Դիտել ողջ տարբերակը : Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք
Մոլդովայի հայազգի գործիչները, որոնք դարձան լեգենդներ...
Յոն (Հովհան) Քաջ
(1521 - 1574)
Ռումինական ականավոր քաղաքական գործիչ և զորավար: 14-րդ դարում Ռումինիայում իշխանությունն անցել է Սերպեգա հայազգի գերդաստանին, որի աչքի ընկնող ներկայացուցիչներից էին Յոն Պոտկոավը, Ալեքսանդր Սերպեգան, նրա որդի Պետրու Կազակուլը և անշուշտ, լեգենդ ու առասպել դարձած Յոն կամ Յոան Քաջը:
Հայ զորավար, քաղաքական գործիչ, Մոլդովայի հոսպոդար 1572-ից, հակառակորդները կոչել են նաև Անգութ, Ահարկու: Շտեֆան Մեծի և լեհահայ Սերեբկովիչի գերդաստանի շառավիղ: 1551-ին փորձել է տիրանալ Մոլդավական իշխանության գահին: 1560-ական թթ. կեսին թուրքական կառավարությունը նրան աքսորել է Հռոդոս, բայց հետագայում, դժգոհ լինելով Մոլդովայի իշխանի լեհական կողմնորոշումից, Յոն Քաջին է հանձնել իշխանական գահը: Յոն Քաջը դաժանորեն ճնշել է նախկին իշխանի գլխավորությամբ իր դեմ պայքարող բոյարների խռովությունները, ստրատեգիական նպատակով մայրաքաղաքը Սուչավայից տեղափոխել Յասսի (Յաշ), Մոլդովային միացրել Խոտինի բերդը, ստեղծել իշխանական խորհուրդ, բռնագրավել վանքապատկան կալվածները, իր պատկերով կտրել պղնձյա դրամ, մանր հողատեր գյուղացիներից հավաքագրել ուժեղ բանակ: ժողովուրդը Յոն Քաջին տվել է ՙՄոլդովայի հայր՚ պատվանունը: Երկիրն ամրապնդող այդ քաղաքական, տնտեսական և ռազմական միջոցառումներից հետո, Յոն Քաջը մերժել է Սելիմ II սուլթանի պահանջը՝ կրկնապատկելու վճարվող հարկերը, և փորձել է եվրոպական տերությունների դաշնակցություն ստեղծել օսմանյան Թուրքիայի դեմ:
Դնեպրի կազակներից ստանալով ռազմական օգնություն՝ Յոն Քաջը 1574-ի ապրիլին ժիլիշտե գյուղի մոտ ջախջախել է սուլթանի հրամանով Մոլդովա ներխուժած Նիկոպոլի սանջակի փաշայի, Վալաքիայի և Տրանսիլվանիայի իշխանների միացյալ ուժերը, մտել է Վալաքիա և գրավել Բուխարեստը, ապա Լրպուշնայի, Բենդերի և Աքքերմանի մոտ պարտության մատնել օգնության եկած թուրքական զորքերին: Մակայն Սելիմ II-ը նրա դեմ է հանել Ռումելիի բեկլարբեկ Ահմեդ փաշային և Ղրիմի խանի եղբայր Ադիլ Գիրեյին, որոնց 200 հզ-անոց բանակի դեմ, 1574-ի հունիսին Կահալ լճի մոտ կայացած արյունահեղ ճակատամարտից հետո, Յոն Քաջը ստիպված նահանջել է Ռոշկան: Հավատալով թշնամու կեղծ երդմանը՝ Յոն Քաջը ներկայացել է օսմանյան զորաբանակի հրամանատարի վրանը և դաշունահարվել:
Ռումինական մշակույթի տասնյակ հուշարձաններ այսօր էլ պահպանում են նրա հերոսական կերպարը: Յոն Հային են նվիրված երաժշտական, գրական, գեղանկարչական, քանդակագործության ստեղծագործություններ, նրա մասին գրվել է մենագրություն՝ Բ. Պ. Հաշդեուի ՙՅոհան իշխան Ահարկու՚:
Մեծ Հայքի և Աղվանքի թագավորություններ
քաղաքական հարաբերությունների վերլուծություն
Ընդունված է համարել, որ Աղվանքի թագավորությունը հիմադրվել է մ.թ.ա. 331 թ-ին: Սակայն, ի տարբերություն օրինակ Իբերիայի թագավորության, Աղվանքի թագավորությունը այդպես էլ չկարողացավ հանդես գալ որպես մեկ կուռ քաղաքական համակարգ: Մ.թ.ա. IV դարի վերջից մինչև մ.թ.ա. I դարի սկիզբը տարաբնույթ ցեղային միություններից կազմված Աղվանքի թագավորությունը հիմնականում գտնվում էր ավելի հարավ տարածվող Ատրպատականի թագավորության, իսկ նրա միջոցով, միջնորդավորված ձևով, Պարթևական թագավորության գերիշխանության տակ:
Մ.թ.ա. 86 թ-ին Պարթևական, Ադիաբենեի և Ատրպատականի թագավորությունների հետ միասին Աղվանքի թագավորությունը ևս ընկավ Մեծ Հայքի թագավորության գերիշխանության տակ: Հենց այս ժամանակից սկսած էլ Աղվանքի թագավորության բանակը, Օրոյսի (մ.թ.ա. մոտ 86-50) ու նրա որդի Զոբերի (մ.թ.ա. մոտ 50-34) օրոք, սկսում է գործել Մեծ Հայքի թագավորության բանակի կազմում: Պոմպեոսի արշավանքի արդյունքում կարճատև ու ձևական կերպով Հռոմի <<դաշնակից և բարեկամ>> հռչակվելը որևէ էական փոփոխության այնուհանդերձ չհանգեցրեց: Սակայն քաղաքական ասպարեզից Զոբերի հեռանալով էլ Աղվանքի թագավորությունը ոչնչացավ, իսկ նրա տարածքն ընկավ Ատրպատականի թագավորության գերիշխանության տակ:
Մ.թ. I դարի 30-ական թվականներին Աղվանքի տարածքը ընկավ վերելք ապրող Իբերիայի թագավորության գերիշխանության տակ, բայց արդեն դարի երկրորդ կեսին այստեղ կրկին հաստատվեց Ատրպատականի թագավորության գերիշխանությունը: Չնայած սրան, սակայն, շուտով, ընկնելով Ալանական թագավորության հուժկու հարվածների տակ, քաղաքական ասպարեզից հեռացավ նաև ծանր կորուստներ կրած ու սարմատների ավերիչ արշավանքներից ամայացած Ատրպատականի թագավորությունը: Արդյունքում Աղվանքի տարածքում ուղղակիորեն հաստատվեց Պարթևական թագավորության գերիշխանությունը:
http://www.akumb.am/showthread.php?p=1685960#post1685960
http://www.akumb.am/showthread.php?p=1685954#post1685954
155 թ-ին սաբիրների կողմից ծանր պարտության մատնված և նրանց կողմից հետապնդվող հոների հորդան շարժվեց դեպի արևմուտք: Սակայն ստացվեց այնպես, որ այս փախստականները, որոնք պարտություն էին կրել և չէին կարողացել նույնիսկ մնալ իրենց հայրենի տափաստաններում, արդեն հյուսիս-արևելյան կասպյան տափաստաններում, շնորհիվ իրենց մեծաթվության և ավելի հզոր ռազմական համակարգի, կարողացան պարտության մատնել տեղական քոչվոր ցեղերին` բուլղարներին, բասիլներին և խազարներին: Արդյունքում, <<ընկնող դոմինոներ>>-ի սկզբունքով, վերջիններս էլ իրենց հերթին ստիպված լքեցին սեփական տափաստանները և շարժվեցին դեպի արևմուտք` հաստատվելով Միջին ու Հարավային Վոլգայի հովտում և հիմնելով Բասիլական ու նրանից ավելի հյուսիս գտնվող Վոլգյան Բուլղարիայի թագավորությունը: Ալանական թագավորության թուլացումը և տրոհումը, ինչպես նաև Հյուսիսային I պատերազմը (198-199) արդյունքն էր հոների և դրան հետևած բուլղարների, բասիլների և խազարների հենց այս տեղաշարժի: Արդյունքում Նախակովկասյան ու Մերձսևծովյան տափաստաններում ուժերի հարաբերակցությունը լրջորեն փոխվեց, իսկ Աղվանքի տարածքը, պայմանավորված ծանր ընթացք ստացած Հայպարթևա-Հռոմեական IV պատերազմով (186-198), հայտնվեց Բասիլական թագավորության տիրապետության տակ: Սակայն Բասիլական թագավորության նվաճողական քաղաքականությունը Կովկասյան լեռնաշղթայից հարավ ընկած երկրների նկատմամբ այդպես էլ որևէ էական հաջողություն չարձանագրեց, իսկ 198-199 թվականներին վերջինիս սանձազերծած մարտական գործողությունները Մեծ Հայքի թագավորության դեմ վերջացան հենց իր ջախջախիչ պարտությամբ: Արդյունքում Աղվանքի տարածքը ավելի քան հիսուն տարով հայտնվեց Մեծ Հայքի թագավորության քաղաքական ազդեցության ոլորտում:
III դարի կեսերից սկսած նոր ուժեր հավաքած Բասիլական թագավորությունը վերսկսեց ագրեսիվ արտաքին քաղաքականությունը Աղվանքի, ինչպես նաև Հայաստանի արևելյան տարածքների նկատմամբ, սակայն Հյուսիսային II պատերազմում (313-315) կրած պարտությունը կործանարար հետևանքներ ունեցավ հենց իր համար: Բասիլական թագավորությունը կտրուկ թուլացավ, որից էլ օգտվեց IV դարի սկզբներին հիոնիտների կողմից ծանր պարտության մատնված ու նրանց կողմից հետապնդվող մասագետների հորդան: Այն, ստիպված լինելով լքել հայրենի տափաստանները և շարժվել դեպի արևմուտք, անցավ Վոլգան ու, կործանելով թուլացած Բասիլական թագավորությունը, հիմնեց Կովկասյան Արշակունիների կողմից ղեկավարվող և Հյուսիս-արևելյան Կովկասն ու ողջ Աղվանքը ընդգրկող Մազքութական թագավորությունը:
Սակայն վերջինիս սանձազերծած Հյուսիսային III պատերազմը, որին մասնակցեց նաև Ալանական թագավորությունը, ծանր հետևանքներ ունեցավ այս անգամ արդեն այս թագավորությունների համար, իսկ 342 թ-ին Մեծ Հայքի և Պարսից թագավորությունների միացյալ բանակը ևս մեկ անգամ հաղթեց Մազքութական թագավորության բանակին` դուրս մղելով վերջինիս Աղվանքի տարածքից:
Մոտ 350 թվականին դեռևս 155 թվականին հյուսիս-արևելյան կասպյան տափաստաններում հաստատված հոների հորդան նորից մտավ շարժման մեջ և, շարժվելով դեպի արևմուտք ու անցնելով Վոլգան, մինչև 370 թվականը գլխովին ջախջախեց Հյուսիսային III պատերազմից հետո խիստ թուլացած Մազքութական ու Ալանական թագավորությունները` արդյունքում ստեղծելով և գլխավորելով հսկայական, տարացեղ ու արտաքին ավարառուական քաղաքականություն վարող հզոր քոչվոր մի կոնֆեդերացիա, այն դեպքում, երբ Ալանական թագավորությունը սահմանափակվեց Թերեք գետից հարավ գտնվող Կովկասյան լեռներով, իսկ Մազքութական թագավորությունը` Աղվանքի տարածքով, որը Պարսից թագավորությունը, ռազմական ծառայություն րականացնելու պարտավորության փոխարեն զիջել էր նահանջող մազքութներին: Աղվանքի տարածքում հիմնվեց արդեն մեծապես մազքութական էթնիկ կազմ ունեցող Աղվանքի (Մազքութական) թագավորությանը, իսկ Հյուսիսային III պատերազմից հետո խաղաղված Նախակովկասյան տափաստաններից և Հյուսիս-արևելյան Կովկասից կրկին վերսկսվեցին ներխուժումները դեպի Անդրկովկաս, Հայաստան, Աղվանք ու Ատրպատական:
Մեծ Հայքի թագավորության անբաժանելի մասը կազմող Արցախ և Ուտիք նահանգները 428 թ-ին Մեծ Հայքի թագավորության անկումից հետո չընդգրկվեցին Հայոց Մարզպանության մեջ, այլ կցվեցին Մազքութական թագավորությանը: Վերջինս, սակայն 451 թ-ին ոչնչացավ:
Դրանից հետո Կուրի ձախափնյակից մինչև Կասպից ծով, Դերբենդ ու Կովկասյան լեռներ ձգվող տարածքում ստեղծվեցին մանր ցեղային թագավորություններ (օրինակ` Լփինների, Ճղբերի, Բաղասականների, Մազքութների թագավորություններ): Ուստի ստացվեց այնպես, որ այս տարածքը <<Աղվանք>> կոչելը արդեն չուներ որևէ կիրառական ու հավաքական նշանակություն և գործնականում ավելի հարմար ու քաղաքական տեսանկյունից ավելի ճիշտ էր ասել օրինակ Լփինների, Ճղբերի, Բաղասականների կամ Մազքութների թագավորություն:
Իր հերթին Մազքութական թագավորության ոչնչացումից հետո բնականաբար անկախ թագավորություն հռչակվեց նաև մի կուռ էթնոմշակութային ամբողջություն հանդիսացող Արցախը և Ուտիքը: Ավելին, եթե լփինները, ճղբերը կամ բաղասականները, ղեկավարվելով նեղ ցեղային շահերով ու արժեքներով, որևէ կերպ չցանկացան հետագա կապ ունենալ <<Աղվանք>> հասկացության հետ, ապա Արցախում և Ուտիքում գերագահության իրավունքով իշխող Առանշահիկները, դրսևորելով ավելի մեծ լայնախոհություն, ընդհակառակը, սեփականացրին այն ու սկսեցին իրենց կոչել Աղվանից արքաներ: Դրանով վերջիններս իրենց վարկը բարձրացնելուց զատ հետապնդում էին ևս մի և ավելի կարևոր նպատակ` ստեղծել <<իրավաբանական հիմք>> հավակնելու Կուրի ձախափնյակին, այսինքն նախկին Աղվանքի (Մազքութական) թագավորության ողջ տարածքին:
Փաստորեն ընդամենը այս նպատակներով իրենց կոչելով <<Աղվանից արքա>>-ներ, իսկ 451 թ-ին հռչակված Արցախ-Ուտիքի թագավորությունը` <<Աղվանքի թագավորություն>>, Առանշահիկ արքաները իրենցից անկախ ներկա ադերբեջանական պատմաբաններին առիթ տվեցին ոչ միայն ամեն կերպ խեղաթյուրելով պատմությունը ադերբեջանցիներն ներկայացնել որպես աղվանցիների հետնորդներ, այլև Սյունիներից, իսկ նրանց միջոցով նաև Գեղամից (մ.թ.ա. 1908-1858) սերած Արցախի-Ուտիքի <<Աղվանից արքա>> տիտղոսը կրող Առանշահիկ արքաներին, ինչպես նաև լիովին հայ հպատակներ ունեցող, սակայն <<Աղվանքի թագավորություն>> հռչակված Արցախ-Ուտիքի թագավորությունը հայտարարել էթնիկ աղվանական, հետևաբար, ըստ իրենց տրամաբանության, նաև ադերբեջանական:
http://www.akumb.am/showthread.php?p=1685961#post1685961
http://www.akumb.am/showthread.php?p=1685960#post1685960
Դրանից հետո Կուրի ձախափնյակից մինչև Կասպից ծով, Դերբենդ ու Կովկասյան լեռներ ձգվող տարածքում ստեղծվեցին մանր ցեղային թագավորություններ (օրինակ` Լփինների, Ճղբերի, Բաղասականների, Մազքութների թագավորություններ): Ուստի ստացվեց այնպես, որ այս տարածքը <<Աղվանք>> կոչելը արդեն չուներ որևէ կիրառական ու հավաքական նշանակություն և գործնականում ավելի հարմար ու քաղաքական տեսանկյունից ավելի ճիշտ էր ասել օրինակ Լփինների, Ճղբերի, Բաղասականների կամ Մազքութների թագավորություն:
Իր հերթին Մազքութական թագավորության ոչնչացումից հետո բնականաբար անկախ թագավորություն հռչակվեց նաև մի կուռ էթնոմշակութային ամբողջություն հանդիսացող Արցախը և Ուտիքը: Ավելին, եթե լփինները, ճղբերը կամ բաղասականները, ղեկավարվելով նեղ ցեղային շահերով ու արժեքներով, որևէ կերպ չցանկացան հետագա կապ ունենալ <<Աղվանք>> հասկացության հետ, ապա Արցախում և Ուտիքում գերագահության իրավունքով իշխող Առանշահիկները, դրսևորելով ավելի մեծ լայնախոհություն, ընդհակառակը, սեփականացրին այն ու սկսեցին իրենց կոչել Աղվանից արքաներ: Դրանով վերջիններս իրենց վարկը բարձրացնելուց զատ հետապնդում էին ևս մի և ավելի կարևոր նպատակ` ստեղծել <<իրավաբանական հիմք>> հավակնելու Կուրի ձախափնյակին, այսինքն նախկին Աղվանքի (Մազքութական) թագավորության ողջ տարածքին:
Փաստորեն ընդամենը այս նպատակներով իրենց կոչելով <<Աղվանից արքա>>-ներ, իսկ 451 թ-ին հռչակված Արցախ-Ուտիքի թագավորությունը` <<Աղվանքի թագավորություն>>, Առանշահիկ արքաները իրենցից անկախ ներկա ադերբեջանական պատմաբաններին առիթ տվեցին ոչ միայն ամեն կերպ խեղաթյուրելով պատմությունը ադերբեջանցիներն ներկայացնել որպես աղվանցիների հետնորդներ, այլև Սյունիներից, իսկ նրանց միջոցով նաև Գեղամից (մ.թ.ա. 1908-1858) սերած Արցախի-Ուտիքի <<Աղվանից արքա>> տիտղոսը կրող Առանշահիկ արքաներին, ինչպես նաև լիովին հայ հպատակներ ունեցող, սակայն <<Աղվանքի թագավորություն>> հռչակված Արցախ-Ուտիքի թագավորությունը հայտարարել էթնիկ աղվանական, հետևաբար, ըստ իրենց տրամաբանության, նաև ադերբեջանական:
V դարի երկրորդ կեսին Աղվանքի տարածքում առաջացած մանր թագավորությունները, սակայն, երկար կյանք չունեցան: 463 թ-ին Արևմտյան Սիբիրում բնակվող սաբիրները, սարագուրները, ուրուգները և օնագուրները, պարտության մատնվելով ավարներից, շարժվեցին դեպի արևմուտք ու անցան Վոլգան: Ընդ որում վերջին երեք ցեղերը արագորեն տարալուծվեցին սաբիրների մեջ: Միաժամանակ, օգտվելով անմիջական հետապնդման բացակայությունից, հերթական այս փախստականները, շնորհիվ իրենց մեծաթվության ու ավելի հզոր ռազմական համակարգի, Նախակովկասյան և Մերձսևծովյան տափաստաններում Աթիլլայի մահից հետո խիստ թուլացած հոներից խլեցին գերիշխանությունը ու շարունակեցին վերջիններիս ավարառուական քաղաքականությունը:
Արդեն 552 գարնանը Դերբենդի լեռնանցքից ներխուժած սաբիրները ասպատակեցին Փայտակարանը, Ուտիքը ու Աղվանքը: Արդյունքում Արցախ-Ուտիքի թագավորությունը և Աղվանքը ընկան սաբիրների գերիշխանության տակ:
Սակայն 563 թ-ին Պարսից թագավորության բանակը և Հայոց այրուձին ջախջախեցին սաբիրներին: Արդյունքում սաբիրների մնացորդները ետ մղվեցին Կովկասից հյուսիս, ընդունեցին Ավարական խաքանության գերիշխանությունը և արագորեն ձուլվեցին ավարների մեջ, իսկ Աղվանքի տարածքը, որտեղ սաբիրական տասնամյա տիրապետությունը հիմնովի ոչնչացրել էր բոլոր մանր թագավորությունները, արդեն մինչև արաբական նվաճումները մնաց Պարսից թագավորության ուղղակի գերիշխանության տակ:
Արաբական տիրապետությունը վերջնականապես փոխեց մինչ այդ էլ արդեն մեծապես աղավաղված Աղվանքի բնակչության էթնիկ կազմը և ծանր հարված ստացած էթնիկ աղվանները վերջնականապես դուրս եկան պատմության թատերաբեմից:
Այսպիսով Մեծ Հայքի և Աղվանքի թագավորությունների հարևանության մի քանի հարյուրամյա դարաշրջանը ավարտվեց:
Lion, որ շարունակես էս տեմպերով գրքերիցդ մեջբերումներ անել, մի երկու ամսից գրքերդ ամբողջությամբ կհայտնվեն ֆորումում:
Հասկացանք, աչք ես քոռացրել, գիրք ես գրել, պետք չի շաբաթը մեկը ֆորումը ֆլուդել: Եթե գրքերդ հետաքրքրեին մարդկանց, առանց քո ակտիվ պիառի էլ կգնային կկարդային...
Ապեր, բայց էս վերջին պոստերը գրքիցս չէին...
Ուղղակի թղթերիս մեջ մնացել էր, երբ աշխատում էի գրքիս վրա, հավաքում էի թեմաներ, կառուցում սխեմաներ, երբ փորձում էի զգալ պատմության ընթացքի զարգացման օրինաչափությունները:
Այս պոստերը, եղբայր, ինֆորմատիվ բնույթ ունեն...
Մի՞թե իրոք դու կարծում ես, որ սա իրոք ֆլուդ է և մի՞թե դու կարծում ես, որ սա ֆլուդ է, իսկ սույն ֆորումի գրառումների 70 տոկոսը ոչ:(
Մոդերատորական: Մի քանի թեմաներ միացվել են:
Մոդերատորական: Մի քանի թեմաներ միացվել են:
Սկզբունքորեն շատ ճիշտ որոշում էր: Նման մի բան էլ ես էի ուզում խնդրել...
