ Հայաստան մշտամեղեդի:
Եվ հրամայեց արարողը մեծ.
-Ո´վ իմ վշտաշիվ.
Քեզ լեզու տվի, որ քո երկիրը լցնես քո բանիվ,
Որ քեզ Էլ չասեն՝ «դու ով ես, ես ով»:
Բազմացիր դու էլ քո անզույգ լեզվով,
Բազմացիր, քանզի քո կակաչ ծաղկի սևն էլ ինձ վկա՝
Սև շատ է գալու քո գլխին և քո Մասիսին հսկա:
- Ավա՜ղ… թոթովեց այս կակաչամարգն իր արարիչին,
Այս խոսքը եղավ իր խոսքն առաջին…
Ահա թե ինչու կորցրեց կակաչն իր մեղրալեզուն,
Բայց կակաչի տեղ՝ իր խինդ ու վշտից իմ ազգն է խոսում:
«Հուր-հավիտյան է իր կակաչ լեզվով հայը խոսելու,
Լոկ իր լեզվով է իր գալիքների վիշտը կիսելու,
Միակ մայր լեզվով իր բիբլիական,-
Թեկուզ ծաղիկներն՝ օր մի խոլական
Աստվածընղդեմ էլ՝ սատանայախաբ անաստվածանան,-
Հայ լեզվով քնեն՝ հայ լեզվով պիտի հայերն արթնանան, եղգեղան, ինչպես իմ հավքերի մեջ՝ սոխակն իր լեզվով,
Արծիվն՝ իր լեզվով, անգղն՝ իր լեզվով:
Թեկուզ կակաչի սրտի սևն հորդե՝ ծածկե իր կարմրին
Վերջ չի գա, Հայկոս, քո կակաչախոս ազգին ու գրին,
Բարբառես պիտի կակաչի կարմիր և թե թուխ լեզվով,
Թեպետ շատ պիտի խոնարհվես, ինչպես կակաչն իր սևով,
Եվ դարը մի հեզ դու պիտ մազե կամուրջով անցնես,
Մերթ այս կակաչի թերթիկների պես դու հեշտիվ ցրվես,
Մերթ բացվես՝ իր քույր վարդերի նման,
Մերթ գոցվես-բացվես, այսպես՝ հավիտյան:
Քո լեզվաբույրով, զույգը չունեցող քո լեզվով անզույգ,
Ինչպես անզույգ է ամեն մի ծաղիկն աստվածամասունք,
Անզույգ, ինչպես վարդն, ինչպես շուշաններն իմ այս ձյունասիփ,
Ինչպես հասմիկներն, ինչպես շուշաններն իմ այս ոսկեբիբ:
Անզույգ, ինչպես ցեղն հորոտ-մորոտի այս իմ երկնագույն,
Անզույգ, աննման, ինչպես մայիսյանն այս ոսկեհանգույն,
Ինքնանաս, որ քեզ չխաբի գալիք ոչ մի նենգ հման,,,»:
Այսպես արարեց և հավերժորեն հայ կնքեց հային,
Հայ կնքեց հավերժ հայ ավազանում իր աստվածային՝
Հավերժամռունչ մայր Արաքսի մեջ,
Ուր գահն է Նոյան՝ ուր Մասիսն է պերճ:

7

Այսպես մտքի մեջ իմաստնաբանեց, -
Եվ բուսոց արքա այն լոշտածաղկի լեզուն էլ հանեց
(Այն, որ արմատն է մարդամարմնաձև)., -
Հանեց ու դրեց վերենաբերանը հեգ մի մարդուկի,
Որ իսկույն ասաց՝ «Ես քույրն եմ, տերն եմ կակաչասուզի ,-
Ալելու, ասաց, դու իմ Եհովան,
Քեզ կապավինեն վշտերս վաղվան,
Ալելույա, տեր իմ, ես երկինք գետինք պիտի քննեմ,
Լուսնի վրա էլ ինձ կարթնացնեմ…»:
Լսեց ու ժպտաց արարողը մեղմ,
Եվ այս՝ լոշտակի ցեղը ոսկեգեղմ
Ուղարկեց այնտեղ, ուր ծովն է Կարմիր,
Լոկ մի խոսք ասաց՝ «Կարմիր ծովն անցիր…»:
Այս պահից ահա, այն էլ հավիտյան
Համրացավ լոշտակ ծաղիկն էլ մեր տան:
Ժպտաց արարիչն ու դարձավ մոր պես ձեռքով մեղմակի՝
Պոկեց լեզուն էլ վարդերի եղբայր մեղուշ մեխակի,
Դրեց բերանը յոթանասունյոթ իր վայրի թոռան,
Եվ այս տոտեմից անցոփածնունդ ելան, կյանք առան
Կազբեկ լեռների հովիտներն ի վար մեղմ ու գեղեցիկ՝
´Հայ կակաչաքույր, մեխակալեզու Քուռ գետի որդիք,
Այսպես լեզվանի մեխակ ծաղիկն էլ հավերժ կարկամեց:
Եվ հրովարտեց արև ու լուսնի արարողը մեծ.
- Քանի դեռ մեխակ ծաղիկն աշխարհ գա՝ կծաղկես դու դեռ,
Թող ծիածանվի լեզվագույներով աշխարհն իմ անմեռ:
Քեզ էլ մահ չկա, ազգին էլ կակաչ,
Քանի ծաղիկներ բացվեն ձեր առաջ:


8

Այսպես հավերժ են երկրով անսահման
Ողջ բազմալեզու ցեղերն այս համայն՝
Այն հազար ու մի ծաղկունքից ծնված,
Ու երկրե երկիր, ողջ աշխարհով մեկ վեր ծիածանված:
Ամեն մայր լեզուն՝ ամեն մի ազգը մի գույնն է նրա՝
Տիեզերական հրաշք են ցեղերն՝ աշխարհի վրա:
Ծաղկանց ցեղերը, ցեղերը մարդկանց, ցեղերն հավքերի,
Անզույգ են բոլոր ցեղերն անհամար աստծո ձիրքերի:
Ծառերի ցեղերն ու ձկնաթովի ցեղերը պես-պես,
Մանրէ, մրջյունի ցեղերից մինչև փիղն ահեղատես,
Զարմանահրաշ մի մշտահանդես՝ աստվածացույցի,
Եղնիկից մինչև մամոնտը Մասիս և ծաղիկն ուրցի:
ազանացեղի ու մարդացեղի պես-պես, բյուրարար,
Հազարահրաշ ինքնածին ցեղերն… աստծո, անհամար:
Աննման, ինչպես նման չէ արտույտն ահեղ մամոնտին,
Եվ անզույգ, ինչպես նման չէ Վանա ծովն Արարատին:
Աննման, ինչպես նման չէ տուղտը զմրուխտին իր քույր,
Եվ անզույգ, ինչպես ամեն ազգ՝ իր մայր լեզվով քաղցրաբույր:
Աննման, ինչպես գահավիժումը Նիագարայի,
Եվ անզույգ, ինչպես լուսինն ամայի,
Աննման, ինչպես աչքերդ կապույտ,
Եվ անզույգ, ինչպես աչքերդ սեևիկ,
Աննման, ինչպես մահվան կամքն անփույթ,
Եվ անզույգ, ինչպես վանքն իմ Տաթևիկ:
Աննման, անզույգ, ինչպես հրթիռը նման չէ վարդին,
Եվ անզույգ, ինչպես մարդուս գլուխը նման չէ սրտին:
Ինչպես նման չէ կակաչր վարդին իմ հայոց լեզվով,
Այնինչ նման չեն ծաղկունքն իրարու՝ բյուր այլոց լեզվով:
Ինչպես նման չէ շուշանը տուղտին, տուղտը կակաչին,
Այնինչ նման չէ նարգիզն հասմիկին, հասմիկն՝ արարչին:
Ինչպես նման չէ քույր մանուշակին նարգիզը եղբայր,
Քանզի անզույգ են ծնվել մարդկության ցեղերն անհամար,
Հազարալեզու, բայց աստվածային մի մորից ծնված,
Ծնված մի մորից, բայց երկրե-երկիր՝ հազարացեղված:
Ծնված հրաշքով անիմանալի աստծո անկաշառ,
Ամեն ցեղ՝ մի ծառ, մարդկությունն, ահա, ճոխ մի ծով անտառ:
Ամեն ազգ մի ծառ՝ բայց պտղաբույսով՝ նման ոչ մեկին,-
Ինչքան պես-պես են, այնքան կախարդ են անտառն ու այգին:
Խաղողն անգին է, բայց թե՝ անգին է դեղձն էլ խնկաթույր,

(Շարունակելի)

[vartabooyr]

