Երեք հոդված

[Երվանդ]

Քաղաքականությամբ և Հայաստանի ներկայով ու ապագայով իրոք անհանգիստ բոլորին խնդրում եմ մինչև վերջ կարդալ այս 3 հոդվածները, ու գրել կարծիքներ`առանց իրար միս ուտելու, մոդերներին խնդրանք` ցանկացած ոչ քաղաքակիրթ երկխոսություն ջնջել:
Ասեմ որ առաջին հոդվածի հեղինակը ՀՅԴ անդամ է որը եղել է 96թ. կեղծված նախագահական ընտրությունների դեմ պայքարողներից, երկրորդի հեղինակը նախկին ԱԺՄ-ական, նույնպես 96-ի ընտրությունների արդյունքների դեմ պայքարողներից:

Ավելացվել է 1 րոպե անց
ԵՐԿՈՒ ՔԱՐԻ ԱՐԱՆՔՈՒՄ
Ո՞րն է ելքը
Փետրվարի 19֊ի նախագահական ընտրությունից եւ դրան հաջորդող հայտնի ողբերգական դեպքերից հետո բոլորիս մտատանջում է երկու հիմնական հարց.
Ինչո՞ւ այսպես եղավ եւ որտե՞ղ է թաքնված չարիքի բուն արմատը:
Միամիտ է կարծել, որ ողբերգության պատճառը միայն մեկ անձ է՝ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը, ինչպես նաեւ միամիտ է կարծել, որ այս արհավիրքի պատճառը միայն գործող իշխանությունն է: Ի վերջո, մենք քաղաքական բավարար կամք ունե՞նք սթափ գնահատելու ստեղծված բարդ իրավիճակը եւ դասեր քաղելու մեր իսկ ստեղծագործած ողբերգությունից: Դատելով մամուլից եւ եթերից հնչող մտքերից, ցավոք, պետք է ասել՝ ոչ: Հակառակորդին ամենատարբեր ածականներով անվանարկելով, չեմ կարծում, որ քաղաքական մթնոլորտն ավելի հանդուրժողական է դառնում: Ինչպես նաեւ չեմ կարծում, որ ստեղծված իրավիճակը միակողմանի ու անհասկանալի չափանիշներով գնահատող եւ մեղավորներ փնտրելիս վախի մթնոլորտը ավելի թանձրացնող այս իրավիճակի շարունակությո՛ւնն է օրվա իշխանություններից ակնկալում մեր ժողովուրդը:
Մինչեւ այսօր ինձ համար անհասկանալի է, թե ինչու իշխանությունը ողբերգական դեպքերից հետո հանրապետությունում սուգ չհայտարարեց։ Չէ՞ որ, իսկապես, համազգային ողբերգություն էր տեղի ունեցել. Երեւանում զոհվել էր հայ զինվոր, զոհվել էին Հայաստանի քաղաքացի ցուցարարներ, որոնք, կարծում եմ, իսկապես ուզում էին ապրել արժանապատիվ Հայաստանում։ Եթե այսպիսի պահվածքը իր մեջ պարունակում է գնահատական զոհված ցուցարարների նկատմամբ, ապա կարծում եմ, որ այն վտանգավոր է եւ դատապարտելի. առավել եւս, որ ողբերգությունից ընդամենը մի քանի օր առաջ ընդդիմության կողմնակիցներին պարոն Սերժ Սարգսյանը դիմում էր «նրանք մեր քույրերը եւ եղբայրներն են» բնորոշումով։
Ծանոթներիցս մեկը, որը ժամանակին հայտնի էր հակատերպետրոսյանական թունդ կեցվածքով, Ազատության հրապարակում է եղել բոլոր ինը օրերին։ Ողբերգության գիշերը նույնպես եղել է ցուցարարների հետ։ Իմ հարցին պատասխանեց շիտակ. «Այո, մնում եմ հակալեւոնական, բայց սրանք ավելի կատարելագործեցին Լեւոնի ստեղծած ընտրակեղծիքների մեքենան, եւ ժողովրդի ձայները ամենալկտի ձեւերով գնելով, պատրաստ են ստորացնել բոլորիս։ Իսկ Լեւոնի կողքին եմ, որովհետեւ այսօր նրա միջոցով կարող ենք այս իշխանությունը փոխել»։ Ծանոթս թալանչի կամ զոմբի չէ, նա մաթեմատիկայի դասախոս է, գիտությունների թեկնածու։
Ինձ թվում է, որ որոշ ուժերի կողմից միտումնավոր փորձ է արվում հասարակությունը բաժանել երկու հակադիր հատվածների, որի արդյունքում, իսկապես, այսօր ժողովուրդը հայտնվել է երկու քարի արանքում. մի կողմից «Ով ինձ հետ չէ՝ նա ազգի դավաճան է» չափազանց հավակնոտ եւ ազգը թշնամի բանակների բաժանելու միտում ունեցող կարգախոսն է, մյուս կողմից՝ «Ով Լեւոնի հետ է, նա խավարասեր թալանչի է կամ լավագույն դեպքում՝ հիպնոսի տակ գտնվող մոլորյալ»՝ իրականության բացարձակապես ոչ համարժեք գնահատում, որը գրեթե վերջնականապես փակում է երկխոսության ճանապարհը։
Իմ խորին համոզմամբ, վերջին նախագահական ընտրությունների ամբողջ ընթացքը, իր հայտնի հետեւանքներով՝ տասներեքամյա ընտրակեղծիքներով պրկված լերդացած բողոքի ժայթքումն էր՝ արհավիրքաբեր ավարտով։ Չտեսնել դա, նշանակում է չցանկանալ ճշգրիտ ախտորոշել մեր պետության հիվանդությունը։ Չհասկանալ դա, նշանակում է վաղը նորից հայրենակցիդ թափված արյան պատասխանատուն լինելու հող նախապատրաստել։
ԱԺ արտահերթ նիստի ժամանակ Տիգրան Թորոսյանը անկեղծորեն նշեց, որ ԱԺ դահլիճում ավելի վատ բաներ էլ են տեղի ունեցել, որ պատգամավորների են այդ դահլիճում ծեծել, եւ այսօրվա թույնը սկսել է կուտակվել այդ օրվանից եւ այլն։ Շնորհակալություն, Տիգրան, անկեղծության եւ, որ ամենակարեւորն է, հիշողության դաշտից օգտվելու համարձակության համար։ Այսօր ոչ բոլորն են (նախորդ թե ներկա իշխանությունների ներկայացուցիչները) փորձում համագործակցել իրենց իսկ հիշողության հետ։ Որովհետեւ նաեւ իրենք են հեղինակել տասներեքամյա այս տրագիկոմիկ սցենարի նախաբանն ու հիմնական կուլմինացիաները։ Ուղղակի գլխավոր դերակատարներն են երբեմն փոխվում. ճակատագրի հեգնանքով ընտրակեղծիքների ինստիտուտը նախագծող գլխավոր ճարտարապետը այսօր կալանքի տակ է՝ կեղծիքների դեմ պայքարի դրոշ բարձրացնելու համար, իսկ գլխավոր քաղաքական պատվիրատուն փորձում է պետական մամլիչի թրթուրների տակից փրկել իր եւ իր ընկերների քաղաքական կերպարը՝ անուղղակիորեն իր իսկ մարմնով փորձելով փակել այն հրեշավոր երախը, որի ծննդահայրը հանդիսանում է հենց ինքը։ 1995 թվականին ԱԺ ընտրություններից եւ Սահմանադրության հանրաքվեից սկսած, որն առավել դաժանորեն իր դեմքը ցույց տվեց 1996 թվականի նախագահական ընտրությունների ժամանակ, արդեն որերորդ ընտրություններն է, ընտրակեղծիքների քայքայիչ մեքենան, չարորակ մետաստազի նման, շուլալվել է մեր պետականության ոսկորին եւ քայլ առ քայլ ցանցաթաղանթի է վերածում մեր պետության եւ երեխաների ապագան։ Կներեք, բայց չեմ հավատում այն ուշացած ճշմարտություն բարբառողներին, ովքեր 96-ին անդրադառնում են միայն այսօր։ Քաղաքական շահից բխող իրադրային մոտեցում է։ Եվ ընդամենը։ Ճշմարտությունը պետք է խոսի ճշմարտության մասին, իսկ այդ ճշմարտությունը 1996թ. սեպտեմբերին ԱԺ դահլիճում ծեծի էր ենթարկվում, եւ այսօրվա պետական աղմկարարներից շատերն այդ անամոթության իրականացման խանդավառ մասնակիցներից էին։ Ազնիվ չէ։ Նաեւ բարոյական չէ։
Ընդհանրապես, ճշմարտության բումերանգը, տարածության եւ ժամանակի մեջ վերադառնալով իր ելակետին, բավականին անողոք է վերաբերվում այն հասարակությանը, որն իմունիտետ չունի կիսաճշմարտությունների կամ, որ նույնն է՝ կեղծ ճշմարտությունների նկատմամբ։ Ցավոք, երբ բումերանգը անցնում է ալեկոծված բողոքի եւ ատելությամբ հագեցված մթնոլորտով, այն իր հետեւից թողնում է նաեւ զոհեր, որոնց համար սգում է հենց այդ նույն հասարակությունը։ Այսօր մենք դրա իրականացնողն ենք ու վկան։
Վերջին նախագահական ընտրությունների ժամանակ գրեթե տառացիորեն կրկնվեց այն, ինչ տեղի ունեցավ 96 թվականին՝ նույն անհավասար պայմանների առկայությամբ նախընտրական ամբողջ գործընթացը, պետական ողջ ռեսուրսի օգտագործումը իշխանության թեկնածուի կողմից, արջի ծառայություն մատուցողների շքերթ եւ արդյունքում՝ կասկածելի լեգիտիմությամբ նախագահ։ Այնուհետեւ ժողովրդի արդար ցասում, որը 96֊ին, ցավոք, սադրիչները կարողացան ուղղորդել դեպի ԱԺ շենք, որտեղ զայրացած ամբոխը ծեծի ենթարկեց ԱԺ նախագահին եւ փոխնախագահին։ Բնականաբար, վերջում ընդդիմության հայցը Սահմանադրական դատարան եւ, նույնքան բնականաբար, վերջինիս կողմից հայցի մերժում։
Այս զուգահեռներում կա մեկ, բայց կարեւոր տարբերություն. Վազգեն Մանուկյանը զայրացած ամբոխին կոչ արեց հեռանալ Ազատության հրապարակից՝ այդ պահին զրահատեխնիկայի եւ զենքի ագրեսիվ տրամադրությունը ուղղություն էր վերցրել դեպի Ազատության հրապարակ։ Եթե Վազգենը չգնար այդ քայլին, գուցե հետեւանքները ավելի ողբերգական լինեին, քան այսօր է։
Դժբախտաբար, 95-ից սկսած, ավելի կատարելագործվեց ընտրակեղծիքների մեքենան՝ քայլ առ քայլ ժողովրդից խլելով իշխանությունը կրելու, իշխանությունը ձեւավորելու իր հիմնական իրավունքը։ Ժողովրդի արժանապատվությունը եւ ապրելու իրավունքը վիրավորելով, գավառական խորամանկություններին տուրք տալով, այս 13 տարիների ընթացքում կեղծիքների ահռելի ինստիտուտը հասարակական մթնոլորտը լցրին խորացող դժգոհությամբ, պետական եւ քաղաքական կյանքում կատարվող ամենատարբեր երեւույթների նկատմամբ վտանգավոր անտարբերությամբ։ Ընտրակաշառքը դարձավ քաղաքական կատեգորիա։ Որեւէ հասարակություն, որը պատրաստ է իր ձայնն աճուրդի հանել, այդ քայլով արդեն իսկ ցույց է տալիս, որ վերապահություն ունի իր պետության ապագայի նկատմամբ։ Նողկալի էր տեսնել, թե ինչպես էր համատարած ընտրակաշառք բաժանվում՝ ձայներ փախցնելու համար։ Ավելի կարճ ճանապարհ ազգին ստորացնելու, օրը ցերեկով իշխանության բուն կրողին բռնաբարելու՝ դժվարանում եմ նշել։ Եվ դրա հեղինակը մեր պատմական թշնամին չէ, այլ մենք ենք, ինքներս։
Եվ եթե նույնիսկ ընդունենք, որ պաշտոնապես հայտարարված արդյունքները համապատասխանում են իրականությանը, միեւնույն է, լեգիտիմության այսպիսի խոցելի ռեսուրսով, ինչպես նաեւ բարոյահոգեբանական այսպիսի մթնոլորտում չափազանց դժվար է լինելու, եթե ոչ անհնար, որ նոր նախագահը կարողանա լուծել այն բարդ հիմնախնդիրները, որոնք այսօր ծառացած են մեր պետության առջեւ՝ ինչպես ներքին, այնպես էլ արտաքին քաղաքականության ոլորտներում։
Անկեղծորեն հավատում եմ, որ Սերժ Սարգսյանը ցանկանում է շտկել իրավիճակը, բարեփոխումներ իրականացնել, վերացնել կոռուպցիան ու կաշառակերությունը եւ այլ բարի ցանկություններ իրականություն դարձնել։

[Երվանդ]

Բայց ի՞նչ ռեսուրսներով։ Չէ՞ որ, իսկապես, քաղաքականությունը հնարավորի արվեստ է։ Անկե՛ղծ լինենք. քաղաքական կոալիցիայի երկու նոր անդամների ընտրողների զգալի մասը մնաց ընդդիմադիր-բողոքական դաշտում։ Որովհետեւ նրանք անկեղծորեն հավատում եւ սատարում էին նախագահի այդ թեկնածուներին՝ իշխանությունների, այդ թվում նաեւ Սերժ Սարգսյանի նկատմամբ ունեցած կարծր քննադատական վերաբերմունքի համար։ Ճիշտ է՝ նրանք այսօր պասիվ դժգոհողի դերում են, բայց դա միայն այսօր է։ Եվ ընդհանրապես, կոալիցիան հասարակությանը վստահություն չի ներշնչում, որ կարող է երկար կյանք ունենալ. քաղաքական դաշտի տառապանքը փորձ ունի։
Ողջունելի է նոր վարչապետի նշանակումը. գրագետ ընտրություն է։ Բայց թիմային խաղի կանոններով ինչ-որ բանի հասած լիդերը բավականին աննախանձելի վիճակում է հայտնվում, երբ չի գոհացնում իր թիմի անդամների հավակնությունները, այն էլ՝ այդպիսի թիմի։ Անկեղծորեն կուրախանամ, եթե թերահավատությունս այս առումով սխալ դուրս գա:
Բնականաբար, հարց է առաջանում՝ ո՞րն է ելքը ստեղծված չափազանց բարդ իրավիճակից։ Կյանքը ցույց տվեց, որ 1996-ին Առաջին նախագահի ընտրած ճանապարհը ճիշտ չէր։ Ոչ լեգիտիմ նախագահը չէր բավարարում ոչ դրսին եւ ոչ էլ իր թիմակիցներին։ «Հայտնի ուժերը» նախագահին ցույց տվեցին հրաժարականի ճանապարհը։ Մավրը կատարել էր իր գործը, Մավրը պետք է հեռանար։ Ղարաբաղի խաղաքարտի օգտագործումը Առաջին նախագահի կողմից ընդամենը քաղաքական գեղեցիկ հնար էր։ Այդ բանը հասկացան քաղաքականության հետ կապ չունեցողներն անգամ։ Չէի ցանկանա, որ օրվա իշխանությունն էլ նույն ճանապարհը որդեգրի։
Խորապես համոզված եմ, որ այս ծանր դրությունից դուրս գալու միակ ճանապարհը խորհրդարանական եւ նախագահական նոր, արտահերթ ընտրություններն են։ Ընտրություններ, որոնց ժամանակ պետք է բացառվեն այն հրեշածին արատները, որոնք այսօրվա ողբերգության պատճառը դարձան եւ վարկաբեկեցին մեր պետականությունը։ Ե՞րբ եւ ինչպե՞ս կազմակերպել արտահերթ ընտրությունները, դա առանձին զրույցի թեմա է։ Բայց այս պահին ուզում եմ շեշտել, որ մինչ այդ պետք է Ընտրական օրենսգրքում բարեփոխումներ կատարել՝ դուրս հանելով մեծամասնական համակարգը, որը խորհրդարան չի բերում ոչ միայն մեր քաղաքական անհատականություններին (չնչին բացառությամբ), այլեւ պարարտ պլացդարմ է դառնում ընտակեղծիքների աշխարհագրությունը մանրակրկիտ «մշակելու» համար։ Հասկանալի է, որ այս առաջարկությունը կարող է կյանքի կոչվել միայն նոր նախագահի ցանկությամբ եւ նախաձեռնությամբ։ Իհարկե, այս դեպքում անհրաժեշտ է քաղաքական հզոր կամք եւ ինքնազոհության հասնող վճռականություն։
Գուցե որոշ մարդիկ առաջարկությունս ռոմանտիկ եւ ոչ իրական համարեն։ Բայց համոզված եմ, որ եթե ոչ այսօր, ապա վաղը այս առաջարկությունն է լինելու մեր ներքաղաքական կյանքը առողջացնելու հրամայական պահանջ։
Վստահ եմ նաեւ, որ մեր ժողովուրդը միայն կողջունի նման, իսկապես սթափ մոտեցումը։ Միայն նորմալ ընտրությունները մեր ժողովրդի բոլոր հատվածներին՝ թե հայրենիքում եւ թե սփյուռքում կբերի հանդուրժողականության դաշտ, ինչպես նաեւ կչեզոքացնի շատերիս արտագաղթելու ճամպրուկային տրամադրությունները։ Նաեւ համոզված եմ, որ պատմությունը չի ների բոլոր նրանց, ովքեր սեփական սխալներից դասեր չքաղելով եւ չպատճառաբանված հավակնություններին հագուրդ տալով՝ ժողովրդին կարող են բերել նոր ողբերգություններ։ Իսկապե՛ս բավական է: Պետք է իրատեսորեն գնահատենք մեր ողբերգության չափը եւ համարժեք քայլեր ձեռնարկենք այս հոգեմաշ իրավիճակից դուրս գալու համար։
Խմբագրությունը պատրաստ է տրամադրել իր էջերը եւ նույնիսկ տարածքը՝ այս հոդվածի շուրջ բանավեճ ծավալողների համար:
ՌՈՒԲԵՆ ՀԱԿՈԲՅԱՆ Քաղաքագիտության թեկնածու, ՀՀ ԳԽ, ՀՀ ԱԺ 1֊ին եւ 2֊րդ գումարումների պատգամավոր, ՀՅԴ անդամ