Ուշադրություն - եթե որևէ մեկը այս տեքստը առանց փոփոխությունների և գրագետ կերպով թարգմանի ռուսերեն, ապա շատ օգնած կլինի վիրտուալ տարածքում վրաց ազգայնամոլների կողմից տարածվող ստերի դեմ պայքարի գործում:
Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորություններ
(քաղաքական հարաբերությունների վերլուծություն)
Իբերիայի թագավորության հիմնադիր է համարվում Փառնվազ I Մեծը (մ.թ.ա. 305-240): Մ.թ.ա 305 թ-ին Փառնվազի I Մեծի գլխավորած նորահռչակ Իբերիայի և տարածաշրջանում հսկայական դերակատարություն ունեցող Մեծ Հայքի թագավորությունների միացյալ բանակը ազատագրեց ներկայիս Վրաստանի տարածքը Սելևկյանների թագավորության բանակից: Տաղանդավոր ու երկարակյաց այս արքայի օրոք էլ վերջնականապես ձևավորվեց Իբերիայի թագավորությունը: Սրանով ավելի հարավ գտնվող Մեծ Հայքի թագավորության հետ սկիզբ առավ վերջինիս բարդ ու հակասական հարաբերությունների պատմությունը:
Ընդ որում սկիզբը կարծես թե խոստանում էր ամենայն դրականը: Այսպես. արդեն մ.թ.ա 297 թ-ին Փառնվազ I-ի գլխավորած Իբերիայի և Մեծ Հայքի թագավորությունների միացյալ բանակը հաղթեց Իբերիայի տարածքում առաջխաղացած Պոնտոսի թագավորության բանակին:
Սակայն մ.թ.ա. 280 թ-ին հետևեց Պոնտոսի թագավորության նոր հարձակումը, այս անգամ արդեն Մեծ Հայքի թագավորությանը պատկանող Բարձր Հայքի, Տայքի և Գուգարքի ուղղությամբ: Ու թեև Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորությունների միացյալ բանակը այս անգամ ևս ետ մղեց թշնամուն, սակայն արդյունքում Գուգարք մտած Փառնվազի I Մեծի բանակը հրաժարվեց լքել այն: Ստեղծված բարդ պայմաններում Մեծ Հայքի արքա Արտավազդ I-ը (մ.թ.ա. մոտ 305 - ուղ. 247) ստիպված եղավ համակերպվել այս փաստի հետ: Գուգարքը անցավ Իբերիայի թագավորությանը: Հենց սա էլ պատճառ հանդիսացավ հետագա հարյուրամյակներում հարաբերությունների բարդացման համար, իսկ Իբերիան այլևս երբեք չհրաժարվեց բնիկ հայկական այս նահանգի վրա տիրապետություն հաստատելու գաղափարից:
Մ.թ.ա 211 թ-ին Երվանդ III-ի (մ.թ.ա. 212-201) գլխավորած Մեծ Հայքի թագավորության բանակը ազատագրեց Գորգարքը Իբերիայի թագավորության բանակից և նահանգում հաստատեց Քաջբերունիների նախարարական տոհմի ժառանգական տիրապետությունը: Իբերիայի թագավորությունը ընդունեց Մեծ Հայքի թագավորության գերիշխանությունը: Փառնվազ I Մեծ-ի որդի Սաուրմագ I-ը (մ.թ.ա. 240-210), ինչպես նաև սրա որդի Միհրան I-ը (մ.թ.ա. 210-160) ստիպված էին համակերպվել ստեղծված իրավիճակի հետ: Միհրան I-ը նույնիսկ, ի կատարումն իր վասալական պարտավորությունների, աջակցեց Երվանդ III-ին, երբ վերջինս պայքարում էր Արտաշեսի` ապագա Արտաշես I-ի դեմ (մ.թ.ա. 201-189՝ կառավարիչ, մ.թ.ա. 189-160՝ արքա): Սակայն Իբերիայի այս խորամանկ արքան սպասում էր ընդամենը հարմար մի առիթի, ինչն էլ շուտով ներկայացավ:
Մ.թ.ա 180-ական թվականներին քոչվոր սարմատների մեծաթիվ ու հզոր հորդան անցավ Վոլգան և գլխովին ջախջախեց հիշատակված տարածքներին մինչ այդ տիրող սկյութերին, որոնց փոքր մասը նահանջեց դեպի արևմուտք, հետագայում ընդունելով սարմատների գերիշխանությունը, իսկ հիմնական մասը ձուլվեց սարմատների մեջ ու ավելի ուժեղացրեց վերջիններիս: Սրա արդյունքը եղավ մասնավորապես այն, որ Դանուբից Վոլգա ձգվող Մերձսևծովյան և Նախակովկասյան լայնարձակ տափաստաններում ստեղծվեց սարմատների արքայական ցեղ հանդիսացող ալանների (արևմտյան աղբյուրներում` <<ռոքսալաններ>>) գլխավորած Ալանական հզոր թագավորությունը, որը ակտիվ արտաքին ավարառուական քաղաքականություն էր վարում: Միհրան I-ը փորձեց օգտագործել սարմատների այս հզոր ուժը:
Ու թեև սարմատների, լեռնականների և իբերների մ.թ.ա.184 թ-ի արշավանքը վերջացավ նրանց ջախջախիչ պարտությամբ և պատերազմից սարմատների ու լեռնականների դուրս գալով, սակայն Մեծ Հայքի թագավորության մղած տևական ու ծանր պայքարը Սելևկյանների թագավորության դեմ հնարավորություն տվեց Միհրան I-ին կատարել ևս մեկ փորձ: Մ.թ.ա. 165 թ-ին նա գրավեց Ջավախքը և գերեց արքայազն Զարեհին: 3 տարի անց, սակայն` մ.թ.ա. 162 թ-ին Իբերիայի արքան ջախջախիչ պարտություն կրեց Մեծ Հայքի թագավորության բանակից ու ստիպված եղավ վերջնականապես հրաժարվել իր բոլոր հավակնություններից և ամրագրել սեփական ծրագրերի լիակատար փլուզումը:
Մ.թ.ա մոտ 93 թ-ին Տաշիրի ճ-մ-ում Մեծ Հայքի թագավորության բանակը, ընդառաջ գնալով իբերական իշխանների խնդրանքին, որոնք, գահընկեց անելով Փառանջոմին (մ.թ.ա. 160-93), Տիգրան II Մեծից խնդրել էին իբերական արքայադստեր հետ ամուսնացած նրա որդի Արշակին կարգել իրենց թագավոր, շարժվեց դեպի հյուսիս և համառ մարտում ջախջախեց Փառանջոմի գլխավորած Իբերիայի թագավորության բանակին: Փառանջոմը սպանվեց, Իբերիայի թագավորության արքա հռչակվեց Արշակը` Արշակ I Հայը (մ.թ.ա. մոտ 93-90) և Իբերիան ընկավ Մեծ Հայքի թագավորության գերիշխանության տակ: Այս իրադարձությունների մասին տեղեկացնում է <<Քարթլիս Ցխովրեբա>>-ն (Լեոնտիոս Մրովելի և Դավիթ Բագրատիոնի): Մրովելին որպես ճակատամարտի վայր նշում է Տաշիրը, իսկ Բագրատիոնին ավելի է կոնկրետացնում` Լոռիի մոտակայքում: Իր հերթին Մրովելին Իբերիայի արքա Արշակ I Հային ճանաչում է որպես Վաղարշակ I-ի (մ.թ.ա. 247-225), իսկ Բագրատիոնին` Արտաշես I-ի (մ.թ.ա. 201-189` կառավարիչ, մ.թ.ա. 189-160` արքա) որդի, սակայն այս երկու հաղորդումներն էլ սխալ են: Իրականում, հաշվի առնելով, որ Իբերիայում Արշակ I Հայի թագավորության ժամանակ Մեծ Հայքի արքան էր Տիգրան II Մեծը, կարելի է վստահորեն ասել, որ Արշակը հենց վերջինիս որդին էր: Հետաքրքիր է, որ այս ժամանակից սկսած էլ հենց մի քանի տասնամյակ Իբերիան ընդունում է Մեծ Հայքի գերիշխանությունը և Իբերիայի թագավորության բանակը Արշակ I Հայի (մ.թ.ա. մոտ 93-90) ու նրա որդի Արտակի (մ.թ.ա. մոտ 90-60) օրոք սկսում է գործել Մեծ Հայքի բանակի կազմում: Պոմպեոսի արշավանքի արդյունքում կարճատև ու ձևական կերպով Հռոմի <<դաշնակից և բարեկամ>> հռչակվելը որևէ էական փոփոխության այնուհանդերձ չհանգեցրեց:
Սակայն արդեն նույն դարի կեսերին Մեծ Հայքի թագավորության միանշանակ գերիշխանությունը Իբերիայում սկսում է սասանվել: Մեծ Հայքի թագավորությունը ձգտում էր Իբերիայի գահի վրա պահել Տիգրան II Մեծի որդի Արշակ I Հայի սերնդին, ի դեմս վերջինիս թոռ Փառնվազ II-ի (մ.թ.ա. մոտ 60 - ուղ. 35) և սրա փեսա ու գահակից Քարտամ I-ի (մ.թ.ա. մոտ 38 - ուղ. 35), այն դեպքում, երբ Պարթևական թագավորությունը ցանկանում էր երկրի ղեկին տեսնել իր թեկնածուին` մինչև Արշակ I Հայը Իբերիայում իշխած Փառնվազյանների տոհմի հետնորդ, Փառանջոմի թոռ և հասկանալի պատճառներով Արշակ I Հային ու նրա սերնդին ատող Միհրանին` Միհրան II-ին (մ.թ.ա. 35 - մոտ 20): Մ.թ.ա 35 թ-ի Դեբետ գետի ճ-մ-ում Իբերիայի և Մեծ Հայքի թագավորությունների միացյալ բանակը բռնկված խիստ համառ մարտում ծանր պարտություն կրեց, իսկ Փառնավազ II-ը ու Քարտամ I-ը զոհվեցին: Իբերիայի արքա հռչակվեց Քարտամ I-ի այրու հետ ամուսնացած Միհրանը` Միհրան II-ը: Դրանից հետո մի քանի տասնամյակ Իբերիան դուրս եկավ Մեծ Հայքի թագավորության քաղաքական ազդեցության օրբիտայից: Առավելագույնը, որ այդ պայմաններում կարողացան անել հայերը, դա Քարտամ I-ի որդուն ապաստան տալն ու մեծացնելն էր:
Արդեն մ.թ 16 թ-ին հայրական գահը վերագրավելու համար Մեծ Հայքից Իբերիայի թագավորության տարածք մտած Քարտամ I-ի որդի Միհրդատի գլխավորած Մեծ Հայքի թագավորության բանակը հաղթեց Միհրան II-ի որդի և հաջորդ Արշակ II-ի բանակին: Արշակ II-ը սպանվեց, իսկ Միհրդատը` Միհրդատ I-ը, հռչակվեց Իբերիայի թագավորության արքա: Սրանով ոչ միայն Փառնվազյանների տոհմը վերջնականապես զրկվեց իշխանությունից ու Իբերիայի գահին հաստատվեց Վրաց Արշակունիների ճյուղը, այլև այստեղ կրկին ուժեղացան Մեծ Հայքի դիրքերը: Սակայն սրան հաջորդած տասնամյակներում Մեծ Հայքում սկիզբ առած խառնաշփոթի պայմաններում Մեծ Հայքի թագավորության <<իբերիական>> քաղաքականությունը առանձնակի հաջողություններ չկարողացավ արձանագրել: Իբերիայի արքաները սկսեցին վարել բավականին անկախ և հռոմեմատ քաղաքականություն: Այս գործընթացը հատկապես լայն թափ ստացավ Միհրդատ I-ի թոռ, խիստ գործունյա ու տաղանդավոր Փարսման I-ի (35-74) օրոք: Այս պայմաններում Իբերիայի վրա ազդեցությունը պահպանելու համար Մեծ Հայքի ու Պարթևական թագավորությունները ստիպված էին միավորել ուժերը` այս երկրում Հռոմի ազդեցությունը սահմանափակելու նպատակով: Իր հերթին Փարսման I-ի եղբայր Միհրդատը և որդի Հռադամիզդը մի քանի անգամ հաստատվեցին Մեծ Հայքի գահին, սակայն այդպես էլ չկարողացան ամրանալ այս դիրքում:
I դարի երկրորդ կեսից և II դարի առաջին կեսին տարածաշրջանում ստեղծված քաղաքական հավասարակշռությունը հնարավորություն չտվեց որևէ մի երկրի միանշանակ գերիշխանություն ունենալ Իբերիայի վրա, թեև այս երկիրը այնուհանդերձ գտնվում էր Մեծ Հայքի և Պարթևական թագավորության քաղաքական ազդցության օրբիտայում: Իբերիայի դերը հատկապես կարևորվեց այն բանով, որ վերջինս յուրօրինակ մի միջնորդ ու բուֆեր էր հանդիսանում իր հզորության գագաթնակետին հասած Ալանակա թագավորության և մյուս երկրների միջև: Արդյունքում հատկապես Փարսման II Խիզախի (120-150) օրոք վերելք ապրող Իբերիան ավելի ու ավելի էր հակվում Հռոմի օգնությամբ ինքնուրույն քաղաքականություն վարելուն: Այս ձգտումը առժամանակ ապահովվեց որոշակի հաջողություն, սակայն հետագայում տարածաշրջանային ուժերի հավասարակշռությունը լրջորեն փոխվեց և առաջ եկան նոր վերադասավորումներ:
Բանն այն է, որ Վաղարշ I-ից (117-144) հետո Մեծ Հայքի թագավորության արքա դարձավ Տիգրան VII Սոհեմոսը (144-161, 164-186), որը, գահ բարձրանալով Հռոմի աջակցությամբ, արդյունքում խզեց Մեծ Հայքի ու Պարթևական թագավորությունների ավանդական դաշինքը և սկսեց մեծապես դաշնակցել Հռոմի հետ: Արդյունքում ստեղծված իրավիճակում հռոմեամետ կողմնորոշում որդեգրած Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորությունները լրջորեն սահմանափակեցին Պարթևական թագավորության ազդեցությունը Հայաստանում ու Անդրկովկասում: Սրան Պարթևական թագավորությունը կարողացավ պատասխանել միայն Փարսման II-ի դավադիր սպանությամբ և իրեն նվիրված վերջինիս եղբայր Միհրդատին արքա կարգելով: Միհրդատ II-ի (150-155) գահ բարձրանալով Իբերիայում մի քանի տարով խիստ ուժեղացավ Պարթևական թագավորության ազդեցությունը՝ ի վնաս Հռոմի և այդ ժամանակ նրա դաշնակից Մեծ Հայքի շահերի: Այս պայմաններում 155 թ-ին գահի հռոմեա-հայկական թեկնածու, Միհրդատ II-ի որդի Համազասպի գլխավորած Իբերիայի ու Մեծ Հայքի թագավորությունների միացյալ բանակը հաղթեց Միհրդատ II-ի բանակին: Միհրդատ II-ը զոհվեց, իսկ Համազասպը՝ Համազասպ II-ը, հռչակվեց Իբերիայի թագավորության արքա: Միհրդատ II-ի գահընկեց լինելով և Համազասպ II-ի (155-180) գահ բարձրանալով, Իբերիայում կրկին ուժեղացան Հռոմի ու Մեծ Հայքի դիրքերը: Սակայն ժամանակի ընթացքում պարզվեց, որ Համազասպ II-ն էլ է հակվում պարթևամետ քաղաքականության: Այս պայմաններում 180 թ-ին իբերական գահի նոր թեկնածու, Տիգրան VII Սոհեմոսի որդի ու Համազասպ II-ի քրոջ որդի Արևի գլխավորած Մեծ Հայքի թագավորության, հռոմեական, ինչպես նաև Իբերիայի ապստամբած իշխանների միացյալ բանակը ու ալանները ջախջախեցին Համազասպ II-ի բանակին: Համազասպ II-ը սպանվեց, իսկ Արևը` Ռևը, հռչակվեց Իբերիայի արքա:
Իբերիան Ռևի (180 - մոտ 210), նրա որդի Վաչե Արդարադատի (մոտ 210-225), Վաչեի որդի Բակուր I-ի (մոտ 225-235) և վերջինիս որդի Ասպագուր I-ի (մոտ 235-255) օրոք ոչ միայն գտնվում էր Մեծ Հայքի թագավորության քաղաքական ազդեցության ոլորտում, այլև, կառավարվելով Ծոփքի թագավորության վերջին արքա Արտանեսի (մ.թ.ա. մոտ 140 - ուղ. 94), իսկ վերջինիս միջոցով նաև Մեծ Հայքի Հայ Արշակունիների շառավիղը հանդիսացող Սոհեմոսյան արքայատան ներկայացուցիչների կողմից, հանդիսանում էր Մեծ Հայքի ամենահավատարիմ դաշնակիցը:
Սակայն Խոսրով I Քաջի և դրան կարճ ժամանակ անց հետևած Ասպագուր I-ի մահից հետո Մեծ Հայքի կտրուկ թուլացման պայմաններում Իբերիայի արքա հռչակվեց Շապուհ I-ի (241-272) որդի Միհրանը` Միհրան III-ը (մոտ 255-320), որի արդյունքում Իբերիայում հաստատվեց Սասանյան արմատներ ունեցող և հակաարշակունյան քաղաքականություն վարող Խոսրովյանների արքայատոհմը: Այս պայմաններում, սկսած III դարի կեսերից մինչև IV դարի կեսերը և հատկապես այն բանից հետո, երբ Մեծ Հայքի գահին հաստատվեց Տրդատ II Մեծը, Իբերիայի ու Մեծ Հայքի թագավորության հարաբերությունները սկսեցին խորը ճգնաժամ ապրել:
III դարի վերջին և IV դարի առաջին կեսում մի քանի անգամ փոփոխակի հաջողություններով բախումներ տեղի ունեցան Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորությունների միջև, որոնք սակայն որևէ էական արդյունքի չհանգեցրին: Դարի երկրորդ կեսին Պարսից թագավորության դեմ մղվող պատերազմից օգտվելով Գուգարքի գրավումը Իբերիայի կողմից ևս վերջնական չէր և Պապի (371-374) օրոք այն կրկին Մեծ Հայքի սահմաններում էր:
Գուգարքը հայտնվեց Իբերիայի թագավորության սահմաններում միայն 387 թ-ից հետո, սակայն այս անգամ արդեն բուն Իբերիայի թագավորությունն այնքան էր թուլացել, որ թուլացած Մեծ Հայքի, իսկ հետո արդեն Հայոց մարզպանության և Իբերիայի թագավորության տարածքը IV դարի վերջից մինչև VI դարի սկիզբը գրեթե հավասար կերպով ենթարկվում էր Պարսից թագավորությանը: Իրավիճակը չկարողացավ էականորեն փոխել նաև ռազմունակ ու պատերազմասեր Վախթանգ I Գորգասալը (446-491), որի մահից հետո Իբերիայի թագավորությունը սկսեց անկում ապրել ավելի արագ տեմպերով:
523 թ-ին Իբերիայում բռնկվեց հերթական ապստամբությունը Պարսից թագավորության դեմ, որի պարտությունից հետո Իբերիայի արքա Դաչին (491-523) գահընկեց արվեց, իսկ Իբերիայի թագավորությունը կտրուկ թուլացավ: Արդեն Դաչիի որդի Բակուր IV-ը (523 - մոտ 540), վերջինիս որդի Փարսման V-ը (մոտ 540-558), սրա եղբոր տղա Փարսման VI-ը (մոտ 558-565) և վերջինիս որդի Բակուր V-ը (մոտ 565-570) տեղի կենտրոնախույս ֆեոդալական ուժերի հզորացման ու Պարսից թագավորության ահագնացող ճնշման պայմաններում ըստ էության զրկված էին որևէ իրական իշխանությունից:
Միաժամանակ, արդեն սկսած Բակուր IV-ի կառավարման սկզբից, Պարսից թագավորությունը սկսեց ավելի ու ավելի մեծ տեղ հատկացնել Տայք և Գուգարք նահանգներում հսկայական կալվածքների տեր Բագրատունիներին, ձգտելով ի դեմս նրանց ոչ միայն ուղղորդել Իբերիայի վերջին արքաների դեմ հանդես եկող կենտրոնախույս ուժերին, այլև Բագրատունիների միջոցով վերջիններիս դեմ ստեղծել հզոր մի հակակշիռ: Այս պայմաններում VI դարի սկզբերից սկսած Բագրատունիները աստիճանաբար հասնում են մեծ հզորության` իրենց փաստացի ազդեցությունը տարածելով նաև Տայքից ու Գուգարքից հյուսիս ընկած Վրաստանի վրա, որտեղ սեփական արքաներից դժգոհ վրաց իշխանները ավելի շատ հակված էին ենթարկվել ոչ թե իրենցից բարձր դիրք ունեցող միապետին, այլ` թեև իրենցից հզոր, սակայն այնուհանդերձ ըստ էության իրենցից յուրաքանչյուրին հավասար կարգավիճակ ունեցող Բագրատունիներին:
Զարգացած ֆեոդալական հասարակական հարաբերություններով պայմանավորված տեղայնական ուժերի հզորացման և կենտրոնական իշխանության թուլացման անխուսափելի այս գործընթացը իր տրամաբանական վախճանին հասավ 570 թ-ին, երբ Պարսից արքա Խոսրով I-ը (531-579) գահընկեց արեց Իբերիայի թագավորության վերջին արքա Բակուր V-ին, սակայն միաժամանակ էլ, ստեղծված ռազմաքաղաքական պայմաններում չզգալով իրեն բավարար ամուր, Վրաստանի տարածքի կառավարումը թողեց տեղական իշխաններին: Առաջացած իշխանության վակումի այս պայմաններում Վրաստանի էրիսմտավար (իշխանաց-իշխան) հռչակվեց Վախթանգ I Գորգասալի (446-491) աղջկա և Սմբատ Բագրատունու (482 - մոտ 505) որդու` Գուրգեն-Գուարմ Բագրատունու (527-532), որդի Բագրատի (532-568) տղան` Գուրգեն-Գուարամ Բագրատունին (568-595), որը դրա հետ միաժամանակ էլ Հուստինոս II-ից (565-578) ստացավ կյուրողապատի կոչում:
Սրանով.