ԲԻԲԼԻԱԿԱՆԻ ԵՐԿՐՈՐԴ ԱՐԱՐՉԱԿԱՆԸ
(Շարունակելի)
Հովհաննես Շիրազ

Դեղձն հոյա գեղ է, սակայն, շքեղ է սալորն էլ իր քույր:
Սալորն անզույգ է, բայց թե՝ անզույգ է կեռասն էլ վճիտ,
Կեռասն անուշ է, բայց մեղրանուշ է թուզն էլ սիրասիրտ:
Թուզը մեղրուն է, բայց ընկույզն ինքն էլ մեղր է ուշաքար,
Ընկույզն անզույգ է, բայց աննման է նուռն էլ իր եղբայր:
Նուռն Էլ գինի Է, բայց թե գինի Է անշուք թութն անգամ,
Թութը անզույգ Է, բայց թե պակաս չէ խնձորն անթառամ:
Խնձորն հրաշք է, բայց աննման է տանձն էլ նույն այգում,
Տանձը գանձ է միշտ, բայց շամամն ինքն էլ մի հատ է կյանքում:
Բանանն անուշ է, անուշ է նույնքան արմավն արաբի,
Սոխակն անզույգ է, բայց և անզույգ է ցեղն էլ կարապի:
Օշինդրի դեմ՝ արծաթ գարին էլ ցորեն է ոսկյա,
Երբ իր բույրն ունի՝ ձյունակեչին էլ կաղնի է հսկա:
Դրախտ է բուրմունքն արևաքամուկ հայոց ծիրանի,
Բայց և սուրբ խունկ է բադամն Իրանի:
Մեկ մեկուց վեր չեն նուշն ու զկեռը,-
Այս է բնության՝ մեծ արարողի հավերժ անմեռը:
Այս ամենով է այգին էլ աշխարհ մի բազմաբեղուն,-
Միանմանը մահն է գեղեցկի հազարագեղուն,
Հազարազեղուն մրցում է աշխարհն այս հազարացեղ,
-Բազմապտղանի այգին է դրախտն ամենաշքեղ:
Ես այգին ասի՝ աշխարհն հասկացիր, ով աշխարհաթաղ,
Վարդը չքնաղ է, բայց ծաղկեփունջն է բյուրահեղ չքնաղ:
Մի վանդակ վագրը գազանանոցի պերճանքը չունի,
Մի գույնն անզոր է ծնել կախարդանք ճոխ ծիածանի:
Անգին է գորգը, թե՝ բազմագույն է, բազմածաղկաձև,
Աչքը չի հոգնում, երբ խայտաշխարհն է խայտում իր առջև: Խաղողն Անուշ է, բայց բյուր անուշ է բազմացեղ այգին,
Այգուց ո՞նց մտնենք վայրենամթար անտառը կրկին:
Մեծ, աստվածային կշեռքի համար
Մի հոնքն էլ այն է՝ ինչ որ վիթխարի մի երկնակամար:
Չնաշխարհիկ է աշխարհն՝ հրաշքով,
Թե նայես ոչ քո, այլ ցեղաց աչքով,
Թե նայես աչքով դու աստվածային,
Քուրդ ծաղիկն ինքն էլ ազգ է աստղային:
Սադայելն ինքն է, աստըծո ընդդեմ,
Երազում ամլել այգին այս եդեմ:
Նայիր ծառերի այս բազմամբոխին,-
Թխկին՝ ուրիշ բույր, ուրիշ բույր ունի իր կողքի բոխին:
Ուրիշ է կեչին, կաղնին ուրիշ է՝ իրենց բուրմունքով,
Բարդին՝ ուրիշ բույր, ուրիշ է հացին՝ իր ցեղախունկով:
Խնձորենիներն ուրիշ բույր ունեն, տանձենիք՝ ուրիշ,
Տուղտենիք ուրիշ խունկ են բուրվառում, վարդենիք՝ ուրիշ:
Չինարն ուրիշ է, ուրիշ է սոսին, էլ ո՞ր մեկն ասեմ,
Ամեն մեկն իր տեղն՝ իր սուրբ ցեղն ունի՝ նսեմ, թե վսեմ:
Ներդաշնությունն այս է քաոսի,-
Մրջյունն էլ պակսի՝ աստված էլ կասի
Թե՝ պակասել է իմ ճոխ բնության
Սուրբ ծիածանից մի սուրբ գույն, մի բան…
Մի գույնից երբեք չի ծնվի, ո´վ կույր, մի ճոխ ծիածան,
Փեթակներն ինչո՞վ մեղրի ծով դարձան,
Եթե ոչ հազար գույն ու նեկտարով ծաղկացեղերի,-
Միագունողին աստված չի ների:
Նուրբ է սոխակի գեղգեղանքն անուշ, բայց համերգ չի դեռ,
Համերգը՝ բազում հավք ու թռչունի ցեղերն են անմեռ:
Հազարալեզու, հազարադայլայլ խորհուրդն է միայն,
Միակ անհեղլին՝ ողջ տիեզերքի ողջ գեղեցկության:
Եվ հուսկ մռնչաց, ընդդեմ ոսոխի,
Վերջնակնիքը մեծ արարողի.
-Թեկուզ աշխարհում այս իրարամերժ՝
Հավերժ են բոլոր լեզուներն հավերժ,
Իրենց նախամայր ծաղիկների պես այն հազարագույն,-
Հավերժ է խոսուն կակաչածնունդ իմ հայոց լեզուն,
Հավերժ է, քանի կակաչները կան:
Հավերժ է խոսուն ձնծաղիկածին ռուսաց լեզուն՝
Ձնծաղիկները քանի աշխարհ գան:
Հավերժ է իմ նուրբ նարգիզից ծնված իմ հունաց լեզուն՝
Հավերժ է, քանի նարգիզները կան:
Հավերժ է ֆարսի՝ նունուֆարածին լեզուն էլ խոսուն՝
Հավերժ է, քանի նունուֆար բացվի:
Հավերժ է խոսուն մանուշակածին լեզուն արաբի՝
Քանի մանուշակն արցունքը թափի…
Հավերժ է լեզուն այս մարդացեղված արևածաղկի՝
Քանի իր գույնով արևը ծագի:
Հավերժ է մեխակ ծաղկից էլ ծնված լեզուն լեռնազուն,
Քանի դեռ համր մեխակները կան:
Հավերժ են բոլոր ազգ ու ցեղերի երազն ու լեզուն,
Քանի կան հողը, արև ու օվկիան:
Թող հար խաղաղվեն, որ ինձ հասկանան,
Ու թե դեռ ցեղ են՝ լույսով ազգանան:
Ամենն իր լեզվով թող ծաղկի հավերժ,
Հավիտյան անեղծ, հավերժ անհեղլի,
Անմերժ աշխարհում այս իրարամերժ,
Քանի չի փոխել կակաչն իր գույնը
Այս մշտափոփոխ մայր բնության մեջ:
­Քանի ճերմակ է Մասիսի ձյունը,
Քանի արևի իմ աչքն է անշեջ,-
Ամենն իր լեզվով պիտի բարբառի,
Որ գեղեցկությունն հավերժ բուրվառի,
Իմ գեղեցկությունն աշխա րհասփյուռ,
Եվ քանի համր են ծաղիկներն իմ լուռ,
Կուլ չի գնալու ոչ ոք ոչ ոքին,
Ինչպես կուլ չի տա ծաղիկը ծաղկին:
Հավերժ են՝ քանի վարդն ու կակաչը աշխարհ գան այսպես,
Վերչ չկա հավերժ, ո´վ գետակ ազգեր, ո´վ հայեր և ձեզ,
Քանզի գետակն էլ գանձ է բյուրակնյա,
Ո´վ իմ գետ ազգեր, ո´վ ազգեր իմ ծով…
Ծաղիկներիս հետ հավիտյան պիտի ցեղերն աշխարհ գան,
Ու ցեղավորված՝ ծիածանակերպ պաշտելի մնան,-
Ա´յս է գեղեցիկն աստվածախորհուրդ՝
Հավիտենության ծարավն անհագուրդ:

ՎԵՐՋ

[Fantazy]

***

Աչքերիդ համար, որ ցմահ տեսնեն,
Ես բոց աչքերով կռիվ գնացի,
Ձեռքերիդ կամար, որ կյանքը գրկեն,
Ես զինված ձեռքերով կռիվ գնացի…

Ինչ փույթ թե հիմա ես աչքեր չունեմ,
Երբ քո աչքերը պայծառ են նորից,
Երբ նայում ես ինձ, երբ ժպտում ես ինձ,
Երբ գրկում ես ինձ, փայփայում ես ինձ…

Ու երբ քո գարուն գրկում դյութական,
Կբացվեն վաղը աչքերն իմ մանկան…

Ավելացվել է 3 րոպե անց

***Մայրս փոքրիկ, մայրս խեղճ,
Մայրս մի մայր հասարակ,
Մայրս այս մայր երկրի մեջ,
Արևի դեմ մի ճրագ:

Բայց արևի լույսի տակ,
Երբ ցավեր եք ինձ բերում,
Սրտիս մռայլն անհատակ՝
Այն խեղճ ճրագն է ցրում:

Մայրս փոքրիկ, մայրս խեղճ,
Մայրս մի մայր հասարակ,
Մայրս մի բուռ սրտի մեջ,
Գիշեր ու զօր արեգակ:

Ավելացվել է 13 րոպե անց

***
Կնոջ սիրտը մի բաժակ է բյուրեղյա, -
Փշրեցիր ու չես կարող էլ կպցնել,
Եվ այն օրից, ավա՜ղ, էլ չի կարող նա
Համբույրներիդ գինին սրտանց վերցնել:

Ի՞նչ հրաշքի սիրտ կա սրտում մայրական,
Ու ինչքան էլ փշրում է որդին խենթ,
Չանցած մի պահ, չանցած վշտի մի վայրկյան
Կպչում է միշտ ու քեֆ անում որդու հետ:

[Empty`Tears]

Мне приснилось: птицей ты
На ветле моей была.
Пела птица с высоты:
— Милый сердце сжег дотла,

Я проснулся, — стихнул стон,
Птица скрылась в синеве...
Если это был лишь сон,
Чьи же слезы на листве?
*************
Так говорили старые поэты,
надеждою и верою согреты:
— Пусть я умру, пусть мне лежать в земле,
мои стихи напомнят обо мне.

Столетия прошли и на скрижали
моей судьбы железом начертали:
— Пусть я умру, пусть мне лежать в земле,
мои стихи напомнят обо мне.

Внемли, вселенной вековечный разум,
двустишью, сочиненному Ширазом:
— Пусть я умру, пусть мне лежать в земле,
мои стихи напомнят обо мне.

[Freddie]

Շատ եմ խնդրում «Թագադրում» և « Կուզեի նստել մի քարի վրա» բանաստեղծությունները մեջբերեք։ Նախօրոք շնորհակալություն։

[Mariam1556]

Թե մահից հետո հող պիտի դառնամ
Թո՛ղ դառնամ սիրո ճամփեքին մոտիկ,
Որ սիրո համար նորից աշխարհ գամ՝
Հողից դառնալով պայծառ մի ծաղիկ:
Եվ ինձ կքաղի պատանի մի նոր,-
Կդնի կրցքի՜ն սիրած աղջկա
Եվ համբույրի մեջ նրանց բաղտավոր
Կզգամ որ սիրո համար մահ չկա՜...

[Mariam1556]

ԾՆՈՂԱԿԱՆ ՍԵՐԸ

Ձյուն ձնեռ էր. կտուրն ելել,
Ձյուներն էի թափում ցած,
Քրտնել էի, շորերս հանել
Ու դեռ բարակ «մի շապկանց»՝
Ձյուներն էի թափում ցած։

Հանկարծ մայրս, երբ ինձ տեսավ՝
Հագիս բարակ մի շապիկ,
Ծնկին զարկեց, վայ-վույ ասավ,
- Ի՞նչ ես արել, իմ բալիկ։
Ու՞ր ես քրտնած շորորդ հանել,
Կապուտկել ես, իջիր ցած,
Բայց ես թափում ձյուները դեռ,
Ձյունի մեջ էլ քրտնած՝
Չէի ուզում իջնել ցած...

Այնինչ մայրս գոռում-լալիս,
Մեկ էլ տեսա՝ մտավ ներս
Ու դուրս բերեց բարուր-բալիս,
Ասես կտրից ընկա ես.
Ու գոռացի մորս վրա,
Ա՜խ, չորանար թող լեզուս...
- Ու՜ր դուրս բերիր, նե՛րս տար իսկույն,
Մրսե՜ց, ներս տար մերկ որդուս։

Ու մայրիկս, մոտիկ գալով,
Փայփայելով իմ որդուն,
- Ախ, բալիկ ջան,- ասաց լալով,-
Մի՛ բարկանա վրաս դուն,
Չէ՞որ դու էլ իմ բալիկն ես,
Նրա համար դուրս բերի,
Որ քեզ տեսնես, ինձ էլ խղճաս.
Դու էլ ի՛մն ես, ցա՛ծ արի...

[Mariam1556]

Մի կյանք արժե

Մի կյանք արժե մի համբույրը աղջկա,
Առանց սիրո, առանց կնոջ կյանք չկա.
- Ա՜խ, չէ՜, թեկուզ դրախտն ինքը կին լինի`
Կին կգտնես, բայց մայր երբեք չես գտնի:

Կինը սեր է, բախտաբեր է`թե սեր տաս,
Առանց կնոջ`ինձ պես անբախտ կմնաս,
Ա՜խ, չէ՜, թեկուզ բախտն էլ անհաս կին լինի`
Կին կգտնես, բայց մայր երբեք չես գտնի:

Արևն, ասես, կնոջ աչքից կծագի,
Մի համբույրից`անապատը կծաղկի,-
- Ա՜խ, չէ՜, թեկուզ չեղածն ինքը կին լինի`
Կին կգտնես, բայց մայր երբեք չես գտնի:

Կինը մահին հաղթող կյանքի աղբյուր է,
Իմ համբույրով ինձ բալիկներ կբերե,-
- Ա՜խ, չէ՜, թեկուզ աստված ինքն էլ կին լինի`
Կին կգտնես, բայց մայր երբեք չես գտնի:

[Venus]

Ցնորք չի եղել Հայոց վիշտը մեծ
Ու թե հառաչեր մի հայ բանաստեղծ
Թե չար դարերի հողմերով քշված
Լուսնի վրա էլ հայեր կան ցրված...
Ես կհավատամ այդ դառը խոսքին
Ես կհավատամ, որ լուսինն անգամ
Ծանոթ է բոկոտն հայ թափառ ոտքին
Ու դրանից է նա թախծում այսքան:
Ա~խ քո էլ բախտն է լուսնկան լալիս
Դու էլ ես պանդուխտ իմ ազիզ Մասիս
Բայց քեզնից էլի կարոտս եմ առնում,
Երբ քեզ եմ նայում մի լեռ եմ դառնում
Մինչ հազար ծովեր դեռ այն կողմ ցրված
Որքա~ն Մասիսներ դեռ ունեմ գերված
Ես դարեր խաբված դարերով զարկված
Նոր եմ բռունցքվում լեռներում իմ լուրթ
Ես որդեկորույս բայց հույսով փրկված
Ես մի Հայ մի Հայր մի Հայ ժողովուրդ.....................................................