[Երվանդ]

ԱՀԱԶԱՆԳ ՍԹԱՓՈՒԹՅԱՆ ԵՎ ՀԱՄԱԽՄԲՄԱՆ
Արձագանք «Առավոտ» թերթի 23.04.08թ. համարում հրապարակված Ռուբեն Հակոբյանի «Երկու քարի արանքում: Ո՞րն է ելքը» հոդվածին
Վերջապես առիթ ունեցա հայաստանյան մամուլում ընթերցել հոդված, որը վեր է կանգնած մամուլում գերիշխող բամբասանքներից ու հայհոյանքներից: Հոդված, որը պարունակում է Հայաստանում ստեղծված իրավիճակի սթափ վերլուծություն՝ հակառակ միակողմանի քննադատություններին, առաջարկում կոնկրետ լուծման մեխանիզմ, ստեղծված իրավիճակից ելք: Յուրաքանչյուր ընթերցողի մոտ, վստահ եմ, այն հարցերի, մտածումների ու մտահոգությունների տեղիք տվեց: Այդ հոդվածը «Առավոտ» օրաթերթի ապրիլի 23-ի «Երկու քարի արանքում: Ո՞րն է ելքը» հրապարակումն է՝ Ռուբեն Հակոբյանի ստորագրությամբ:
Ողջունում եմ առաջին հերթին «Առավոտին»՝ նման բանավիճային հոդված տպագրելու համար:
Ինձ համար անսպասելի չէր Ռուբեն Հակոբյանի կողմից նման հոդվածի հրապարակումը, քանզի նրան ճանաչում եմ վաղուց եւ ականատես եմ եղել, թե ինչպես նա իր համոզմունքները տարել է առաջ նույնիսկ ամենածանր պայմաններում: Ընտրակեղծիքների ու անարդարություների դեմ բացճակատ դուրս գալու Ռուբենի պահվածքը եւ հանուն ժողովրդի կյանքը վտանգելու պատրաստակամությունը երեւաց 1996 թվականի սեպտեմբերին՝ կեղծիքներով անցած նախագահական ընտրություններին հաջորդած օրերին: Հոդվածը ինձ ստիպեց նորից հիշել այդ խայտառակությունները, եւ ես պարզապես չեմ կարող անդրադարձ չկատարել դրանց: Ես այս մասին ամենուր պատմել եմ եւ ինձ մեղավոր կզգամ, եթե հիմա եւս չնշեմ:
Այո, Ռուբեն, դու ճիշտ ես նշում, դեռ այն ժամանակվանից էր ժողովրդից իշխանություն ձեւավորելու իրավունքը խլված, եւ այժմ արդարություն բարբառողները այն ժամանակ մասնակցում էին իշխանությունների սադրանքներին: Երբ խայտառակ կեղծիքներով ընտրություններից հետո 100 հազարավոր մեր հայրենակիցները իրենց ձայներին տեր կանգնելու համար ոտքի էին կանգնել, Ռուբենը եւս նրանց հետ էր, նրանց թիկունքին:
96 թվականի սեպտեմբերի 25-ին ինձ (այդ ժամանակ ես ԿԸՀ անդամ էի), այն ժամանակ ԱԺ պատգամավոր Ռուբեն Հակոբյանի եւ եւս այն ժամանակ ԱԺ պատգամավոր, այժմ՝ ՀՀ նախագահի խորհրդական Սեյրան Ավագյանի (նրանց ընդդիմությունը լիազորել էր որոշ ընտրատեղամասերում քվեաթերթիկների վերահաշվարկ կատարելու նպատակով բանակցել ԿԸՀ-ում) վրա պաշտպանության նախարարը իր տասը-տասներկու հոգանոց զինված խմբով հարձակվեց, եւ սկսեցին մեզ դաժանաբար հարվածել: Այնուհետեւ նա պարզեց մի թուղթ՝ պահանջելով յուրաքանչյուրիս գրել իր կողմից թելադրվող նվաստացուցիչ բաներ: Ես պետք է «խոստովանեի», որ «Ես՝ Վովա Հախվերդյանս, չգիտակցելով՝ դավաճանաբար ազգի մի մասին հանել եմ մյուսի դեմ»: Ես գրեցի հետեւյալը. «Ես՝ Վովա Հախվերդյանս, գիտակցաբար, ազգի մեծ մասին հանել եմ մի խումբ իշխանավորների դեմ»: Դա պատճառ հանդիսացավ, որ կրկին ինձ վրա հարձակվի նախարարը: Սեյրան Ավագյանը, չեմ հիշում, ստորագրե՞ց այդ այլանդակ մտքերի տակ, թե՝ ոչ: Բայց ես սարսռեցի՝ տեսնելով այն հարձակումը, որ կատարվեց Ռուբենի վրա: Մեզանից հետո թուղթը պարզեց Ռուբենին՝ ասելով՝ «Էդ դաշնակները ուզում էին իշխանությունը վեկալեին, հա՞: Դե գրի, որ ես, Ռուբեն Հակոբյանս, որպես դաշնակցության ներկայացուցիչ, ժողովրդի մի մասին գիտակցաբար, իշխանությունը խլելու նպատակով, հանել եմ մյուս մասի դեմ», գետնին ընկած տեղիցս տեսա, թե ինչպես Ռուբենը վրդովված ինչ-որ բան ասաց նրան, ապա պատռեց թուղթը եւ կտորները շփեց երեսին: Այդ պահը իմ մեջ տպավորվել է, որովհետեւ այդ վիճակում, գազազած ավտոմատավորներով շրջապատված Ռուբեն Հակոբյանը գնաց մի քայլի, որը վեր է սոսկ համարձակություն ասածից: Այդ սրիկաները իրենց գլխավորի հետ միասին բավական երկար ժամանակ հարվածում էին նրան ավտոմատների խզակոթերով: Չեմ ուզում այդ նողկալի պատկերի մանրամասները հիշել:
Երբ դաժան ծեծի ենթարկելուց հետո միջանցքում մեզ քարշ տալով տանում էին՝ ԿԸՀ անդամների աչքերի առջեւով, նրանք՝ այժմ ԱԺ նախագահ, իսկ այն ժամանակ ԿԸՀ անդամ Տիգրան Թրոսյանը եւ վարչական դատարանի նախագահ, այն ժամանակ նույնպես ԿԸՀ անդամ Տիգրան Մուկուչյանը (հանձնաժողովի անդամներից նշում եմ երկուսի անունը, որովհետեւ այժմ էլ նրանք կարեւոր պաշտոն են զբաղեցնում) ոչ միայն ձայն չէին հանում, այլեւ չէին թաքցնում իրենց հեգնական ժպիտը: Նույն Տիգրան Թորոսյանը մարտի 1-ին պառլամենտի ամբիոնից ազնիվ խոսելու կոչ էր անում, երկիրը պառակտող համարում մեկին, որի «հաղթանակի» սցենարը ԿԸՀ-ում մշակողներից մեկն էր եւ մասնակցում էր այդ սցենարը հաղթականորեն բեմադրելու առթիվ կազմակերպած տերպետրոսյանական բանկետին:
Երեք օր ԿԳԲ-ի նկուղում պահելուց հետո ինձ բաց թողեցին, որպեսզի մասնակցեմ ԿԸՀ նիստին: Իսկ Ռուբենին եւ մյուս ձերբակալվածներին ԿԳԲ-ի նկուղում ավելի երկար պահեցին: Ես այս մասին հիմա չէ, որ նշում եմ. դեռ 96 թվականի հոկտեմբերի 18-ին «Լրագիր» թերթի էջերում տպագրված հոդվածում պահանջում էի պատասխանատվության կանչել մեզ ապօրինի ձերբակալողներին:
Ամբողջությամբ համաձայն լինելով Ռուբենի հոդվածին, մի պարագայում, սակայն, ես հակառակ համոզումն ունեմ. եթե Վազգեն Մանուկյանը ոտքի ելած ժողովրդին տուն չուղարկեր, ես համոզված եմ, որ հնարավոր էր իշխանափոխությունը:
Ճիշտ ես, սիրելի Ռուբեն, ճշմարտության մասին պետք է խոսի ճշմարտությունը: Այդ ճշմարտությունը, սակայն, այն ժամանակ ծեծի էր ենթարկվում եւ կորցնում ձայնը:
Ես ցավում եմ, որ Ռուբենը գնաց Սանկտ Պետերբուրգ: Նա մեզ պետք էր այստե՛ղ: Նա պառլամենտում ֆիգուր էր, դաշնակցությունը ներկայացնող միակ պատգամավորը, որը, ցավոք, այն եզակիներից է, որ պահպանեց իմ պատկերացումներում եղած դաշնակցականի կերպարը:
Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի կողմից իշխանության համար կրկին պայքարի դուրս գալը քաղաքական պահով էր թելադրված: Ժողովուրդը կշտացել էր այս վիճակից: Ավելի քան տասնամյա թանձրացած բողոքի ժայթքումն էր դա, որը ցույց տվեց, որ ժողովուրդը այլեւս չի հանդուրժելու այս վիճակը: Հանրությունը երրորդ ուժ չգտավ, ստիպված եղավ գնալ Լեւոնի ետեւից: Ես համոզված եմ, որ Տեր-Պետրոսյանի ընտրվելուց հետո իրեն իսկ ընտրողները նրան ընդդիմություն էին դառնալու: Քվեարկություն կատարելիս աչքերիս առջեւով անցնում էին Տեր-Պետրոսյանի «սխրագործությունները», բայց դողացող ձեռքով քվեարկեցի նրա օգտին, որովհետեւ նա ինձ համար այդ պահին գործիք էր այս իշխանություններից ազատվելու: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի քաղաքականության մեջ կրկին մտնելը մի դրական հետեւանք ունեցավ՝ վերջապես պարզվեց ով ով է:
Իսկապես, վերջին նախագահական ընտրություններում նախընտրական ողջ պրոցեսը կատարվեց, ինչպես միշտ, խախտումներով, որոնք իրենց հրեշավոր արմատները գցել էին դեռ 95-ին: Պարզապես՝ հիմա ավելի են կատարելագործվել: Հիմա «կարուսել» պետք չի, պետք չի փաթեթներով լցնել քվեատուփի մեջ: Հիմա կաշառում են, արձանագրություններ կեղծում: Նման պաշարով, նման լծակներով, ողջ ռեսուրսները օգտագործելով, դրսում ապրող ՀՀ քաղաքացիների քվեների հաշվին պարզից էլ պարզ է, որ ով էլ լիներ իշխանության թեկնածուն՝ կդառնար նախագահ: Բայց բանն այն է, որ այժմ տուժեց հենց նա, ով ընտրակեղծիքների գաղափարական հայրն է:
Ստեղծված իրավիճակը, իրոք, տագնապալի է: Դեռ տաք ենք, չենք զգում, թե ինչ է կատարվում: Ես լիովին համաձայն եմ Ռուբենի հետ. դժգոհությունների պատճառը տարիներ շարունակ կեղծված ընտրություններն են: Կասկածելի լեգիտիմությամբ իշխանությունը, սակայն, երկար չի դիմանում: Ես չեմ կարող վստահ ասել, թե Վազգեն Մանուկյանը լավ նախագահ կլիներ, բայց կարեւորն այն էր, որ ժողովուրդն էր ընտրել նրան, ուրեմն պետք է մնար: Երբ 98-ին մի քանի ազդեցիկ պաշտոնյաներ նախագահի սենյակում պահանջեցին Լեւոնի հրաժարականը, նա չկարողացավ ընդդիմանալ, որովհետեւ թիկունքում չուներ ժողովուրդ: Նա չէր ընտրվել: Դրա համար սուս ու փուս հրաժարական տվեց: Իսկ եթե ընտրված լիներ, վստահ լիներ, որ ժողովուրդն իրեն կաջակցի, իրեն հրաժարականի ուլտիմատում ներկայացնողներին կազատեր աշխատանքից:
Այս իշխանությունն էլ չի կարող երկար գոյատեւել: Չարախոսություն չեմ անում, ուղղակի պատկերն է ստիպում նման եզրահանգման գալ:
Այս ռեսուրսով նախագահն ինչպե՞ս կարող է արդյունավետ քայլեր կատարել, չնայած բարի կամք դրսեւորելուն: Կոալիցիան, իսկապես, վստահություն չի ներշնչում: Դա շինծու, կցմցված կառավարություն է՝ կազմված պատահականորեն, որի անդամների մեծ մասը ցանկացած ժամանակ գույները պատրաստ է փոխելու: Իբրեւ թե կայունություն եւ զարգացում ապահովելու համար ձեւավորված կոալիցիան, իրականում, բլեֆ է: Գաղափարապես եւ ֆիզիկապես իրար չհանդուրժող այս ուժերի նույն կաթսայում լինելը բոլորովին այլ նպատակ է հետապնդում: Ժողովուրդը, կարծում եմ, շատ լավ հասկանում է, թե դա ինչ նպատակ է: Սա այն ուժը չէ, որին ուզում է տեսնել հանրությունը:
Ստեղծված իրավիճակից միակ ելքը արտահերթ ընտրություններն են՝ նախագահական եւ ապա՝ խորհրդարանական: Որովհետեւ արդար ընտրություններով անցած նախագահի դեպքում միայն կարող ենք արդար խորհրդարանական ընտրություններ կայացնել: Էս երկիրը կործանումից փրկել կարող է ժողովրդի կողմից ընտրված, նրա սերն ու վստահությունը վայելող իշխանությունը: Եթե գործող նախագահը վստահ է, որ ընտրվել է ազնիվ ճանապարհով, որ ժողովրդականություն է վայելում, հասարակության մեջ եղած դժգոհությունը եւ պառակտումը վերացնելու համար պետք է նշանակի արտահերթ ընտրություններ: Ժողովուրդը, վստահ եմ, ցնծությամբ կընդունի այդ քայլը: Միեւնույն է, մի օր՝ ավելի ծանր պահի, ստիպված է լինելու դա անել: Արդար ընտրությունների կազմակերպման բազում մեխանիզմներ կան: Իշխանությունների եւ ժողովրդի միջեւ անդունդը է՛լ ավելի է խորանալու, քանի դեռ չի վերադարձվել իշխանությունը ժողովրդին:
Հանրության ցանկությունն ակնհայտ է՝ ուզում է տեր կանգնել իր իրավունքներին: Իշխանության եւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի կողմնակիցների արանքում կա ժողովրդի գիտակից, ստվար մի հատված, որը տարբերվում է ե՛ւ իր քանակով, ե՛ւ որակով: Նրանք սպասում են թարմ ուժի, որը կարդարացնի իրենց ձգտումները եւ կկարողանա վերադարձնել ժողովրդին իշխանությունը ձեւավորելու իր սահմանադրական իրավունքը: Երկու թեկնածուներին քվե տվածները մասամբ նաեւ ստիպված են կատարել իրենց ընտրությունը: Պետք է երրորդ ուժ, որին դեռ չեմ տեսնում: Ժողովրդի մեջ վախն արդեն կոտրվել է, հիմա պետք է նրան տեր կանգնել:
Ստեղծված իրավիճակը վտանգավոր է, դա չտեսնելը՝ հղի աղետալի հետեւանքներով: Բավական է երկխոսության կոչերի անվան տակ է՛լ ավելի խորացնել հասարակության տարբեր հատվածների միջեւ պառակտումը: Կոնկրետ քայլեր են անհրաժեշտ: Դրան է սպասում ժողովուրդը:
Ողջունելու եմ Ռ. Հակոբյանի հոդվածի հետ կապված ամեն տեսակի քննարկում: Մեզ անհրաժեշտ են այդ քննարկումները, որի շուրջ պետք է հավաքվեն կազմակերպված ուժեր, խելացի եւ, որ ամենակարեւորն է՝ ազնիվ մարդիկ, այնպիսի մարդիկ, որոնք իրենց անցյալով ապացուցել են, որ իրավունք ունեն այդպիսի հոդված գրելու եւ խոսելու ժողովրդի անունից: Որովհետեւ, համոզված եմ, նրանց պատկերացրած վաղվա Հայաստանը ողջ հայության երազած երկիրն է:
ՎՈՎԱ ՀԱԽՎԵՐԴՅԱՆ ԱԺՄ կուսակցության նախկին անդամ,փաստաբան

[Երվանդ]