ա) դե-յուրե ամրագրվեց արդեն կես դարից ավել դե-ֆակտո գոյություն ունեցող վիճակը` Բագրատունիների առաջնայնության հաստատումը Վրաստանում:
բ) Բագրատունիների կրտսեր ճյուղը` Հյուսիսային Բագրատունիները, ձեռք բերեցին իրենց գլխավոր ճյուղին հավասար հզորություն:
Այսպիսով Մեծ Հայքի և Իբերիայի թագավորությունների բարդ և հակասական իրադարձություններով լի հարևանության մի քանի հարյուրամյա դարաշրջանը ավարտվեց: Հատկանշական է ու օրինաչափ նաև, որ այս դարաշրջանը ավարտվեց ոչ պակաս բարդ ու հակասական ձևով` Հյուսիսային Հայաստանի և Իբերիայի միավորումով Հայոց Բագրատունիների տիրապետության տակ:
Յոն Պոտկոավա
(ծն. թվ. անհայտ - 1578)
Մոլդովայի հոսպոդար 1577-ից: Մոլդովայում հաստատված լեհահայ Սերպեգա գերդաստանից: Մոր կողմից Յոն Քաջի եղբայրը: Վերջինիս մահից (1574) հետո անցել է Զապորոժյան Սեչ, աչքի ընկել Ղրիմի թաթարների դեմ մարտերում: 1577-ին ընտրվելով հետման՝ նույն թվականի նոյեմբերին 3 հազար կազակներով մտել է Մոլդովա, Յասսիի (Յաշ) մոտ ջախջախել Մոլդովայի իշխան Պետրու Կաղի թուրքական զորքը և տիրել գահը: Սակայն թուրքական մեծաքանակ ուժերի աջակցությամբ Պետրու Կաղը 1578-ի հունվարին ետ է գրավել գահը: 1578-ի փետրվարին Մոլդովա է արշավել Յոն Պոտկոավի եղբայրը՝ Ալեքսանդր Սերպեգան, սակայն կարճատև հաջողությունից հետո պարտություն է կրել և զոհվել: Մուրադ III սուլթանի ճնշմամբ, Լեհաստանի թագավոր Ս. Բատորին ձերբակալել և մահապատժի է ենթարկել Յոն Պոտկոավին: Նրան է նվիրված Ս՝. Սադովյանուի ՙՆիկոարը Պոտկոավը՚ (1955) պատմավեպը:
Ալեքսանդր Սերպեգա
(ծն. թվ. անհայտ - 1578)
Հյուսիսային Ռումինիայի (Մոլդովա) իշխան, ծագումով հայ: Առաջնորդելով ուկրաինական կազակներին և մոլդովական գյուղացիությանը՝ Ալեքսանդր Սերպեգան 1578-ի փետրվարի 9-ին անցավ Դնեստր գետը և մտավ Մոլդովայի մայրաքաղաք Յասսի, արտաքսելով թուրքամոլ Պետրու Կաղ իշխանին: Ալեքսանդր Սերպեգայի ավագ եղբայրը՝ Մոլդովայի իշխանական գահի թեկնածու Կոնստանտինը, նույնպես եռանդով պայքարում էր թուրքերի դեմ: Մուրադ III սուլթանը, սպառնալով Լեհաստանի թագավոր Ստեփան Բատորիին, պահանջում էր լուրջ միջոցներ ձեռք առնել Սերպեգա եղբայրների դեմ: Ալեքսանդր Սերպեգան դեռ չէր կազմակերպել իր զորքը, երբ նրա դեմ դուրս եկավ թուրքական մի մեծ բանակ: Թուրքերին միացած տրանսիլվանցիները և վալաքները ներխուժեցին Յասսի: Ալեքսանդր Սերպեգան ստիպված էր 2000-անոց զորքով ապաստանել քաղաքում: Կամենեց-Պոդոլսկ քաղաքի հայ ժամանակագիրը վկայում է, որ Ալեքսանդր Սերպեգայի զորքը համառորեն դիմադրել է երկու ամիս: Բոլորովին զրկված լինելով զինապաշարից՝ Ալեքսանդր Սերպեգան 1578-ի մարտի 12-ի գիշերը փորձել է ճեղքել պաշարումը, բայց նենգությամբ ձերբակալվել է և յուրայինների հետ Կ. Պոլիս տարվելիս ճանապարհին ցցահան արվել:
Յոն Պոտկոավա
(ծն. թվ. անհայտ - 1578)
Մոլդովայի հոսպոդար 1577-ից: Մոլդովայում հաստատված լեհահայ Սերպեգա գերդաստանից: Մոր կողմից Յոն Քաջի եղբայրը: Վերջինիս մահից (1574) հետո անցել է Զապորոժյան Սեչ, աչքի ընկել Ղրիմի թաթարների դեմ մարտերում: 1577-ին ընտրվելով հետման՝ նույն թվականի նոյեմբերին 3 հազար կազակներով մտել է Մոլդովա, Յասսիի (Յաշ) մոտ ջախջախել Մոլդովայի իշխան Պետրու Կաղի թուրքական զորքը և տիրել գահը: Սակայն թուրքական մեծաքանակ ուժերի աջակցությամբ Պետրու Կաղը 1578-ի հունվարին ետ է գրավել գահը: 1578-ի փետրվարին Մոլդովա է արշավել Յոն Պոտկոավի եղբայրը՝ Ալեքսանդր Սերպեգան, սակայն կարճատև հաջողությունից հետո պարտություն է կրել և զոհվել: Մուրադ III սուլթանի ճնշմամբ, Լեհաստանի թագավոր Ս. Բատորին ձերբակալել և մահապատժի է ենթարկել Յոն Պոտկոավին: Նրան է նվիրված Ս՝. Սադովյանուի ՙՆիկոարը Պոտկոավը՚ (1955) պատմավեպը:
«Պոդկովան այնքան ուժեղ էր, որ ոչ միայն ծռում էր պայտը, այլև տալլերները, իսկ երբ տալլերը սեղմում էր փայտե պատի մեջ, այն հնարավոր էր լինում հանել միայն կտրելով: Բռնելով հետևի անիվից` Պոդկովան կանգնեցնում էր սայլը, իսկ սայլի սռնին կոտրում էր ծնկի վրա հարվածելով: Նա, ատամներով բռնելով մեղրի տակառը, գցում էր այն գլխի վրայով, իսկ ցլի եղջյուրներով կոտրում էր փայտե դարպասները»,- Անանուն նկարիչը այս գրությունն է կատարել Յոնի գրեթե միակ պահպանված դիմանկարի տակ...
Rhayader
06.06.2009, 08:26
Հարգելի հայրենակիցներ. շնորհավորում եմ մեզ բոլորիս այս եռակի հաղթանակի օրվա կապակցությամբ: Թող նման հաղթանակները մեզնից անպակաս լինեն:hands:)
Ուռ՜ա՜ա՜ա՜ա՜ա՜: :D:hands :
:bux:
:goblin
1992 մայիսի 8 - 9 – Շուշիի ազատագրում
"Կեսօրին, երբ արդեն պարզ եր, որ քաղաքը ազատագրվել է, ես մի պահ դուրս եկա դիտակետից: Գրեթե անմիջապես էլ մոտեցավ համհարզս և շնորհավորեց Հայրենական պատերազմում տարած հաղթանակի օրվա կապակցությամբ: Եվ այդ պահին ես հասկացա... որ հայ ժողովորդը մայիսի 9-ին այսուհետ կնշի արդեն երկու հաղթանակ"
գեներալ-գնդապետ
Գուրգեն Դարիբալթայան
Հայաստանի Հանրապետության հետ ցամաքային կապը վերականգնելու, Ստեփանակերտը հրետակոծումից փրկելու և մարտնչող բանակի թիկունքը ամրապնդելու նպատակով Հայկական բանակի հրամանատարությունը որոշեց ազատագրել հայկական հինավուրց քաղաքը Ադրբեջանի Հանրապետության բանակից (2.300, 2 "Գրադ" կայանք, 4 տանկ, 9 ՀՄՄ-1 և ՀՄՄ-2, 12 ԶՓ, 1 Սու-25 , 1 Մի-24, 8 թնդանոթ, 20 ականանետ, 3 հատ 20 միլիմետրանոց և 1 հատ 30 միլիմետրանոց զենիթային թնդանոթ, 6 ավտոմատ նռնականետ, 5 "Նետ" տեղափոխվող զենիթահրթիռային համակարգ), որին հեռահար կրակով կարող էին օժանդակել նաև շրջակա բնակավայրերի կայազորները, ինչպես նաև Լիսագորի ու Շուշի-Լաչին միջանցքի կրակակետերը: Չնայած թշնամու դիրքային և տեխնիկական առավելությանը, ինչպես նաև այն հանգամանքի, որ լեռնային պայմաններում հաջող հարձակողական գործողություն վարելու համար անհրաժեշտ էր թշնամու նկատմամբ ունենալ առնվազն եռակի քանակական և տեխնիկական գերազանցություն` անմիջականորեն Շուշիի մոտակայքում կենտրոնացած Հայկական բանակի (2.800, 1 "Գրադ" կայանք, 6 թնդանոթ, 9 ականանետ, 2 տանկ, 8 ՀՄՄ-1) հրամանատարությունը որոշեց գրոհել քաղաքը: Այդ նպատակով ապրիլի 22-ից սկսած Հայկական հրետանին հուժկու կրակով լրջորեն վնասեց Լաչինում և նրա շրջակայքում տեղակայված թշնամուն կրակակետերը:
I փուլ – Մայիսի 8-ի լույս 9-ի գիշերը թշնամուն շեղելու նպատակով Կրկժան-Ղայբուլու-Քուսալար ուղղությամբ մարտական գործողություններ սկսեց Հայկական օժանդակ զորախումբը և օրվա վերջում գրավեց Քուսալարը (Շուշիի մոտ): Միաժամանակ Վալերի Չթչյանի ջոկատի 6-րդ վաշտը մայիսի 8-ին գրավեց Ղայբալուն (Շուշիի մոտ), իսկ մայիսի 9-ին` Ջանհասանը (Շուշիի մոտ):
II փուլ – Մայիսի 9-ին, ժամը 02:30-ից մինչև 03:10-ը Հայկական բանակը Շուշիի ուղղությամբ իրականացրեց հրետանային հզոր նախապատրաստություն, որից հետո անցավ հարձակման: Շոշ-Շուշի ուղղությամբ գրոհի անցավ Արկադի Կարապետյանի ջոկատը (400), իսկ քաղաքի հյուսիս-արևելքում տեղակայված Շուշվա բերդի ուղղությամբ` Աշոտ Բեկոր Ղուլյանի գլխավորած 1-ին վաշտը: Ընդ որում այս ուղղությամբ Աշոտը առաջինը մոտեցավ Շուշվա բերդի պարիսպներին և, նետելով ձեռքի նռնակներ, դուրս վանեց այնտեղից թշնամու ռազմիկներին: Արևելքից հարձակման անցավ Դուշման Վարդանի ջոկատը, որի ռազմիկները, մագլցելով ուղղահայաց ժայռերը, լուսաբացին մտան քաղաք: Հարավից գրոհի նետվեցին Ժիրայր Սեֆիլյանի ու Աշոտ Խաչատրյանի ջոկատները, ինչպես նաև Աֆղանստանի պատերազմի վետերաններից կազմված Նվեր Չախոյանի ջոկատը: Միաժամանակ Սեյրան Օհանյանի ջոկատը (400), շրջանցելով քաղաքը և շարժվելով դեպի հարավ-արևմուտք, ազատագրեց Քուզարը, Բաշքենդը, Ջավդալարը և ևս 17 բնակավայր (Շուշիից հարավ-արևմուտք), Արթուր Առաքելյանի ջոկատը (100) գրավեց Ներքին Զարիսլուն (Շուշիից արևմուտք), իսկ Ալբերտ Ալավերդյանի ջոկատը` Վերին Զարիսլուն (Շուշիից արևմուտք): Սակայն առաջինը անմիջականորեն քաղաք մտնել վիճակված էր զրահատեխնիկայի աջակցությամբ Ստեփանակերտ-Շուշի մայրուղով հարձակման անցած Վալերի Չթչյանի ջոկատի (650) 4-րդ վաշտին:
III փուլ – Ժամը 11:00-ի մոտակայքում քաղաք մտավ և հենց ծայրամասին էլ թշնամու տանկի կրակոցից խոցվեց Վալերի Չթչյանի ջոկատի 4-րդ վաշտի կազմում գործող Գագիկ Ավշարյանի տանկը, որի անձնակազմի 2 անդամները զոհվեցին, իսկ Գագիկը վիրավորվեց: Չնայած դրան, սակայն, 4-րդ վաշտը շարունակեց առաջխաղացումը` այլ ուժերի թվում ոչնչացնելով նաև 1 ԶՓ և 1 ՀՄՄ-1:
IV փուլ – Կեսօրին, չդիմանալով Հայկական բանակի համակցված հարվածներին, թշնամին խուճապի մատնվեց և դիմեց փախուստի:
Հայերը կորցրին 60 սպանված, 250 վիրավոր, 1 տանկ, թշնամին` 300 սպանված, 700 վիրավոր, 1 ԶՓ, 1 ՀՄՄ-1, ինչպես նաև մեծ քանակությամբ զինամթերք:
Արկադի Տեր-Թադևոսյանին մանդրից ջնջում են, հա՞ պատմության միջից: Լիոն, սա պետպատվե՞ր է, ինչ է:
Նույնիսկ Վիկիպեդիայում կարելի է կարդալ (այ այս հոդվածում (http://hy.wikipedia.org/wiki/Արկադի_Տեր-Թադևոսյան)).
1992թ.-ի մայիսին նախապատրաստել և փայլուն ձևով իրականացրել է Շուշի քաղաքի ազատգրումը («Հարսանիք լեռներում» օպերացիա), որը համարվում էր ադրբեջանական զորամիվորումների կողմից վերահսկող ամենաանառիկ բարձունքներից մեկը և որտեղից ամիսներ շարունակ ռմբակոծվում էր Ստեփանակերտը։
Ու սրանից հետո դու պիտի խոսես տվյալներիդ ճշգրտությունից:[
Rhayader
06.06.2009, 08:37
Սեյրան Օհանյանի «սուպերմենական» արկածներն ու քաջագործություններն ինձ վերջնականապես համոզեցին:) Պետպատվեր է:[
Արկադի Տեր-Թադևոսյանին մանդրից ջնջում են, հա՞ պատմության միջից: Լիոն, սա պետպատվե՞ր է, ինչ է:
Ընկգեր, կարողա ստեղ մեկի բարոյական նկարագիրը հերիքումա, որ ինքը պետ պատվեր կատարի, բայց այդ մարդը թող բարի լինի ու իր չափանիշներով չդատի ուրիշների մասին: Ուղղակի ասեմ, որ եթե սա «պետպատվեր» լիներ, այստեղ չէր լինի հիշատակություն նաև Ժիրայր Սեֆիլյանի մասին:
Հոդվածի կառուցվածքն այնպիսի է, որ այնտեղ տեղեկություն չկա օպերացիան պլանավորողների մասին, քանի որ ես չուզեցա որևէ մեկին առավելություն տալ մյուսի նկատմամբ ու հոդվածս վերածել մայիսիննյան բանավեճի, թե ով որքան դեր է ունեցել այս գործում: Ինչ վերաբերվում է տվյալների ճշտությանը, ապա ասել եմ և կրկին կասեմ - ես ունեմ պատասխան ու հիմնավորում իմ գրքում գրված ամեն մի տառի մասին ու դատարկ հայտարարությունների փոխարեն, եթե իրոք այդքան վատն ես համարում գիրքս ու նրանում բերված տվյալները, փորձիր խոսել փաստերով:
Ու անհիմն մեղադրանքների տեղալու տեղը, ընկեր, լուչշե մի քիչ լավ ծանոթանայիր իմ գրվածքներին և մասնավորապես հատոր առաջինում տեղ գտած նախաբանին, որտեղ մասնավորապես ասվում է. «Աշխատությունը կազմված է մասերից: Մասերն առանձնացնելիս ես որպես հիմք ընդունել եմ քաղաքական կամ ռազմական աչքի ընկնող որևէ մի իրադարձություն, որով սկսվում կամ ավարտվում է մի որևէ դարաշրջան: Մասերը պարունակում են գլուխներ, որտեղ սովորաբար արտացոլվում է որևէ մի առանձին պատերազմ: Ուզում եմ առանձնացնել հատկապես վերջին մասը, որը վերաբերվում է Արցախյան պատերազմին: Այս մասը ստեղծելիս ես կանգնեցի օբյեկտիվ և սուբյեկտիվ շատ դժվարությունների առաջ: Նախ պատերազմի վերաբերյալ տեղեկատվությունը, իր հիմնական մասով լինելով գաղտնի, դեռևս գտնվում է արխիվներում և այժմ ես հնարավորություն չունեմ ուսումնասիրել դրանք: Իսկ աղբյուրների սպառիչ վերլուծության վրա հիմնված մի ամբողջական աշխատություն ներկայումս դժվար է գտնել: Բացի դրանից այս պատերազմի իրադարձությունները դեռևս թարմ են նրա մասնակիցների հիշողության մեջ և սպառիչ լուսաբանել դրանք, այսինքն առաջնորդվել այն սկզբունքով, որով ես առաջնորդվել եմ ողջ աշխատության մեջ, նույնիսկ մեկ հսկայածավալ աշխատություն ստեղծելու դեպքում թվում է անհնար: Այս ամենը հաշվի առնելով ես այդ մասը գրել եմ այն չափով, որը հարմար եմ գտել և որի հնարավորությունը ունեցել եմ: Թող շատ խստորեն չդատապարտեն ինձ մեր այս հիրավի համազգային հերոսամարտի այն մասնակիցները, որոնց մասին իմ մոտ նշում չի լինի: Ազատամարտի հարգելի մասնակիցներ. ձեր սխրանքը թանկ է ինձ համար, քանզի դուք հնարավորություն տվեցիք մեր ազգին ապրել, դուք ձեր ուսերի վրա տարաք պատերազմի ողջ ծանրությունը, տեսաք մտերիմների մահը, ունեցաք հուսահատության պահեր, սակայն նույնիսկ ամենածանր ժամին էլ չկորցրիք ձեր ուժը և ոգու կորովը: Դուք լուծեցիք երկարատև հարյուրամյակների ընթացքում կուտակված մեր պահանջատիրության մի մասը, հիմք դրեցիք Հայ Դատի արդարացի լուծմանը: Եվ այդ ամենը դուք արեցիք առանց ակնկալիքների, արեցիք հանուն մեզ, հանուն ձեզ, հանուն մեր ազգի…: Դրա համար էլ խնդրում եմ շատ խստորեն չմոտենալ իմ գրվածքին, ուղղակի այն ընկալել որպես մի առիթ ևս մեկ անգամ հիշելու մեր հաղթանակները ու անմահացնելու մեր նահատակներին, նահատակներ, որոնք իրենց արյան գնով հիմք դրեցին Մեծ Հաղթությանը…»
Հատվածներ «Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 70»-ից
«1. 1991 հոկտեմբերի 3 - 5 – Սալաքյութինը և Յալմահլուն գնդապետ Արկադի Տեր-Թադևոսյանի գլխավորած Հայկական բանակը գրավեց Ադրբեջանի Հանրապետության բանակից:
2. 1991 հոկտեմբերի 30 – Տողը գնդապետ Արկադի Տեր-Թադևոսյանի գլխավորած Հայկական բանակը (98) գիշերային հարձակումով գրավեց Ադրբեջանի Հանրապետության բանակից (75): Մարտում աչքի ընկավ Դավիթ Սարապյանը, որը, պայթեցնելով թշնամու շտաբի վերածված իր պապենական տունը, ոչնչացրեց հակառակորդի ղեկավար կազմին և, խուճապի մատնելով թշնամու զինվորներին, հնարավորություն տվեց Հայկական բանակին հեշտությամբ գրավել գյուղը:
3. 1991 նոյեմբերի 16 - 24 – Սարիշենը, Ցամձորը և Բանաձորը գնդապետ Արկադի Տեր-Թադևոսյանի գլխավորած Հայկական բանակը (79) գրավեց Ադրբեջանի Հանրապետության բանակից: Թշնամին կորցրեց մեծ թվով սպանվածներ և գերիներ:
4. 1992 փետրվարի 26 - 29 – Խոջալուն Արկադի Տեր-Թադևոսյանի գլխավորած Հայկական բանակը (487, 2 ԶԴՄ, 1 հակատանկային թնդանոթ), հարձակվելով Նորագյուղ, Մեղխտիշեն, Քյաթուկ և Խոջալուի օդանավակայան ուղղություններով, գրավեց Ադրբեջանի Հանրապետության բանակից (200, 1 «Գրադ» կայանք, 1 «Ալազան» կայանք, 1 թնդանոթ, 2 տանկ, 1 ՀՄՄ-1): Հայերը կորցրին 8, թշնամին` 23 զինվոր, 2 տանկ, 1 ՀՄՄ-1, 1 «Գրադ» կայանք, 1 «Ալազան» կայանք, 1 թնդանոթ:
1993 մարտի 27 - ապրիլի 3 – Քելբաջարի գրավումը: Թիկունքը ամրապնդելու, ռազմաճակատի գիծը կրճատելու, երկճակատ պատերազմից խուսափելու, Հայաստանի Հանրապետության հետ կապը ամրապնդելու ու ավելի անվտանգ դարձնելու, ինչպես նաև այստեղից մշտական հրթիռահրետակծությունը դադարեցնելու անհրաժեշտությունից ելնելով Հայկական բանակի հրամանատարությունը որոշեց ազատագրել Քելբաջարի շրջանը: Այս նպատակով Լեռնային Ղարաբաղի Պաշտպանության պետական կոմիտեի ղեկավար Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի, ՀՀ պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանի, ինչպես նաև Սամվել Բաբայանի, Սեյրան Օհանյանի, Գուրգեն Դարիբալթայանի, Արկադի Տեր-Թադևոսյանի և Մոնթե Մելքոնյանի համատեղ ջանքերով մշակվեց մարտական գործողությունների պլան...»
Իսկ թե ով է իրոք Շուշիի ազատագրման օպերացիայի գլխավոր կազմակերպիչներից մեկը, հայտնի է բոլորին - մեծ հայ, Աֆղանական պատերազմի հերոս վետերան, գեներալ-մայոր Արկադի Տեր-Թադևոսյանը, որին ահաբեկված ու հարգանքով լցված թշնամին տվել է «Կոմանդոս» մականունը:
Հասկացա՞նք իրար:
Rhayader
06.06.2009, 19:20
Հատվածներ «Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 70»-ից
«1. 1991 հոկտեմբերի 3 - 5 – Սալաքյութինը և Յալմահլուն գնդապետ Արկադի Տեր-Թադևոսյանի գլխավորած Հայկական բանակը գրավեց Ադրբեջանի Հանրապետության բանակից:
2. 1991 հոկտեմբերի 30 – Տողը գնդապետ Արկադի Տեր-Թադևոսյանի գլխավորած Հայկական բանակը (98) գիշերային հարձակումով գրավեց Ադրբեջանի Հանրապետության բանակից (75): Մարտում աչքի ընկավ Դավիթ Սարապյանը, որը, պայթեցնելով թշնամու շտաբի վերածված իր պապենական տունը, ոչնչացրեց հակառակորդի ղեկավար կազմին և, խուճապի մատնելով թշնամու զինվորներին, հնարավորություն տվեց Հայկական բանակին հեշտությամբ գրավել գյուղը:
3. 1991 նոյեմբերի 16 - 24 – Սարիշենը, Ցամձորը և Բանաձորը գնդապետ Արկադի Տեր-Թադևոսյանի գլխավորած Հայկական բանակը (79) գրավեց Ադրբեջանի Հանրապետության բանակից: Թշնամին կորցրեց մեծ թվով սպանվածներ և գերիներ:
4. 1992 փետրվարի 26 - 29 – Խոջալուն Արկադի Տեր-Թադևոսյանի գլխավորած Հայկական բանակը (487, 2 ԶԴՄ, 1 հակատանկային թնդանոթ), հարձակվելով Նորագյուղ, Մեղխտիշեն, Քյաթուկ և Խոջալուի օդանավակայան ուղղություններով, գրավեց Ադրբեջանի Հանրապետության բանակից (200, 1 «Գրադ» կայանք, 1 «Ալազան» կայանք, 1 թնդանոթ, 2 տանկ, 1 ՀՄՄ-1): Հայերը կորցրին 8, թշնամին` 23 զինվոր, 2 տանկ, 1 ՀՄՄ-1, 1 «Գրադ» կայանք, 1 «Ալազան» կայանք, 1 թնդանոթ:
1993 մարտի 27 - ապրիլի 3 – Քելբաջարի գրավումը: Թիկունքը ամրապնդելու, ռազմաճակատի գիծը կրճատելու, երկճակատ պատերազմից խուսափելու, Հայաստանի Հանրապետության հետ կապը ամրապնդելու ու ավելի անվտանգ դարձնելու, ինչպես նաև այստեղից մշտական հրթիռահրետակծությունը դադարեցնելու անհրաժեշտությունից ելնելով Հայկական բանակի հրամանատարությունը որոշեց ազատագրել Քելբաջարի շրջանը: Այս նպատակով Լեռնային Ղարաբաղի Պաշտպանության պետական կոմիտեի ղեկավար Ռոբերտ Քոչարյանի և Սերժ Սարգսյանի, ՀՀ պաշտպանության նախարար Վազգեն Սարգսյանի, ինչպես նաև Սամվել Բաբայանի, Սեյրան Օհանյանի, Գուրգեն Դարիբալթայանի, Արկադի Տեր-Թադևոսյանի և Մոնթե Մելքոնյանի համատեղ ջանքերով մշակվեց մարտական գործողությունների պլան...»