[Արևհատիկ]

Մենք խրճիթն էինք, հայրս կտուրը,
Մեր գլխին էինք պահում միշտ նրան,
Միշտ իր գլխին էր ամպերի թուրը,
Որոնց կայծակները իր սիրտը կերան:

Մեզ տաք պահողն էր անբասիր հայրս,
Եղեռնի հողմը տանիքը տարավ,
Այն օրից ահա անբասիր մայրս,
Հորս տեղ մեր տան կտուրը դառավ:




Գտա
Իմ մանկության դառն հուշեր,
Ու ես ձեր մեջ որբ տղա,
Բայց ահա խոր մի գիշեր
Որբանոցից ես փախա.
Մորս կարոտն իմ սրտին,
Քաղաքն արի ոտնատակ,
Գտա միայն մեր բարդին
Ու մեր խրճիթն` ավերակ:

Ախ, կոծում էր բարդին դեռ`
Թե ինչպես ձեռքն ասկյարի
Հորս թաղել կիսամեռ,
Չէր թողել քարը քարի…
Բայց ու±ր էր մայրս դալուկ,
Ախ, նա էլ էր որբացել,
Արցունք դարձել ու մանուկ
Աչքիս մեջ էր մնացել:

Եվ հուշերի սրտմաշուկ
Շշուկներն են վկայում,
Որբ մնացի և արցունք,
Եվ Շիրակիս շուկայում
Խուժանացա: Եվ մի օր
Տեսա սև հացը ձեռքին
Տուն էր գնում գլխիկոր
Հին շուկայից մի խեղջ կին:

Վրա պրծա ու ձեռքից
Հացն ուզեցի փախցնել,
Նա ետ դարձավ, բայց մեկից,
Ախ, չիմացավ ինչ անել,
Սիրտը ճիչով դուրս թռավ,
Եվ անունս շրթունքին`
Ինձ գառի պես գիրկն առավ,
Ամուր սեղմեց իր կրծքին:

Եվ գլուխս էր գուրգուրում,
Սեղմում կրծքին իր մաշված,
Եվ աչքերս էր համբուրում,
Եվ ձեռքերս մրոտված,
Եվ կրկնում էր §Գիժ, ջան գիժ¦:
Եվ լալիս էր, և գգվում,
Եվ դեռ մեր շուրջն ակնապիշ
Մարդիկ էին հավաքվում…
Բայց սիրտս, որ տարիներ
Կարոտել էր մոր գրկի,
Չէր հարցնում, թե ով էր,
Չէր մտածում ու կրկին,
Թեև որպես մի թռչնակ,
Թպրտում էր կույր ու խեղճ,
Բայց զգում էր, որ մի տաք
Բույն էր գտել գրկի մեջ:

Նա խենթ փայում, փայփայում,
Եվ խայտում էր իմ հոգին
Ու կարծես թե շուկայում
Ինչքան հաց կար` ինձ տվին.
Բայց նա հացն էլ մոռացած`
Դեռ ինձ գրկին էր սեղմում,
Ախ, նա մայրիկս էր կորած,
Կորած որդուն տարավ տուն…

[Yeghoyan]

Շատ եմ խնդրում «Թագադրում» և « Կուզեի նստել մի քարի վրա» բանաստեղծությունները մեջբերեք։ Նախօրոք շնորհակալություն։

Թագադրում

Հոգիս արթնացավ հարավի բույրից,
Ինձ է դուրս կանչում զեփյուռը նրա,
Ձյունն էլ արևի ջահել համբույրից
Ուրախ լալիս է դաշտերի վրա:
Ելնեմ, ծաղկումն է ձնծաղիկների`
Ձյունից ինձ նայող աչերն համբուրեմ,
Գնամ ետևից ծիծեռնակների`
Նրանց հետ ետ գամ` գարունը բերեմ,-
Բարձրանամ կապույտ գահը լեռների`
Արևն իբրև թագ իմ գլխին առնեմ,-
Հագնեմ ծիրանին արշալույսների,-
Գարնան թագավոր ինձ թագադրեմ,
Եվ հրովարտակ արձակեմ մի խիստ,
Որ աղբյուրները հավերժ կարկաչեն,
Որ ծաղկեն լեռներն իմ արևանիստ,
Որ ծով դաշտերը հավերժ կանաչեն,
Որ գարունները գան ու չգնան,
Որ հավերժանան զմրուխտ դրախտով,
Որ բեկվի իմ դեմ խորհուրդը մահվան,
Որ մարդը ցնծա հավերժի բախտով:
Եւ ես երջանիկ կլինեմ այնժամ,
Եւ գուցե այնժամ ես մահը սիրեմ,
Երբ անմահ լինեմ, երբ հավերժանամ,
Երբ գարունները ողջ թագավորեմ…

[գյումրեցի աղջիկ]