ԸՆԴՀԱՏԱԿԻՑ – 18
Թեկուզ այրող հիշողությունից դողացող ձեռքերով
Երբ «Առավոտի» մայիսի 6-ի համարում կարդացի Վովա Հախվերդյանի հոդվածը, սարսռացի: Ազդված էի մինչեւ հոգուս խորքը: Օրեր շարունակ ընդհատակի իմ մենության մեջ մտովի զրուցում էի հեղինակի հետ, քննարկում: Մտքումս տասնյակ հոդվածներ գրվեցին, սակայն «Առավոտին» ուղարկելն իմ կողմից կլիներ անտակտություն, քանի որ ինքս էլ Ս. Սարգսյանի «երդմնակալության» առիթով ֆշշացնողներից էի եւ եմ: Ֆշշացնելու մասին պարոն Արամ Աբրահամյանն էր գրել այդ օրերին: Իսկ հիմա, երբ իր հերթական խմբագրականում տեսա, թե ինչպես է ինքն էլ խոցվել կառավարության «հետաքննությունից», որ արվել էր Սյունիքի մարզպետի քաջագործության մասին մի հրապարակման առիթով, կարող եմ հանգիստ սրտով շարադրել մտքերս: Հիմա պարոն Աբրահամյանը, վստահ եմ, այլ կերպ է զգում ու հասկանում արդարության լլկումի ցավը: Գուցե նաեւ տպագրի գրածս:
Վ. Հախվերդյանի հոդվածը պարտադրեց, որ կարդամ նաեւ բանավեճի հրավիրող «Երկու քարի արանքում» նյութը (23.04.08 թ.), որի հեղինակն է հարգարժան պարոն Ռուբեն Հակոբյանը: Դարձյալ ազնիվ էր ու տպավորիչ: Նաեւ՝ հրատապ:
Շունչս կտրված էի կարդում Հախվերդյանի հոդվածը: Իսկ երբ հասա այն պահին, երբ ինքը, վերապրելով բոլոր դաժան դառնությունները, դողացող ձեռքով քվեարկում էր Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին, ընդհատեցի կարդալս: Հասկացա, որ խեղդվում եմ հուզումից: Սիրելի պարոն Հախվերդյան, իմ խոնարհումները Ձեզ: Միանգամայն համամիտ եմ Ռ. Հակոբյանի այն անկյունաքարային դրույթի հետ, թե պետք է համագործակցել հիշողության հետ: Այո՛, առանց դրա փարիսեցիությունն է փորձում ներկայանալ ռեալ պոլիտիկի դիրքերից:
Հախվերդյանի նյութից հետո դժվար է ցաքուցրիվ չխոսելը, դժվար է հուզականությունը զսպելը: Բայց փորձեմ: Երկու հեղինակն էլ մի կարեւոր չափորոշիչ են ուզում ներմուծել բանավեճի, մտածողության, քաղաքական վարքականոնի մեջ. բարոյականություն: Դրա անհրաժեշտությունը կենսական է, եթե չասեմ՝ ճակատագրական: Սակայն ո՞ր արժեհամակարգի բարոյականության մասին է խոսքը՝ քրիստոնեավարակա՞ն, կոմունիստակա՞ն, աուլայի՞ն... Մենք ազգային խնդիր ունենք՝ վերասահմանել բարոյականություն եզրը, որ եկեղեցու մամլիչի տակ վերածվել է ֆիզիկական կատեգորիայի, մինչդեռ այն հոգեւորի եւ բանականության ոլորտներից է: Իմ պատկերացմամբ, բարոյականությունը օբյեկտիվ պարտքի գիտակցումն է եւ դրա կատարումից չխուսափելը: Ըստ իս, կեղծիք է, երբ հաճախ ասում են, թե անձինք կարեւոր չեն, երեւույթների մասին է խոսքը: Երեւույթները ծնում են անձինք, իսկ անձինք երեւույթների ծնունդ են. այնպես որ, սրանք փոխկապակցված են: Ե՛վ Ռ. Հակոբյանը, ե՛ւ Վ. Հախվերդյանը հիշատակում են Թորոսյան Տիգրանին: Լավ էլ անում են: Դոստոեւսկու «հավերժական սոնեչկաները» կան ամենուր. խնդիրն այն է, որ անգամ գերխտացված տիպն իր պատկերով եւ նմանությամբ չփորձի ձեւել հասարակական հարաբերություններն ու պետությունը: Հակառակը՝ ինքը վերաձեւվի:

[Երվանդ]

Համաձայն եմ պարոն Հակոբյանի մտահոգությանը, թե ելքը նախագահական եւ խորհրդարանական (ինքը հակառակ շարադասությամբ է գրում) արդար ընտրությունների անցկացումն է: Այո՛: Սակայն խնդիրն ավելի խորն է եւ վերաբերում է ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆ երեւույթի էությանը: Մենք ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆ գնահատո՞ղ ժողովուրդ ենք, դրա արժեքն իմացո՞ղ ենք: Միայն քվեարկելու մասին չէ խոսքը, այլ՝ մենք կարո՞ղ ենք մեր կյանքը չպատկերացնել առանց այդ իրավունքի: Որքան էլ մեր աչքերը փակենք, հենց դրա՛ վրա են խաղադրույքներ արվում: Պարոն Ս. Սարգսյանը դեռեւս նախանցյալ ընտրությունների ժամանակ էր խոսում «մեր ազգային մենթալիտետի» մասին: Իսկ երբ նյարդակետն ընտրվում է, ապա դժվար չէ ամենապարզունակ տեխնոլոգիաների միջոցով հասնել «ձայնը աճուրդի» հանելու եւ «պետության ապագայի հանդեպ վերապահություն» ունենալու վիճակի, ինչպես պրն Հակոբյանն է դիպուկ բնորոշում: Իսկ ինչո՞ւ տոնայնություն տվողը Հակոբյաններն ու Հախվերդյանները չեն. շատ պարզ մի պատճառով, որ արձանագրել էին դեռ 5-րդ դարի մեր պատմիչները, թե պարսիկները հայ արժանավորների միջից ընտրում ու առաջ էին քաշում անարժաններին, ազնիվների միջից՝ անազնիվներին... Օտարի դեպքում հասկանալի է: Ինչպե՞ս ճեղքել այս կախարդական ու կարծրացած, երկաթ դարձած օղակը: Ինքս չգիտեմ: Բայց ինչի՞ միջոցով՝ հստակ է: ԸՆՏՐՈՒԹՅԱ՛Ն: Քաղաքացին պետք է ՀԱՎԱՏԱ, որ կարող է Ազատ ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆ անել, գիտակցի ԸՆՏՐՈՒԹՅԱՆ աստվածային ակունքը:
Արժեհամակարգային, անկյունաքարային է եւս մեկ հարցադրում. կարո՞ղ է չար ծառը բարի պտուղ տալ: Պարոն Վազգեն Մանուկյանը խոսեց «Ստալինի մոտ աշխատած Խորուշչովի» մասին, իսկ պարոն Հակոբյանն ասում է, թե «ողջունելի է նոր վարչապետի նշանակումը»: Տիգրան Սարգսյանի անձն այս դեպքում իրոք կարեւոր չէ. էութենականն այն է, որ նրան նշանակել է առնվազն հույժ վիճելի լեգիտիմությամբ մեկը՝ ի սկզբանե նրան զրկելով լեգիտիմությունից: Մենք իրապես պատասխանելիք ունենք վերոնշյալ հարցին: Եվ ճամփաները երկուսն են՝ կա՛մ քրիստոնեավարական Արեւմուտքի արժեհամակարգից ելնելով, կա՛մ Վ. Մանուկյանի պես, ում այդ խոսքի ենթագիտակցական խորքում ոչ թե ԸՆՏՐՈՒԹՅԱՆ գաղափարն է, այլ արեւելյան ժառանգական լեգիտիմության: ԽՍՀՄ-ը արեւելյան տիպի համակարգ էր, եւ Նիկիտան՝ Կոբայի որդին:
Այո՛, «այս արատավոր երեւույթի արմատներն ավելի խորն են»: Ես կասեմ՝ գալիս են ստրկության հազարամյա խորքից, որ կարծրատիպեր ունեն մինչեւիսկ մեր լեզվամտածողության մեջ, հարգելի հոդվածագիրներն իրավացիորեն կպնդեն, որ դրանք քաղաքական ամրագրում ստացան 1995-ից ի վեր. եւ այն, ինչ կատարվեց, «ժայթքումն էր լերդացած բողոքի»: Դա այդպես է: Հետո՞: Բայց ո՞վ կանցկացնի մեզ համար իրական ԸՆՏՐՈՒԹՅՈՒՆ, ով կտա «զառավոտն Նավասարդի»: Եվ մի՞թե պիտի աղերսենք նորից վերցնել մեր ինքնուրույնությունն ու մեզ վրա մարզպան կարգել: Չե՛մ ուզում հավատալ դրան: Ուզում եմ հավատալ, որ կարող ենք գեթ մեկ անգամ լինել Վովա Հախվերդյան: Խիզախում է հարկավոր, ցավն ատամների տակ խեղդել է հարկավոր, բայց ոչ երբեք համակերպվել ու չֆշշացնել:
Իհարկե՛, խնդրե՛մ, արձանագրե՛նք այն նույնությունները, որ կան 1996-ի հետ. ծեծ, ձերբակալություններ, Սահմանադրական դատարան... Սակայն մի նոր անարդարություն է, երբ տարբերություններին ենք անգիտանում: Իսկ տարբերությունները շատ պարզ ցուցանում են կուլտուրոլոգիական հիմքեր, կամ «չարիքի այն արմատը», որ փնտրում է Ռ. Հակոբյանը:
Նախ՝ 1996-ին չգիտեմ ով ժողովրդին տարավ ԱԺ ղեկավարության գլուխը ջարդելու, իսկ 2008-ին ժողովուրդը ոչ մի անգամ նախահարձակ չեղավ:
Երկրորդ՝ 1996-ին գիշերային հարձակում չեղավ, ինչպես 2004-ին եւ 2008-ին, իսկ օդ կրակեցին եւ ջրցան մեքենաներ բանեցրին այն ժամանակ, երբ ամբոխը առեւանգել կամ խոշտանգել էր իշխանավորների՝ Մարդկանց: Ինչո՞ւ 1996-ին, հաջորդ օրը ժողովուրդը նորից դուրս չեկավ պաշտպանելու իր «ընտրյալի արդար դատը», իսկ 2008-ին ելավ: Սրա պատճառների մասին լռում ենք. արդա՞ր է այդ լռությունը: Առաջին դեպքում չելավ, որովհետեւ չէր ուզում ստանձնել ամբոխի անբարո արարքի պատասխանատվությունը. նաեւ՝ որովհետեւ ժողովուրդը տեսավ, որ իր ընտրյալն արգելափակված չէ, սակայն չկա: Իսկ 2008-ի մարտի 1-ի կեսօրից ժողովուրդը վիրավորված էր այդ ադամամութին ի՛ր հետ անարդար վարվելու համար:
Երրորդ՝ 2008-ի առաջնորդն ընտրեց չարենցյան մոտեցումը. «Թող ոչ մի զոհ չպահանջվի ինձնից բացի»: Մինչդեռ 1996-ը հիշվելու է «20 րոպեից չեկա՝ ետեւիցս եկեք» արտահայտությամբ:
Չորրորդ՝ 1996-ին ոչ մի զոհ չեղավ, իսկ 2008-ին 10 Մարդ սպանվեց: Այն ժամանակ միակ վիրավորն ինձպեսների արժանապատվությունն էր, իսկ խոցողը ոչ միայն իշխանությունը, այլեւ ժողովրդի՝ ԱԺ ներխուժած հատվածին ամբոխ դառնալուց զերծ պահելու անընդունակ ընդդիմությունը:
Հինգերորդ՝ եթե 1996-ին պաշտպանության նախարարն իր ավտոմատավորների հետ, Թորոսյան Տիգրանի ժպիտի ներքո խոշտանգում էր միայն առաջնորդներին (աններելի մեղք), ապա 2008-ին հազարավոր ավտոմատավորներ խոշտանգում էին հարյուրհազարանոց բազմությունների (համակարգված աններելի մեղք):
Վեցերորդ՝ ես վստահ եմ, որ 1996-ին հաղթելու դեպքում ոչ մեկին էլ ոչ մի տեղից չէր կախի Գառնիկ Իսագուլյանը, թեեւ անուններով հայտարարում էր: 2008-ին այդպիսի ոչ մի հայտարարություն չեղավ: Իսկ հիմա կալանավորվածների առնչությամբ Գառնիկն ասում է, որ ինքն անուններ չի ուզում տալ: Իրավունք չունե՞մ նրան խնդրելու, որ կրկնակի ստանդարտներ չկիրառի. մի՞թե կախելիս անուններ կարելի է, իսկ այսօր հանիրավի կախվածներն անուն չունեն: Այս հոդվածը, բնականաբար, Գառնիկը չի նկատի ու չի պատասխանի: Ափսո՛ս:
Յոթերորդ՝ ես վերջինն եմ 1996-ին հեռացել Բաղրամյան պողոտայից: Այդ եւ հաջորդ օրը հրապարակավ հայհոյում էի (ընթերցողի ցանկության դեպքում նաեւ՝ այսօր պաշտոնյա վկաների անուններ կարող եմ տալ), քանի որ առաջին անգամ հայ մարդը ոտքի էր ելել ոչ թե սրա-նրա թիկունքում թաքնվելով հողեր ուզելու, ոչ թե սոցիալական բունտի, այլ զտարյուն քաղաքացիական պահանջով՝ իր Քվեի ճակատագրի իմացության համար: Ինձ ոչ ոք սրճարանից կամ փողոցից չառեւանգեց, ինչպես հիմա են անում: Ավելին: Երբ հաջորդ առավոտյան գնացի անցնելու Ազատության հրապարակի միջով, այն Սայաթ-Նովայի կողմից շրջապատված էր չսափրված, արեւախանձ դեմքերով ավտոմատավորներով: Նրանցից մեկն ինձ կանգնեցրեց եւ ասաց. «Ապեր, սենց մի գնա, էլի, էն մյուս կողմով անցիր»: Ես իր ասածը չանելու եւ վեճի բռնվելու ագրեսիվ վճռականությամբ ասացի. «Ինչի՞, կկրակե՞ս»: Իսկ նա այնպիսի մի ջինջ հայացքով, որով կարող է նայել միայն Աստծո Մաքուրը, ասաց. «Չէ, ի՛նձ կխփեմ, ես հայի վրա ձեռք բարձրացնող չեմ»: Ու թեեւ իմ անափ չարությամբ անցա իմ ուզած տեղով, բայց ինձ ոչ ոք չկրակեց կամ չքաշքշեց: Ես մինչեւ հիմա ամաչում եմ այդ անծանոթ ֆիդայուց: Հիմա համեմատեք այս տղերքին եւ առանց զգուշացման քնածներիս վրա հարձակվածներին, խաչը վրան իմ դրոշները ոտնատակ տվածներին: Եվ խնդրում եմ՝ համեմատեք նաեւ բարոյականության տեսանկյունից, կուլտուրոլոգիական հիմքի տեսանկյունից, պետության՝ վաղվա օր ունենալու երաշխիքի տեսանկյունից:
Ութերորդ՝ այդ օրերին ես ընկերոջս հետ տպեցի բանտում հայտնված Սամվել Շահինյանի «Շրջանի» մեկ թե երկու համար: Հիմա հիշում եմ, թե ինչ անվանական հայհոյանքներ էի տպագրել: Ինձ չձերբակալեցին. ավելին՝ պարոն Շահինյանին շուտով ազատ արձակեցին: Մանկուրտը միայն կմոռանա, որ Քոչարյանը գրաքննեց ու արգելեց Ազատ խոսքը Հայաստանում: Համեմատե՛ք սրանք:
Իններորդ՝ Սահմանադրական դատարանում 1996-ի արդյունքները վիճարկողները, փառք Աստծո, ողջ են՝ ի տարբերություն 1998-ի վիճարկողի: 2008-ը դեռ ընթացքի մեջ է...
Ես էլ կարող եմ նույնությունների օրինակներ բերել, սակայն դրանք, անգամ մեծ ցանկության դեպքում, արտաքին նմանությունից զատ՝ ներքին աղերսներ չունեն: Հաջորդ օրն իսկ առավոտյան ես գնացի եւ իմ ընկեր Սամվել Շահինյանի գրասենյակից զարտուղի ճանապարհներով արագ փախցրի համակարգիչները, որ ոտնատակ չտան, ինչպես տվել էին ազատամարտիկների նկարները ՀՅԴ տպարանում կամ համակարգիչները՝ ԱԻՄ գրասենյակում: Ես այդ պատկերները տպագրեցի այն պահին, երբ Օպերան «շրջապատված» էր: Մինչդեռ 2008-ին իմ տղաներին բազմիցս բռնեցին դեռ քարոզչության շրջանում, երբ թռուցիկներ էին տարածում:
Իհարկե, հիշում եմ, թե ինչպես վարվեցին ԱԺ-ում Պ. Հայրիկյանի եւ Շ. Քոչարյանի հետ: Դա խայտառակություն էր, որ հանգուցալուծվեց 98-ի հեղաշրջմամբ: Պատկերացնու՞մ եք, թե ինչով կարող է հանգուցալուծվել այսօրվա հարյուրապատիկ ավելի խայտառակությունը: Պետականությու՛նն է վտանգված: Եվ վտանգողը, իզուր աղավնու կերպարանք չընդունենք, միայն եւ միայն իշխանությունն է:
Ես հայ եմ եւ բանասեր, բայց չեմ հասկանում, թե հայերեն ինչ կնշանակի պարոն Հակոբյանի գրածը՝ «զրահատեխնիկայի եւ զենքի ագրեսիվ տրամադրությունը ուղղություն էր վերցրել դեպի Ազատության հրապարակ»: Շատ գոհ կլինեի, որ գեներալ Գրիշայի եւ ծեծողների հազարյակների փոխարեն մարտի 1-ին ինչ-որ թեական, անգո «տրամադրություն» հարձակվեր մեզ վրա: Բացի այդ՝ պատմությունը եթե-ներ չի՛ ընդունում՝ «եթե Վ. Մանուկյանը չգնար այդ քայլին», «եթե այլ կերպ վարվեր»... Մարտի 1-ին իր տան պատշգամբում գնդակահարված քաղաքացի Թորոսյանի ազգականներին այդպիսի եթե-ն չի՛ բավարարի. հստա՛կ պատասխան է պետք:
Սթափ եւ ազնիվ առաջարկներ է անում պարոն Ռ. Հակոբյանը՝ նոր ընտրություններ կազմակերպելու մասին: Հավանաբար, հաշվի առնելով քաղաքական դաշտի անբարո գիտակցումը՝ խնդրում է, որ դրանք չհամարվեն ռոմանտիկ եւ ոչ իրական: Շատերս ենք սոսկում այս անհոգի միջավայրում Խոսքի չհասկացվածությունից. մինչդեռ պարոն Հակոբյանի առաջարկածն է հենց ամենաիրականը, քանի որ ակունքն է ազնիվ: Իսկ Վովա Հախվերդյանն ավելի է խորացնում հարցադրումը՝ ասելով, թե երրորդ ուժ է պետք, որին ինքը չի տեսնում: Ես էլ չեմ տեսնում: Պետք է կերտել այդ ուժը, եւ այստեղ եւս առանց Տեր-Պետրոսյանի իմաստնության եւ հմտության՝ անհնար է գործը գլուխ բերել: Իսկ մեր քաղաքական «ընդդիմությունը» անգիտացավ, երբ մարդը դրա համար 3 տարվա պայմանաժամկետ խնդրեց:
Պետք է ականջալուր լինել պարոն Հախվերդյանի սթափության կոչին: Սթափվել եւ հանուն Մարդու, հանուն երկրի վաղվա օրվա՝ համախմբվել հնարավորինս շուտ արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու գաղափարի շուրջ: Բայց համախմբվել ոչ թե այնպես, ինչպես մինչ այժմ, այլ Վովա Հախվերդյանի պես՝ բաց սրտով ու ազնիվ մտքով՝ Քաղաքացիաբար, թեկուզ այրող հիշողությունից դողացող ձեռքերով:
ՄԻՔԱՅԷԼ ՀԱՅՐԱՊԵՏԵԱՆ Պահպանողական կուսակցության նախագահ