Իսկ թե ով է իրոք Շուշիի ազատագրման օպերացիայի գլխավոր կազմակերպիչներից մեկը, հայտնի է բոլորին - մեծ հայ, Աֆղանական պատերազմի հերոս վետերան, գեներալ-մայոր Արկադի Տեր-Թադևոսյանը, որին ահաբեկված ու հարգանքով լցված թշնամին տվել է «Կոմանդոս» մականունը:
Հասկացա՞նք իրար:
Հիմա ես բավարարված եմ:
Բայց մի փոքրիկ հարց մնաց - այնուհանդերձ պարզ չեղավ, ըստ Ձեզ ես պատվեր կատարող էի, թե ոչ...
Հավանաբար, դեռ երկար մենք (հնարավոր է նաև մեր սերունդները) կխորհենք թվում է՝ հայ հոգեկերտվածքի համար դարերի ընթացքում ստեղծված այն անհասկանալի հանգամանքի շուրջ, որ բաղձալի անկախության ձեռբքերումից հետո մեր երկրում տիրապետող դարձան ոչ թե ազգային ինքնագիտակցության, ազգային հպարտության և ինքնահարգանքի բուռն աճի բնական գործընթացները, այլ մոլորվածության, անկման, պարտվողականության տրամադրությունները, որ հայերի մեջ տարածված էին, հատկապես, Ցեղասպանությունից հետո և աստիճանաբար հաղթահարվում էին վերջին տասնամյակներին։
Կատաղի գրոհ էր մղվում (և շարունակում է մղվել) հայոց պատմության՝ ազգային ինքնագիտակցության և ամենահաղթ ազգային ոգու հուսալի հենարանի (ինչպես բոլոր ժողովուրդների մոտ է) վրա։ Գլոբալիստական բոլոր կանոններով ազգը զրկվում է սեփական պատմությունից, պատմությունը՝ հերոսականությունից։ Առանց ամոթի նշույլի ներշնչվում է, հատկապես երիտասարդությանը, թե իբր հայ ժողովուրդը իր պատմության ողջ ընթացքում խեղճ ու թույլ է եղել, «պատերազմներում ոչ մի հաղթանակ չի տարել» և այլն...
Ցավալի է...:(
Մանուկ Բեյ Միրզայան
(1769 - 1817)
Ռումինահայ դիվանագետ, առևտրական գործիչ: 1802 թվականին Վալախիայի իշխանից ստացել է ազնվականի տիտղոս, 4 տարի անց նշանակվել իր ծննդավայր Ռուշչուկի քաղաքապետի խորհրդական: 1807-ին Թուրքիայի դանուբյան զորքի հրամանատար Մուստաֆա փաշան նրան է հանձնել բանակի մատակարարման, ապա նաև ռուսների հետ բանակցություններ վարելու գործը: Մեկ տարի անց՝ 1808 թ-ին, թուրքական սուլթանից ստացել է Մոլդովայի իշխանի և բեյի աստիճան: Ռուսական հրամանատարությանը աջակցելու համար 1810 թվականին պարգևատրվել է Ս. Վլադիմիրի 3-րդ աստիճանի խաչով: Ռուսական Դանուբյան բանակի հրամանատար Մ. Կուտուզովը իր բանակի շտաբը հաստատել է Մանուկ Բեյի իջևանատանը: Հայ դիվանագետը գործուն մասնակցություն է ունեցել 1812 թվականի ռուս-թուրքական հաշտության պայմանագրի կնքմանը: Մեկ տարի էլ չանցած, իր ակնհայտ ռուսամետության պատճառով թուրքական կառավարության հաշվեհարդարից խուսափելու նպատակով անցել է Տրանսիլվանիա, այնտեղից՝ Քիշնև, որտեղ էլ հաստատվել է և ընդունել ռուսահպատակություն: 1814 թվականին Մանուկ Բեյին շնորհվել է պետական խորհրդականի աստիճան:
Մեծ են Մանուկ Բեյ Միրզայանի մատուցած ծառայությունները Ռուշչուկի և բալկանյան այլ քաղաքների տնտեսական զարգացման գործում: Նա տրամադրել է փոխառություններ, հիմնել մանուֆակտուրաներ, կալվածքներ: Նրա անվամբ կոչվել են ռումինական երկու գյուղ:
Նա այցելել է Հայաստան, նյութական օժանդակություն ցույց տվել Էջմիածնի, Մուշի, Երուսաղեմի և այլ վայրերի վանքերին: Բուխարեստի հայոց եկեղեցու մոտակայքում 1817 թվականին հիմնել է քաղաքի առաջին հայկական դպրոցը: Մահացել է նույն թվականին, 48 տարեկանում:
Մանուկ Բեյի արխիվը պահպանվում է Բուխարեստի թանգարանում:
Արաբական սկզբնաղբյուրները, Յարմուքի ողջ ճակատամարտի ժամանակ առանձնացնելով, հատկապես մատնանշում են Հայ հետևակ նետաձիգների խիստ հաջող գործողությունները, որի հետևանքով միայն հեծելազորային մեկ գրոհի ժամանակ 700 արաբ մուսուլմաններ <<համբառնեցին>> հայկական նետերից:
Այս փաստը հատկապես կարևորվում է հետևյալ տեսանկյունից. սկսած VII դարի սկզբներից բյուզանդական բանակում հետևակ նետաձիգները սկսում են անկում ապրել: Այսպես, ըստ ռազմական պատմաբան Ե. Ա. Ռազինի. <<Հուստինիանոսի (Հուստինիանոս I-ի (527-565) – Մ.Հ.) կառավարումից հետո 300 տարվա ընթացքում բյուզանդական հետևակը, որպես զորատեսակ, վերջնականապես կորցրեց իր նշանակությունը: IX դարի սկզբին Լևոն VI-ը գրում էր, որ անհնար է գտնել մարդկանց, որոնք կկարողանային տիրապետել աղեղին: Նա պնդում էր, որ հետևակի մեկ երրորդը, իսկ ավելի լավ է` կեսը, պետք է կազմված լինի նետաձիգներից, որոնք կունենան 30-ից 40 նետ: Սակայն դա անիրականալի ցանկություն էր>>: Ավելին, նույնիսկ ստրատիոտները, հիմնականում գյուղացիական աշխարհազորից հավաքագրվող այդ հաստիքային հետևակայինները, ազատ գյուղացիության աստիճանական վերացման պայմաններում սկսեցին անկում ապրել և X դարի երկրորդ կեսին` Նիկեփոր II Փոկասի (963-969) օրոք, վերջնականապես վերացան` բյուզանդական բանակը, որի միայն կայազորային ու այլ աննշան ուժեր մնացին հետևակ, վերջնականապես վերածելով <<հեծելազորային բանակի>>:
Իսկ քննարկվող ժամանակահատվածում Հայկական բանակում ընդհակառակը, հետևակը ընդհանրապես և հետևակ նետաձիգները մասնավորապես ոչ միայն չկորցրին իրենց նշանակությունը, այլև զարգացում ապրեցին, հաճախ հանդիսանալով Հայկական բանակի հաջող գործողությունների գրավականը բազում բաց ճակատամարտերում, ինչպես նաև քաղաքների, ամրոցների ու բերդերի պաշտպանության կամ դրանց գրավման գործում: Այս հանգամանք, որը առիթի դեպքում մեծապես լրացնում էր բյուզանդական բանակի վերը քննարկված թերությունը, Հայկական հետևակին և հատկապես հետևակ նետաձիգներին բյուզանդական բանակում տալիս էր հսկայական կարևորություն:
Եվ սա չափազանցություն չէ, քանի որ բյուզանդական բանակի կազմում գտնվող Հայկական հետևակի վարկը քննարկվող ժամանակահատվածում այնքան բարձր էր, որ հաճախ նրանցից էին կազմվում թշնամու տարածքում գտնվեղ բերդերի և ամրոցների ամբողջական կայազորներ (մասնավորապես Վասիլ II-ի (976-1025) օրոք Ասորիքում գտնվող Անտարտուս և Շեյզար ամրոցների կայազորները): Ավելին. V-ից մինչև XI դարի առաջին կեսը մեծամասամբ հայերից էր կազմված նաև կայսրական թիկնապահների հետևակ ստորաբաժանումը, որը իր բացառիկ մարտունակությունը ապացուցեց շատ ճակատամարտերում և ընդհարումներում:
Հետևակ նետաձիգներին լրացնում էին համեմատաբար սակավաթիվ հեծյալ նետաձիգները, որոնք բյուզանդական հեծյալ նետաձիգների ընդհանուր անկման պայմաններում կրկին մեծ նշանակություն ունեին: Վերջիններիցս կազմված մի ստորաբաժանում X դարի վերջերից հայտնվեց կայսերական թիկնապահների ստորաբաժանման կազմում և հատկապես աչքի ընկավ 1030 թ. Ազազի ճ-մ-ում, երբ բյուզանդական բանակի պարտվելուց ու ցրվելուց հետո, ըստ Քեմալ-էդ-Դինի. <<… ճողոպրեց կայսրը (Ռոմանոս III-ը (1028-1034) – Մ.Հ.)` շրջապատված իր մոտ եղած հայերով, որոնք իրենց նետերով պաշտպանում էին նրան>>:
Այսպիսով կարելի է գալ հիմնավորված հետևության, որ եթե Հայոց այրուձին, որակապես գերազանցելով բյուզանդականին, այնուհանդերձ որպես զորատեսակ բյուզանդական բանակում ուներ իր համարժեքը, ապա Հայկական հետևակը և հատկապես հետևակ նետաձիգները կայսերական բանակում բառիս բուն իմաստով անփոխարինելի ու բացառիկ նշանակություն ունեին:
1016 թ-ի Ոստանի ճ-մ-ը ակնառու կերպով ցույց է տալիս քրիստոնյա բանակների հետ ընդհարումներում հավասարազոր ծանր հեծելազոր չունեցող, սակայն դրա փոխարեն թվական գերակշռություն և մեծաթիվ թեթև հեծելազոր ունեցող ընդհանրապես քոչվորների և մասնավորապես սելջուկյան բանակի տակտիկան:
Ծանր հեծելազորը հիմնականում թեթև զինված քոչվորների հեծելազորի հետ ընդհարվելիս անգերազանցելի է ճակատային հուժկու հարվածի և դրան հաջորդող ձեռնամարտի մեջ: Սակայն քոչվորների թեթև հեծելազորը, գերազանցելով ծանր հեծելազորին շարժունակությամբ, վերջինիս հիշատակված առավելությանը հակադրում է կտրուկ նահանջը, խուսափումը ձեռնամարտից և աղեղնամարտը: Այս պայմաններում հետևակ նետաձիգները և թեթև հեծելազորը, լրացնելով սեփական ծանր հեծելազորին, որպես կանոն ի վիճակի են չեզոքացնել քոչվորների թեթև հեծյալների առավելությունները, ինչն էլ թույլ էր տալիս իր ողջ փայլով դրսևորվել ծանր հեծելազորի հիանալի հատկանիշներին:
Արդեն նշվել է, որ VII դարից սկսած Հայկական բանակում, ի տարբերություն հենց նույն բյուզանդականի, հետևակը ընդհանրապես և հետևակ նետաձիգները մասնավորապես ոչ միայն չկորցրին իրենց նշանակությունը, այլև զարգացում ապրեցին: Ընդ որում մինչև XII դարի վերջ Հայկական բանակի նետաձիգ ստորաբաժանումները, ի համեմատ բյուզանդական կամ խաչակիրների բանակների, պահպանեցին իրենց գերազանց հատկանիշները: Ռազմա-տակտիկական բնույթ ունեցող հատկապես այս հանգամանքն էր, որ այլ հավասար պայմանների առկայության դեպքում և հատկապես լեռնային մարտերում գումարվում էր սեփական հողի համար մարտնչելու վճռականություն ցուցաբերող Հայկական բանակի զինանոցին ու թույլ էր տալիս վերջինիս իր քրիստոնյա հարևանների բանակների համեմատ ավելի հաջող գործել սելջուկյան բանակի դեմ:
Ընդ որում Հայկական բանակում ընդհանրապես հետևակի և մասնավորապես հիանալի հետևակ նետաձիգների առկայության փաստը ամենևին էլ անբացատրելի մի երևույթ չէ: Վերջիններիս սոցիալական հիմքն էին կազմում կամ Հայաստանի այնպիսի շրջանների բնակիչները, որտեղ դեռևս պահպանվել էին ազատ գյուղական համայնքները (օրինակ` Տարոն, Լեռնային Կիլիկիա և այլն), կամ էլ, ինչպես դա հետագայում կտեսնենք XIII-XV դարի Եվրոպայի քաղաքներում, խոշոր առևտրա-արհեստավորական քաղաքները:
XI դարի կեսերից մինչև XV դարը այս հանգամանքը ավելի կարևորվեց: Քննարկվող ժամանակահատվածում հայ նախարարները որպես կանոն ընդհարվում էին քանկապես լրջորեն գերազանցող հակառակորդի հետ` այս պարագայում ստիպված լինելով իրենց գնդերը համալրել գյուղացիական աշխարհազորով: Իսկ վերջինս, զիջելով հեծելազորին և հատկապես ծանր հեծելազորին ձեռնամարտում, լավ հնարավորություններ ուներ հաղթանակ տանել վերջինիս նկատմամբ աղեղնամարտում: Որպես օրինակ բերենք Տարոնի իշխան Թոռնիկ Մեծ Մամիկոնյանի (մոտ 1030 - ուղ. 1073) բանակը, որում հասարակ գյուղացիներից կազմված հետևակը, որի մեջ անկասկած ստվարաթիվ էին հենց նետաձիգները, կազմում էր 56.000 մարդ, այն դեպքում, երբ ազնվականներից կազմված հեծելազորը հաշվվում էր ընդամենը 6.000 հոգի: Եվ սա միակ օրինակը չէ: Ժամանակաշրջանի Հայկական գրեթե բոլոր բանակներում հետևակը և նրա կազմում գործող հետևակ նետաձիգները կազմում էին բանակի զգալի մասը:
Ընդհանրացնելով XIII-XIV դարերում Հայոց այրուձիու և վրացական հեծելազորի մասնակցությամբ Մոնղոլական կայսրության, իսկ հետագայում արդեն Իլխանության տված այն ճակատամարտերը, որոնց ընթացքի մասին առկա է հստակ տեղեկատվություն և որոնք ընթացել են դասական սցենարով` կարելի է անել մի քանի հետևություններ.
1. դիտարկված բոլոր օրինակներում Մոնղոլական կայսրության, իսկ հետագայում արդեն Իլխանության բանակի կազմում գտնվող Հայոց այրուձին և վրացական հեծելազորը տեղադրվել են կամ առանձին` թևերից մեկում, կամ էլ առաջին գծում: Ընդ որում երկու դեպքում էլ վերջիններս օգտագործվել են որպես հիմնական հարվածային ուժ:
Այս հանգամանքը բացատրվում է նրանով, որ Մոնղոլական կայսրության և Իլխանության հեծելազորը իրականում ծանր կարող էր համարվել միայն արևելյան ու միջին ասիական չափանիշներով, այն դեպքում, երբ վերջինս, Մերձավոր Արևելքում հավասարազոր լինելով միջին հեծելազորին, այլ հավասար պայմաններում զիջում էր Հայոց այրուձիուն, ինչպես նաև վրացական, խաչակրաց, արաբական կամ մամլուքյան ծանր հեծելազորերին: Ընդ որում դրությունը առավել բարդացավ XIII դարի կեսերից, երբ Իլխանության բանակում սկսեց աստիճանաբար վերանալ նույնիսկ միջին հեծելազորը: Սա իր հերթին հանգեցրեց մինչ այդ էլ մերձամարտից խուսափել ձգտող Մոնղոլական կայսրության և Իլխանության բանակում հիշատակված մարտավարության առավել զարգացմանը: Ընդ որում, եթե սկզբնական շրջանում մերձամարտից խուսափումը, թեև որոշ չափով լինելով հարկադրված, այնուհանդերձ Մոնղոլական կայսրության և Իլխանության բանակի համար հանդիսանում էր յուրօրինակ մարտական տակտիկա, ապա XIII դարի կեսերից սկսած ծայրահեղության հասած այս միտումը ընդունեց վտանգավոր չափեր` Իլխանական բանակում անփոխարինելի դարձնելով Հայոց այրուձին և վրացական հեծելազորը,
2. դիտարկված բոլոր օրինակներում Հայոց այրուձին և վրացական հեծելազորը հաջողության են հասել մահմեդական բանակների հետ ընդհարումներում:
Սա մեծապես պայմանավորված էր իր միջին հակառակորդի նկատմամբ հայ կամ վրացի միջին հեծյալի զինվածության որակական առավելություններով, որը, սակայն, մահմեդականները գրեթե միշտ ավելի քան փոխհատուցում էին քանակական գերակշռությամբ,
3. քննարկվող գրեթե բոլոր օրինակներում Մամլուքյան սուլթանության բանակին հաջողվել է փախուստի մատնել իրեն դիմակայող Իլխանության ուժերին:
Աննկատ մնացած, սակայն խիստ ուշագրավ այս հանգամանքը ունի չափազանց հետաքրքիր մի բացատրություն. բանն այն է, որ Մամլուքյան սուլթանության բանակում բարձր զարգացման աստիճանի վրա էին գտնվում ոչ միայն հեծյալ, այլև հետևակ նետաձիգների ստորաբաժանումները: Արդյունքում Մոնղոլական կայսրության կամ Իլխանության բանակին սովորաբար առավելություն ապահովող տակտիկան այս դեպքում չէր գործում: Նետահարություն իրականացնելիս Իլխանության բանակների ռազմիկները չէին կարողանում էական առավելության հասնել Մամլուքյան սուլթանության բանակի նկատմամբ, քանի որ իրենք էլ կորուստներ էին կրում հակառակորդի հատկապես հետևակ նետաձիգների պատասխան հարվածից: Ուժերը հավասարակշռող այս հանգամանքը առավելություն էր տալիս այն բանակին, որում տարբեր ստորաբաժանումները զարգացած էին համաչափորեն: Իսկ այդ հատկանիշով Մամլուքյան սուլթանության բանակը միանշանակորեն գերազանցում էր Իլխանության բանակին: Այս պարագայում վճռական նշանակություն էր ստանում մամլուքյան ծանր հեծելազորը, որի հարվածն էլ այլ հավասար պայմանների առկայության դեպքում վճռում էր մարտի ելքը:
Այսպիսով այն տակտիկան, որը Մոնղոլական կայսրության կամ Իլխանության բանակին այլ հավասար պայմանների դեպքում առավելություն էր տալիս վրացական, ռուսական կամ եվրոպական բանակների հետ ընդհարվելիս, այստեղ չէր գործում: Հետաքրքիր է, որ նետաձիգ ստորաբաժանումները, որոնք Հայկական բանակում մինչև XI դարի վերջը գտնվում էին բարձր մակարդակի վրա, XIII դարից սկսած սկսում են աստիճանաբար անկում ապրել` նվազեցնելով այլ հավասար պայմաններում Մոնղոլական կայսրության կամ Իլխանության բանակին դիմադրելու վերջինիս հնարավորությունները:
Այստեղ, որոշակիորեն շեղվելով թեմայից, փորձենք գտնել այն բանի բացատրությունը, թե ինչպես Ֆաթիմյանների էմիրության և ընդհանրապես արաբական ծանր հեծելազորի ավանդույթները ժառանգած, խաչակիրների դեմ մարտերում թրծված ու մեծապես նրանց նմանված Էյուբյանների սուլթանության «դասական ֆեոդալական» բանակը, որում նետաձիգների զորատեսակը առանձնապես զարգացած չէր, Մամլուքյան սուլթանության օրոք վերափոխվեց հիանալի և որակյալ նետաձիգների ստորաբաժանումներ ունեցող բանակի: Ըստ իս բացատրությունը կայանում է հետևյալում.