Սիրելի Շիրազ,

Գուցե զարմանալի է, որ այսքանից հետո գրում եմ քեզ և սկսում <<սիրելի>> բառով, բայց ուրիշ կերպ չէի կարող: Լսել եմ, որ խիստ վրդովված ես իմ դեմ և նույնիսկ պատրաստ ես հայհոյելու...Ականջներիս չեմ հավատում...ՈՒղեղիս մեջ հազար անգամ պրպտում եմ, որ գոնե մի պոքրիկ դեպք կամ խոսքի մի պատառիկ գտնեմ իմ կողմից քեզ վիրավորող կամ թշնամական որևէ արարք, բայց չեմ գտնում:
Դու այնքան ես զայրացած, որ նույնիսկ, երբ եկա քո տունը թիֆլիսեցի առակագրի հետ, այնպես անտարբեր ու սառնասրտորեն ընդունեցիր...Ես այդ էլ ներեցի, ինչպես շատ անգամներ եմ ներել քո խենթությունները, միշտ դրանց մեջ տեսնելով քո մեծությունը, բարությունը, մանկականությունը, մի խոսքով, այն մեծ հոգու խառնարանը, որը կոչվում ե ՇԻՐԱԶ...
Դու ասել ես, որ ես գիտեմ իմ հացանքը: Երանի~ իմանայի...Երանի~ այսքան մեծ չլիներ հիասթափությունս և տառապանքս...
Այո, ես հանցավոր եմ: Եթե քո պոեզիան երկրպագելը հանցանք է, այդ դեպքում ներողութուն: Եթե քո պոեզիայում փոթորկող լավան, հույզերի մռունչը, հավերժ այրվող, բայց չմոխրացող հրդեհը, շանթն ու կայծակը վերապրելը և մարդկանց հուսահատության մորմոքներով, հառաչանքներով ու անեծքներով տվայտելը և քո օվկիանոսացած վշտով տառապելն ու ողբալը և մարդկանց տառապեցնելը հանցանք է` ներողութուն: Եթե բոլոր նրանց դեմ, ովքեր աշխատում են քեզ վարկաբեկել, անվարան քեզ պաշտպանելը և քո պոեզիայի անտիպները կարդալու համար իզուր խոչընդոտներ և նկատողությունները արհամարհելը և արիաբար ինձ համար սուրբ հայրենասիրական գործը շարունակելը հանցանք է` ներողություն: Ահա սրանք են իմ անքավելի հանցանքները: Ես ուրիշ հանցանք չգիտեմ: Դու լավ գիտես, որ քո պոեմը կարդալը ամեն անգամ 10 տարվա կյանք է խլում ինձանից: Բայց կարդում եմ, որովհետև սիրում եմ իմ հայրենիքը, իմ ժողովրդին և մեծ արվեստը: Ոչ մի արվեստագետ չէր անի այն, ինչ ես եմ արել, այն էլ այնքան չնչին նյութական վարձատրությամբ: Ինչ արած, ես չէի ուզի հիասթափվել ՇԻՐԱԶ-ՄԱՐԴՈՒՑ, որ նա մնար ինձ համար մեծ հոգու և անսահման բարձրության խորհրդանիշ, ինչպես մինչև այսօր էի հավատում...Ափսո~ս, շատ տխուր էր վախճանը:
Ով գիտե, գուցե և մի խարդախ հոգի խռովեց քեզ: Բայց ինչ էլ որ լիներ` դու ինձ լավ էիր ճանաչում այսքան տարի: թվում է ոչ մի խարդավանքի չպետք է հավատայիր: Եթե ինձ որևէ բան ասեին, ես երբեք չէի հավատա, քանի որ քեզ լավ էի ճանաչում:
Գիշերվա ժամը չորսն է, չեմ կարողանում քնել, մտքովս էլ չէր անցնի, որ քեզ նամակ կգրեմ նման բովանդակությամբ: Դեռ շատ բան կա ասելու, բայց գուցե այսքանն էլ ավելորդ էր...
Նման գիշերներ էլի են եղել, նամակներ եմ գրել քեզ...Դրանք կմնան իմ սրտում...

Սիրվարդ Մեսրոպյան

[Լեռնցի]