[Kuk]

Երվանդ ջան, բավականին հետաքրքիր էր: Կսպասեմ ակտիվ քննարկումներին, որին, ամենայն հավանականության, կմասնակցեմ:

[Ուրվական]

Դե ինչ ասեմ: Կարդացի երեք հոդվածն էլ: Հարգանքներիս հավաստիքը երեքի հեղինակին էլ: Միայն այսպիսի քննարկումները, այսպիսի հոդվածներն եմ համարում արժանի քննակելու ու այդպես էլ վարվում եմ: Առաջին հոդվածը շատ մեծ հետաքրքրությամբ կարդացի: Եթե նման մարդիկ շատ լինեն, իրոք կհասնենք մեր ուզածին: Երկրորդ հոդվածը ավելի հաստատեց կարծիքս: Իսկ երրորդը մի մակարդակով ավելի ներքև էր նախորդ երկուսից՝ գրված էմոցիոնալ բնույթով և բովանդակությամբ: Ինչևէ, համաձայն եմ, որ պետք է արմատապես փոխվի ընտրության գաղափարը մեր մոտ՝ հիմնվելով նախկինի դառը փորձի վրա: Ու մի բան էլ. եթե թերթենք պատմության էջերը, որ միայն հայոց, այլև համաշխարհային, չենք հանդիպի մի դեպքի, երբ իշխանությունը հաղթել է ժողովրդին: Ժողովրդի դեմ երբեք որևէ ուժ չի կարողացել դիմակայել: Ամբողջ խնդիրը մեկն է՝ այդ ուժը, էներգիան ուղղել մեր երկրի կայունացմանը և հզորացմանը, անտեսելով, կրկնում եմ, անտեսելով սեփական շահերը: Այդ դեպքում միայն հնարավոր կլինի հասնել մեր նպատակին:
Ինչևէ, ես լիահույս եմ, և, կարծում եմ, որ առաջարկված արտահերթ ընտրությունները առաջին քայլն են լինելու այդ ուղղությամբ: Ուրախ կլինեմ լսել կարծիքներ:

[Sevo]

Բավական հետաքրքիր հոդվածներ էին, բայց, օբյեկտիվ լինելու համար ասեմ, որ ամենալավը առաջինն էր, որտեղ վերլուծությունն էր գերիշխում եւ ստեղծված իրավիճակի ճիշտ գնահատումը: Ողջունում եմ Վովա Հախվերդյանին` համարձակության համար:
Ռ« Հակոբյանի հոդվածի հետ կապված նշեմ, որ նրա առաջարկությունները ամենահարմարն են եւ իսկապես միակ ելքը: Կարդացի նաեւ <Առավոտ> օրաթերթում նրա հարցազրույցը եւ լիովին համաձայն եմ իր հետ: Կասկածներս միայն նրանում են, որ իշխանությունը, ի վերջո, միշտ հանդիսանալով ընտրությունների միակ կեղծողը, արտահերթ ընտրությունների ժամանակ եւս կարող է հեշտությամբ իր գործն անել:
Դրա համար, մինչեւ արտահերթ ընտրությունների անցկացումը, ես կարեւորում եմ երրորդ ուժի ձեւավորմանը, որը իսկապես կլինի այլընտրանք, ոչ թե իրենց այլընտրանք հորջորջող ուժերի նման, այլ իսկապես այնպիսի ուժ, որը կկարողանա շահել ժողովրդի վստահությունը: Այն մարդիկ, ովքեր ստիպված երկու գլխավոր նախագահացուների կողքին կանգնել` իրենց քվեներով շփոթեցնելով թեկնածուներին, կկանգնեն երրորդ ուժի կողքին, որը իր ռեսուրսներով կարող է ավելի համոզիչ հաղթանակ տանել: Ընդդիմության մեջ այսօր այլընտրանք չկա, իսկ ընդդիմությունն ինքը ոչ թե պայքարում է լավ Հայաստանի համար, այլ որ պետության ղեկավարումն իր ձեռքը վերցնելով անի այն, ինչ անում է ներկա իշխանությունը, որից դժգոհ է ժողովրդի ամեամեծ մասը: Պետք է երրորդ ուժի կազմավորումը, որտեղ խելացի եւ անարատ մարդիկ կլինեն ընդգրկված: Չեմ կարող ասել, որ այսպիսի վիճակը մեր ազգին ձեռք է տալիս: Իսկ այսպես շարունակվելու դեպքում ես իմ ապագան Հայաստանում պատկերացնել ուղղակի չեմ կարող: Շնորհակալություն Ռուբիկ Հակոբյանին` դաշնակցական լինելով հանդերձ նման հրապարակման համար (Երեւի դրա համար էլ հեռացրին դաշնակցությունից):

[Chuk]

Անկեղծ ասած զարմացած եմ, որ Ռուբեն Հակոբյանի «Երկու քարի արանքում» հոդվածն այսքան արձագանք հոդվածների արժանացավ: Բայց կշեշտեմ, արձագանք հոդվածների, այլ ոչ երբեք քննարկման առիթ դարձավ: Նախ ասեմ, որ արձագանք հոդվածներն այս երկուսը չեն, էլի կան: Ես երկուսն էլ եմ կարդացել, բայց լսել եմ այլոց գոյության մասին էլ՝ տարբեր թերթերում (ենթադրում եմ իշխանական, կռահում եմ, թե որ հատվածներն են գովերգվել, բայց գուցե սխալվում եմ):

Եթե երբևէ ցանկանայի մի պատասխան հոդված էլ ես գրել, վերնագիրն առանց վարանելու կդնեի «Երկու քարի արանքում», ապա հոդվածիս մեջ մանրամասն կներկայացնեի, որ կա ժողովուրդ, որը բաղկացած է Լևոն Տեր-Պետրոսյանից ու նրան սատարող ուժերից, շարժման մասնակիցներից, շարժումը հերքող, դրան չհավատացող անձանցից, քաղաքական գործիչներից, կուսակցություններից, քաղաքական պրոցեսներով չհետաքրքրվող մարդկանցից, որոնք բոլորը ընկած են երկու քարի արանքում: Քարերից մեկը, ինչպես իմ կարծիքով հրաշալի բնութագրել է Տեր-Պետրոսյանը, ավազակապետությունն է, մյուսը՝ Ռուբեն Հակոբյանն ու նմանատիպ գործունեություն ծավալող, ապակողմնորոշող, իշխանության առնվազն տեսանելի մաս չկազմող անձինք, քաղաքական գործիչները, կուսակցությունները:

Հակոբյանի հոդվածը համարում եմ դեմագոգայի ցայտուն օրինակ, ունեմ խորին համոզմունք, որը չեմ ցանկանում ներկայացնել որպես հավաստի փաստ, այլ որպես զուտ իմ կարծիք, որ Ռուբեն Հակոբյանն ընդամենը պահից օգտվելով որոշել է «միավորներ շահել», ձեռք բերել վստահություն, դուրս գալ մարդամեջ (քաղաքական դաշտում): Հոդվածի դրույթները ակնհայտ է, որ չիրականացվող են այն ֆորմատով, ինչ ինքն է ասում, ասում է պարզապես ասած լինելու համար, բայց ունենալով հրաշալի գրիչ և խոսք կարողանում է ներկայացնել այնպես, որ լսողները մտածում են, որ վերին ճշմարտություն ասեց: Ինձ համար ակնհայտ է նաև, որ ինքը չի ունեցել բանավիճելու ցանկություն, ըստ որի բանավիճողների հետ միասին ինչ-որ եզրահանգման պետք է գա, այլ ունեցել է կարծիք ասելու և այդ կարծիքը հնարավորինս մեծ լսարանի հասցնելու ցանկություն: Սրա ապացույցներից է այն, որ թեկուզ հենց Միքայել Հայրապետեանի հոդածում կան իր գրածներին հակասություններ և հարցադրումներ, սակայն երբ Հակոբյանը հարցազրույցներ է տալիս դրանց չի անդրադառնում, պարզապես անտեսում է, ու չնայած կան իր որոշ պնդումների հստակ հակափաստարկներ նորից նույնությամբ, բառ առ բառ կրկնում է իր միտքը, անգամ չփորձելով դա հիմնավորել:

Ինչևէ, հետագայում ժամանակ ունենալու դեպքում կփորձեմ առավել հանգամանալից ներկայացնել տեսակետս՝ հիմնավորումներով, իսկ առայժմ սահմանափակվեմ տեղադրելով Ռուբեն Հակոբյանի հոդվածին Ռուբեն Թորոսյանի արձագանքը, որը տպագրվել էր «Առավոտ»-ի երեկվա համարում և քիչ թե շատ սրտիցս է գրված:

Ավելացվել է 42 վայրկյան անց
ԸՆԴՈՒՆԵԼ, ՈՐ ՀԱՅԱՍՏԱՆՈՒՄ ՆԱԽԱԳԱՀ ՉԻ ԸՆՏՐՎԵԼ


Արձագանք Ռուբեն Հակոբյանի հոդվածին («Առավոտ», 23.04.2008)

Հոդվածի «մեխը»

Եթե քաղաքագիտության թեկնածուն առաջարկում է «արտահերթ ընտրությունների անցկացում նոր նախագահի ցանկությամբ եւ նախաձեռնությամբ», ապա, որքան էլ օգտագործի իր լրագրողական արվեստը եւ շուռումուռ տա մտքերը, միեւնույն է՝ բանավեճի ներկայացված հոդվածի իմաստն ակնհայտ է՝ լեգիտիմացնել Ս. Սարգսյանի «ընտրվելը»:

Նման մոտեցումներով շատ գործիչներ են այսօր հանդես գալիս: Տեսեք՝ ինչ է կատարվում ԱԺ-ի, այսպես կոչված, «անկախ» պատգամավորների շրջանում:

Մեր հոդվածագիրը նույնպես, փորձելով միաժամանակ «ընդդիմադրի» տպավորություն ստեղծել, տալիս է նաեւ «կասկածելի լեգիտիմությամբ նախագահ» իր գնահատականը, որը հիմնավորում է ճիշտ հակառակը, այն է՝ 2008թ. ընտրությունների արդյունքում նախագահ չի ընտրվել:

Հարկ եմ համարում հիշեցնել, որ այդ «կասկածելիի» մասին իրենց պաշտոնական դիրքորոշումն են տվել նաեւ մեր երկրի Մարդու իրավունքների պաշտպանը եւ Սահմանադրական դատարանը: Ավելին, վերջինս իր որոշմամբ, փաստորեն, արձանագրել է հետեւյալը՝ կոռուպցիայի նման պայմաններում «ԿԸՀ-ն ՀՀ նախագահի ընտրության արդյունքներով այլ որոշում կայացնել չէր կարող»:

Սակայն հոդվածագիրը «նոր նախագահ» եւ «կասկածելի լեգիտիմությամբ նախագահ» իր գնահատականների հակասությունը կարծես չի էլ նկատում եւ երկրում ստեղծված իրավիճակի հիմք հանդիսացող այդ կարեւորագույն խնդրին չի անդրադառնում:

Իսկ խնդիրն այն է, որ, ՀՀ օրենսդրության պահանջների համաձայն, ՀՀԿ ղեկավարը ոչ միայն նախագահ չի ընտրվել, այլ դրա իրավունքը չուներ, քանի որ չպետք է մասնակցեր քվեարկությանը՝ նախընտրական քարոզչության սահմանված կարգը կոպտորեն խախտելու համար:

Եվ իզուր է «նոր նախագահը» ինչ-որ աչք շոյող պալատներ նախագծում կամ օրենսդրական զավեշտալի փոփոխություններով փշի-փշի անում իր լեգիտիմությունը ճանաչած միակ «ընդդիմադիր ուժին», քանի որ ինքը նույնպես պետք է ճանաչի ՍԴ որոշումը եւ կատարի նրա պահանջները:

Իսկ դա նշանակում է, որ ընտրական գործընթացը դեռ չի ավարտվել եւ պետք է պատասխանատվության կանչվեն բոլոր ընտրախախտները, որոնց առաջին շարքերում վաղուց կանգնած է նույն ինքը՝ «նոր նախագահը»:

Այս կապակցությամբ տեղին է հիշատակել նաեւ Մարդու իրավունքների պաշտպանի արդարացի եզրահանգումը իր արտահերթ զեկույցում, այն է՝ «ինչպես ցույց տվեցին հետագա գործընթացները, պատասխանատվության ենթարկվեցին միայն ընդդիմության ներկայացուցիչները: Եվս մեկ անարդարություն»:

«Երկու քարի» մասին

«Երկու քարերի» մոտեցումը դարձել է մոդայիկ, քանի որ հեշտությամբ շեղում է այսօրվա խնդրի բուն էությունից, որ այս անգամ ապօրինի ընտրությունների դեմ ոտքի է ելել գրեթե ողջ ժողովուրդը:

Եվ ինչպես նշում է «Առավոտը»՝ ներկայացնել դա որպես «լեւոնականների» եւ «սերժականների» հակամարտություն, նշանակում է չհասկանալ դժգոհության բուն պատճառները: Երկրում ստեղծված իրավիճակի անձնավորված գնահատականները՝ հատկապես Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի առնչությամբ, ակնհայտորեն ձեռնտու են «հաղթածներին» եւ նրանց մերձեցողներին:

Եվ պատահական չէ նաեւ, որ վերոնշյալ հոդվածը նույնպես վերնագրված է «Երկու քարի արանքում», տվյալ դեպքում՝ «ընտրակեղծիքների մեքենա ստեղծած Լեւոնի» եւ «անկեղծորեն իրավիճակը շտկել, բարեփոխումներ իրականացնել, կոռուպցիա եւ կաշառակերություն վերացնել ցանկացող եւ այլ բարի ցանկություններ իրականություն դարձնող Ս. Սարգսյանի» միջեւ:

Առայժմ թողնենք «ՀՅԴ» Կ, արդեն նախկին գործչի խղճին այդ գովասանքը, սակայն նշենք, որ, այնուամենայնիվ, չի հասկացվում այդ համեմատության իմաստը: Արդյո՞ք միայն Ս. Սարգսյանի օրենքին հակասող գործողությունները արդարացնելու համար:

«Ուղղակի նաեւ նախորդ նախագահների փոխարեն այդ ամենի պատասխանատուն այսօր դարձել է միայն Ս. Սարգսյանը»,- բողոքում է ՌԴ-ում ՀՀ նախկին դիվանագետը:

Գուցե՞ հենց այդ պատասխանատվությունն է ստիպել «նոր նախագահին» շնորհակալություն հայտնել ՌԴ նախագահին՝ մեր երկրի ներքին կյանքին միջամտելու համար: Դե սա՛ էլ արդարացրեք:

Նախկին «միամիտ» գործընկերս անգամ չի նկատել, որ այդ մոտեցումներով չի կարողացել հստակ դիրքորոշում արտահայտել եւ նորից ընկել է հակասությունների մեջ, այն են՝

1. Մի կողմից՝ «...սրանք ավելի կատարելագործեցին Լեւոնի ստեղծած ընտրակեղծիքների մեքենան եւ ժողովրդի ձայները ամենալկտի ձեւերով գնելով, պատրաստ են ստորացնել բոլորիս», մյուս կողմից՝ «Անկեղծորեն հավատում եմ, որ Ս. Սարգսյանը ցանկանում է շտկել իրավիճակը, բարեփոխումներ իրականացնել, վերացնել կոռուպցիան եւ կաշառակերությունը եւ այլ բարի ցանկություններ իրականություն դարձնել»:

Մնում է նույնպես միամտորեն հարցնել՝ իսկ «սրանք»-ի մեջ միայն Քոչարյա՞նն է մտնում, թե՞ նրա անբաժան գործընկեր Ս. Սարգսյանն էլ տեղ ունի:

2. Մի կողմից՝ գովեստով ներկայացնում է հակալեւոնական թունդ կեցվածքով, մաթեմատիկայի դասախոս, գիտությունների թեկնածու իր ծանոթի մասնակցությունը համաժողովրդական շարժմանը, մյուս կողմից՝ «...գլխավոր քաղաքական պատվիրատուն փորձում է պետական մամլիչի թրթուրների տակից փրկել իր եւ իր ընկերների քաղաքական կերպարը...»:

Այսինքն, նորից անհաջող փորձ հոդվածի վերնագիրը հիմնավորելու համար:

Բանը հասել է նրան, որ անգամ փորձ է արվում մեղադրել առաջին նախագահին մարտի 1-ի ողբերգության համար՝ «միամիտ է կարծել, որ ողբերգության պատճառը միայն մեկ անձ է՝ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը»:

Հետաքրքիր է, որ ես ճիշտ հակառակն եմ մտածում, այն է՝ պետք է շնորհակալություն հայտնել մեր երկրի առաջին նախագահին՝ ընտրություններին մասնակցության եւ արժանապատիվ քաղաքական գործունեություն ծավալելու համար:

Արտահերթ ընտրություններ

Եթե կա մի առաջարկություն կամ մոտեցում, որը լուրջ վտանգ է ներկայացնում Համաժողովրդական ներկայիս շարժման տապալման համար, դա հոդվածում առաջարկված ձեւով արտահերթ ընտրությունների անցկացումն է, այն է՝ «Երբ ես առաջարկում եմ արտահերթ ընտրություններ, շատ բան պայմանավորում եմ նաեւ գործող նախագահով»,- պարզաբանում է հոդվածագիրը:

Վերեւում արդեն ասացի, թե ինչու է հոդվածագիրը բոլոր ընտրություններից հետո կրկնվող այս առաջարկությունն անելու համար հոդված գրել: Սակայն չեմ հասկանում, թե ինչո՞ւ է հեղինակային իրավունք վերապահել (այդպիսի տպավորություն եմ ստացել) այդ հնամաշ առաջարկությանը:

Վերջինիս կողմնակիցները, այդ թվում՝ «ընդդիմության» դաշտից, վաղուց են փայլատակում հեռուստաեթերում եւ այն ակնհայտորեն դուր է գալիս «հաղթածներին», չնայած ձեւեր են անում, իբր դա այդպես չէ:

Իսկ ինչո՞ւ՝ ոչ: Չէ՞ որ, ինչպես ասում են, «չեղած տեղից նախագահ ունեն», որն անգամ պետք է որոշի անցկացնել, թե չանցկացնել արտահերթ, այն էլ՝ օրինական ընտրություններ:

Եթե քաղաքագիտության «միամիտ» թեկնածուն «անկեղծորեն հավատում է» այդ ձեւով օրինական ընտրությունների անցկացման հեքիաթին, ապա լավ կլինի բացատրի, թե ինչո՞ւ դա չարեց իրենց նախորդ «նոր նախագահը» անցած 10 տարիների ընթացքում:

Սակայն նորից կա հակասություն հոդվածում, այն է՝ մի կողմից ասվում է՝ «համոզված եմ, որ արտահերթ ընտրությունները կլինեն արդար եւ ժողովրդավարական», իսկ մյուս կողմից՝ «պատճառները չվերացնելու դեպքում միշտ կարող են ստեղծվել նման իրավիճակներ՝ էլ ավելի ծանր հետեւանքներով»: Էլ ինչ համոզվածություն, երբ օրինախախտումների պատճառները չեն վերացվել:

Ես համոզված եմ, որ նոր ընտրությունների հիմքը մեկը պետք է լինի՝ անվավեր ճանաչված 2008թ. ընտրությունները: Հակառակ դեպքում՝ կրկնվելու է այն, ինչ տեղի է ունեցել տարիներ շարունակ, ավելին, լինելու է ողբերգական՝ հայաստանցու ընտրական իրավունքի վերջնական ոչնչացման համար:

Իսկ ընտրությունների անվավեր ճանաչման համար առկա են բոլոր անհրաժեշտ իրավական հիմքերը, ինչպես նաեւ՝ ժողովրդի մեծամասնության աջակցությունը եւ միջազգային իրավասու կառույցների քիչ թե շատ նպաստավոր եզրակացությունները:

Համոզված եմ, որ հոդվածագիրը տեղյակ էլ չէ, թե ի՞նչ իրավական միջոցառումներ են իրականացվում այդ ուղղությամբ, իսկ խոսքը՝ ՄԻ եվրոդատարան դիմելու անհեռանկարային նախաձեռնության մասին չէ:

[Chuk]

Տիգրանի եւ բարոյականության մասին

«Շնորհակալություն, Տիգրան, անկեղծության եւ, որ ամենակարեւորն է, հիշողության դաշտից օգտվելու համարձակության համար». հոդվածագրի այս գովասանքն ուղղված է իր իսկ գնահատած «ընտրակեղծիքների քայքայիչ մեքենայի»՝ ԿԸՀ-ի նախկին անդամներից մեկին:

Հազվադեպ զուգադիպություն. պարզվում է՝ Տիգրանը նույնպես սույն խնդրով հիշում է միայն «ավելի վատ բաներ», բայց «նոր նախագահին» չառնչվող: Ավելին, այդ «համարձակ» Տիգրանի հիշողության մեջ չեն պահպանվել իր գործունեությանն առնչվող «վատ բաները» եւ նա չի հիշում անգամ, որ 1996թ. պատգամավորներին ԱԺ դահլիճում ծեծել են՝ ԿԸՀ անդամների՝ օրենքին հակասող գործունեության հետեւանքով:

Սակայն հոդվածագրին սա չի հետաքրքրում, ինչպես եւ այն, ինչ վերաբերում է իր «հիշողությանը», մասնավորապես՝ ինչո՞ւ իր իսկ բնութագրած «չարորակ մետաստազի նման մեր պետականության ոսկորին շուլալված ընտրակեղծիքների քայքայիչ մեքենայի» մասին Ռ. Հակոբյանը չէր խոսում 1998թ.-ից եւ պետական պաշտոն ստանալուց հետո, ավելին, ակտիվորեն գովերգում էր իշխանության մաս կազմող «ՀՅԴ» Կ-ին, որը լրջագույն ավանդ ունի վերջին տասը տարիների ընտրական գործընթացների կեղծման գործում:

Իհարկե, «ազնիվ եւ բարոյական չէ» նման մոտեցումը՝ համաձայնում եմ հոդվածագրի հետ:

Հալվա ասելով՝ բերանդ չի քաղցրանա

Հոդվածը, իմ կարծիքով, մի շատ կարեւոր խնդիր է լուծել, այն է՝ որ «նոր նախագահ» գնահատականով իրավիճակին արդարացի լուծում չես կարող տալ եւ միշտ ընկնելու ես հակասությունների մեջ: Եվ հենց այդ համարձակության համար, ես անկեղծորեն շնորհակալություն եմ հայտնում արդեն պարոն դարձած նախկին գործընկերոջս:

Այնուամենայնիվ, փորձեմ նաեւ համառոտ ամփոփել դիրքորոշումս հոդվածում բարձրացված եզրահանգումների կամ մոտեցումների վերաբերյալ՝

1. ՀՀԿ ղեկավար Ս. Սարգսյանը ոչ միայն նախագահ չի ընտրվել, այլեւ՝ իրավունք չուներ մասնակցել քվեարկությանը,

2. մարտի 1-ի ողբերգական դեպքերի պատճառը ապօրինի ընտրություններն են, որոնց պատասխանատվությունը կրում են Ընտրական օրենսգրքի 1-ին հոդվածի 4-րդ կետով սահմանված սուբյեկտները,

3. ապօրինի ընտրությունների դեմ ոտքի է ելել գրեթե ողջ ժողովուրդը՝ առաջին նախագահի աջակցությամբ (գլխավորությամբ),

4. առաջին նախագահի կառավարման տարիների հիշեցումը նպատակ է հետապնդում նսեմացնել Համաժողովրդական շարժման փաստը,

5. 2007թ. ԱԺ եւ 2008թ. նախագահի ապօրինի ընտրությունների պատճառը ՀՀ-ում ձեւավորված կոռուպցիոն համակարգն է, որի պատասխանատուն «քաղաքական կոալիցիա» կոչվող խմբավորումն է,

6. արտահերթ ընտրությունների անցկացման մասին հոդվածում առաջարկված ձեւի միակ նպատակը «նոր նախագահի» լեգիտիմացումն է:

Ո՞րն է ելքը

Ստեղծված իրավիճակի միակ լուծումը 2008թ. ընտրությունների անվավեր ճանաչումն է եւ, բնական է, նոր ընտրությունների անցկացումը: Այդ նպատակն այսօր ավելի քան մոտ է, սակայն պահանջում է դրան հասնելու համալիր միջոցառումների անցկացում, այդ թվում.

1. առաջին նախագահի վստահված անձանց հայցադիմումների քննարկում ՀՀ վարչական դատարանում, որը 8.03.08թ. ՍԴ որոշման եւ, հետեւաբար, ԵԽԽՎ թիվ 1609 բանաձեւի կատարումն է,

2. մարտի 1-ի դեպքերի անկախ եւ հրապարակային քննարկման կազմակերպում, որն իր մեջ պետք է ներառի նաեւ ընտրություններին, արտակարգ իրավիճակին եւ քաղբանտարկյալներին առնչվող բոլոր հարցերը,

3. դատական համակարգի գործունեության եւ ընտրական օրենսդրության վերաբերյալ առաջարկությունների նախապատրաստում,

4. իրականացվող միջոցառումների մասին տեղեկատվության ապահովում Սփյուռքի եւ միջազգային իրավասու կառույցների համար:

ՌՈՒԲԵՆ ԹՈՐՈՍՅԱՆ
«Գերագույն խորհուրդ-պատգամավորական ակումբ» հ/կ նախագահ

Աղբյուր (http://new.aravot.am/am/articles/society/42581/view)

[Վիշապ]

Զավեշտալի է, թվում է թե ամեն ինչ պարզ է, ու հենց հիմա ողջ ժողովրդով պիտի դուրս գանք ու սկսենք «աղբահանությամբ» ու «սանիտարական աշխատանքներով» զբաղվել, ու նոր մեթոդներ մշակել ընդդեմ «աղբի» կուտակման… Բայց պարզվում է շատ մարդկանց համար դեռ մութ կողմեր կան, հոդվածներ են գրում, վերլուծում են անցյալը, Սերժի բնավորության գծերը, 96–ի ընտրությունները ու գնա՜ց ցաքուցրիվ մտքերի շարանը, Լևոնն էլ է կեղծե՜լ, Սերժը ուզում է լա՜վ լինի, բլա բլա բլա… մի՞թե Լևոնն ու Սերժն են ընտրությունները կեղծում ու չկեղծում… մի՞թե ամեն ինչ կախված է Սերժից կամ Լևոնից… Ժողովու՛րդ։ Կեղծողնել է ժողովուրդը, կեղծողներին հանդուրժողն էլ է ժողովուրդը, դեմագոգիայով լեցուն մտքեր արտահայտող ու տարածողն էլ է ժողովուրդը, ու միշտ թագավորին, նախագահին, կայսրին ընտրել է և կընտրի ժողովուրդը։ Կապ չունի արդար ընտրություններով, թե՝ իրար ֆռռացնելով, խո Սերժը կամ Լևոնը չե՞ն գալիս ու լցոնումներ կատարում, իսկ ընտրատարածքների հանձնաժողովները, տեղական ինքնակառավարման մարմինները, ոստիկանները, իրավաբանները, իրավախախտները… նրանց մտերիմներն ու հարազատները, նրանք հո տաս կամ հարյուր հոգի չե՞ն, նրանք հազարներ են։ Մի խոսքով յուրաքանչյուր առաջնորդ ներկայանցում է իր ժողովուրդը հավաքական իմաստով։ Ժողովուրդը ես եմ ու դուք եք։ Մենք ԲՈԼՈՐՍ ենք որոշում, թե ինչպես ապրել։ Հիմա եթե չենք ընդվզում, ապա հանդուրժում ենք, ուրեմն մեզ նման կյանքը դուր է գալիս։ Իսկ շատերին գուցե իրոք դուր է գալիս։ Օրինակ եթե մեկին գարաժ է պետք իր շենքի դիմաց, ապա գնում է թաղապետարան, թաղապետարանը թիվ է կրակում, մի քիչ սակարկում են, ծանոթ–մանոթ ու հարցերը լուծվում է, մարդը ունենում է գարաժ իր շենքի դիմաց։ Իսկ եթե երկրում կարգ ու կանոն լիներ, ապա այդ մարդը գուցե չէր ունենա գարաժ։ Որովհետև Թաղապետարանը թույլ չէր տա, իմա՝ տարածքը դրա համար նախատեսված չի և հակասում է քաղաքաշինական դրույթներին, ի վերջո նորմալ մարդուն ավելի շատ ազատ տարածք է պետք, զբոսնելու տեղ, երեխաներին խաղալու տեղ, և ոչ թե գարաժ։ Բայց մեզ պարզվում է ավելի շատ գարաժ է պետք։ Ու մարդը ունենում է։ Դժգոհություններ կա՞ն, չկա՛ն։ Հենց մենակ այս գարաժի թեմայով ինչքան ուզես կարելի է հոդվածներ գրել ու ապացուցել թե ինչ մեծ անհրաժեշտություն է գարաժը, իսկ ազատ տարածությունից օգուտ չկա, ազատ տարածություն ես ուզում, նստիր մեքենադ ու դուրս արի քաղաքից, դեմագոգիա՞ է, թե՞ ճշմարտություն… Նույնն էլ մնացած խնդրիներին, սկսած զիբիլ թափելուց մինչև իշխանությունները… Այնպես որ ինքներս ենք որոշում ազգի տականքը շատ է թե քիչ, և որն է տականք լինելու սահմանումը (մի քիչ դեմագոգիա էլ իմ կողմից:P)։

[Sevo]

Ես զարմանում եմ մեր երիտասարդության վրա, որոնք կարողանում են այդքան արագ կարդալ եւ միանգամից իրենց աբսւրդ գնահատականներով լցնել ինտեռնետային էջերը:
Ռուբեն Հակոբյանի հոդվածին ես ինքս ծանոթ եմ, ծանոթ եմ նաեւ նրա` <Առավոտ> օրաթերթում հարցազրույցին, <Ազատություն> ռադիոկայանում հարցազրույցին, մամուլի ասուլիսին, Գյումրիի <ԳԱԼԼԱ> հեռեւստաընկերությունում հարցազրույցին եւ այլ թերթերում հնչեցրած մտքերին ու Դաշնակցությունից նրա հեռանալ-հեռացվելուն եւ զարմանում եմ, որ կարդալով հոդվածը եւ իրավիճակը վերլուծելու փոխարեն սկսում եք մտածել, թե ինչու Ռ« Հակոբյանը <կպավ> ընդդիմությանը: Հարգելիներս, էդ ով ա հստակ ճամբարների բաժանել մեր հասարակությանը, ով ա ասել, որ գոյություն ունի իշխանություն եւ ընդդիմություն: Ես ոչ իշխանության մեջ եմ, ոչ ընդդիմության, կարող եք ասել, թե ես որ ճամբարում եմ գտնվում: Առանց մի վայրկյան գոնե մտածելու, ով Լեւոնին է քննադատում, որի պատճառը իսկապես ունի, համարում եք ՍԵՐԺԱԿԱՆ, ով Սերժին է քննադատում, համարում եք ԼԵՎՈՆԱԿԱն: Դա ուղղակի աբսուրդ է: Ռուբեն Հակոբյանի հոդվածը պետք է այդպիսի արձագանք ունենար, որովհետեւ նա դեմ է դուրս գալիս եւ իշխանությանը, եւ ընդդիմությանը, եւ ցույց տալիս երկու քարի արանքից միակ ելքը, որը արտահերթ ընտրությունների անցկացումն է` երրորդ ուժի հետ միասին: Այդ երրորդ ուժի կողքն է, որ պետք է կանգնենք մենք բոլորս, որ ստիպված Լեւոնին տեսնել չուզենալով Սերժի կողքն ենք կանգնում կամ հակառակը:
Եթե չեք լսել Ռուբեն Հակոբյանի մասին, ասեմ, որ նա 95 եւ 96 թվականին դեմ է դուրս եկել Լեւոնի կեղծիքներին, ՀՀՇ-ական ռեժիմին, որը այն ժամանակ անում էր նույն ապօրինությունները, ինչը որ հիմա անում է այս իշխանությունը, որից բողոքում է այն Լեւոնը, որի կողքն եք ԴՈՒՔ:
Պետք է լինել իրատես

Ավելացվել է 1 րոպե անց
Ես զարմանում եմ մեր երիտասարդության վրա, որոնք կարողանում են այդքան արագ կարդալ եւ միանգամից իրենց աբսւրդ գնահատականներով լցնել ինտեռնետային էջերը:
Ռուբեն Հակոբյանի հոդվածին ես ինքս ծանոթ եմ, ծանոթ եմ նաեւ նրա` <Առավոտ> օրաթերթում հարցազրույցին, <Ազատություն> ռադիոկայանում հարցազրույցին, մամուլի ասուլիսին, Գյումրիի <ԳԱԼԼԱ> հեռեւստաընկերությունում հարցազրույցին եւ այլ թերթերում հնչեցրած մտքերին ու Դաշնակցությունից նրա հեռանալ-հեռացվելուն եւ զարմանում եմ, որ կարդալով հոդվածը եւ իրավիճակը վերլուծելու փոխարեն սկսում եք մտածել, թե ինչու Ռ« Հակոբյանը <կպավ> ընդդիմությանը: Հարգելիներս, էդ ով ա հստակ ճամբարների բաժանել մեր հասարակությանը, ով ա ասել, որ գոյություն ունի իշխանություն եւ ընդդիմություն: Ես ոչ իշխանության մեջ եմ, ոչ ընդդիմության, կարող եք ասել, թե ես որ ճամբարում եմ գտնվում: Առանց մի վայրկյան գոնե մտածելու, ով Լեւոնին է քննադատում, որի պատճառը իսկապես ունի, համարում եք ՍԵՐԺԱԿԱՆ, ով Սերժին է քննադատում, համարում եք ԼԵՎՈՆԱԿԱն: Դա ուղղակի աբսուրդ է: Ռուբեն Հակոբյանի հոդվածը պետք է այդպիսի արձագանք ունենար, որովհետեւ նա դեմ է դուրս գալիս եւ իշխանությանը, եւ ընդդիմությանը, եւ ցույց տալիս երկու քարի արանքից միակ ելքը, որը արտահերթ ընտրությունների անցկացումն է` երրորդ ուժի հետ միասին: Այդ երրորդ ուժի կողքն է, որ պետք է կանգնենք մենք բոլորս, որ ստիպված Լեւոնին տեսնել չուզենալով Սերժի կողքն ենք կանգնում կամ հակառակը:
Եթե չեք լսել Ռուբեն Հակոբյանի մասին, ասեմ, որ նա 95 եւ 96 թվականին դեմ է դուրս եկել Լեւոնի կեղծիքներին, ՀՀՇ-ական ռեժիմին, որը այն ժամանակ անում էր նույն ապօրինությունները, ինչը որ հիմա անում է այս իշխանությունը, որից բողոքում է այն Լեւոնը, որի կողքն եք ԴՈՒՔ:
Պետք է լինել իրատես եւ հասկանալ, որ մարդուն գնահատելու համար ծանոթանալ է պետք նրա կենսագրությանը եւ` թե որքանով է համոզված առաջ տանում իր գաղափարները:

[Մարկիզ]

Ես զարմանում եմ մեր երիտասարդության վրա, որոնք կարողանում են այդքան արագ կարդալ եւ միանգամից իրենց աբսւրդ գնահատականներով լցնել ինտեռնետային էջեր...