1. այն բանից հետո, երբ 1231 թ-ին տեղական ուժերի կողմից վերջնականապես պարտության մատնված Ջելալ-էդ-Դինի Խորեզեմյան սուլթանության բանակը ցրվեց, նրա մնացորդները, և դա հստակորեն մատնացույց են անում Ռաշ-էդ-Դինը ու Հեթում Պատմիչը, հաստատվեցին Հայոց Միջագետքում: Այստեղ, օգտվելով անմիջական հետապնդման բացակայությունից և սկզբնական շրջանում Էյուբյանների սուլթանության կողմից դրսևորած հանդուրժողական վերաբերմունքից, ցրված ուժերը կրկին կենտրոնացրած Խորեզեմյան սուլթանության բանակը 1240-ականների սկզբին փորձեց շարունակել իրեն հարազատ դարձած ասպատակությունները: Ու թեև վերջինս սկզբում հասավ որոշակի հաջողությունների (1241 հունվար – Մեմբիջի ճ-մ, 1241 հունվար – Ասորիքի ասպատակում), սակայն ի վերջո պարտություն կրեց և վերջնականապես ցրվեց: Իսկ Մերձավոր Արևելքում հենց այդ ժամանակ թափ էր առնում «մամլուքյան շարժում»-ը: Ստեղծված բարենպաստ պայմաններում Խորեզեմյան սուլթանության ցրված բանակի պրոֆեսիոնալ ռազմիկները, չցանկանալով, իսկ գուցե նաև չկարողանալով զբաղվել այլ գործունեությամբ, մասսայականորեն համալրեցին մամլուքների շարքերը` նվիրելով Էյուբյանների սուլթանությանը նետաձգության իրենց բարձորակ արվեստը,
2. նույն 1240-ականների սկզբին Էյուբյանների սուլթանությունում կտրուկ ավելացավ նաև ղփչախների տեսակարար կշիռը, որոնք 1230-ականների վերջին Ղփչախական խանության ջախջախումից հետո անցել էին Արևելյան Եվրոպա, իսկ այնտեղից էլ կարճ ժամանակ անց տեղափոխվել Էյուբյանների սուլթանություն: Այստեղ վերջիններս, ինչպես դա եղավ Խորեզեմյան սուլթանության ցրված բանակի ռազմիկների պարագայում, մասսայականորեն համալրեցին մամլուքների շարքերը` կրկին Էյուբյանների սուլթանությանը նվիրելով նետաձգության սեփական բարձորակ արվեստը,
Այսպիսով Խորեզեմյան սուլթանության բանակի և ղփչախների շնորհիվ Էյուբյանների սուլթանության բանակը ձեռք բերեց տափաստանային քոչվորներին բնորոշ հեռահար մարտի հիանալի որակներ: Իսկ վերջինս էլ, միավորվելով և միախառնվելով Էյուբյանների սուլթանության բանակի .«Սալ-էդ-Դին»-յան ծանր հեծելազորի որակներին, վերջնականապես ստեղծեց այն ուժը, որի առաջ կանգ առավ մինչ այդ «ամենահաղթ» և «անհաղթ» համարվող մոնղոլական ռազմական մեքենան,
3. միջին մոնղոլ ռազմիկները, երբեք էլ չլինելով բարոյական կայունության տիպարներ, այնուհադերձ Չինգիզ խանի (1206-1227) և նրա անմիջական հաջորդների բանակում ենթարկվում էին երկաթյա կարգապահության: Դրան գումարվում էր նաև պասսիոնար էներգիայով պայմանավորված Մոնղոլական կայսրության ռազմիկների անձնական-հոգեբանական առավելությունը իրենց միջին հակառակորդների նկատմամբ: Սակայն, սկսած արդեն XIII դարի կեսերից, շփվելով քաղաքակրթության «բարիքներ»-ի հետ, Մոնղոլական կայսրության և Իլխանության բանակի ռազմիկները ավելի ու ավելի շատ և ավելի ու ավելի արագ տեմպերով են սկսում անկում ապրել` մինչ այդ ունեցած մակարդակը պահպանած իրենց հակառակորդնեին զիջելով անձնական-հոգեբանական առավելությունը:
Այսպես, եթե XIII դարի առաջին կեսին որևէ հակառակորդի համար պրակտիկորեն անհասանելի երազանք էր հարձակվել Մոնղոլական կայսրության բանակի վրա այն պահին, երբ վերջինս քնած էր կամ հանգստանում էր, ապա այժմ Մամլուքյան սուլթանի համար ոչինչ չարժեր անակնկալ հարձակվել այն էլ գրեթե իր ողջ կազմով հարբած վիճակում քնած Իլխանության սահմանային բանակի վրա և գլխովին ջախջախել այն (1276 աշուն – Պլասթա ամրոցի ճ-մ): Բարդ բան չէր նաև կաշառքի միջոցով համոզել Իլխանության բանակի զորավարին հրաժարվել մարտից (1303 աշուն – Մարջ-աս-Սուֆֆայի ճ-մ): Բացի այդ, եթե նախկինում Մոնղոլական կայսրության բանակի ռազմիկները գրեթե երբեք փախուստի չէին դիմում, քանի որ դրա համար ողջ ստորաբաժանման կազմով դատապարտված էին մահվան, ապա այժմ Իլխանության բանակի ռազմիկները հեշտությամբ փախուստի էին դիմում մարտադաշտից նույնիսկ սեփական իլխանի ներկայությամբ (1300 փետրվարի 12-16 – Ջեբել-ալ-Սալահայի ճ-մ):
Մեղապարտ
04.08.2009, 01:44
Հարգանքներս,մի հարց ինչպիսի փոխհարաբերություններ են եղել Սալլադինի և հայկական կողմի միջև:
Պատմությունից հայտնի է որ Սալլադինի ծնողները Դվին քաղաքից են որոշ իսլամական աղբյուրներ նշում են որ նա ծագումով քուրդ էր :
Ինչ գիտես դու այս մասին ,Աբրաամի մասին չեմ մոռացել (ուղղակի զահլես գնցել է):առավոտից իրիկուն ինչ կարդում եմ մեջը էդ ժողովուրդն է :
Սալահ-էդ-Դինը իրոք որ Հայաստանից էր: Նա ծնվել ու մեծացել էր Դվինում, թեև ուսումնասիրողների կարծիքով նրա արմատները այնուամենայնիվ հայաստանյան չէին, իսկ նրա նախնիները Ատրպատականի քրդերն էին, երևի Ռավադյանների երկրորդական ճյուղի ներկայացուցիչները:
Հայերի (Կիլիկիա) հետ Սալահ-էդ-Դինը առանց հաջողության պատերազմել է մի քանի անգամ, ինչպես նաև Հայաստանի մի շարք քաղաքաները է գրավել ամ փորձել է գրավել Հայաստանի տարածքում այդ ժամանակ գոյություն ունեցող էմիրություններից՝ Արտուխյաններից, Շահարմեններից և Շամսսադինյաններից:
Տղերք, Սալլադինին էլ սարքեցիք հայ՞…:o
Մեղապարտ
04.08.2009, 11:54
Բարեկամ ես «հայաֆիկացումով» չեմ զբաղվում ուղղակի քննարկում ենք :
Տղերք, Սալլադինին էլ սարքեցիք հայ՞…:o
Մարկիզ, ուշադիր կարդա:) Սալահ-էդ-Դինը Դվինում ծնված քուրդ է, այսքան բան:
Մարկիզ, ուշադիր կարդա:) Սալահ-էդ-Դինը Դվինում ծնված քուրդ է, այսքան բան:
http://vivl.ru/saladin/saladin.php
http://ru.wikipedia.org/wiki/Салах_ад-Дин
Դվինն Իրաքու՞մ է: Անվանումն էլ եղել է Թեկրի՞տ::o
Մեղապարտ
04.08.2009, 14:59
http://vivl.ru/saladin/saladin.php
http://ru.wikipedia.org/wiki/Салах_ад-Дин
Դվինն Իրաքու՞մ է: Անվանումն էլ եղել է Թեկրի՞տ::o
Այստեղ թյուրիմացություն կա Դվինում ծնվել են Սալլադինի ծնողները իսկ նա ծնվել է ներկայիս Իրաքի տարածքում:
Մեղապարտ սրանք Լիոնի խոսքերն են:
Սալահ-էդ-Դինը իրոք որ Հայաստանից էր: Նա ծնվել ու մեծացել էր Դվինում, թեև ուսումնասիրողների կարծիքով նրա արմատները այնուամենայնիվ հայաստանյան չէին
Մեղապարտ, իսկ Սալահ-էդ-Դինի ծնողների մասին որտեղի՞ց իմացար:
Միգուցե վերջում պարզվի, որ նրա զոքանչը Կիրովականցի էր??…:think
Այստեղ թյուրիմացություն կա Դվինում ծնվել են Սալլադինի ծնողները իսկ նա ծնվել է ներկայիս Իրաքի տարածքում:
Չեմ վիճում, քանի որ թեման հատուկ չեմ ուսումնասիրել...:think
Ներսես_AM
04.08.2009, 16:14
Չեմ վիճում, քանի որ թեման հատուկ չեմ ուսումնասիրել...:think
Բայց որ ուսումնասիրես, ես հավատում եմ որ դու կպարզես որ Հայաստանում է ծնվել ու մեծացել :)
Մեղապարտ
04.08.2009, 17:43
Մեղապարտ սրանք Լիոնի խոսքերն են:
Մեղապարտ, իսկ Սալահ-էդ-Դինի ծնողների մասին որտեղի՞ց իմացար:
Միգուցե վերջում պարզվի, որ նրա զոքանչը Կիրովականցի էր??…:think
Որ մի քիչ իսլամի պատմույուն ուսումնասիրած լինեիր կիմանայիր:
Հաստատ Կիրոականից չէ :
Բայց որ ուսումնասիրես, ես հավատում եմ որ դու կպարզես որ Հայաստանում է ծնվել ու մեծացել :)
Մի կողմ թողնելով անտեղի, անարդար, մակերեսայի կծու ու թափանցիկ ակնարկդ - ասեմ, որ՝ ոչ սխալվում ես: Օրինակ, ես հիանալի ուսումնասիրել եմ մեկ այլ եգիպտական զորավարի՝ մամլուքյան հայտնի զորավար և Մամլուքյան սուլթանության երրորդ սուլթան ազ-Զաքիր Ռուք-էդ-Դին Բեյբարս I ալ-Բունդուկտարի (1260 - 77) կենսագրությունը և, պատկերացրու, չեմ պարզել, որ նա ծնվել է Հայաստանում: Նա ծնվել է ներկայիս Ղազախստանի տարածքում և ազգությամբ եղել է ղփչախ:
Այնպես որ խորհուրդ չէի տա շարունակել անտեղի, թեմային չառնչվող ու կծողական ոճի ակնարկներդ. այդ ոճը տղամարդուն հարիր չէ...
Ներսես_AM
05.08.2009, 00:36
Արի խորհուրդներ մի տուր ու մի ասա ինչնա հարիր ինչը չէ:
Իսկ ընդհանրապես չէր խանգարի մի քիչ հումորի զգացում ունենալ:
Արի նման թեմաներով նման կատակներից զերծ մնանք, խորհրդի կարիք էլ չի լինի:
Սալլադինը Assassin's Creed -ի մեջ էլ կա:
Հաստատ հայ չէր:
Սալլադինը Assassin's Creed -ի մեջ էլ կա:
Հաստատ հայ չէր:
Միանշանակ:)
Հատված "Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 9"-ից
Հռոմեական "ասպետներ"-ի ևս մեկ ջախջախում: Ինչը չէր ցանկանում վերհիշել Տակիտոսը կամ ինչու Դիմաքսյան նահապետը չէր սիրում հռոմեացիներին...
58 գարուն – Կարին գավառի ճ-մ
"... բարբարոսները իրենց պահում էին չափազանց անփույթ և կարծես հնարավորություն կար հաջող մարտական գործողությունների համար...: Եվ այն բանից հետո, երբ Պակցիուսին մոտեցան մի քանի հեծյալ ջոկատներ և, լինելով անփորձ, պահանջեցին մարտ տալ, վերջինս խախտեց հրամանը, ճակատեց հակառակորդի դեմ և պարտություն կրեց: Իր հերթին Պակցիուսին օգնության շտապող օժանդակ ուժերը ևս դիմեցին փախուստի..."
Տակիտոս
Մեծ Հայքի թագավորության գահին Տրդատ I-ի հաստատվելը խորը անհանգստություն առաջացրեց Հռոմում, որը, չկարողանալով իրավիճակը փոխել "դաշնակից և բարեկամ"-ների ուժերով, դիմեց ավելի լուրջ միջոցների: Արդյունքում Կորբուլոնի գլխավորած հռոմեական բանակը (95.000 ) Մելիտե-Եփրատի հունով Դաստարակ բերդ-Նիկոպոլիս-Սատաղ-Դերջան երթուղով ներխուժեց Մեծ Հայքի թագավորության տարածք և, ենթարկվելով նահանջող Հայկական բանակի (մոտ 30.000, այդ թվում Մարդպետական գունդը) պարտիզանական հարվածներին, ճամբարեց Կարինի սարահարթում: Շուտով Տրդատ I-ի գլխավորությամբ ուժերը միավորած Մեծ Հայքի թագավորության բանակի հեծելազորը (մոտ 30.000) մոտեցավ թշնամու ճամբարին:
I փուլ – Հայկական թեթև հեծելազորը հարձակվեց ճամբարում տեղակայված հակառակորդի հետևակի վրա և սկսեց նետահարել՝ կորուստներ պատճառելով վերջինիս:
II փուլ – Իրավիճակը փրկելու համար հռոմեական հետևակը ու հեծելազորը դուրս եկան սեփական ճամբարից և հարձակվեցին հայկական թեթև հեծելազորի վրա, որը չմտնելով լուրջ մարտի մեջ ու իբր չդիմանալով թշնամու հետևակի և հեծելազորի համակցված հարվածին, ճակատից աջ ու ձախ ուղղությամբ ցրվելով, սկսեց կանխամտածված փախուստ իրականացնել՝ իր հետևից հրապուրելով թշնամու հեծելազորին և միաժամանակ բացելով ճակատային հանդիպակացը: Խանդավառված իր այս կեղծ հաջողությունից՝ հռոմեական հեծելազորը սկսեց հետապնդել նահանջողներին և շուտով հեռացավ ու կտրվեց իր հիմնական բանակից:
III փուլ – Հաղթականորեն արշավող թշնամու հեծելազորի դեմ-դիմաց՝ ազատված տարածության վրա, Տրդատ I-ի անձնական ղեկավարությամբ հայտնվեց Հայկական ծանր հեծելազորը, որը սեպաձև-խոյընթաց հատու հարվածով ջախջախեց թշնամուն:
IV փուլ – Հռոմեական լեգեոնները, զգուշանալով առաջ շարժվել և օգնության հասնել սեփական հեծելազորին, արագորեն վերադարձան սեփական ճամբար:
Հայերը կորցրին մոտ 1.000, թշնամին՝ մոտ 5.000 զինվոր:
Մեղապարտ
14.08.2009, 14:50
Մի քանի հարցերի պարզաբանման հետ կապված կարող ես ինձ օգնել ,Խաչակիրները երբ են գրավել Սասունը և ով ::think
Մի քանի հարցերի պարզաբանման հետ կապված կարող ես ինձ օգնել ,Խաչակիրները երբ են գրավել Սասունը և ով ::think
Ես չգիտեմ, որևէ դեպք, որ խաչակիրները հարձակված լինեն Տարոնի (Սասունի) իշխանության վրա ;) Բայց նման մի ինցեդենտ կա ու դու երևի նկատի ունես դա: Ի դեպ - պատահական չասացի - նման - քանի որ այդ դեպքը ոչ մի կապ չունի խաչակիրների հետ...
Հատված «Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 33»-ից
1073 – Ալելուայի դաշտի ճ-մ (Մինչեփրատյան Ծոփք, Անձիտ գավառ, Խարբերդի մոտ)
Փիլարտոս Վարաժնունին պահանջեց Տարոնի իշխանությունից ընդունել իր գերիշխանությունը, բայց ստացավ մերժում: Ի պատասխան դրա Փիլարտոս Վարաժնունու բանակը (2.000, որից 1.200 հեծյալ) և կոմս Ռասսել Բեյլիի գլխավորած վարձկան նորմանները (800) շարժվեցին դեպի Անձիտ ու մոտեցան Թոռնիկ Մեծ Մամիկոնյանի և Կապոսի գլխավորած Տարոնի իշխանության բանակին (1.300, որից 300 հեծյալ):
Կողմերը մարտակարգ ընդունեցին: Տարոնի իշխանության բանակի առաջին շարքում տեղավորվեցին հետևակ նետաձիգները, երկրորդում տեղաբաշխվեց ծանր հետևակը, իսկ երրորդում` Կապոսի գլխավորած հեծելազորը (300): Փիլարտոսը իր բանակի կենտրոնում տեղավորեց նորմաններին, իսկ մասամբ կենտրոնում և հիմնականում թևերում էլ տեղաբաշխեց իր մնացած բանակը:
I փուլ – Տարոնի իշխանության բանակի առաջին շարքը նետերի տարափ տեղաց հակառակորդի կենտրոնի վրա և կորուստներ պատճառեց նրան:
II փուլ – Փիլարտոսի բանակի կենտրոնը անցավ հարձակման և, ճեղքելով հակառակորդի առաջին շարքը, մխրճվեց վերջինիս երկրորդ շարքի դասավորության մեջ:
III փուլ – Տարոնի իշխանության բանակի թևերը հարվածեցին առաջ եկած հակառակորդի թևերին, շրջապատեցին այն ու ստիպեցին գերի հանձնվել:
IV փուլ – Տարոնի իշխանության բանակը անցավ հարձակման ողջ ճակատով և փախուստի մատնեց հակառակորդին:
Հաղթողներից հայերը կորցրին 300 զինվոր: Պարտվողները կորցրին մոտ 300 սպանված ու վիրավոր, 1.500 գերի, որոնց թվում գերվեց նաև Ռասելը:
Կարծում եմ, որ հենց այս իրադարձություններում հիշատակվող նորմաններն են (ֆրանկներ), որ ընկալվել են որպես "խաչակիրներ" (ֆրանկներ):)
Մեղապարտ
14.08.2009, 22:28
Ես չգիտեմ, որևէ դեպք, որ խաչակիրները հարձակված լինեն Տարոնի (Սասունի) իշխանության վրա ;) Բայց նման մի ինցեդենտ կա ու դու երևի նկատի ունես դա: Ի դեպ - պատահական չասացի - նման - քանի որ այդ դեպքը ոչ մի կապ չունի խաչակիրների հետ...
Հատված «Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 33»-ից
1073 – Ալելուայի դաշտի ճ-մ (Մինչեփրատյան Ծոփք, Անձիտ գավառ, Խարբերդի մոտ)
Փիլարտոս Վարաժնունին պահանջեց Տարոնի իշխանությունից ընդունել իր գերիշխանությունը, բայց ստացավ մերժում: Ի պատասխան դրա Փիլարտոս Վարաժնունու բանակը (2.000, որից 1.200 հեծյալ) և կոմս Ռասսել Բեյլիի գլխավորած վարձկան նորմանները (800) շարժվեցին դեպի Անձիտ ու մոտեցան Թոռնիկ Մեծ Մամիկոնյանի և Կապոսի գլխավորած Տարոնի իշխանության բանակին (1.300, որից 300 հեծյալ):
Կողմերը մարտակարգ ընդունեցին: Տարոնի իշխանության բանակի առաջին շարքում տեղավորվեցին հետևակ նետաձիգները, երկրորդում տեղաբաշխվեց ծանր հետևակը, իսկ երրորդում` Կապոսի գլխավորած հեծելազորը (300): Փիլարտոսը իր բանակի կենտրոնում տեղավորեց նորմաններին, իսկ մասամբ կենտրոնում և հիմնականում թևերում էլ տեղաբաշխեց իր մնացած բանակը:
I փուլ – Տարոնի իշխանության բանակի առաջին շարքը նետերի տարափ տեղաց հակառակորդի կենտրոնի վրա և կորուստներ պատճառեց նրան:
II փուլ – Փիլարտոսի բանակի կենտրոնը անցավ հարձակման և, ճեղքելով հակառակորդի առաջին շարքը, մխրճվեց վերջինիս երկրորդ շարքի դասավորության մեջ:
III փուլ – Տարոնի իշխանության բանակի թևերը հարվածեցին առաջ եկած հակառակորդի թևերին, շրջապատեցին այն ու ստիպեցին գերի հանձնվել:
IV փուլ – Տարոնի իշխանության բանակը անցավ հարձակման ողջ ճակատով և փախուստի մատնեց հակառակորդին:
Հաղթողներից հայերը կորցրին 300 զինվոր: Պարտվողները կորցրին մոտ 300 սպանված ու վիրավոր, 1.500 գերի, որոնց թվում գերվեց նաև Ռասելը:
Կարծում եմ, որ հենց այս իրադարձություններում հիշատակվող նորմաններն են (ֆրանկներ), որ ընկալվել են որպես "խաչակիրներ" (ֆրանկներ):)
Մեկ անգամ գրեցի ջնջվեց, նորից եմ գրում, ինձ հետաքրքիր է նրանք քաղաքի կենտրոնական մուտքի աշտարակը գրավել են թե ոչ և ավելի մանրամասն եթե կարող ես որն էր քաղաքի վրա հարձակվելու պատճառը:
Եվ հաջոէդ հարցը օվքեր են գրավել Սասունը առհասարակ:
Իմ վերջին պոստում որևէ «քաղաք»-ի ու առավել ևս նրա «կենտրոնական մուտք»-ի մասին խոսք չկա: Իսկ եթե խոսքը Սասունի կենտրոնական մուտքի աշտարակի մասին է, ապա ինձ նման որևէ տվյալ հատնի չէ:
«Սասունը գրավել» տերմինը մի քիչ ճիշտ չէ: Այո, այն այս կամ այն չափվո ենթարկվել է բոլոր այն նվաճողներին, որոնք գրավել են Հայաստանի այլ մասերը, բայց նրան իշխանությունը գրեթե միշտ եղել է ձևական և ընդհուպ մինչև Մեծ Եղեռն Սասունը պահել է իր ներքին ինքնավարությունը:
Մեղապարտ
15.08.2009, 23:18
Լիոն մեկ հարզ նույն պես
Ով էր Աբգար հինգերորդը ,որ տարածքներում էր թագավորում :
Հատված «Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 8»-ից
Խոսելով Աբգար II-ի Արիարմենի մասին` Պլուտարքոսը (<<Կրասոս>>, մաս 21, 22) նրան համարում է արաբ: Իր հերթին հետագա իրադարձություններում վերջինս, խոսելով Կրասոսի մոտ Սուրենից ժամանած դեսպանների մասին (<<Կրասոս>>, մաս 28, 29), վերջիններիս կրկին համարում է արաբ: Ի վերջո հռոմեական այս հեղինակը նշում է նաև, որ Կրասոսի բանակի վերջնական ջախջախումից հետո իրականացված հետապնդմանը մասնակցել են նաև արաբներ (<<Կրասոս>>, մաս 30):
Ահա այս երեք խումբ տեղեկություններն են, որ չարաբաստիկ <<եվրոպակենտրոնությամբ>> տառապող և երբեմն զարմանալի մակերեսայնություն դրսևորող արևմտյան պատմաբաններին հիմք են տալիս ասելու, որ մենք գործ ունենք արաբական թագավորության հետ` անտեսելով այն, որ Հայոց Միջագետքի թագավորությունը գտնվում էր Հայաստանի հիմնական նահանգներից մեկում, որ վերջինիս բնակչության ճնշող մեծամասնությունը հայեր էին, որ Աբգար IV Սևը Տիգրան II Մեծի թոռ Արտաշես II-ի որդին էր (այս մասին մանրամասն` ստորև), իսկ Աբգար V Մեծի մասին հիմնական տեղեկություններում վերջինս հանդես է գալիս ոչ միայն որպես տիպիկ հայ, այլև որպես Հայոց Միջագետքի և Մեծ Հայքի արքա և, որ թագավորության արքաների ու արքայազնների մեծամասնությունը կրում է զուտ հայերին բնորոշ անուններ ու մականուններ, իսկ մնացած մասը` պարթևներից հայերին անցած անուններ:
Այս կապակցությամբ անհրաժեշտ է մանրամասն քննարկել Պլուտարքոսի այս երեք խումբ հաղորդումները և բացահայտել դրանց ներքին էությունը.