ՀԱՅՈՑ ԱՆՈՒՆՆԵՐԸ

Քո մայր՝ լեզվով խոսիր, պոետ,
Որ հավերժվի ազգը քո հետ:
1
Անուն կա, որ վարդի բույր Է,
Կա, որ սարի պաղ աղբյուր Է,
Կա, որ քեզ տուն կանչող քույր Է,
Կա, որ անուշ մոր համբույր Է,
Կա, որ ձեռիդ եղբեր տուր Է,
Հայ անունը՝ պատիվը մեր՝
Միշտ լավ գործի ծնունդ անմեռ։
2
Անուն Էլ կա, որ մեր գլխին
Ծաղրածուի գդակ Է հին,
Որ կնքել Է ինչ-որ տերտեր,
Կամ թե՝ դժնի մի ճորտատեր.
Ու մենք հաճախ չենք ամաչում,
Հին անվամբ ենք իրար կանչում,
Թե՝ հե՜ի, ո՞ւր ես, բեդնի Խաչո,
Ի՞նչ բանի ես, Ղաչաղ Վաչո,
Տաշտաքերենց,
Կաշառկերենց,
Անուննե՞ր են, թե՞ հին վերքեր,
Որ բանալով՝ չենք հարցնում դեռ,
Թե ի՞նչ չլուտ, ի՞նչ Չպլաղենց,
Երբ Չպլաղենցն աշխարհ փոխեց։
3
Անուն Էլ կա, որ լսելիս
Մարդ ակամա հարց Է տալիս,
Թե՝ ի՞նչ Կնյազ, ի՞նչ Իշխանիկ,
Ի՞նչ խան, ախպեր՝, կամ ի՞նչ Խանիկ,
Երբ ինքն ահա մի մարդ Է նոր,
Մի հին չոբան, չոբանի թոռ,
Առաջ քաշված,
Փառքով նշված,
Ինքն է թաղել իշխան ու խան,
Բայց գրվում Է դեռ Իշխանյան,
Աղախանով կամ Բախշիբեգ,
Ամիրխանով կամ Յախշիբեգ։
Այն Էլ յախշի, վա՛յ, անհոգի,
Կարծես, թե կար լավն Էլ բեգի.
Գայլը յախշի՞, տե՝ս դու հալա՝
Անունն անգամ խաթաբալա։
Անունն անգամ
Օձի նման
Փաթաթված վիզն Հայաստանի,
Այրող հուշն Է այն սուլթանի,
Որ մեր լեզուն ու հողն անվերջ
Ձուլել կուզեր իր ցեղի մեջ,
Եվ կձուլեր (հայ կա դրսում,
Որ հայերեն Էլ չի խոսում…),
Մենք Էլ այժմ չէինք կարող
Խոսել լեզվով մեր դայլայլող,
Հայոց լեզվով մեր ազգաթագ,
Թե մեզ չառներ գիր թևի տակ
Խաղաղության՝ Մաշաոց հսկան,
Որ կանչում է, թե՝ ո՛վ տղաս,
Յոթ լեզու էլ թե իմանաս,
Չմոռանաս քո մայր լեզուն.
Մոռանալդ է ոսոխն ուզում…
4
Անուն էլ կա, բսյց ո՞րն ասես,
Կատակով են դրել կարծես,
Մեկը մեկից անտոհմ ու սին՝
Էլ անճաշակ Լյուքս ու Տորգսին,
Էլ Իլոնա, էլ Ալֆրեդ,
Էլ ժոռժետա, էլ Վան-Շիլբերտ,
Էլ Իվետա, էլ Անտեֆոն,
Էլ Ռիտա, էլ Պատեֆոն,
Էլ Կլարա, էլ Անելկա,
Թե թարգմանես՝ ի՞՛նչ դուրս կգա,-
Ծաղր ու ծանակ մեր ուստրերին,
Եվ առավել մեր դուստրերին։
Բայց ծիծաղից վատթարը կա՝
Հանդիպում ես յոթն աղջկա՝
Յոթից մեկն է Վարդ կամ Նարգիզ,
Մյուսները՝ Լուիզ, Լարիս,
Եվ դեռ՝ Էլլա կամ Նովելլա,
Մարդ չգիտի խնղդա՞, թե լա.
Մի՞թե չկար, որ չես դրել,
Հայ մի անուն մարդավայել,
Որ կնքել ես՝ Արգենտինա,
Կարծես երկրի քարտեզ Էնա.
Մեկն էլ մի ջուխտ աղջիկ բերել,
Գիտե՞ք անունն ինչ է դրել
Մեծ աղջկան՝ Գալանտերիա,
Իսկ փոքրինը՝ Դիզինտերիա:
Ծիծաղո՞ւմ ես, բայց սպասիր,
Մարդ-ավտոյի մասին լսիր.
Այն, որ ավտո շատ սիրելով
Շևրոլետ էր դրել սիրով՝
Բայց Շևրոլետն օրորոցում
Այս վշտից էր լալիս, կոծում։
Եվ ասում են, երբ մեծացավ,
Անունն ինչ է՝ երբ հասկացավ,
Հենց այս եղավ խոսքն առաջին,
Որ կայծակեց հոր ականջին.
- Ի՛՛նչ Շևրոլետ, ավտո հո չե՞մ,
Լա՞վ է, քեզ ել “Վիլիս” կանչեմ։-
Ծիծաղում ես, բայց ծիծաղն ի՞նչ,
Ուր է հայոց անունը ջինջ,
Հազարից մեկն հազիվ ունի
Անուշ անունն իր հայրենի.
Մի Հասմիկ է, հազար էլլա,
Մի Անահիտ, այնքա՜ն Բելլա,
Մի Արտավազդ, այնքա՜ն Համլետ,
Որ վիճում են մեր անվանց հետ,
Թե՝ եթե բանն այսպես գնա,
Էլ ձեր հայոցն ո՞ւր կմնա…
Այնինչ ամեն հայ դյուցազուն
Փրկեց քո կյանքն ու հայ լեզուն,
Անհայտ հեռվում
Ընկավ կռվում,
Որ դու հիշես, պահես, փրկես,
Մոռացումից անունն իր վես,
Վարդան պահես, պահես Հունան,
Վահրամ պահես, որ իմանան,
Թե ո՛ր երկրի ծաղիկն ես դու.
Տոհմանունն էլ հողն է մարդու։
Երբ հնչում է մի Սանասար՝
Կարծես Սասնա քո սարն հասար,
Մի Այծեմնիկ անունն անգամ
Մայր Անին է հերոսական.
Մի անունն էլ հայ զորք է մի
Մի զինվորն է, էլ ո՞ւր զոհվի։
Ա՛խ, հերիք չէ յաթաղանով
Խաբված՝ գրվես Աղախանով,
Ինչո՞ւ “փոքրիկ” մի յան ջնջես՝
Մի ոզջ ազգի մեծ սիրտ տանջես,-
Գոռ անունն էլ մի բուռ ոսկի՝
Սուրբ մասունքն է մի սուրբ ազգի։
Հայ անունն եմ ես ձեզ ասում՝
Դուք հասկացեք հայոց լեզուն,
Ու թող ծաղկի կյանք ու գինով՝
Ամեն մի ազգ՝ իր անունով։
Թող չխանդի Դեզդեմոնան,
Երբ դուստրերս Նազիկ մնան,
Ինքն էլ մնա
Դեզդեմոնա,
Խաղաղ մնա, մնա մեզ քույր,
Որ անվամբ էլ ծաղկենք մաքուր։
Մեր անունն էլ իր միտքն ունի.
Ի՞նչ պակաս է մի Աղավնի,
Անունն ինքն էլ՝ աշխարհի մեջ
Անուշ մի կանչ խաղաղատենչ,
Ո՞վ Է բռնել մեր կոկորդից՝
Որ ձեռ քաշենք Հայկ ու Վարդից,
Հայկ անունն եմ ես ձեզ ասում՝
Դուք հասկացեք հայոց լեզուն,
Ամեն անուն մի բառ Է ճոխ՝
Ավանդավեպ՝ ազգդ պահող.
Մի Վարդան Է երբ մեկն ասում՝
Ավարայրն Է հետդ խոսում,
Բավ Է պոկես՝ ի սեր այլոց՝
Հայ կնիքից անունն հայոց։
Ա՛խ, ի՞նչ ասեմ ես այն հային,
Որ սեր չունի Էլ ազգային,
Որ մայր հողից չի ամաչում,
Իր հայ որդուն Ջոն Է կանչում։
Ա՛յս Է ցավը, ով մտակույր,
Պահիր անունդ հայրենաթուր,
Պահիր ազգդ պատվո գահին՝
Անունով Էլ մեր ազգային։
Կամ երբ մի նոր մանչ ես ծնում,
Անունն ինչո՞ւ Հայկ չես դնում,
Անունն անգամ զրահ հագին,
Կամ ի՞նչ վատ Է՝ մի Գարեգին,
Կամ այս Շավարշն հայրենաշեն,
Այս իմ Տիգրանն ու Եղիշեն,
Այս իմ Արան գեղեցկաթով,
Այս իմ Մհերն՝ իր քաջ Դավթով,
Այս իմ Աստղիկն ամենագեղ,
Անունն ինքն Էլ հույսի կանթեղ,
Այս իմ Վահրամ ու Վրթանես,
Քո անուններն ինչո՞ւ վանես,
Այս Սանասարն ու Սլկունին,
Այս իմ Գևորգ Մարզպետունին,
Հայ անունն Էլ կյանք Է հային՝
Հայոց լեզվով աստվածային։
5
Ես մեկն ասի, դուք հիշեցեք
Մեր անուններն հազար ու մեկ,
Հազար բարի գործից ծնված՝
Սերունդներով ոսկեջրված,
Մեզ ավանդված, որ զրահենք,
Մեր հայ ազգը հավերժ պահենք։
Մարդս զանգ Է, աշխարհն ականջ,
Լավ անունը զանգի ղողանջ,
Բայց զանգն առանց զանգահարի,
Թեկուզ ապրի հազար տարի՝
Ոչ մի ղողանջ չի հանելու,
Զանգահարը գործն Է մարդու,
Գործ, որ թեկուզ ուժով բազկի,
Հավերժ փրկե պատիվն ազգի։
Գործ, որ Հայկից մինչև Հունան՝
Տավիղն Է մեր խաղաղության։
Էլ ո՞ւր մեր լույս լեզուն մարել՝
Այս նոր վշտի դեմ խոնարհել.
Ու թող այնտեղ Ջեմման՝ Ջեմմա,
Աստղիկն այստեղ Աստղիկ մնա:
Քանզի ամեն ազգի անուն
Իր տարազն Է, իր մայր լեզուն,
Իր սրբությունն հավերժական.
Եվ օրենքն Է ոզջ մարդկության՝
Իր ազգինը ով չսիրի՝
Թշնամին Է ողջ ազգերի.
Ինչո՞ւ հագնես ձևն ամենի,
Երբ քոնն ունես, ո՛վ քաղքենի,
Երբ իր գույնից,
Իր անունից,
Իր մայր լեզվից ձեռ քաշողը՝
Վերջն Էլ կտա իր մայր հողը…