Ինչո՞ւ ես զարմանում::D

[Sevo]

Զարմանում եմ, որովհետեւ պարզ երեւում է` մարդու ներկայացրած կարծիքը իր սեփականն է, թե շարժվում է շրջապատի գնահատականներով: Բնական է, որ մեկ ուրիշի գնահատականներով շարժվելու դեպքում չես կարող ճիշտ եզրահանգումներ անել:

[Chuk]

Ես զարմանում եմ մեր երիտասարդության վրա, որոնք կարողանում են այդքան արագ կարդալ եւ միանգամից իրենց աբսւրդ գնահատականներով լցնել ինտեռնետային էջերը:
Թեև անհատական անուն նշված չէ, սակայն ակնհայտ է, որ այս զարմացնող երիտասարդության մի մասնիկը ես եմ՝ իմ իբրև թե աբսուրդ գնահատականներով: Անշուշտ կարելի է պատասխանել նույն ոճով ու ասել. «Զարմանում եմ, ինչպե՞ս կարելի է կարդալ գրառումն ու դրան արձագանքել ամբողջովին խեղաթյուրելով հեղինակի խոսքերն ու հնչեցրած գնահատականները», սակայն ես կընտրեմ ավելի ճիշտ ձև և պարզապես ցույց կտամ, որ լրիվ սխալ էիք վերլուծել ասածս:


Ռուբեն Հակոբյանի հոդվածին ես ինքս ծանոթ եմ, ծանոթ եմ նաեւ նրա` <Առավոտ> օրաթերթում հարցազրույցին, <Ազատություն> ռադիոկայանում հարցազրույցին, մամուլի ասուլիսին, Գյումրիի <ԳԱԼԼԱ> հեռեւստաընկերությունում հարցազրույցին եւ այլ թերթերում հնչեցրած մտքերին ու Դաշնակցությունից նրա հեռանալ-հեռացվելուն եւ զարմանում եմ, որ կարդալով հոդվածը եւ իրավիճակը վերլուծելու փոխարեն սկսում եք մտածել, թե ինչու Ռ« Հակոբյանը <կպավ> ընդդիմությանը:
Առաջին սխալը գալիս է այստեղից: Ոչ թե հարցադրվում է, թե ինչու՞ է քնադատում կամ «կպնում» ընդդիմությանը, այլ պարզ տեսակետ է ներկայացվում, որ նա զբաղվում է դեմագոգիայով:



Հարգելիներս, էդ ով ա հստակ ճամբարների բաժանել մեր հասարակությանը, ով ա ասել, որ գոյություն ունի իշխանություն եւ ընդդիմություն: Ես ոչ իշխանության մեջ եմ, ոչ ընդդիմության, կարող եք ասել, թե ես որ ճամբարում եմ գտնվում: Առանց մի վայրկյան գոնե մտածելու, ով Լեւոնին է քննադատում, որի պատճառը իսկապես ունի, համարում եք ՍԵՐԺԱԿԱՆ, ով Սերժին է քննադատում, համարում եք ԼԵՎՈՆԱԿԱն: Դա ուղղակի աբսուրդ է:
Աբսուրդ է: Իհարկե աբսուրդ է: Իսկ ո՞վ է այս աբսուրդային խոսքերի հեղինակը: Ճիշտն ասած այս թեմայում այդ խոսքերը գրեցիք դուք: իսկ ես կարող եմ մեջբերել իմ խոսքերը, ահա այն.


Եթե երբևէ ցանկանայի մի պատասխան հոդված էլ ես գրել, վերնագիրն առանց վարանելու կդնեի «Երկու քարի արանքում», ապա հոդվածիս մեջ մանրամասն կներկայացնեի, որ կա ժողովուրդ, որը բաղկացած է Լևոն Տեր-Պետրոսյանից ու նրան սատարող ուժերից, շարժման մասնակիցներից, շարժումը հերքող, դրան չհավատացող անձանցից, քաղաքական գործիչներից, կուսակցություններից, քաղաքական պրոցեսներով չհետաքրքրվող մարդկանցից, որոնք բոլորը ընկած են երկու քարի արանքում: Քարերից մեկը, ինչպես իմ կարծիքով հրաշալի բնութագրել է Տեր-Պետրոսյանը, ավազակապետությունն է, մյուսը՝ Ռուբեն Հակոբյանն ու նմանատիպ գործունեություն ծավալող, ապակողմնորոշող, իշխանության առնվազն տեսանելի մաս չկազմող անձինք, քաղաքական գործիչները, կուսակցությունները:
Փորձեմ լրիվ նույն բանը ներկայացնել սխեմատիկ, ավելի լավ հասկանալի լինելու համար: Այսպիսով ես հասարակությունը բաժանեցի երեք հիմնական մասի


Ավազակապետական իշխանություն
Ժողովուրդ
Ռուբեն Հակոբյանի նման գործունեություն ծավալող հատված


Ընդ որում դիտավորյալ Ժողովրդին մեջտեղում պատկերեցի, որպեսզի հստակ ցուցադրեմ նրա՝ երկու քարերի մեջ ընկած լինելու փաստը: Այս հատվածներից յուրաքանչյուրն իր հերթին բաժանվում է տարբեր հատվածների: Այս պահին ինձ չի հետաքրքրում իշխանությունը բաժանված հատվածների ներկայացումը, այնպես որ կսահմանափակվեմ Ժողովրդին և Ռուբեն Հակոբյանի նման գործունեության ծավալող մարդկանց բաժանելով:


Ավազակապետական իշխանություն
Ժողովուրդ

Լևոն Տեր-Պետրոսյան և նրան սատարող ուժեր
Շարժման մասնակիցներ
շարժումը հերքող, դրան չհավատացող անձինք, քաղաքական գործիչներ, կուսակցություններ
քաղաքական պրոցեսներով չհետաքրքրվող մարդիկ

Ռուբեն Հակոբյանի նման գործունեություն ծավալող հատված

Ռուբեն Հակոբյան
նմանատիպ գործունեություն ծավալող, ապակողմնորոշող, իշխանության առնվազն տեսանելի մաս չկազմող անձինք, քաղաքական գործիչներ, կուսակցություններ
Այսպես կոչված մտավորականներ, որոնք իրենց ելույթներով հիշեցնում են իրենց գոյության փաստը



Այսպիսով, հստակ երևում է, որ հասարակությունը իմ գրառման մեջ չի բաժանվել Լևոնականի ու Սերժականի, սև ու սպիտակի, այլ ներկայացվել մի ամբողջ սպեկտր: Ի դեպ դեռ շատ բաժանումներ կարելի է անել: Չեմ անում, որովհետև այն վերևիս գրառման համատեքստում դրա կարիքը չկար: Որոշակի հարցեր ուսումնասիրելիս այս ամբողջ սպեկտրից կարելի է դիտարկել հասարակության միայն երկու հատվածը, որոնք ձեր ձևակերպամբ Լևոնականներն ու Սերժականներն են, իրականում ավազակապետությունը ու այդ ավազակապետությունը հանդուրժել չցանկացող հասարակության հսկայական հատվածը: Այո՛, որոշակի «խնդիրներ լուծելինս» ենթադրենք Ռուբեն Հակոբյան ֆակտորին կարելի է պարզապես չանդրադառնալ, այդպես էլ արվում է հաճախ արվում է, ինչի արդյունքում ոմանք մեկնաբանում են, թե հասարակությունը բաժանվել է սև ու սպիտակի, ինչը իրականում զուտ իրենց խոսքում ասում են այդ կարծիքների հեղինակները, այս դեպքում, հարգարժան Sevo, դուք:



Ռուբեն Հակոբյանի հոդվածը պետք է այդպիսի արձագանք ունենար, որովհետեւ նա դեմ է դուրս գալիս եւ իշխանությանը, եւ ընդդիմությանը, եւ ցույց տալիս երկու քարի արանքից միակ ելքը, որը արտահերթ ընտրությունների անցկացումն է` երրորդ ուժի հետ միասին: Այդ երրորդ ուժի կողքն է, որ պետք է կանգնենք մենք բոլորս, որ ստիպված Լեւոնին տեսնել չուզենալով Սերժի կողքն ենք կանգնում կամ հակառակը:
Այն որ արտահերթ ընտրություններն են միակ ելքը նորություն չի ու այդ մտքի հեղինակային իրավունքը պարոն Հակոբյանին չի պատկանում: Մեռանք գոռալով այդ մասին: Ու ի դեպ, ոչ միայն գոռում ենք, այլև այնպիսի գործունեություն ծավալում, որ դա դառնա իրականությունը: Թե չէ աբսուրդ է էլի, որ գնաս Պարոն Սերժ Սարգսյանին խնդրես «Արի դու հրաժարական տուր» ինքն էլ ասի «Հա՛, Ռուբեն ջան»: Սրան ի՞նչ անվանենք: Պոպուլի՞զմ: Դեմագոգիա՞: Խաբեյությու՞ն: Ինքնախաբեությու՞ն...

Երրորդ ուժի միֆը արդեն, թվում է անցյալում է մնացել:
Երրորդ ուժ կարող էր լինել մինչև մարտի 1-ը: Որովհետև մարտի 1-ից հետո արդեն կան 2 ուժ, առաջինը սպանդն իրականացնող ուժն է, երկրորդը՝ բոլոր նրանք, ովքեր ընդվզում են այդպիսի Հայաստանում ապրելու դեմ: Ու այստեղ էական չի, թե ո՞վ է առաջնորդը: Հիմա ինքներդ որոշեք, թե ու՞մ կողքին եք կանգնում: Մարտի 1-ից հետո երրորդ ուժի մասին խոսելը ընդամենը դեմագոգիա է: Ռուբեն Հակոբյանի պարբերաբար 96 թվական հիշեցնելը նույնպես դեմագոգիա է, իսկ դ լավ կլիներ պեղեր իր հիշողությունը և գուցե այնտեղից հաներ այն փաստը, որ դաշնակցությունը ոչ թե արգելվեց Հայաստանում, այլ կասեցվեց, քանզի նրանց ժամանակ էին առաջարկում, որ իրենց պորտը կտրեն արտասահմանից, իսկ նրանք պորտալարով կապված մնացին արտասահմանին: Չգիտես ինչու պարոն Հակոբյանը դրա մասին մոռանում է և մոռանում, որ իրենք այն ժամանակից սկսած էին սահմանադրությունը խախտում: Հիմա ի՞նչ անվանենք սրան, դեմագոգիա, թե՞ ոչ:

Երրորդ ուժը կարող է ի հայտ գալ միայն սահմանադրական կարգը վերականգնելուց հետո: Միայն այն դեպքում, երբ երբ յուրաքանչյուր քաղաքական ուժ կարող կլինի նորմալ գործունեություն ծավալել՝ առանց հալածվելու, առանց խոչընդոտների: Իսկ առայժմ ի մեծ ցավ Ձեզ հայտնեմ, որ երորդ ուժ կազմելու ունակ հիմնական ուժերն համաժողովրդական շարժման կողքին են:


Եթե չեք լսել Ռուբեն Հակոբյանի մասին, ասեմ, որ նա 95 եւ 96 թվականին դեմ է դուրս եկել Լեւոնի կեղծիքներին, ՀՀՇ-ական ռեժիմին, որը այն ժամանակ անում էր նույն ապօրինությունները, ինչը որ հիմա անում է այս իշխանությունը, որից բողոքում է այն Լեւոնը, որի կողքն եք ԴՈՒՔ:

Այդ դեպքում գնանք ավելի հեռու, հա՞: Այս նույն տրամաբանությամբ, ուրեմն ի՞նչ բարոյական իրավունք ունի այսօր խոսել Ռուբեն Հակոբյանը, ով եղել է ՀՅԴ անդամ այն տարիներին, երբ Հայաստանը անցնում էր անկախության ճանապարհը, իսկ ՀՅԴ-ն սաստում էր ժողովրդին ու ասում, որ դրա ժամանակը չի, հստակ դեմ էին դրան: Այն Ռուբեն Հակոբյանը, ով ՀՅԴ անդամ էր այն թվականներին, երբ Հայաստանը պատերազմի մեջ էր, իսկ նրանք բողոքի ակցիաներ էին կազմակերպում իշխանության դեմ, վտանգի առջև դնելով պատերազմի հաղթանակը, մեր պետությունը, պետականությունը: Ես խնդիր չունեմ: Ռուբեն Հակոբյանի և Ձեր կողմից մի քիչ դեմագոգային մի չափաբաժին դեմագոգիա էլ իմ կողմից:


Պետք է լինել իրատես եւ հասկանալ, որ մարդուն գնահատելու համար ծանոթանալ է պետք նրա կենսագրությանը եւ` թե որքանով է համոզված առաջ տանում իր գաղափարները:
Այսպիսի կարծիք գրելուց առաջ անհրաժեշտ է պարզել, թե զրուցակիցդ իրականում որքանով է ծանոթ այդ կենսագրությանն ու այդ մարդու համոզմունքների առաջ տանելու փաստին: Հակառակ դեպքում սա մերկապարանոց խոսք է:

հ.գ. Այս պահին փաստորեն անգամ ես զբաղվում եմ Ռուբեն Հակոբյանի գովազդով: Ծիծաղելի է: Մինչև վերջերս Ռուբեն Հակոբյան անուն ազգանունով մարդու ճանաչում էին քչերը ու հիմա ես էլ եմ մասնակցում այն բանին, բոլոր հարցերում միջակ (ոչ աչքի ընկած լրագրող, ոչ աչքի ընկած դաշնակցական, ոչ էլ մի ուրիշ բան) անձին ակամայից իր արժանիքներից ավելի մեծ ուշադրություն արժանացվի, այսինքն անում եմ այն, ինչին ըստ էության ձգտում էր ինքը: Հաստատապես նույն դաշնակցությունում կան շատ ավելի պատրաստված, խելացի, գիտուն մարդիկ, որոնք հանուն իրենց գաղափարների պատրաստ են զոհվել: Շատ ավելի հետաքրքիր կլիներ նրանց հետ վիճել ու նրանց խոսքը լսել, քան նախկին պատգամավոր Ռուբեն Հակոբյանի, որին 96 թվականին մի թեթև նեղացրել են «ՀՀՇականները» և որն այդ պատճառով իրեն զգում է երկու քարի արանքում:

[Sevo]

Ստացվում է այնպես, որ Ռուբեն Հակոբյանի հոդվածը բանավեճ է առաջացնում իմ եւ հարգարժան Chuk-ի միջեւ: <««« կա ժողովուրդ, որը բաղկացած է Լևոն Տեր-Պետրոսյանից ու նրան սատարող ուժերից, շարժման մասնակիցներից, շարժումը հերքող, դրան չհավատացող անձանցից, քաղաքական գործիչներից, կուսակցություններից, քաղաքական պրոցեսներով չհետաքրքրվող մարդկանցից, որոնք բոլորը ընկած են երկու քարի արանքում: Քարերից մեկը, ինչպես իմ կարծիքով հրաշալի բնութագրել է Տեր-Պետրոսյանը, ավազակապետությունն է, մյուսը՝ Ռուբեն Հակոբյանն ու նմանատիպ գործունեություն ծավալող, ապակողմնորոշող, իշխանության առնվազն տեսանելի մաս չկազմող անձինք, քաղաքական գործիչները, կուսակցությունները>: Եթե Դուք Ձեր միտքը ուշադիր ընթերցեք, ապա կտեսնեք, որ Դուք եւս բաժանել եք ազգը երկու մասի` ամենադրական հատկանիշներով օժտված ՀՀՇ-ական պարագլուխ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի եւ ամենասարսափելի եւ ամենաահավոր«««««««« Սերժ Սարգսյանի կողմակիցների, եւ Լ«Տ«Պ-ի կողմնակիցներին վերագրել եք իրենց առաջնորդի, Սերժի կողմնակիցներին` իրենց առաջնորդի գծերը: Իսկ ես ասում եմ, իսկ ավելի ստույգ` համաձայնվում եմ Ռուբեն Հակոբյանի այն տեսակետին, որ այդ երկու բեւեռների (որոնք իրականում ընդդեմի բեւեռն են եւ որոնց մեջ գաղափարական պայքար գոյություն չունի, այլ ընդամենը անկապ կռիվ է) արանքում գտնվում է ժողովրդի մի զգալի զանգված, որը տուժում է այդ` իշխանության եւ նաժխկին իշխանության պայքարից: Ուշադիր եղեք, հարգելիս, գոյություն չունի ընդդիմություն, գոյություն ունի նախկին իշխանություն, որը այսօր դուրս է ելել պայքարի եւ ոչ թե համայն հայության ապագայի համար մտահոգված եւ նրանցից` իր կողմից խլված ազատությունն ու բարեկեցիկ կյանքը վերադարձնելու մղումով, այլ` որպեսզի իր գլխավորած նախկին ռեժիմը պետության ղեկը իր ձեռքին առնի եւ անի այն ամենը, ինչ-որ անում է այսօրվա թալանչի իշխանությունը, որը, իմ համոզմամբ թալանչի է այնքան, որքան թալանչի էր ՀՀՇ-ական իշխանությունը:

Դուք հասարակությունը կարծես թե չեք բաժանում լուանականների եւ սերժականների, բայց դա միայն առաջին հայացքից: Իրականում, ինչպես ձեր գրառումն է ցույց տալիս,հասարակությունը բաժանւմ եք իշխանության եւ ընդդիմության, իսկ այսօրվա արմատական ընդդիմությունը ընդդիմություն բառը մենաշնորհել է այնպես, ինչպես տնտեսությունն են մենաշնորհել օլիգարխները <»««« Երրորդ ուժ կարող էր լինել մինչև մարտի 1-ը: Որովհետև մարտի 1-ից հետո արդեն կան 2 ուժ, առաջինը սպանդն իրականացնող ուժն է, երկրորդը՝ բոլոր նրանք, ովքեր ընդվզում են այդպիսի Հայաստանում ապրելու դեմ: Ու այստեղ էական չի, թե ո՞վ է առաջնորդը: Հիմա ինքներդ որոշեք, թե ու՞մ կողքին եք կանգնում: Մարտի 1-ից հետո երրորդ ուժի մասին խոսելը ընդամենը դեմագոգիա է«««>,- գրում եք Դուք:
Սկսեմ նրանից, որ շատերը չուզենալով այս անարդար պայմաններում ապրել` իրենց քվեն տվեցին Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին եւ տեղի ունեցավ նաեւ հակառակը, ու ստացվեց այնպես, որ ընդդեմի ձայնով մեկը մյուսին քվե ապահովեց: Կարող եք ինձ ասել, թե Վովա Հախվերդյանը (որի արձագանքը կա այս բաժնում) , որի սեփական տանը իր փոքր երեխաների վրա 96 թվականի խայտառակ ընտրություններից հետո զենք էին բարձրացրել իշխանության ծառաները, ինչ է, թե պարոն Հախվերդյանը ընդդիմության ներկայացուցիչն էր ԿԸՀ-ում, կարող եք ասել, թե ինչպես պատահեց, որ <այրող հիշողությունից դողացող ձեռքով> նա ձայն տվեց Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին: Իհարկե, կարող եք: Որովհետեւ Այսօրվա ապօրինություններից կուշտ է: Իսկ Ռուբեն Հակոբյանը առաջարկում է, որ բոլոր սթափ մտածող մարդիկ հավաքվեն երրորդ ուժի կողքին, որպեսզի ձայնդ ստիպված չլինես տալ թշնամուդ: Ես ինքս մինչեւ կոկորդս կուշտ եմ այս ռեժիմից, բայց ոչ մի պարագայում ձայն չեմ տա Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին: Իմ ձայնը պատրաստ եմ տալ թեկուզ ամենաքիչ քվեն հավաքած թեկնածուին, բայց Լեւոնին` երբեք: Եվ գիտեք թե ինչու? Որովհետեւ հետ վերադառնալով քաղաքոականություն, պարոն նախագահը երբեք չխոստովանեց, որ հանցանքներ է գործել էս ազգի նկատմամբ: Ռոբերտ Քոչարյանին եւ Սերժ Սարգսյանին Հայաստան բերելու համար հայ ժողովրդին ներողություն խնդրելուց առաջ, պետք է նա ներողութուն խնդրել էս ազգին երկրից ու սահմանադրական իր իրավունքներից խորթացնելու համար: Նրա մերձավոր զինակից Արա Սահակյանը ունեցավ էնքան տղամարդկություն, որ հունիսի 18-ին Ռ« Հակոբյանի հետ բանավեճի ժամանակ խոստովաներ, որ իրենք գործել էին մեծ սխալներ, կեղծել էին ընտրությունները, դրա համար էլ հեռացան (չնայած որ դա չէր հեռանալու պատճառը):

Հաջորդը: Դուք չեք գոռում արտահերթ ընտրությունների մասին, դուք պահանջում եք չեղյալ հայտարարել նախագահական 2008 թվականի ընտրությունները եւ 2007-ի խորհրդարանականը: Իսկ ես կարծում եմ, որ ոչ մի բարոյականություն չի ունենա իր մեջ այդ քայլը, եթե չեղյալ չհամարվեն նաեւ 2003, 1999, 1998, 1996, 1995 թվականի ԱԺ եւ նախագահական ընտրությունները, ՏԻՄ ընտրությունները, սահմանադրական հանրաքվեները: Իսկ այդքանը չեղյալ համարել պետք չէ, ընդամենը պետք է արտահերթ ընտրություն:

Ռուբեն Հակոբյանը տպագրեց մեկ հոդված, բայց արդեն Դուք ընկել եք մի այնպիսի սարսափի մեջ, որ մտածում եք, երեւի, թե Ձեր առաջնորդի ձեռքից խլվեց ընդդիմադիր զանգվածի մեծագույն մասը: Ես զարմանում եմ այն թյուր կարծիքի վրա, որ կազմում եք պարոն Ռ« Հակոբյանի հոդվածից:

Մարտի 1-ի համար դուք (նկատի ունեմ ողջ ընդդիմությանը) մեղադրում եք միմիայն իշխանությանը: Ես կարծում եմ, որ պատասխանատուն են իշխանությունները, իսկ մեղավոր է ընդդիմությունը իշխանություններին հավասար: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին արդյո?ք ձեռնտու չէր այդ առճակատումը, ձեռնտու էր եւ մեկ բանի համար` որպեսզի չեզոքացնի 1996 թվականի իր արյունոտ խրախճանքի ազդեցությունը: Որպեսզի հիմա խաղաղ ցուցարարների կորուստը չեզոքացնի ԱԺ ամբիոնում պատգամավորի ծեծման ամոթալի իրականության տպավորությունը: Լեւոն Տեր-Պետրոսայնը իշխանություն չի ուզում, նա ուզում է ապակողմնորոշել ազգին եւ դա անում է` հենվելով ժողովրդի արդար բողոքների վրա:


<Երրորդ ուժը կարող է ի հայտ գալ միայն սահմանադրական կարգը վերականգնելուց հետո: Միայն այն դեպքում, երբ երբ յուրաքանչյուր քաղաքական ուժ կարող կլինի նորմալ գործունեություն ծավալել՝ առանց հալածվելու, առանց խոչընդոտների>: Դուք գրում եք, կարծես անտեղյակ էս երկրից: Ես չեմ կարող չհիշել 96-ի դեպքերը եւ խորանալ ավելի առաջ: Առանց անցյալդ հիշեու եւ սխալներից դասեր քաղելու, չես կարող ապագադ կառուցել: Բայց Լ«Տ«Պ-ն, ինչպես երեւաց, ոչ մի դաս չի քաղել իր սխալներից:Ձեր նախադասությունն եմ փորձում վերլուծել, եւ հասկանում եմ, որ Դուք միամտաբար կարծում եք, որ եթե Տեր-Պետրոսյանը գա իշխանության, յուրաքանչյուր քաղքական ուժ կարող է առանց խոչընդոտի գործունեություն ծավալել: Արդյո?ք 90-ականներին այդպես էր: Գուցե ժխտե?ք, որ մեկ ամսում 22 թերթ փակվեց մեր բարօր երկրում, գուցե ժխտե?ք, որ Արցախում իր յուրաքանչյւր 6-րդ անդամին կորցրած կուսակությունը փակվեց էս երկրում: Եվ եթե մի պահ ընդունենք, որ ՀՅԴ-ի մասին Ձեր ասածները իրականություն են(կրկնում եմ` մի պահ), ապա ինչո?ւ կուսակցությունը կասեցվեց Հայաստանում Արցախյան պայքարը հաղթելուց հետո: Թող փակեր մինչեւ հաղթելը, որովհետեւ առանց ՀՅԴ-ի մարտիկների, այսօր մեր հայրենիքի մի գեղեցիկ հատվածում տիրապետող կդառնար ադրբեջանրենը:
<Այս պահին փաստորեն անգամ ես զբաղվում եմ Ռուբեն Հակոբյանի գովազդով: Ծիծաղելի է: Մինչև վերջերս Ռուբեն Հակոբյան անուն ազգանունով մարդու ճանաչում էին քչերը ու հիմա ես էլ եմ մասնակցում այն բանին, բոլոր հարցերում միջակ (ոչ աչքի ընկած լրագրող, ոչ աչքի ընկած դաշնակցական, ոչ էլ մի ուրիշ բան) անձին ակամայից իր արժանիքներից ավելի մեծ ուշադրություն արժանացվի, այսինքն անում եմ այն, ինչին ըստ էության ձգտում էր ինքը: Հաստատապես նույն դաշնակցությունում կան շատ ավելի պատրաստված, խելացի, գիտուն մարդիկ, որոնք հանուն իրենց գաղափարների պատրաստ են զոհվել: Շատ ավելի հետաքրքիր կլիներ նրանց հետ վիճել ու նրանց խոսքը լսել, քան նախկին պատգամավոր Ռուբեն Հակոբյանի, որին 96 թվականին մի թեթև նեղացրել են «ՀՀՇականները» և որն այդ պատճառով իրեն զգում է երկու քարի արանքում>:
Ես շնորհակալ կլինեի, որ Դուք, հարգելի Chuk, կարողանայիք ունենալ բավարար քաղաքական կուլտուրա` հասկանալու համար, որ մարդուն քննադատելու համար բացարձակապես պարտադիր չէ անձնական վիրավորանքներ հասցնելը: Սա առաջին: Երկրորդ` լավ կլինի, որ այժմ հստակլ կարողանաք տարանջատել Ռ« հակոբյանին Դաշնակցությունից, որովհետեւ նա ՀՅԴ անդամ այլեւս չէ եւ հստակ բացատրել է`ՀՅԴ-ի` կոալիցիայում ընդգրկվելու պատճառով: Երրորդ, 96 թվականին ոչ թե Ռ« հակոբյանին <մի թեթեւ> նեղացրել էին ՀՀՇ-ից, այլ գցել էին բանտ` պարտադրելով ստորորագրել, թե ժողովրդի արդար բողոքը զուտ արկածախնդրություն է եղել: Կխնդրեի ուշադիր կարդալ Վովա Հախվերդյանի հոդվածը եւ նոր միայն եզրակացնել` Ռ« Հակոբյանը ընդամենը շարքային դաշնակցական գործիչ է եղել, թե ոչ: Եթե շարքային գործիչ լիներ 95 թվականին ՀՀՇ-ի կողմից ամնուր կեղծվող ընտրություններում 22 թեկնածուների միջից նա չէր ընտրվի Կենտրոնում պատգամավոր:
Եվ վերջինը, եթե Դուք ծանոթ լինեիք նրա կենսագրությանը, վերջին պարբերությունը ընդհանրապես չէիք զետեղի ձեր հիասքանչ քննադատության մեջ:

Քանի որ, ինչպես հասկացա, Դուք եք տեղադրել պարոն Ռուբեն Թորոսյանի արձագանքը այս էջում, եւ, երեւի, նրա անկապ քննադատությունն էլ հիմք համարել Ձեր քննադատականը գրելու համար (որի հետ թեեւ համաձայն չեմ, բայց, այնուամենայնիվ, ավելի լավն էր, քան Ռուբեն Թորոսյանինը), հիմա կգրեմ Ռուբեն Թորոսյանի այն բոլոր անկապությունների մասին, որն, իբր, իրավացիորեն նկատել է Ռ« Հակոբյանի հոդվածում:
Կցանկանայի, եթե ճանաչում եք նրան, այս հոդվածը ասեիք` կարդար: Ես էլ կփորձեմ իմ արձագանքը հասցնել Ռ« Հակոբյանի որեւէ ծանոթի:

Հույս ունեմ, հաջորդ անգամ ավելի քաղաքակիրթ կբանավիճենք, կամ կբանավիճենք դեմ առ դեմ:

[Sevo]

Ստացվում է այնպես, որ Ռուբեն Հակոբյանի հոդվածը բանավեճ է առաջացնում իմ եւ հարգարժան Չուկ-ի միջեւ: <««« կա ժողովուրդ, որը բաղկացած է Լևոն Տեր-Պետրոսյանից ու նրան սատարող ուժերից, շարժման մասնակիցներից, շարժումը հերքող, դրան չհավատացող անձանցից, քաղաքական գործիչներից, կուսակցություններից, քաղաքական պրոցեսներով չհետաքրքրվող մարդկանցից, որոնք բոլորը ընկած են երկու քարի արանքում: Քարերից մեկը, ինչպես իմ կարծիքով հրաշալի բնութագրել է Տեր-Պետրոսյանը, ավազակապետությունն է, մյուսը՝ Ռուբեն Հակոբյանն ու նմանատիպ գործունեություն ծավալող, ապակողմնորոշող, իշխանության առնվազն տեսանելի մաս չկազմող անձինք, քաղաքական գործիչները, կուսակցությունները>: Եթե Դուք Ձեր միտքը ուշադիր ընթերցեք, ապա կտեսնեք, որ Դուք եւս բաժանել եք ազգը երկու մասի` ամենադրական հատկանիշներով օժտված ՀՀՇ-ական պարագլուխ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի եւ ամենասարսափելի եւ ամենաահավոր«««««««« Սերժ Սարգսյանի կողմակիցների, եւ Լ«Տ«Պ-ի կողմնակիցներին վերագրել եք իրենց առաջնորդի, Սերժի կողմնակիցներին` իրենց առաջնորդի գծերը: Իսկ ես ասում եմ, իսկ ավելի ստույգ` համաձայնվում եմ Ռուբեն Հակոբյանի այն տեսակետին, որ այդ երկու բեւեռների (որոնք իրականում ընդդեմի բեւեռն են եւ որոնց մեջ գաղափարական պայքար գոյություն չունի, այլ ընդամենը անկապ կռիվ է) արանքում գտնվում է ժողովրդի մի զգալի զանգված, որը տուժում է այդ` իշխանության եւ նաժխկին իշխանության պայքարից: Ուշադիր եղեք, հարգելիս, գոյություն չունի ընդդիմություն, գոյություն ունի նախկին իշխանություն, որը այսօր դուրս է ելել պայքարի եւ ոչ թե համայն հայության ապագայի համար մտահոգված եւ նրանցից` իր կողմից խլված ազատությունն ու բարեկեցիկ կյանքը վերադարձնելու մղումով, այլ` որպեսզի իր գլխավորած նախկին ռեժիմը պետության ղեկը իր ձեռքին առնի եւ անի այն ամենը, ինչ-որ անում է այսօրվա թալանչի իշխանությունը, որը, իմ համոզմամբ թալանչի է այնքան, որքան թալանչի էր ՀՀՇ-ական իշխանությունը:

Դուք հասարակությունը կարծես թե չեք բաժանում լուանականների եւ սերժականների, բայց դա միայն առաջին հայացքից: Իրականում, ինչպես ձեր գրառումն է ցույց տալիս,հասարակությունը բաժանւմ եք իշխանության եւ ընդդիմության, իսկ այսօրվա արմատական ընդդիմությունը ընդդիմություն բառը մենաշնորհել է այնպես, ինչպես տնտեսությունն են մենաշնորհել օլիգարխները <»««« Երրորդ ուժ կարող էր լինել մինչև մարտի 1-ը: Որովհետև մարտի 1-ից հետո արդեն կան 2 ուժ, առաջինը սպանդն իրականացնող ուժն է, երկրորդը՝ բոլոր նրանք, ովքեր ընդվզում են այդպիսի Հայաստանում ապրելու դեմ: Ու այստեղ էական չի, թե ո՞վ է առաջնորդը: Հիմա ինքներդ որոշեք, թե ու՞մ կողքին եք կանգնում: Մարտի 1-ից հետո երրորդ ուժի մասին խոսելը ընդամենը դեմագոգիա է«««>,- գրում եք Դուք:
Սկսեմ նրանից, որ շատերը չուզենալով այս անարդար պայմաններում ապրել` իրենց քվեն տվեցին Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին եւ տեղի ունեցավ նաեւ հակառակը, ու ստացվեց այնպես, որ ընդդեմի ձայնով մեկը մյուսին քվե ապահովեց: Կարող եք ինձ ասել, թե Վովա Հախվերդյանը (որի արձագանքը կա այս բաժնում) , որի սեփական տանը իր փոքր երեխաների վրա 96 թվականի խայտառակ ընտրություններից հետո զենք էին բարձրացրել իշխանության ծառաները, ինչ է, թե պարոն Հախվերդյանը ընդդիմության ներկայացուցիչն էր ԿԸՀ-ում, կարող եք ասել, թե ինչպես պատահեց, որ <այրող հիշողությունից դողացող ձեռքով> նա ձայն տվեց Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին: Իհարկե, կարող եք: Որովհետեւ Այսօրվա ապօրինություններից կուշտ է: Իսկ Ռուբեն Հակոբյանը առաջարկում է, որ բոլոր սթափ մտածող մարդիկ հավաքվեն երրորդ ուժի կողքին, որպեսզի ձայնդ ստիպված չլինես տալ թշնամուդ: Ես ինքս մինչեւ կոկորդս կուշտ եմ այս ռեժիմից, բայց ոչ մի պարագայում ձայն չեմ տա Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին: Իմ ձայնը պատրաստ եմ տալ թեկուզ ամենաքիչ քվեն հավաքած թեկնածուին, բայց Լեւոնին` երբեք: Եվ գիտեք թե ինչու՞ Որովհետեւ հետ վերադառնալով քաղաքոականություն, պարոն նախագահը երբեք չխոստովանեց, որ հանցանքներ է գործել էս ազգի նկատմամբ: Ռոբերտ Քոչարյանին եւ Սերժ Սարգսյանին Հայաստան բերելու համար հայ ժողովրդին ներողություն խնդրելուց առաջ, պետք է նա ներողութուն խնդրել էս ազգին երկրից ու սահմանադրական իր իրավունքներից խորթացնելու համար: Նրա մերձավոր զինակից Արա Սահակյանը ունեցավ էնքան տղամարդկություն, որ հունիսի 18-ին Ռ« Հակոբյանի հետ բանավեճի ժամանակ խոստովաներ, որ իրենք գործել էին մեծ սխալներ, կեղծել էին ընտրությունները, դրա համար էլ հեռացան (չնայած որ դա չէր հեռանալու պատճառը):