1. Պլուտարքոսը, առանց որևէ հիմք նշելու և ուշադրություն չդարձնելով հիշատակվող անձնավորության անվան և մականվան վրա, Աբգար II-ի Արիարմենին (մ.թ.ա. մոտ 69 - ուղ. 53) համարում է արաբ: Սակայն այս հաղորդման դեմ է խոսում ոչ միայն վերևում բերված փաստարկների ամբողջությունը, այլև քաղաքական դեպքերի զարգացման տրամաբանությունը, երբ գրեթե կնքված հայ-պարթևական դաշինքի պայմաններում Մեծ Հայքի ու Հայոց Միջագետքի թագավորությունները մի և Պարթևական թագավորությունը մյուս կողմից, բնականաբար պետք է իրար ռազմական օգնություն ցույց տային:
2. Սուրենից ժամանած դեսպանների մասին հաղորդումը ևս հիմք չի կարող հանդիսանալ հետևությունների համար, քանի որ ակնհայտորեն վերջիններս արաբ են համարվել նախորդ հաղորդման ազդեցության տակ, այն ենթատեքստով, որ, եթե ակտիվ դերակատարություն ունեցող Աբգար II Արիարմենը արաբ է եղել, ապա բնականաբար դեպքերին մասնակցող դեսպանախումբն էլ պիտի արաբներից կազմված լիներ:
3. Կրասոսի ջախջախված բանակի հետապնդման պարագայում բացառված չէ արաբների մասնակցությունը, սակայն դա ևս ոչ մի կերպ չի կարող վկայել այն բանի օգտին, որ Հայոց Միջագետքի թագավորությունը արաբական էր: Բանն այն է, որ դեռևս Տիգրան II Մեծն էր արաբական վաչկատուն ցեղերից մեկին հաստատել Հայոց Միջագետքում` հանձնարարելով նրան տարանցիկ առևտրական ուղիների վերահսկողությունն ու պաշտպանությունը: Նույն այս արաբներն էին, որ, փորձելով միանալ Տիգրանակերտի ճակատամարտին պատրաստվող Մեծ Հայքի թագավորության բանակին, մ.թ.ա. 69 թ-ի ապրիլի վերջին Հայոց Միջագետքի ճակատամարտում անակնկալ հարձակման ենթարկվեցին հռոմեական բանակի կողմից ու պարտություն կրեցին: Կարելի է ենթադրել, որ սրանից հետո էլ են այս արաբները մնացել Հայոց Միջագետքի թագավորության տարածքում` շարունակելով իրականացնել տարանցիկ առևտրական ուղիների վերահսկողությունն ու պաշտպանությունը, իսկ պատերազմի դեպքում վարձկան ծառայություն իրականացնելով թագավորության Հայկական բանակում: Հենց վերջին հանգամանքն էլ բացատրում է ամեն ինչ, քանի որ ակնհայտ է, որ ճակատամարտի վերջին փուլում թշնամու բանակի ցրված մնացորդներին առավել արդյունավետ կարող էին հետապնդել և ոչնչացնել հենց տեղանքին լավ ծանոթ արաբները: Բացի այդ, հիշատակված իրադարձությանը միայն արաբների մասնակցության մասին Պլուտարքոսի նշումը դեռևս ամենևին էլ չի ենթադրում, որ միացյալ Պարթևական, ինչպես նաև Մեծ Հայքի և Հայոց Միջագետքի թագավորության Հայկական բանակը դրան իր մասնակցությունը չի բերել:
Հետաքրքիր է, որ ըստ վերը հիշատակված Ֆաուդ Հասան Հաֆիզի (<<Հայ ժողովրդի պատմությունը սկզբից մինչև մեր օրերը>>, (ըստ Ն. Հովհաննիսյան <<Արաբական երկրների պատմությունը>>, Երևան 2003, էջ 72-73)), Եդեսիայի (Հայոց Միջագետքի) թագավորության արքաներից հատկապես առանձնանում էր. <<Հայ թագավոր Աբգար V-ը>>:
Այսպիսով ըստ էության Պլուտարքոսի հաղորդումների ներքին էության սխալ մեկնաբանումն ու դրանց վերաբերյալ դրսևորված մակերեսային մոտեցումն է, որ հիմք է տվել խոսելու Հայոց Միջագետքի թագավորության արաբական էության մասին:
Պետք է նշել նաև, որ Աբգար V Մեծը ծավալել է քաղաքական և մշակութային հսկայական ու բեղուն գործունեություն, լայն դիվանագիտական կապեր է ունեցել հարևան պետությունների հետ և հաճախ միջամտել է նրանց ներքին գործերին: Նա այնքան հզորություն և ազդեցություն է ունեցել, որ ի վիճակի է եղել կարգավորել Պարթևական թագավորության արքայազնների միջգահակալական վեճերը (Մովսես Խորենացի, գիրք 2, գլուխ 28): Սակայն այս հայրենանվեր արքայի գործունեության իրոք զարդը հանդիսացել է այն, որ որ մ.թ I դարի այն ժամանակահատվածներում, երբ Մեծ Հայքի թագավորության գահի վրա բռնությամբ բազմել է օտար արքա, փաստացի հենց վերջինիս գլխավորած Հայոց Միջագետքի թագավորությունն էր, որ դառնում էր Հռոմի դեմ մղվող ազատագրական պայքարի կենտրոն և Մեծ Հայքի թագավորությանը նեցուկ: Այդ ժամանակահատվածներում Աբգար V Մեծը դառնում էր նաև Մեծ Հայքի փաստացի արքա` կենտրոնացնելով և ուղղություն տալով Հայրենիքի ազատության համար պայքարող ուժերին:
Սակայն Մովսես Խորենացու տեղեկությունները (գիրք 2, գլուխ 24), ըստ որի Աբգար V Մեծը Տիգրան II Մեծի եղբայր Արտաշեսի որդի, Հայոց Միջագետքի թագավորության հերթական արքա Աբգար IV Սևի (մ.թ.ա. 26-23) որդին էր, կարծես թե կարիք ունեն ճշգրտման: Ըստ երևույթին ավելի ճիշտ կլինի, եթե Աբգար V Մեծին համարենք Տիգրան II Մեծի թոռ և Մեծ Հայքի թագավորության հայրենանվեր արքա Արտաշես II-ի (մ.թ.ա. 31-20) որդի Աբգար IV Սևի որդի, քանզի և ժամանակագրական սահմանները, և քաղաքական դեպքերի զարգացման տրամաբանությունը, և Աբգար IV-ի ու Աբգար V-ի գահ բարձրանալու ժամանակաշրջանը, և Աբգար V-ի վարած քաղաքականությունն ու ունեցած հսկայական հեղինակությունը ավելի շատ խոսում են հենց սրա օգտին:
Պատմագիտության մեջ տարօրինակ է դասավորվել Հայոց Միջագետքի թագավորության ճակատագիրը: Շատ հաճախ Հայոց Միջագետք նահանգն ընդգրկող այս թագավորությունը չի համարվել և չի համարվում հայկական, իսկ այս ժամանակաշրջանի նրա ամենատաղանդավոր արքա Աբգար V Մեծը (մ.թ.ա. 23 - մ.թ. 50) սովետահայ պատմագիտության կողմից հայ չհամարված, անարդարացիորեն մոռացված, չընդունված, ժխտված և հայոց պատմության մեջ լիովին անհիմ իր արժանի տեղից զրկված արքաներից մեկն է: Ընդ որում այս ժխտողական մոտեցումը իրականացվել է հիմնականում հասկանալի կրոնա-քաղաքական մոտիվներով, այն ենթատեքստով, որ, ժխտելով նրա գոյությունը կամ վերջինիս մասին եղած բոլոր հիմնական տեղեկությունները հայտարարելով <<հնարովի ու վիպական>>, ժխտվի նաև այդ կապակցությամբ հիշատակվող Հիսուս Քրիստոսի մասին հիշատակությունը և վերջինիս հետ կայացած Աբգար V Մեծի ունեցած նամակագրության փաստը: Վերջին փաստը գուցե և իրոք չի եղել, սակայն ոչ մի հիմք չկա միայն այդ հանգամանքը հիմք ընդունելով ժխտել մնացած փաստերը:
Այս կապակցությամբ անհրաժեշտ է նշել, որ նույնիսկ իր անաչառության մեջ երբեմն ծայրահեղությունների հասնող Մովսես Խորենացին (Գիրք 2, գլուխ 24) այս դեպքում լիովին վստահ, առանց կասկածի որևէ ստվերի և մեծ սիրով է պատմում Աբգար V Մեծի, որպես հայոց արքայի մասին` նույնիսկ չնչին ակնարկ իսկ չանելով վերջինիս հայ չլինելու վերաբերյալ: Իր հերթին.
1. Հայոց Միջագետքի թագավորությունը գտնվում էր Հայաստանի հիմնական նահանգներից մեկում` Հայոց Միջագետքում,
2. վերջինիս բնակչության ճնշող մեծամասնությունը հայեր էին,
3. Աբգար IV Սևը (մ.թ.ա. 26-23) Տիգրան II Մեծի թոռ Արտաշես II-ի (մ.թ.ա. 31-20) որդին էր (այս մասին մանրամասն` ստորև),
4. Աբգար V Մեծի (մ.թ.ա. 23 - մ.թ. 50) մասին հիմնական տեղեկություններում վերջինս հանդես է գալիս ոչ միայն որպես տիպիկ հայ, այլև` որպես Հայոց Միջագետքի և Մեծ Հայքի արքա,
5. թագավորության արքաների և արքայազնների մեծամասնությունը կրում է զուտ հայերին բնորոշ անուններ ու մականուններ, իսկ մնացած մասը` պարթևներից հայերին անցած անուններ (Սանատրուկ, Պակուրի, Բակուր, Պարթանասպատ և այլն): Այսպես, զուտ հայկական են հետևյալ անուններն ու մականունները.
ա) Աբգար. տիպիկ հայկական անուն, որը բառացիորեն նշանակում է <<ավագ այր>> (Մովսես Խորենացի, գիրք 2, գլուխ 26): Տեղական արքաների ամենատարածված անունն էր, որը երբեմն հանդես էր գալիս որպես հիմնական, իսկ երբեմն էլ` որպես միայն արքայատոհմին բնորոշ անուն, որը հերթական արքան կրում էր իր հիմնական անվան հետ միաժամանակ (ինչպես օրինակ <<Արշակ>> անունը Պարթևական թագավորության արքաների պարագայում):
բ) Արա. տիպիկ հայկական անուն, որը կրել է թագավորության հիմնադիր Արան (մ.թ.ա. 160 - մոտ 127): Այս անունը գրականության մեջ հաճախ փոխանցվում է <<Օրհոյ>> կամ <<Օրա>> տեսքով, ինչը ճիշտ չէ:
գ) Արման. տիպիկ հայկական անուն, որը կրել են իշխող արքայատոհմի բազում ներկայացուցիչներ: Այն ուղղակիորեն նշանակում է <<հայ մարդ>>` կազմված լինելով հայերին և հայերենին անչափ բնորոշ <<Ար>> (հայ) և արիական ժամանակաշրջանի հայերենին բնորոշ ու այդ ժամանակներից էլ հայերենում պահպանված <<մեն>> (մարդ) բառերից (վերջինս անաղարտ տեսքով պահպանվել է հայերենի հետ ընդհանուր արիական արմատներ ունեցող անգլերենում <<man/men>> տեսքով): Ըստ Խորենացու, սակայն, տեղական բարբառով անունը վերափոխվել է և սկսել է հնչել պարզապես <<Ման>> տեսքով (գիրք 2, գլուխ 24):
դ) Բաղդասար. տիպիկ հայկական անուն, որը կրել է Բաղդասարը (մ.թ.ա. մոտ 120-115): Այս անունը գրականության մեջ հաճախ փոխանցվում է <<Բարադասար>> տեսքով, ինչը ճիշտ չէ:
ե) Վահե. տիպիկ հայկական անուն, որը կրել է Վահեն (162-164): Այս անունը գրականության մեջ հաճախ փոխանցվում է <<Վահի>> տեսքով, ինչը կրկին ճիշտ չէ:
զ) Արիարմեն. տիպիկ հայկական մականուն, որը բառացիորեն նշանակում է <<քաջ հայ>>: Այս մականունը կրել է Աբգար II-ը (մ.թ.ա. մոտ 69 - ուղ. 53) և նա արժանի է եղել դրան, քանզի նրա, որպես բացառիկ հատկանիշներով օժտված մարդու մասին, մեծ գովեստով է խոսում նույնիսկ խիստ բացասաբար տրամադրված Պլուտարքոսը (<<Կրասոս>>, մաս 21, 22):
է) Հայզուտ. տիպիկ հայկական մականուն, որը կազմված է <<Հայ>> և <<զուտ>> (վերջինս ունի նվազեցնող, փոքրությունը ընդգծող իմաստ) բառերից: Այս մականունը կրել են Աբգար VII-ը (110-116) և Արման VII-ը (121-138):
ը) Երվանդ. տիպիկ հայկական անուն, որը կրել է Աբգար VII Հայզուտի որդին` արքայազն Երվանդը:
Հետաքրքիր է, որ օտարազգի մասնագետներն ավելի ակտիվ և որոշակիորեն են խոսում այս թագավորության հայկական էության մասին, թեև բնականաբար արտահայտվում են ոչ լրիվ, քանի որ մի կողմից լիովին ծանոթ չեն հայկական աղբյուրներին, իսկ մյուս կողմից էլ` գտնվում են հռոմեական աղբյուրների հայտնած տեղեկությունների ազդեցության տակ: Այսպես. ըստ եգիպտացի պատմաբան Ֆաուդ Հասան Հաֆիզի <<Հայ ժողովրդի պատմությունը սկզբից մինչև մեր օրերը>> աշխատության (ըստ Ն. Հովհաննիսյան <<Արաբական երկրների պատմությունը>>, Երևան 2003, էջ 72-73). <<Մ.թ.ա. 136 - մ.թ. 216 թվականներին գոյություն է ունեցել Ուրֆայի (Եդեսիայի – Մ.Հ.) հայ-արաբական էմիրությունը>>:
Այսպիսով, հաշվի առնելով բերված փաստերի ամբողջությունը և դրանց վերլուծությունը, ակնհայտ է, որ մենք գործ ունենք Հայաստանի տարածքում գտնվող, հայ հպատակներ ունեցող և հայ արքաների կողմից կառավառվող մի թագավորության հետ և ուղղակի ոչ մի հիմք չկա վերջինիս <<ոչ հայականության>> մասին խոսելու համար:
Հատված <<Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 3>>-ից
Հայկ աստծո հաղթարշավը: Արքաներ, որոնք փառաբանում էին հաղթող աստծոն...
857 հուլիս – Սիփան լեռան ճ-մ (Տուրուբերան նահանգ, Բզնունիք գավառ, Վանա լճի հյուսիսային ափից մոտ 10 կմ հյուսիս)
"…Մենք բռնությունից խույս էինք տալիս`
Բեղուն դաշտերին գերադասելով լեռները քարոտ.
Իսկ մեզ ոտնակոխ հետապնդողին դիտապաստ անում
Եվ դրանով անուն ստանում`
Կոչելով մեզ Հայկ…"
Պարույր Սևակ
Սալմանասար III-ի գլխավորած Ասորեստանի բանակը (մոտ 90.000, 900 մարտակառք) մոտեցավ Արամ II-ի գլխավորությամբ լեռան լանջերին բնական ամրություններով հարուստ մի վայրում ամուր պաշտպանական դիրքեր գրաված Արմենիի և Արարատյան թագավորությունների միացյալ բանակին (մոտ 40.000, 400 մարտակառք), որը իր դիրքերը շրջապատել էր 2 շարք հողաթմբերով ու ցցապարիսպներով: Հայկական բանակի առաջին շարքում դիրքեր գրավեց թեթև, իսկ երկրորդում` ծանր հետևակը: Հեծելազորը զբաղեցրեց երրորդ շարքը:
I փուլ – Ասորեստանի բանակը անցավ հարձակման և, ծանր կորուստներով հաղթահարեց հայկական առաջին գծի դիմադրությունը, որը նահանջեց և ամրացավ երկրորդ շարքում:
II փուլ – Ասորեստանի բանակը հարձակման անցավ Հայկական երկրորդ շարքի ուղղությամբ, սակայն ծանր կորուստներ ետ շպրտվեց:
III փուլ – Հայկական բանակը անցավ հարձակման և, շեշտակի հարվածով պարտության մատնելով թշնամուն, շպրտեց վերջինիս ելման դիրքեր: Այնուհետև, մարտի բռնվել խուսափելով հարթ տարածությունում, Հայկական բանակը նահանջեց և կրկին ապաստանեց ամրացված դիրքերում:
IV փուլ – Մինչև օրվա վերջ Ասորեստանի բանակը ձեռնարկեց մի քանի գրոհներ ևս, սակայն որևէ արդյունքի չհասավ:
Հայերը կորցրին 3.400, թշնամին` 4.000 գերի, մոտ 20.000 սպանված և վիրավոր ռազմիկ: Ասորեստանի բանակը, ենթարկվելով Հայկական բանակի պարտիզանական հարվածներին, Վասպուրական-Կորճայք երթուղով հեռացավ Արարատյան թագավորության սահմաններից` գրավված պահելով Հայոց Միջագետքը:
Մեղապարտ
23.08.2009, 14:48
Արարատյան թագավորական տներ(պայմանական)
Հայկակ I որդի (մ.թ.ա. 1381-1363) Արմենիի թագավորություն
Հայկ-Անի (մ.թ.ա. 1375-1345) Հայայի թագավորություն
Անանուններ (մ.թ.ա. մոտ 1561-1280) Արարատյան թագավորություն
Արտաշես (Արտաշումարա) եղբայր (մ.թ.ա. մոտ 1360 - ուղ. 1355 Միտանիի թագ
Տուշրատա եղբայր (մ.թ.ա. 1355-1327)
Տելեպինու քուրմ Սուպիլուլիումա I-ի որդի (մ.թ.ա. մոտ 1360-1334) Կիլիկիայի թագ
Արամ II (մ.թ.ա. 883-840) Արարատյան թագավորություն
Կախպակ Ամբակ II-ի որդի (մ.թ.ա. 883-838) Արմենիի թագ Հայկազունիներ
Կիտա (մ.թ.ա. մոտ 883-835) Կիլիկիայի թագավորություն
Անդովկ (մ.թ.ա. մոտ 844-815) Արմաննայի իշխանություն
Գագիկ (մ.թ.ա. մոտ 875-835) Աղձնիքի իշխանություն
Ուտուպուրշի (մ.թ.ա. մոտ 820-790) Տայքի իշխանություն
Թաթև (Թուաթե) (մ.թ.ա. մոտ 810-775 Մելիդեի իշխանություն
Խաթուսիլ (մ.թ.ա. մոտ 870-854) Կոմագենեի իշխանություն
Ցուցակը նման ձևով կազմելու համր ունեցել եմ երկու պատճառաբանություն , փորձել եմ ցուցակը կապել Ուրարտական թագավորության ստեղծման հետ:
Դրա հետևանքով որոշ պարզաբանումների կարիք կա ,հիշում եմ մենք ՈՒրարտու թեմայում բավականին քննարկումներ ենք կատարել :Մենք այն մի կողմ կթողնենք և փորձենք այս ցուցակի համատեքստով կատարել նոր եզրակացություններ:
Խոսքը փոխանցում եմ ,բարով ներկայացնես:B
Արարատյան թագավորական տներ(պայմանական)
Ամեն դեպքում այս ժամանակաշրջանը ես այդպես չէի կոչի, քանի որ այս ժամանակաշրջանում Արարատյան թագավորությունը ընդամենը գոյություն ունեցող Հինգ թագավորություններից մեկն էր, այն գլխավոր չէր որևէ առումով: Ավելին, թեև մեծապես ձևականորեն, բայց գլխավոր էր Արմենին: Դե իսկ փաստացի առաջին տեղերում էին Հայան ու Միտանին...
Բայց արդեն սկսած Արամ II-ից (մ.թ.ա. 883-840) բացվումէ մի դարաշրջան, որտեղ առաջնայնությունը, ընդ որում և փաստացի, և, որոշ ժամանակ անց՝ իրավաբանորեն, պատկանում էր Արարատյան թագավորությանը: Դրա համար էլ այդ ժամանակաշրջանի պահով ես վարվել եմ հենց այն կերպ, ինչ կերպ որ գրված է...
Մեղապարտ
23.08.2009, 16:29
Ամեն դեպքում այս ժամանակաշրջանը ես այդպես չէի կոչի, քանի որ այս ժամանակաշրջանում Արարատյան թագավորությունը ընդամենը գոյություն ունեցող Հինգ թագավորություններից մեկն էր, այն գլխավոր չէր որևէ առումով: Ավելին, թեև մեծապես ձևականորեն, բայց գլխավոր էր Արմենին: Դե իսկ փաստացի առաջին տեղերում էին Հայան ու Միտանին...
Բայց արդեն սկսած Արամ II-ից (մ.թ.ա. 883-840) բացվումէ մի դարաշրջան, որտեղ առաջնայնությունը, ընդ որում և փաստացի, և, որոշ ժամանակ անց՝ իրավաբանորեն, պատկանում էր Արարատյան թագավորությանը: Դրա համար էլ այդ ժամանակաշրջանի պահով ես վարվել եմ հենց այն կերպ, ինչ կերպ որ գրված է...
Արարատյան աշխարհ (թագավորական) տերմինը մեր կողմից ստեղծված չէ այն հիշատակվում է Հին Կտակարանում այդ պատճառով հարկ եմ համարում ճանապել այս տերմինի գերակայությունը մյուսների նկատմանբ:
Բազիսային եմ համարում անվանակոչման համար Հին Կտակարանը, քանի որ այնտեղ նշված բոլոր թագավորությունները և տիրակալները այսպես թե այնպես ընդունվում են և պատմաբանների և աստվածաբանների կողմից:
Հինգի թագավորության ժամանակաշրջանի վերաբերյալ Հին կտակարանի «Արարատյան աշխարհ» տերմինը կիրառելի չէր: Այն կիրառվում է արդեն Արարատյան թագավորության ու նրան հաջորդած Հայաստանի վերաբերյալ:
Ընդունվում են, դա չեմ վիճարկում: Համենայն դեպս մեր՝ հայերիս, պահով Ավետարանյան հիշատակումները միանգամայն ընդունելի են և իրական :)
Մեղապարտ
23.08.2009, 18:10
Հինգի թագավորության ժամանակաշրջանի վերաբերյալ Հին կտակարանի «Արարատյան աշխարհ» տերմինը կիրառելի չէր: Այն կիրառվում է արդեն Արարատյան թագավորության ու նրան հաջորդած Հայաստանի վերաբերյալ:
Ընդունվում են, դա չեմ վիճարկում: Համենայն դեպս մեր՝ հայերիս, պահով Ավետարանյան հիշատակումները միանգամայն ընդունելի են և իրական :)
Սա մեր մտածողության հեքն է եթե մեք խոսում ենք մեր պատմույան մասին և քննարկւոմ են այն, փորձելով վեր բարձրացնել ինչ ,ինչ պատմական երևույթներ ապա պետք է օգտվենք համաշխարհային մտքի կողմից արդեն ճանաչված և ամրագրված անունը որը բոլորին հայտնի է որպես Արարատյան աշխարհ :
Չե որ Նոյը ինջել է Արարատյան աշխարհ և այն տեղայնացվում է մեր ավտոխոն տարածաշրջանում ,այսինքն մենք Արարատյան աշխարհը ,հայտնի էր հեց սկզբից այլ ոչ թե հետո:Հետագայի Արարատյան աշխարհի բազում անունները ընդհամենը մեր հոմանիշներն են :
Հետևաբար մեզ հայտնի և քո կողմից բերված անունները մասն են կազմում Արարատյան Աշխարհի :
Մեհք պեք է հստակ պատկերացնենք եթե կարողանում ենք սկզբից տեսկանորեն հիմնավորել Հին Կտակարանի Արարատյան աշխարհի ճշմարտացիության թեզը իսկ դա հիմնավորվում է հենց հին կտակարանում ապա մնացածը լեզվաբանական և պատմամշակութային խնդիրներ են որոնք մեզ համար դառնում են հասանելի և ընկալելի:
Սկզբունքորեն ճիշտ ես, բայց դե ես հարմար գտա այդ դարաշրջանը կոչել հենց «Հինգի թագավորություն», ի տարբերություն արդեն մյուս դարաշրջանի՝ «Արարատյան թագավորության» :)
Մեղապարտ
23.08.2009, 22:31
Հրեական ակտիվ լոբինգըը Ռիչարդ Հովհանեսյանի գլխավորությամբ ընդունելով Հին կտակարանը հրեաների դեպքում որպես հիմք և անտեսելով Հաբեթի գոյությունը մեզ հայերիս մեր Արարատյան աշխարհում համարում է եկվոր:
Հենվելով Հին Կտակարանի վրա աստվածաբանական և գիտական միտքը չի կարող երկու ստանդարտներ ունենալ ,սակայն մեր վաճառված մտավորականները ամեն ինչ անում են որպեսզի Աշխարհի արարման սկզբից մինչև քրիստոսից առաջ 800 թվականները մենք պաշտոնապես այսինքն գիտականորեն սկզբունքորեն (ըստ պատվերի )պետք է բացակայենք համաշխարհայյին պատմա մշակութային դաշտից:
Պատվեր երկրորդ եթե հայերը արդեն կան Արարատյան Աշխարհում ապա հարկավոր է որ նրանք հայտնվեն այդ տարածաշրջանում Ուրարտու կոչվող պետության ժամանակ:
Հիմա մենք ունենք մի քանի խնդիրներ առաջինը ,մշտապես օգտվել ՀինԿտակարանի հիշատակումներից:
Երկրորդը այս աշխարհը ըստ հրեաների արարվել է Նոյի գալստմբ:
Դժբախտաբար մենք դեռ շատ ու շատ ջանքեր պիտի թափենք, որ ազատվենք «ամերիկահայ դպրոց»-ի արտադրած աղբից: Ու ամենացավալին այն է, որ մենք այդ ջանքերը կարող էին օգտագործել ավելի լավ նպատակների համար :( Ինչ արած - քաղաքական պատվերը հաճախ գերակշռվում է պատմական ճշմարտությունից...