[kevork]

(Գրառումը կատարուած է Արեւմտահյերէն)
Բարեւ ձեզ, եթէ հնրաւորութիւն կայ կը խնդրեմ ձեզմէ այստեղ տեղադրել Շիրազի ոտանաւորներէն մէկը՝ «Արձան Աբովեանին»։

Շնորհակալութիւն։

[Աշոտ Երկաթ]

Համաշխառհային վիշտը

Ծով ձգել կուզեր ձկնորսն իր շանը
Տես դու ապերախտ աշխարհի բանը,
-Շատ է զառամել` ինձ պետք չի գալու`
Գող ու գայլի հոտ էլ չի զգալու
իր քթի տակ էլ`
Շան օրն է ընկել,
Էլ տուն չի պահում, ու մարդ անբանը
Նավակից դեպի ծովը հրեց շանը,
Թշնամու նման
Ծովն հրեց նրան`
Իր հավատարմին,
Իր հին մտերմին:

Ապշեց մի վարկյան դողահար շունը,
Նա, որ տարիներ պահում էր տունը,
Հսկում էր քունը տիրոջ ապիկար,
Գայլի հոտն անգամ չէր թողնում մոտ գար,
Ձմռան գիշերն էլ` հազար գայլով լի,
Բայց օր ծերության... հանդիպեց գայլին:
Սկսվեց մի խոլ գոտեմարտ լրին,
Բայց կարծես, աստված ուժ տվեց գափռին:
Մարդը հրում էր, որ ծովը ձգե,
Շունը ճգնում էր, որ կյանքը փրկե,
Տիրոջն էր կպչում` կառչում թաթերով,
Լու կատաղությամբ և թե լուռ սիրով,
Նույնիսկ աչքերում արցունք երևաց...
Բայց, երբ որ մարդն էլ կատաղեց, հեվեց,
Երբ անսիրտ մարդն էլ անմիտ կատաղեց,
Ծռվեց նավակը, շուռ եկավ, թաղվեց,
Ծովն ընկավ մարդն էլ, բայց տես` ինչ տեսավ`
Շունը խեղդվող տիրոջը հասավ,
Բերանով իսկույն բռնելով մարդուն,
Լողալով նրան դուրս բերեց ծովից,
և ինքը մեռավ իր սրտի... ցավից:

-Երնեկ կրծքի տակ մարդկության այս բիրտ,
Բաբախեր այսքան շնամեծ մի սիրտ

[Arpine]

Մարգարիտն ու փրփուրը
Ծովի երեսն է փրփուրը ելնում,
Փայլփլում մի պահ, իբր մարգարիտ,
Մինչ մարգարիտը խորքում է լինում,
Խորից է ծնվում գանձը ճշմարիտ:

Բայց այսպես խոսեց փրփուրն այդ մասին.
- Ինչո՞ւ տեղ չունես ծովի երեսին,
Թե մարգարիտ ես... Էլ ի՞նչ մարգարիտ,
Ես եմ մայր ծովի գանձը ճշմարիտ,
Որ միշտ ջրերի երեսն եմ ելնում,
ՈՒ ես եմ փայլում,
Կյանքը վայելում....

Բայց իր վայելքը երկար չտևեց,
Մի քամի ելավ, փրփուրը ցրվեց,
Հետքն էլ չմնաց ծովի երեսին...
Մինչ մարգարիտը, երբ խորքից հանվեց,
Ձեռքե-ձեռք խլվեց, գանձ է, գանձ, ասին,
Ահա' մայր ծովի միակ փառքը մեծ:
...Մարդիկ կան, որոնք փրփուրի նման
Միշտ կյանքի ծովի երեսն են ելնում,
Բայց խորքում որքա՜ն
Մարգարիտներ կան,
Որոնց փառքը դեռ փրփուրն է խլում:

[Նարե]

Սիրելի ակումբցիներ, ինձ շատ անհրաժեշտ է իմանալ` որ թվականին է գրվել Կտակ բանաստեղծությունը: Ինտերնետում իմ որոնումները անարդյունք անցան: Եթե որևէ մեկդ կարողանաք ինֆորմացիա տրամադրել, շնորհակալ կլինեմ