Հաջորդը: Դուք չեք գոռում արտահերթ ընտրությունների մասին, դուք պահանջում եք չեղյալ հայտարարել նախագահական 2008 թվականի ընտրությունները եւ 2007-ի խորհրդարանականը: Իսկ ես կարծում եմ, որ ոչ մի բարոյականություն չի ունենա իր մեջ այդ քայլը, եթե չեղյալ չհամարվեն նաեւ 2003, 1999, 1998, 1996, 1995 թվականի ԱԺ եւ նախագահական ընտրությունները, ՏԻՄ ընտրությունները, սահմանադրական հանրաքվեները: Իսկ այդքանը չեղյալ համարել պետք չէ, ընդամենը պետք է արտահերթ ընտրություն:

Ռուբեն Հակոբյանը տպագրեց մեկ հոդված, բայց արդեն Դուք ընկել եք մի այնպիսի սարսափի մեջ, որ մտածում եք, երեւի, թե Ձեր առաջնորդի ձեռքից խլվեց ընդդիմադիր զանգվածի մեծագույն մասը: Ես զարմանում եմ այն թյուր կարծիքի վրա, որ կազմում եք պարոն Ռ« Հակոբյանի հոդվածից:

Մարտի 1-ի համար դուք (նկատի ունեմ ողջ ընդդիմությանը) մեղադրում եք միմիայն իշխանությանը: Ես կարծում եմ, որ պատասխանատուն են իշխանությունները, իսկ մեղավոր է ընդդիմությունը իշխանություններին հավասար: Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին արդյո՞ք ձեռնտու չէր այդ առճակատումը, ձեռնտու էր եւ մեկ բանի համար` որպեսզի չեզոքացնի 1996 թվականի իր արյունոտ խրախճանքի ազդեցությունը: Որպեսզի հիմա խաղաղ ցուցարարների կորուստը չեզոքացնի ԱԺ ամբիոնում պատգամավորի ծեծման ամոթալի իրականության տպավորությունը: Լեւոն Տեր-Պետրոսայնը իշխանություն չի ուզում, նա ուզում է ապակողմնորոշել ազգին եւ դա անում է` հենվելով ժողովրդի արդար բողոքների վրա:


<Երրորդ ուժը կարող է ի հայտ գալ միայն սահմանադրական կարգը վերականգնելուց հետո: Միայն այն դեպքում, երբ երբ յուրաքանչյուր քաղաքական ուժ կարող կլինի նորմալ գործունեություն ծավալել՝ առանց հալածվելու, առանց խոչընդոտների>: Դուք գրում եք, կարծես անտեղյակ էս երկրից: Ես չեմ կարող չհիշել 96-ի դեպքերը եւ խորանալ ավելի առաջ: Առանց անցյալդ հիշեու եւ սխալներից դասեր քաղելու, չես կարող ապագադ կառուցել: Բայց Լ«Տ«Պ-ն, ինչպես երեւաց, ոչ մի դաս չի քաղել իր սխալներից:Ձեր նախադասությունն եմ փորձում վերլուծել, եւ հասկանում եմ, որ Դուք միամտաբար կարծում եք, որ եթե Տեր-Պետրոսյանը գա իշխանության, յուրաքանչյուր քաղքական ուժ կարող է առանց խոչընդոտի գործունեություն ծավալել: Արդյո՞ք 90-ականներին այդպես էր: Գուցե ժխտե՞ք, որ մեկ ամսում 22 թերթ փակվեց մեր բարօր երկրում, գուցե ժխտե՞ք, որ Արցախում իր յուրաքանչյւր 6-րդ անդամին կորցրած կուսակությունը փակվեց էս երկրում: Եվ եթե մի պահ ընդունենք, որ ՀՅԴ-ի մասին Ձեր ասածները իրականություն են(կրկնում եմ` մի պահ), ապա ինչո՞ւ կուսակցությունը կասեցվեց Հայաստանում Արցախյան պայքարը հաղթելուց հետո: Թող փակեր մինչեւ հաղթելը, որովհետեւ առանց ՀՅԴ-ի մարտիկների, այսօր մեր հայրենիքի մի գեղեցիկ հատվածում տիրապետող կդառնար ադրբեջանրենը:
<Այս պահին փաստորեն անգամ ես զբաղվում եմ Ռուբեն Հակոբյանի գովազդով: Ծիծաղելի է: Մինչև վերջերս Ռուբեն Հակոբյան անուն ազգանունով մարդու ճանաչում էին քչերը ու հիմա ես էլ եմ մասնակցում այն բանին, բոլոր հարցերում միջակ (ոչ աչքի ընկած լրագրող, ոչ աչքի ընկած դաշնակցական, ոչ էլ մի ուրիշ բան) անձին ակամայից իր արժանիքներից ավելի մեծ ուշադրություն արժանացվի, այսինքն անում եմ այն, ինչին ըստ էության ձգտում էր ինքը: Հաստատապես նույն դաշնակցությունում կան շատ ավելի պատրաստված, խելացի, գիտուն մարդիկ, որոնք հանուն իրենց գաղափարների պատրաստ են զոհվել: Շատ ավելի հետաքրքիր կլիներ նրանց հետ վիճել ու նրանց խոսքը լսել, քան նախկին պատգամավոր Ռուբեն Հակոբյանի, որին 96 թվականին մի թեթև նեղացրել են «ՀՀՇականները» և որն այդ պատճառով իրեն զգում է երկու քարի արանքում>:
Ես շնորհակալ կլինեի, որ Դուք, հարգելի Չուկ, կարողանայիք ունենալ բավարար քաղաքական կուլտուրա` հասկանալու համար, որ մարդուն քննադատելու համար բացարձակապես պարտադիր չէ անձնական վիրավորանքներ հասցնելը: Սա առաջին: Երկրորդ` լավ կլինի, որ այժմ հստակլ կարողանաք տարանջատել Ռ« հակոբյանին Դաշնակցությունից, որովհետեւ նա ՀՅԴ անդամ այլեւս չէ եւ հստակ բացատրել է`ՀՅԴ-ի` կոալիցիայում ընդգրկվելու պատճառով: Երրորդ, 96 թվականին ոչ թե Ռ« հակոբյանին <մի թեթեւ> նեղացրել էին ՀՀՇ-ից, այլ գցել էին բանտ` պարտադրելով ստորորագրել, թե ժողովրդի արդար բողոքը զուտ արկածախնդրություն է եղել: Կխնդրեի ուշադիր կարդալ Վովա Հախվերդյանի հոդվածը եւ նոր միայն եզրակացնել` Ռ« Հակոբյանը ընդամենը շարքային դաշնակցական գործիչ է եղել, թե ոչ: Եթե շարքային գործիչ լիներ 95 թվականին ՀՀՇ-ի կողմից ամնուր կեղծվող ընտրություններում 22 թեկնածուների միջից նա չէր ընտրվի Կենտրոնում պատգամավոր:
Եվ վերջինը, եթե Դուք ծանոթ լինեիք նրա կենսագրությանը, վերջին պարբերությունը ընդհանրապես չէիք զետեղի ձեր հիասքանչ քննադատության մեջ:

Քանի որ, ինչպես հասկացա, Դուք եք տեղադրել պարոն Ռուբեն Թորոսյանի արձագանքը այս էջում, եւ, երեւի, նրա անկապ քննադատությունն էլ հիմք համարել Ձեր քննադատականը գրելու համար (որի հետ թեեւ համաձայն չեմ, բայց, այնուամենայնիվ, ավելի լավն էր, քան Ռուբեն Թորոսյանինը), հիմա կգրեմ Ռուբեն Թորոսյանի այն բոլոր անկապությունների մասին, որն, իբր, իրավացիորեն նկատել է Ռ« Հակոբյանի հոդվածում:
Կցանկանայի, եթե ճանաչում եք նրան, այս հոդվածը ասեիք` կարդար: Ես էլ կփորձեմ իմ արձագանքը հասցնել Ռ« Հակոբյանի որեւէ ծանոթի:

Հույս ունեմ, հաջորդ անգամ ավելի քաղաքակիրթ կբանավիճենք, կամ կբանավիճենք դեմ առ դեմ:

[Sevo]

ԱՐՁԱԳԱՆՔ` ՉԱՐՁԱԳԱՆՔԻՆ

Երբ ծանոթացա պարոն Ռ. Թորոսյանի` «Ընդունել, որ Հայաստանում նախագահ չի ընտրվել» («Առավոտ», 13.06.08թ.) Ռուբեն Հակոբյանի «Երկու քարի արանքում» («Առավոտ», 13.06.08թ.) հոդվածի արձագանքին, անմիջապես աչքի զարնեց, որ ընթերցողը գործ ունի մարդու հետ, որն ինչ-ինչ նպատակներ հետապնդելով` փորձել է ամբողջությամբ նենգափոխել հոդվածի էությունը: Փորձեցի հայտնաբերել թեկուզ մեկ ամփոփ միտք, որը գոնե փոքր-ինչ աղերս ունենար Ռ. Հակոբյանի հոդվածի հետ: Չհաջողվեց: Փորձեցի արձագանքում նշած իբր թե հակասությունը նորից ընթերցել եւ վերընթերցել. ինչպես ինքն է գրում` «սակայն հոդվածագիրը «նոր նախագահ» եւ «կասկածելի լեգիտիմությամբ նախագահ» իր գնահատականների հակասությունը կարծես չի էլ նկատում»: Ոչ, պարոն Թորոսյան, գործող նախագահի այսօրվա` ժողովրդի կողմից ընկալվող կարգավիճակը տեղավորվում է այս ձեւակերպման մեջ, եւ այն քաղաքագիտության մեջ շրջանառվող ձեւակերպում է: Կամ, գրելով. «Բանը հասել է նրան, որ անգամ փորձ է արվում մեղադրել առաջին նախագահին` մարտի 1-ի ողբերգության համար», որպես ասածի ապացույց ցիտում է Ռ. Հաոբյանի հոդվածից նախադասության ընդամենը մի հատված` «Միամիտ է կարծել, որ ողբերգության պատճառը միայն մեկ անձ է` Լեւոն Տեր-Պետրոսյանը»: Միտումնավոր չուզենալով շարունակել ստորակետից հետո շարադրվածը, այն է. «... ինչպես նաեւ միամիտ է կարծել, որ այս արհավիրքի պատճառը միայն գործող իշխանություններն են», արձագանքողը կարծես թե հասնում է իր նպատակին` կրծքով պաշտպանության տակ առնել առաջին նախագահին եւ շնորհակալություն հայտնել, որ նա, վերադառնալով քաղաքականություն, ջերմացրել է իր խռովահույզ եւ ժողովրդավար հոգին: Զարմանալ կարելի է` մարդ ինչքան պետք է նպատակադրված նենգափոխի հոդվածի բուն էությունը, որ տարբեր տեղերում եւ տարբեր իմաստներով ասված արտահայտությունները զրկելով իր նախնական իմաստից, կցմցելով իրար, այսպիսի եզրահանգում անի. «Եվ պատահական չէ նաեւ, որ վերոհիշյալ հոդվածը նույնպես վերնագրված է «Երկու քարի արանքում»: Տվյալ դեպքում` «ընտրակեղծիքների մեքենա ստեղծած Լեւոնի» եւ «անկեղծորեն իրավիճակը շտկել, բարեփոխումներ իրականացնել, կոռուպցիա եւ կաշառակերություն վերացնել ցանկացող եւ այլ բարեփոխումների ցանկություններ իրականություն դարձնող Սերժ Սարգսյանի միջեւ»...: Բռավո: Իսկապես, կեցցե՝ք, պարոն Թորոսյան: Նման դեպքերում, ինչպես ընդունված է ասել` մեկնաբանություններն ավելորդ են: Չեմ ուզում նոր մեջբերումներ անել, որովհետեւ ծայրից ծայր արձագանքը հեղեղված է բանսարկու աճպարարությամբ եւ ասածի պիտակավորումով:
Ըստ էության, արձագանքողը միտումնավոր փորձ է արել պարոն Ռ. Հակոբյանի տարբեր հրապարակումներից առանձին մտքեր եւ նախադասություններ կցմցելով (չնայած նշում է, որ արձագանքը նվիրված է միայն վերը նշված հոդվածին) ընթերցողի մոտ տպավորություն ստեղծել, որ հոդվածը նպատակ է հետապնդում «լեգիտիմացնել» (իր բառն է) գործող նախագահի «չլեգիտիմությունը», եւ հետապնդում է այլ դարանակալ ծրագրեր ու նպատակներ: Եվ այս ճանապարհով պարոն Ռ. Թորոսյանը փորձում է հասնել նպատակին, այն է` իր անմնացորդ նվիրվածությունը ցուցաբերել Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին:
Ի դեպ, նման անհեթեթ եզրահանգումներով են ներկայանում նաեւ պարոն Սերժ Սարգսյանի ուղղափառ եւ որեւէ քննադատություն չհանդուրժող պաշտպանները, որոնք հոդվածում եղած քննադատական խոսքերը իշխանության եւ, հատկապես, նախագահի հասցեին, դիտում են որպես Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի ջրաղացին ջուր լցնելու թաքնված միտում:
Որոշ չափով ծանոթ լինելով պարոն Ռուբեն Թորոսյանի քաղաքական դեգերումների աշխարհագրությանը (ինչ-որ պահի շատ կարճ ժամանակով նա ձմեռել է նաեւ ՀՅԴ կառույցում), ինձ համար հասկանալի է նրա` Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին պաշտպանելու հարցում Հռոմի Պապից ավելի կաթոլիկ երեւալու մղումը: Նույն կրքով ու պապականությամբ 96-ին նա պաշտպանում էր Վազգեն Մանուկյանին Լեւոն Տեր-Պետրոսյանից` վերջինիս գնահատելով որպես հայ ազգի` այդ ժամանակի մեծագույն հանցագործը` կեղծված ընտրությունների արդյունքում նախագահ դառնալու համար: Եվ եթե այսօր փորձենք քննել 96-ի դեպքերը եւ փնտրել մեղավորների, ապա, կարծում եմ, այդ օրերին մամուլում հրապարակված Ռ. Թորոսյանի` Տեր-Պետրոսյանին տրված իրավական եւ քաղաքական գնահատականները բավարար են, որ ազգովի առաջին նախագահին դատապարտենք ՀՀ քրեական օրենսգրքի ամենածանր հոդվածներով: Եթե չեմ սխալվում, պարոն Թորոսյանը նույնիսկ «96»-ի անվանումով ինչ-որ քաղաքական շարժում էր ձեւավորել` մեր ազգի նկարագրից 96-ի ամոթալի խարանը մաքրելու համար:
Ինչեւէ, այսօր քաղաքական կոնյուկտուրան փոխվել է, մարդը փորձում է սրբագրել իր անցյալը: Բայց ընտրել է նենգ եւ մարդկանց արժանապատվությունը վիրավորող ճանապարհ: Հավատացեք, պարոն Թորոսյան, Ձեր ընտրած ճանապարհը ազնիվ չէ: Ձեր կենսագրության 96-ի հետ առնչվող դեպքերը սրբագրելու ավելի կարճ ու ազնիվ ճանապարհ եմ առաջարկում: Կարծում եմ` ծանոթ եք ժողովրդական հայտնի ասացվածքին` «Մարդը սխալական է»: Դուք, որպես մարդու իրավունքների ջատագով, պետք է իմանաք, որ սխալվելու իրավունքն էլ մարդու բնական եւ անքակտելի իրավունքներից է: Ի՞նչ կա որ, Լեւոն Տեր-Պետրոսյանին անկեղծ խոստովանեք, որ 96-ին Ձեր կողմից նրան տրված գնահատականները սխալ են, եղել են զգացմունքային, եւ գուցե էլի ինչ-որ պատճառաբանություններ: Սովորաբար, իրենց սխալն ընդունած մարդկանց նկատմամբ մեծահոգի են լինում: Անհոգ եղեք, Դուք բացառություն չեք լինի:
Ինձ մոտ գուցե ենթակայական (սուբյեկտիվ), բայց այն կարծիքն է ձեւավորվել, որ ՀՀ Խ-ն (որի անդամ եք եղել նաեւ Դուք) եղել է Հայաստանի Երրորդ Հանրապետության պատմության լավագույն քաղաքական մարմինը, եւ այդ պառլամենտում եղած որեւէ պատգամավոր պարտավոր է մարդկային որակի նշաձողը միշտ բարձր պահել: Մտածեք այս մասին:
Եվ վերջում` Ձեզ մի անկեղծ խորհուրդ. վերը նշված հոդվածին արձագանքել է նաեւ Պահպանողական կուսակցության նախագահ պարոն Մ. Հայրապետյանը: Նրա հետ անձնապես ծանոթ լինելու պատիվ չեմ ունեցել, եւ ինչքան գիտեմ` քաղաքական հետապնդումների պատճառով նա այսօր թաքնվում է: Մամուլում նրա հրապարակումներից հասկանում եմ, որ նա Շարժման եւ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանի իսկապես համոզված կողմնակիցներից է: Հարգանքի արժանի բանավիճող է, խոսքը` փաստարկված, չնայած` ներքաղաքական իրավիճակի գնահատման սկզբունքային հարցերում նրա հետ ինքս համաձայն չեմ եւ չեմ կարծում, որ պարոն Հակոբյանը եւս համաձայն կլինի նրա հետ: Խորհուրդս հետեւյալն է. դիմեք նրան քաղաքական բանավեճի մշակույթի այբուբենի որոշ տարրեր Ձեզ դասավանդելու խնդրանքով եւ ցանկալի է, որ խորհուրդս իրականացնեք մինչեւ Ձեր կողմից հրապարակվելիք հաջորդ արձագանքը:

Անկեղծ խորհուրդներով`
Sevo