Սալլադինը Assassin's Creed -ի մեջ էլ կա:
Հաստատ հայ չէր:
Մի քանի անգամ տեսել եմ հղում իր մասին որպես քրդի...
Ճիշտ հղումներ են եղել. նա քուրդ էր: Ընդ որում քրդերը շատ են հպարտանում այդ փաստով...
Sandarameth
24.08.2009, 12:31
հա..ես ել գիտեմ որ քուրդ էր..բայց ժողովուրդ..մարդկանց ճշմարտությունը ցույց տալու համար պիտք ա գոնե տարգմանվեն գրքերը ու տարածվեն աշխարհում/ափպսոս շումերները չկան/ օրինակ ազեռները մի հատ աբսուրդ գիրք հրատարակեցին պրեզիդենտի հովանավորությամբ ու տարան հասցրին բեռլին ինչ որ գրքերի ցուցահանդես..պետք ա մի բան անել որ մեր կառավարությունը հետաքրքրվի դրանով..որ պետությունը հովանավորի գրքերի տպումը, բազմացումը եվ տարածումը..հա լավ..գոնե սկզբի համար մենք մեր ուժերով տարգմանենք որոշ գրքեր..կամ գրքից հատվածներ/չգիտեմ թարգմանած կան այդ գրքերը թե ոչ/ ու գոնե ինտերնետով տարածենք
Միանգամայն ճիշտ եք, բայց մենք ունենք այն, ինչ ունենք...
Մեղապարտ
24.08.2009, 14:07
Արարատյան թագավորական տներ(պայմանական)
Հայկակ I որդի (մ.թ.ա. 1381-1363) Արմենիի թագավորություն
Հայկ-Անի (մ.թ.ա. 1375-1345) Հայայի թագավորություն
Անանուններ (մ.թ.ա. մոտ 1561-1280) Արարատյան թագավորություն
Արտաշես (Արտաշումարա) եղբայր (մ.թ.ա. մոտ 1360 - ուղ. 1355 Միտանիի թագ
Տուշրատա եղբայր (մ.թ.ա. 1355-1327)
Տելեպինու քուրմ Սուպիլուլիումա I-ի որդի (մ.թ.ա. մոտ 1360-1334) Կիլիկիայի թագ
Կախպակ Ամբակ II-ի որդի (մ.թ.ա. 883-838) Արմենիի թագ Հայկազունիներ
Կիտա (մ.թ.ա. մոտ 883-835) Կիլիկիայի թագավորություն
Անդովկ (մ.թ.ա. մոտ 844-815) Արմաննայի իշխանություն
Գագիկ (մ.թ.ա. մոտ 875-835) Աղձնիքի իշխանություն
Ուտուպուրշի (մ.թ.ա. մոտ 820-790) Տայքի իշխանություն
Թաթև (Թուաթե) (մ.թ.ա. մոտ 810-775 Մելիդեի իշխանություն
Խաթուսիլ (մ.թ.ա. մոտ 870-854) Կոմագենեի իշխանություն
B
Եթե մենք այս թագավորների ցուցակը հիմք ենք ընդունում ապա շատ հետաքրքիր վիճակ ենք ստանում :Սրանք բոլորը «ՈՒրատական» թագավորության ստեղծման ժամանակակիցներն են :Հնարավոր չէր ,որ նրանք ուղղակի մասնակցած չլիեին նոր պետության կայացման գործնթացին որպես օժանդակող կամ ընդիմադիր:
Եթե նրանք օժանդակել են«Ուրարտու» պետությանը ապա պեք է ունենային մեկ կենտրոնական գաղափար որը շատ ավելի բարձր է ր քան անձնական շահը: Հարկավոր է նաև շեշտել ,որ «Ուրատուն» ներքին տեղական ռեսուրսների հաշվին ստեղծված պետական միավոր է:Տեղական ռեսուրս ասելով հասկանում ենք իշխանական կրող էթնո տիպը, նրա դավանանքը:
Միանգամայն ճիշտ ես: Նրանց մեծ մասը հանդես է եկել ընդդիմադիր դիրքերից. ըստ այս տիրակալների Արամ II-ը իրենցից ընդամենը մեկն էր և որևէ իրավունք չուներ ձգտելու գերիշխել իրենց նկատմամբ: Դե իսկ Արմենիի տիրակալները, ընդհանրապես անհանդուրժող էին, քանի որ, հանդիսանալով Հայկազունիների ավանդույթների կրողը, չէին ընկալում Արարատյան գահակալներին նույնիսկ որպես իրենց հավասար:
Սակայն Արարատյան թագավորության տիրակալներին հաջողվեց հրով ու սրով նվաճել ու իրենց ենթարկեցնել այս տիրակալներին, համենայնդ դեպս - մինչև մ.թ.ա. 7-րդ դարի կեսերը:
Մեղապարտ
24.08.2009, 14:35
Միանգամայն ճիշտ ես: Նրանց մեծ մասը հանդես է եկել ընդդիմադիր դիրքերից. ըստ այս տիրակալների Արամ II-ը իրենցից ընդամենը մեկն էր և որևէ իրավունք չուներ ձգտելու գերիշխել իրենց նկատմամբ: Դե իսկ Արմենիի տիրակալները, ընդհանրապես անհանդուրժող էին, քանի որ, հանդիսանալով Հայկազունիների ավանդույթների կրողը, չէին ընկալում Արարատյան գահակալներին նույնիսկ որպես իրենց հավասար:
Սակայն Արարատյան թագավորության տիրակալներին հաջողվեց հրով ու սրով նվաճել ու իրենց ենթարկեցնել այս տիրակալներին, համենայնդ դեպս - մինչև մ.թ.ա. 7-րդ դարի կեսերը:
Ինձ հայտնի բոլոր թագավորները ըստ ավանդույթի «աստծո ընտրյալներն» են մենք գիրենք պատմությունից նաև ,որ երբեմն երբեմն գահին տիրացել են նաև կեղծ ընտրյալներ ինչպես նաև դրածոներ:ՈՒրարտուի դեպքում մենք հստակ տեսնում ենք ,որ գահակալը «աստծո ընտրյալ է» հետևաբար գահին բարձրացել է նա ով ուներ իր ձեռքում և երկնային և երկրային իշխանութուն և բնականաբար նրա գերագույն Աստվածը պետք է լիներ արևապաշտական համակարգից:
ՈՒրարտուի դեպքում առաջին գահակալ մեզ ներկայացվում է կարծես թե առանց ժառանգական անցյալի որը խիստ կասկածելի է :
Ըստ իս "աստվածընտրյալության" պահը ավելի շուտ հանդես է գալիս հետո, երբ բացարձակ իշխանությունը արդեն նվաճվել է... Ի դեպ, Արարատյան գահակալների համեմատաբար հասարակ ծագումը կարծես թե երևում է նրանց "հովիվ" տիտղոսից... :think
626 թ-ի
Մոտ 810 թվականին Խազարական խաքանությունում սկսվեց և մինչև 834 թ-ը շարունակվեց իշխող վերնախավի դեմ ուղղված, մեծ մասշտաբներ ընդունած և հսկայական զոհերի հանգեցրած ներքաղաքական մի պատերազմ: Այդ պատերազմի ընթացքում մինչ այդ Կասպից ծովի հյուսիս-արևելյան տափաստաններում թափառող հունգարները անցան Վոլգան և սկսեցին կռվել ապստամբների կողմում: Իր հերթին ապստամբների դեմ պայքարող խաքանության վերնախավը օգնության կանչեց կրկին Կասպից ծովի հյուսիս-արևելյան տափաստաններում թափառող պեչենեգներին և արևելքում թափառող օղուզներին: Ու թեև արդեն 820-ական թվականներին Խազարական խաքանությունում ընթացող ապստամբությունը հիմնականում ճնշվեց, սակայն այն ունեցավ հսկայական հետևանքներ և բերեց մեծ ու անդառնալի փոփոխությունների:
Նահանջող հունգարները, ինչպես նաև խազար ապստամբների մեծ մասը, ստիպված եղան շարժվել դեպի արևմուտք ու հաստատվել Դանուբի հյուսիսային ափերին: Այստեղ, առժամանակ օգտվելով պեչենեգների կողմից իրական սպառնալիքի բացակայությունից, ինչպես նաև իրենց մեջ տարալուծելով ապստամբ խազարներին, բավականին ուժեղացած հունգարները արդեն 894 թ-ին, օժանդակելով Բյուզանդիային, պարտության մատնեցին բուլղարներին: Սակայն 895 թ-ին Բուլղարական թագավորությանը օժանդակող պեչենեգները իրենք ծանր պարտության մատնեցին հունգարներին, որոնք դրանից հետո ստիպված եղան շարժվել դեպի հյուսիս` գրավելով Ավարական խաքանության անկումից հետո Ֆրանկների կայսրության կողմից թույլ վերահսկվող տարածքները և շարունակելով ավարների արտաքին-ավարառուական քաղաքականությունը: Սակայն արդեն X դարի կեսերից հունգարները, կրելով մի քանի լուրջ պարտություններ, ստիպված եղան դրսևորել հիմնականում ավելի հանգիստ վարքագիծ, իսկ XI դարի սկզբից Հունգարիան վերածվեց տիպիկ եվրոպական ֆեոդալական մի պետության:
Տեղի ունեցան այլ փոփոխություններ ևս: Ապստամբության և նրա ճնշման արդյունքում խաքանության խազար բնակչությունը հիմնականում զոհվեց: Չունենալով կենդանի մնացած խազար բնակչության մեջ հեղինակություն և զրկվելով հենարանից, ինչպես նաև ցանկանալով լրացնել խաքանության բնակչության կրած հսկայական մարդկային կորուստները` խազարական վերնախավը խաքանության տարածքի արևմուտքում բնակեցրեց ապստամբության ճնշման գործում մեծ դեր խաղացած պեչենեգներին, իսկ արևելքում` օղուզներին: Արդյունքում ստացվեց այնպես, որ Խազարական խաքանությունը վերջիններիցս ընկավ լիակատար կախվածության մեջ:
Արդեն լիակատար ինքնուրույնություն վայելող պեչենեգները 889 թ-ին ապստամբեցին և, պարտության մատնելով խազարներին ու վերջիններիս կողմում հանդես եկող օղուզներին, իրենց տիրապետությունը հաստատեցին Մերձսևծովյան տափաստաններում և հիմնեցին Պեչենեգների խանությունը, որը որպես արևելյան սահման ուներ Դոնը, իսկ արևմտյան` Դանուբը: Սրանով պեչենեգները սահմանակից դարձան Բուլղարական թագավորությանը և Բյուզանդիային` մշտական ընդհարումների մեջ մտնելով վերջիններիս հետ:
Վարակիչ օրինակ ստացած օղուզները այս իրադարձություններից կարճ ժամանակ անց նույնպես ապստամբեցին և ստեղծեցին Օղուզական խանությունը: Իսկ Վոլգայի ստորին հովտով սահմանափակված ու խիստ թուլացած Խազարական խաքանությունը ի վերջո կործանվեց 965 թ-ին` Կիևյան Ռուսիայի և Օղուզական խանության միացյալ ջանքերով:
Լիօն ես պատմագրությունից անչափ հեռու մարդ եմ, բայց կարդալով այս բաժնի նախորդ էջերը համոզվեցի, որ դու տիտանական աշխատանք ես կատարել- ի մի բերել, վերլուծել, քո հիմնավորումներով և տեսակետներով լրացրել ու մատուցել մի ահռելի պատմական նյութ:
Մի այլ մեկնաբանությամբ կփորձեմ հայտնել իմ ոչ մասնագետի ընդհանրական կարծիքը:
Առայժմ միայն նշեմ որ հիշում եմ, մի 15 տարի առաջ իմ ձեռքն ընկավ հունգարների լույս ընծայած մի գրքույկ, իրենց Վոլգայի ափերից այժմյան Հունգարիա տեղափոխվելու պատմական մանրամասների մասին:
Ինչքան հիշում եմ, նրանց այդ անցումը եղել է շատ կազմակերպված, տևել է մոտ մեկ տարի: Մանրամասները չեմ հիշում, միայն ինձ զարմացրել էր այն հանգամանքը, որ նրանց մի թևը բանակցելով խազարների հետ անցել էր այժմյան Դերբենտի հատվածով, իջել հասել էր այժմյան Անդրկովկաս, բայց ինչ -ինչ պատճառներով փոշմանել էր ու ետ էր գնացել միացել իրենց հիմնական քոչին:
Ես այստեղ ինչ որ հակասություն եմ տեսնում հունգարների կողմից ներկայացրած իրենց պատմության և դեպքերի քո նկարագրի մեջ:
Ցանկացած քո պատասխան ինձ կբավարարի, քանի որ ինչպես ասեցի պատմագրությունը իմ հետաքրքրություններից շատ հեռու է և իմ նպատակն էր քո ուշադրությունը հրավիրել հնարավոր տարամետ կարծիքների գոյությանը հենց այս մասով:
Հաջորդ հարցը դա այն հայտնի փաստն է, որ խազարների վերնախավը ընդունել էր հուդաիզմ: Առհասարակ ինչ մանրամասնություններ գիտես այդ հարցի մասին: Սա կարևորագույն հարց է, քանի որ գերմանական հրեաների ծագման հիմք ավելի շատ համարվում է խազարական հրեականությունը:
Ներող եղիր, եթե հարցերը պրիմիտիվիզմ կամ անտեղյակություն ունեն իրենց մեջ: Կրկնում եմ, հեռու եմ որևէ լուրջ գիտելիքից այդ ասպարեզում:
.
Լիօն ես պատմագրությունից անչափ հեռու մարդ եմ, բայց կարդալով այս բաժնի նախորդ էջերը համոզվեցի, որ դու տիտանական աշխատանք ես կատարել- ի մի բերել, վերլուծել, քո հիմնավորումներով և տեսակետներով լրացրել ու մատուցել մի ահռելի պատմական նյութ:
Անչափ շնորհակալ եմ, եղբայր, դու ուղղակի չես պատկերացնում, թե քո խոսքերը ինչքան մոտ են ճշմարտությանը թափած աշխատանքի պահով և ինչքան հաճելի են ինձ...:) Շնորհակալություն, հաճախ երևա այս թեմայում և այս բաժնում - իմ համեստ ուժերի սահմաններում ես կփորձեմ բավարարել քո հետաքրքրությունը:hands
Ինչքան հիշում եմ, նրանց այդ անցումը եղել է շատ կազմակերպված, տևել է մոտ մեկ տարի:
Այո: Շատ հետաքրքիր պատմություն էր: Ի սկզբանե հունգարները (մադյարները) ապրում էին մոտավորապես ներկայիս Ղազախստանի հյուսիս-արևելքում, իսկ նրանց հարևաններն էին ղրղզները, որ ապրում էին ավելի արևելք - Ենիսեյ գետի հովտում: Իններորդ դարի սկզբներին ղրղզները պայքար սկսեցին մինչ այդ հիշատակված և այլ տարածքներին տիրող Ույղուրական խաքանության դեմ և ի վերջո հասան հաղթանակի: Նրանց հաղթանակի արդյունքը եղավ այն, որ ստեղծվեց հզոր Ղրղզական խաքանությունը, որը իր տարածքով մոտավորապես հավասար էր ներկայիս Մոնղոլիայի տարածքին: Ղրղզների այս հաջողության արդյունքներից մեկն էլ այն եղավ, որ նրանցից նեղվող ու հալածվող մադյարները լքեցին հայրենի տափաստանները և շարժվեցին դեպի արևմուտք: Մնացածը, երբ նրանք միացան խազարներին ու անցան ավելի արևմուտք, արդեն ասել եմ...
Մանրամասները չեմ հիշում, միայն ինձ զարմացրել էր այն հանգամանքը, որ նրանց մի թևը բանակցելով խազարների հետ անցել էր այժմյան Դերբենտի հատվածով, իջել հասել էր այժմյան Անդրկովկաս, բայց ինչ -ինչ պատճառներով փոշմանել էր ու ետ էր գնացել միացել իրենց հիմնական քոչին:
Սա շատ վիճելի մի պահ է, որի վերաբերյալ վերջնական կարծիք դեռևս չկա: Ուսումնասիրողների մի մասը, օրինակ, Ուտիքի տարածքում հիշատակվող Սևորդիներին համարում է քո ասած մադյարների այս ճյուղը: Բայց խնդիրն այն է, որ Սևորդիները հիշատակվում են դեռևս ութերորդ դարի կեսերից, երբ մադյարները այս տարածքում դեռ չկային: Մի խոսքով, վիճելի և վերջնականապես չլուծված հարց է՝ հիմնականում սկզբնաղբյուների խիստ սղության պատճառով: Անձամբ ես դեմ եմ այդ տեսությանը և կարծում եմ, որ Սևորդիները որևէ կապ չունեն մադյարների հետ: Մյուս կողմից էլ, սակայն, չես կարող բացառել, որ ասենք մադյարների տոհմերից մեկը ավելի շուտ է լքել իրենց Հայրենիքը, միացել խազարներին և այլն... Քիչ հավանական է, բայց դե... ;)
Հաջորդ հարցը դա այն հայտնի փաստն է, որ խազարների վերնախավը ընդունել էր հուդաիզմ: Առհասարակ ինչ մանրամասնություններ գիտես այդ հարցի մասին: Սա կարևորագույն հարց է, քանի որ գերմանական հրեաների ծագման հիմք ավելի շատ համարվում է խազարական հրեականությունը:
Գերմանական հրեականության մասին չեմ կարող վերջնական կարծիք հայտնել, բայց խազարական հրեականությունը իրոք ունիկալ մի երևույթ է, թեև ոչ բացառիկ: Նույն ույղուրները ժամանակին եղել են նեստորականներ, այնպես որ խնդիրը դա չէ...
Բանն այն է, որ Խազարական խաքանությունը գտնվում էր կարևորագույն տարանցիկ առևտրական ճանապարհների վրա: Իսկ առևտրին այդ ժամանակ մեծապես տոն էին տալիս հրեաները: Խազարները, ստանալով մեծ օգուտներ տարանցիկ առևտրից, աստիճանաբար սկսեցին հակվել դեպի հուդայականությունը: Ու թեև կրկին աղբյուրները սակավ են ու կցկտուր և դժվար է միանշանակ բան ասել, բայց հավանական տարբերակ է համարվում այն, որ մոտավորապես իններորդ դարի սկզբներին խազարական օլիգարխիան իրականացրել է հեղաշրջում, ոչնչացրել է նախկին վերնախվին և զավթել իշխանությունը: Բայց հենց դա հանդիսացավ խազարների կործանման սկիզբը, քանի որ դրանով այս օլիգարխիան օտարացավ խազար հիմնական բնակչությունից, հետո սկիզբ առավ արդեն հիշատակածս Մեծ ապստամբությունը և ի վերջո խազարները կործանվեցին...
Ներող եղիր, եթե հարցերը պրիմիտիվիզմ կամ անտեղյակություն ունեն իրենց մեջ: Կրկնում եմ, հեռու եմ որևէ լուրջ գիտելիքից այդ ասպարեզում:
Հարցերդ լրիվ նորմալ մակարդակի էին… Ասեմ ավելին - ոչ ամեն մի պատմաբան կկաողանա նման հարցեր տալ... :)
Միանգամայն ճիշտ եք, բայց մենք ունենք այն, ինչ ունենք...
Լիօն ջան,
Թե հայոց և այլոց պատմագրության մեջ երևի հազարավոր դրվագներ կգտնվեն, որոնք այս կամ այն չափով կհիշեցնեն Ղարաբաղյան խնդրի այժմյան իրավիճակը:
Չէիր կարող արդյոք ընդհանուր վերլուծական տայիր, թե արդյոք նման դեպքերում թշնամու կողմից նվաճված տարածքի ժողովուրդը որ դեպքերում է ղարաբաղցոց պես անկախության ձգտել թե մայր երկրից և թե նվաճողից, և դեպքերի որ մասում է պայքարն ընթացել հիմնական հակառակորդ ուժերի միջև տվյալ տարածքի համար:
Տեսական հարց լինելով հանդերձ, այսպիսի մոտեցումը մեզ կկողմնորոշի թե ինչքանով է այժմյան հայաստանյան և արցախյան քաղաքականությունը պատմականորեն հիմնավորված կամ մերժված:
Հասկանում եմ,որ մի գուցե այժմյան խնդիրը իր նախնական ելակերտերի առումով նախադեպ կարող է և չունենալ և ունիկալ վիճակ է, բայց ամեն դեպքում եթե պարզություն մտցնես որպես մասնագետ, դա արժեք կունենա, և ոչ միայն այս լսարանի համար:
մենք ունենք այն, ինչ ունենք...
Իմ խոստացած ընդհանրական կարծիքը:
Լիօն ջան, հաշվի առ, որ չեմ կարդացել քո գրքույկները և ներող եղիր, եթե անտեղյակ ենթադրություններ անեմ այն դեպքում, երբ դու ինչ որ տեղ արդեն տվել ես այդ հարցի պատասխանը:
1-Տրիբունի բանակների և սպառազինության ընդիմախոսության և փաստարկների հետ կապված:
Հարցերի այդ շարքը քո նյութի հիմքային մասին է վերաբերում: Ցայտուն երևում է, որ դուրս գալով զուտ պատմագիտական -փաստագրական տրադիցիոն դաշտից հարցերը կարող են հիմնավորվել կամ հերքվել այլ տրամաբանական, տեխնիկական, մինչ այդ հաշվի չառնված, ռացիոնալ և բազմաթիվ այլ հաշվարկներով ևս:
Հետևաբար ես խորհուրդ կտայի քեզ սպասվելիք մեծածավալ բազմահատոր, վերամաշակված գրքի ներածականից հետո անմիջապես քննարկման առարկա դարձնես առհասարակ բանակների կազմի, քանակի, սպառազինության, տեղաշարժման արագության և դրա հետ առնչվող ու նմանատիպ այլ հարցերի տեսական վերլուծությունը և մեկընդմիշտ շեշտես քո հաշվարկների և մոտեցումների մեթոդոլոգիան և տրամաբանությունը:
Այս ձևով մոտենալով դու կարող ես խուսափել հնարավոր անզգույշ սխալներից, չափազանցություններից ու անճշտություններից: Ինչքան ես գիտեմ, պատմությունը դա հաղթողների պատվերով գրված նյութերի շարան է: Չափազանցություններից խուսափելու համար ես կնախընտրեի թվերի ստորին հավաստի սահմանի վրա փաստերի ներկայացումը: Դու կարող ես ամեն մի կոնկրետ էպիզոդի համար նշել քո հավաստիության ճշտությունը սկսած ստորին սահմանից և հիմնավորել որ գոնե դա ապացուցելի է: Թվերի անզգույշ ուռճեցումը քո նպատակի և պատմագրության համար ամենավնասակար բանն է: Կկառչեն այդպիսի դեպքերի հնարավոր տարամետ մեկնաբանությունների հնարավորությունից ու դա կդառնա մեծ գլխացավանքի աղբյուր այն դեպքում երբ սպասվելիք օգուտը զերոյական է:
Պատմագրական առումով մեծ նշանակություն չունի 100000 թե 300000 զինվոր է եղել, /կամ էլ դա միայն քո խնդիրը չէ, այդ հարցը թող այլոց հույսին/ բայց անտեղի տեղը դու հայտնվում ես ծուղակում, փորձելով դուրս գալ նաև ոչ պատմագիտական արգումենտների տակից, որոնք երբեմն մի հարվածով կարող են կործանել քո ամիսների մանրակրկիտ աշխատանքը:
2- Ցանկացած բաժնի, առանձին նյութի կամ պնդման վերաբերյալ, որի ապացույցը սպառիչ չէ, պետք է հատուկ շեշտել, որ այս- այս փաստերով դա հիմնավորվում է, բայց որ կա նաև ենթադրական մաս, որը հիմնված է այս-այս նկատառումների վրա: Կարծում եմ, որ իմաստ ունի այդպիսի նյութերը առանձնացնել մի առանձին գլխում:
Դրանով դու ոչ միայն ցույց կտաս քո որպես պատմագետի անաչառությունը, անկողմնակալությունը այլև հնարավոր ընդդիմախոսին նախապես կսահմանափակես: /ինչքան հասկանում եմ պատմագետների 90 տոկոսի դեմ ես դուրս եկել: /
3-Հիմա արդեն կան ծրագրեր, որոնք ապահովում են ցիտման առավել դինամիկ կառավարումը և համընթաց ավտոմատ տեղափոխումը վերախմբավորումների ժամանակ: Ես տեղյակ չեմ, թե պատմագրությանը որը ավելի հարմար կլինի: նայիր այստեղ http://en.wikipedia.org/wiki/Comparison_of_reference_management_software
Երևի կգտնվի քեզ հարմարը:
Կարծում եմ, որ ֆորումի մասնագետները այս հարցում քեզ կարող են շատ օգտակար լինել: Այլ ասպարեզներում տեղյակ եմ դրանցից օրինակ EndNote –ին, մի փառահեղ բան է: Մի անգամ մտցնում ես ցիտումը, հետագայում այն վերահամարակալվում, շարժվում է տվյալ նախադասության հետ և համապատասխանորեն նշված է մնում ցիտման ցանկում:
4-Պարզ է, որ թղրին ես հանձնել այն, ինչ քիչ թե շատ կարևոր ես համարել: Հիմա ժամանակն է եղածը հիմնովին ֆիլտրելու: Դու պետք է վճռականություն ունենաս առնվազն 20 տոկոս կրճատումներ, մաքրագրումներ փոփոխություններ անելու: Հիշիր անգլիական գազոն ստանալու հայտնի ասացվածքը: Դու գազոնի կանաչն ունես, մնում է այն խուզել ու անթերի վիճակի բերել:
5- Հիշիր, որ սեփական երկրներում մարգարեներ չեն լինում: Բոլոր մեծ հայերը կամ դրսից են ներգաղթել, կամ էլ դուրս գնալ ետ վերադառնալուց հետո են ինչ որ չափով ընդունվել տեղաբնակների կողմից:
Դու կամ պետք է գնաս, դրսում ընդունվես որպես գիտական մեծություն, հետո հետ գաս ու ներսում ընկալվես որպես այդպիսին: Մյուս տարբերակն այն է, որ քո աշխատանքը տպագրվի դրսում, արձագանք ստանա, որից հետ ներսում արդեն ստիպված կլինեն հաշվի նստել:
Դրսում տպագրվելու և դրականորեն ընկալվելու համար դու պետք է ամբողջովին դեն նետես նեղ- հայրենասիրական- հայկականը, հանդես գաս որպես անաչառ դիտորդ, վերլուծող, մտածող:
Փորձիր, կտեսնես, որ դա շատ ավելի լուրջ և շնորհակալ գործ է, քան հայերի մեջ հայրենասիրություն սերմանելը:
.:)
Լիօն ջան,
Թե հայոց և այլոց պատմագրության մեջ երևի հազարավոր դրվագներ կգտնվեն, որոնք այս կամ այն չափով կհիշեցնեն Ղարաբաղյան խնդրի այժմյան իրավիճակը:
Չէիր կարող արդյոք ընդհանուր վերլուծական տայիր, թե արդյոք նման դեպքերում թշնամու կողմից նվաճված տարածքի ժողովուրդը որ դեպքերում է ղարաբաղցոց պես անկախության ձգտել թե մայր երկրից և թե նվաճողից, և դեպքերի որ մասում է պայքարն ընթացել հիմնական հակառակորդ ուժերի միջև տվյալ տարածքի համար:
Տեսական հարց լինելով հանդերձ, այսպիսի մոտեցումը մեզ կկողմնորոշի թե ինչքանով է այժմյան հայաստանյան և արցախյան քաղաքականությունը պատմականորեն հիմնավորված կամ մերժված:
Հասկանում եմ,որ մի գուցե այժմյան խնդիրը իր նախնական ելակերտերի առումով նախադեպ կարող է և չունենալ և ունիկալ վիճակ է, բայց ամեն դեպքում եթե պարզություն մտցնես որպես մասնագետ, դա արժեք կունենա, և ոչ միայն այս լսարանի համար:
Անկեղծ ասած - հարցդ ինձ համար պարզ չէր:think
.
1-Տրիբունի բանակների և սպառազինության ընդիմախոսության և փաստարկների հետ կապված:
Հարցերի այդ շարքը քո նյութի հիմքային մասին է վերաբերում: Ցայտուն երևում է, որ դուրս գալով զուտ պատմագիտական -փաստագրական տրադիցիոն դաշտից հարցերը կարող են հիմնավորվել կամ հերքվել այլ տրամաբանական, տեխնիկական, մինչ այդ հաշվի չառնված, ռացիոնալ և բազմաթիվ այլ հաշվարկներով ևս:
Հետևաբար ես խորհուրդ կտայի քեզ սպասվելիք մեծածավալ բազմահատոր, վերամաշակված գրքի ներածականից հետո անմիջապես քննարկման առարկա դարձնես առհասարակ բանակների կազմի, քանակի, սպառազինության, տեղաշարժման արագության և դրա հետ առնչվող ու նմանատիպ այլ հարցերի տեսական վերլուծությունը և մեկընդմիշտ շեշտես քո հաշվարկների և մոտեցումների մեթոդոլոգիան և տրամաբանությունը:
Այս ձևով մոտենալով դու կարող ես խուսափել հնարավոր անզգույշ սխալներից, չափազանցություններից ու անճշտություններից: Ինչքան ես գիտեմ, պատմությունը դա հաղթողների պատվերով գրված նյութերի շարան է: Չափազանցություններից խուսափելու համար ես կնախընտրեի թվերի ստորին հավաստի սահմանի վրա փաստերի ներկայացումը: Դու կարող ես ամեն մի կոնկրետ էպիզոդի համար նշել քո հավաստիության ճշտությունը սկսած ստորին սահմանից և հիմնավորել որ գոնե դա ապացուցելի է: Թվերի անզգույշ ուռճեցումը քո նպատակի և պատմագրության համար ամենավնասակար բանն է: Կկառչեն այդպիսի դեպքերի հնարավոր տարամետ մեկնաբանությունների հնարավորությունից ու դա կդառնա մեծ գլխացավանքի աղբյուր այն դեպքում երբ սպասվելիք օգուտը զերոյական է:
Պատմագրական առումով մեծ նշանակություն չունի 100000 թե 300000 զինվոր է եղել, /կամ էլ դա միայն քո խնդիրը չէ, այդ հարցը թող այլոց հույսին/ բայց անտեղի տեղը դու հայտնվում ես ծուղակում, փորձելով դուրս գալ նաև ոչ պատմագիտական արգումենտների տակից, որոնք երբեմն մի հարվածով կարող են կործանել քո ամիսների մանրակրկիտ աշխատանքը:
Սկզբունքորեն ճիշտ ես :) Նման մի բան իմ մտքով էլ է անցել, ուղղակի դա մի առանձին ու լուրջ աշխատանքի թեմա է, որի ժամանակը ես հիմա, դժբախտաբար, չունեմ :(
2- Ցանկացած բաժնի, առանձին նյութի կամ պնդման վերաբերյալ, որի ապացույցը սպառիչ չէ, պետք է հատուկ շեշտել, որ այս- այս փաստերով դա հիմնավորվում է, բայց որ կա նաև ենթադրական մաս, որը հիմնված է այս-այս նկատառումների վրա: Կարծում եմ, որ իմաստ ունի այդպիսի նյութերը առանձնացնել մի առանձին գլխում:
Դրանով դու ոչ միայն ցույց կտաս քո որպես պատմագետի անաչառությունը, անկողմնակալությունը այլև հնարավոր ընդդիմախոսին նախապես կսահմանափակես: /ինչքան հասկանում եմ պատմագետների 90 տոկոսի դեմ ես դուրս եկել: /
Եվ կրկին ճիշտ ես, բայց ոչ սույն գրքի համար: Այստեղ ես շարադրել եմ ժամանակագրական հերթականությամբ իրադարձությունները (ճակատամարտերը և այլն): Քո ասածի դեպքում գրքիս ժամանակագրական սկզբունքը կխախտեմ: Ընդ որում պետք է հաշվի առնել նաև, որ իմ գրքում կա 6337 ճակատամարտ - պատկերացնու՞մ ես, եթե ես նրանից յուրաքանչյուրին մոտենամ քո ասած տեսակետից: Հնարավոր է մարդկային կյանքը չհերիքի անել ու վերջացնել այդ գործը:o
3-Հիմա արդեն կան ծրագրեր, որոնք ապահովում են ցիտման առավել դինամիկ կառավարումը և համընթաց ավտոմատ տեղափոխումը վերախմբավորումների ժամանակ: Ես տեղյակ չեմ, թե պատմագրությանը որը ավելի հարմար կլինի: նայիր այստեղ http://en.wikipedia.org/wiki/Compari...ement_software
Երևի կգտնվի քեզ հարմարը:
Կարծում եմ, որ ֆորումի մասնագետները այս հարցում քեզ կարող են շատ օգտակար լինել: Այլ ասպարեզներում տեղյակ եմ դրանցից օրինակ EndNote –ին, մի փառահեղ բան է: Մի անգամ մտցնում ես ցիտումը, հետագայում այն վերահամարակալվում, շարժվում է տվյալ նախադասության հետ և համապատասխանորեն նշված է մնում ցիտման ցանկում:
Շնորհակալություն: Գրքիս տպագրման այս փուլում իմը լրիվ հերիք է, դե իսկ երբ այն տպվի այլ կերպ - այն ժամանակ արդեն պրոֆեսիոնալ տպագրիչները կզբաղվեն այդ հարցով...
4-Պարզ է, որ թղրին ես հանձնել այն, ինչ քիչ թե շատ կարևոր ես համարել: Հիմա ժամանակն է եղածը հիմնովին ֆիլտրելու: Դու պետք է վճռականություն ունենաս առնվազն 20 տոկոս կրճատումներ, մաքրագրումներ փոփոխություններ անելու: Հիշիր անգլիական գազոն ստանալու հայտնի ասացվածքը: Դու գազոնի կանաչն ունես, մնում է այն խուզել ու անթերի վիճակի բերել:
Հասկացա, բայց ոչ այս աշխատանքի համար: Ի սկզբանե այս աշխատանքի խնդիրն այլ է եղել՝ հավաքել ԲՈԼՈՐ ճակատամարտերը և նմանատիպ իրադարձությունները: Եթե ուզենամ ֆիլտրեմ (իսկ դրանից հեշտ բան այս պահին ինձ համար չկա), կարող եմ լույս ընծայել օրինակ «Հայ ժողովրդի 100 մեծագույն ճակատամարտերը», «Հայ ժողովրդի 100 մեծագույն պատերազմները», «Հայ ժողովրդի 100 մեծագույն ամրոցները» և այս ոճի լիքը բաներ: բայց ինձ դուր է գալիս գրքիս հենց տոտալ բնույթը, այն, որ այստեղ մարդ ամբողջական ու լրիվ պատկերացում է ստանում հայ ժողովրդի ռազմական պատմության վերաբերյալ: Ֆիլտրած վիճակում քո ասած գործ շատերը կարող են անել, իսկ այն իմ արած գործի նման գործ - կասկածում եմ, որ որևէ մեկը կկարողանա կրկնել այն :)
5- Հիշիր, որ սեփական երկրներում մարգարեներ չեն լինում: Բոլոր մեծ հայերը կամ դրսից են ներգաղթել, կամ էլ դուրս գնալ ետ վերադառնալուց հետո են ինչ որ չափով ընդունվել տեղաբնակների կողմից:
Դու կամ պետք է գնաս, դրսում ընդունվես որպես գիտական մեծություն, հետո հետ գաս ու ներսում ընկալվես որպես այդպիսին: Մյուս տարբերակն այն է, որ քո աշխատանքը տպագրվի դրսում, արձագանք ստանա, որից հետ ներսում արդեն ստիպված կլինեն հաշվի նստել:
Ես էս երկիրը լքող չեմ :)
Դրսում տպագրվելու և դրականորեն ընկալվելու համար դու պետք է ամբողջովին դեն նետես նեղ- հայրենասիրական- հայկականը, հանդես գաս որպես անաչառ դիտորդ, վերլուծող, մտածող:
Փորձիր, կտեսնես, որ դա շատ ավելի լուրջ և շնորհակալ գործ է, քան հայերի մեջ հայրենասիրություն սերմանելը:
Շնորհակալություն բարի ցանկությունների համար: Առայժմ մոտակա ծրագիրը հետևյալն է՝ անհրաժեշտ ֆինանսավորում ապահովելուց հետո ստեղծել Հայկական ազմական «Վիկիպեդիայի» պես մի բան, մի սայթ, որտեղ կտեղադրվի գրքումս առկա ինֆորմացիան եռալեզու տարբերակով և որտեղ ցանկացած ոք կկարողանա հասու դառնալ իր ժողովրդի ռազմական պատմությանը... Երբ ֆինանսավորումն ապահովեմ - անպայման կանեմ այդ գործը:ok
Անկեղծ ասած - հարցդ ինձ համար պարզ չէր:think
:ok
Եթե նորից կարդաս իմ հարցը և այս լրացումը մի գուցե պարզ լինի:
Ես հարցրել էի, թե պատմագրության մեջ շատ դրվագներ կգտնվեն, որոնք կհիշեցնեն Ղարաբաղյան հակամարտության տրամաբանությունը -ասենք հակառակորդը գրավել է երկրի մի մասը: Հետագայում ինչ որ ռեգիոնալ շարժերի պատճառով անկայունություն է առաջացել: Այդպիսի դեպքերի պատմական փորձն ինչ է ուսուցանում - թշնամու կողմից նվաճված տարածքի ժողովուրդն է ղարաբաղցոց պես անկախության ձգտել թե մայր երկրից և թե նվաճողից, թե պայքարն ընթացել հիմնական հակառակորդ ուժերի միջև տվյալ տարածքի համար՞:
Հիմա ադրբեջանն ասում է մենք գործ ունենք հայկական ագրեսիայի հետ, հայաստանի քաղաքական ընտրանու միտքն էլ ասում է- թե կոնֆլիկտի հիմնական կողմերը դրանք ղարաբաղն ու ադրբեջանն են, իրար հետ բարիշեք:
Դու ինչ կասես այս հարցի վերաբերյալ պատմական տրամաբանության առումով՞
Հաջորդ հարցը դա այն հայտնի փաստն է, որ խազարների վերնախավը ընդունել էր հուդաիզմ: Առհասարակ ինչ մանրամասնություններ գիտես այդ հարցի մասին: Սա կարևորագույն հարց է, քանի որ գերմանական հրեաների ծագման հիմք ավելի շատ համարվում է խազարական հրեականությունը:
Խազարների հասարակական սիստեմի, նրանց վերնախավի հուդաիզմի մասին շատ հիմնավոր գրված է մեծ պատմաբան Գումիլյովի մի քանի գրքերում: Այդ թվում.
Этногенез и биосфвера земли
Древняя Русь и Великая степь
***
Այո, կամ մի հիպոթեզ, ըստ որի արեւելաեւրոպական հրեաները ծագում են ոչ այնքան Իսրաելից, որքան հուդայականություն ընդունած խազարների հետնորդներ են: Այդ տեսությունը հատկապես ջատագովվել է ազգությամբ հրեա պատմաբան-ժուռնալիստ Արթուր Կյոստլերի կողմից: Սակայն պատմական հիմք այդ տեսությունը առանձնապես չունի: Ավելի շատ առաջ է քշվում հակահրեական իդեոլոգների կողմից, որ այսօրվա հրեության կապը հին Իսրաելի հետ չեզոքացվի... Այդ տեսության հետ ծանոթ լինել արժիմ բայց առանձնապես նշանակություն տալ չաչժե...
:B
Մեղապարտ
25.08.2009, 01:49
Իսրաելի առաջին թագավորը ըստ Հին Կտակարանի Սաուլն է որը թագադրվել է Սամուել առաքյալի կողմից:Հրեա ուսումնասիրողները նագտնում են որ նա թագադրվել է մթա 1050 ից 1040 ը ընկած ժամանակշրջանում նրա թագավորմումը ավարտվում է մթա 1017 ին:Իսրաելի երկրոդ թագավորը ըստ Հին Կտակարանի Դավիթն է թագավորել է 40 տարի մթա 1005 մինչև 965 (սա այն Դավիթն է քանդակված Միքելանջելոի կողմից և թլպատված չէ) : Դավիթը հիմնեց միասնական Իսրաելի թագավորությունը Երուսաղեմ մայրաքաղաքով: Ավանդազրույցները ամրագրվել են Հին Կտակարանում և հիմա այդ ավանդազրույցնեը ամրապնդվում են փաստերով և տեղավորվում են պատմական որոշակի ժամանակաշրջանում :Այսինքն ըստ հրեական պաշտոնական պատմության հրեական առաջին թագավորությունը հիմնադրվել է մթա 1050 ին և հրեա ազգը առանց ընդհատումների այսինքն չի անհայտանում պատմության մեջ առ այսօր Սա հրեական թագավորության այսինքն պետութ յան ստեղծման թեզիսն է :
Ըստ մեր ավանդույթի հայկական առաջին թագավորությունը հիմնադրվել է մթա 3500 ին Հայկի կողմից(ըստ այս տեղեկության http://www.iranahayer.com/historyculture/300.html, նույն հոդվածը նայիր http://www.akumb.am/showthread.php?t=47024):Ըստ մեր ավանդազրույցների մենք նույն պես առանց ընդհատումների պատմության մեջ ապրում ենք առ այսօր:Կարծում եմ առանց ընդհատումների պատմության մեջ գտնվելու մոտեցումը բոլորի համար ընդունելի պեք է լինի:Բայց արի ու տես որ այդպես չէ:Մեք պեք է կուրծք ծեծենք և ապացուցենք, որ մեք չենք կորել որպես էթնոս և նորից չենք հայտնվել պատմական թատերաբեմում մթա 800 ին, ինչպես փոր ձում են մեզ ապացուցել և ներկայացնել աշխարհին: Այս պատճառով է ,որ ես մշտապես զուգահեռում եմ այս երկու էթնոսների պատմությունը և մատնանշում եմ մշտապես Հին Կտակարանը:Հիմա մեր խնդիրը կայանում է նրանում որպեսզի կրողանանք համակողմանի ներկայացնել մեր պատմոււթյունը տարբեր մեկնաբանությունների միջոցով: Այս առումով Լիոնի կատարած աշխատանքը բավականին շահեկան է մեր համար և գալիս է լրացնելու այ պարտադրված բացը որ մենք ունենք մեր պատմության մեջ:
բայց ինձ դուր է գալիս գրքիս հենց տոտալ բնույթը, այն, որ այստեղ մարդ ամբողջական ու լրիվ պատկերացում է ստանում հայ ժողովրդի ռազմական պատմության վերաբերյալ: Ֆիլտրած վիճակում քո ասած գործ շատերը կարող են անել, իսկ այն իմ արած գործի նման գործ - կասկածում եմ, որ որևէ մեկը կկարողանա կրկնել այն :)
:ok
Լիօն ջան, քեզ կարող է "տոտալը" դուր գալ, բայց հավատա, որ գիտնականին, գիտությանը, և լուրջ կարդացողներին հավաստի, անթերի գործն է "դուր" գալիս…
Ես ոչ թե առաջարկում եմ դեն նետել քսան տոկոսը, այլ խստացնել շարադրանքը, հանելը սակավ հիմնավորը, դասակարգել և այլն… Ինքդ կտեսնես, որ դրանից աշխատանքդ շատ ավելի բարձր որակ ձեռք կբերի…
Ինձ ու ինձ նման ոչ- մասնագետների համար քո գրածը երևի "ծով է", բայց քո ընդիմախոսների փաստարկներից երևում է, որ քո գրածը առավել մշակելուց միայն կշահի…
Մարդկային ուղեղը դժվարությամբ է տեսնում սեփական անճշտությունները, դրա համար այլոց նույնիսկ խիստ բացասական կարծիքը քո գրքի մասին օգտագործիր հենց գիրքը լրացնելու և կատարելագործելու համար…:)
Քո խնդիրն է դիմանալը հակափաստարկներին /որը հայաստանյան մասշտաբներով շատ էլ լավ դեռ որ անում ես/ և հղկել աշխատանքը:
Եթե նորից կարդաս իմ հարցը և այս լրացումը մի գուցե պարզ լինի:
Ես հարցրել էի, թե պատմագրության մեջ շատ դրվագներ կգտնվեն, որոնք կհիշեցնեն Ղարաբաղյան հակամարտության տրամաբանությունը -ասենք հակառակորդը գրավել է երկրի մի մասը: Հետագայում ինչ որ ռեգիոնալ շարժերի պատճառով անկայունություն է առաջացել: Այդպիսի դեպքերի պատմական փորձն ինչ է ուսուցանում - թշնամու կողմից նվաճված տարածքի ժողովուրդն է ղարաբաղցոց պես անկախության ձգտել թե մայր երկրից և թե նվաճողից, թե պայքարն ընթացել հիմնական հակառակորդ ուժերի միջև տվյալ տարածքի համար՞:
Հիմա ադրբեջանն ասում է մենք գործ ունենք հայկական ագրեսիայի հետ, հայաստանի քաղաքական ընտրանու միտքն էլ ասում է- թե կոնֆլիկտի հիմնական կողմերը դրանք ղարաբաղն ու ադրբեջանն են, իրար հետ բարիշեք:
Դու ինչ կասես այս հարցի վերաբերյալ պատմական տրամաբանության առումով՞
Հասկացա:) Օրինակները բազմաթիվ են, կարելի է տասնյակ ու տասնյակ օրինակներ բերել, բայց, ըստ իս, իմաստ չունի: Կյանքը անալոգիա չի ընդունում և ամեն մի դեպք անկրկնելի է... :think
Լրացնեմ վերջին պոստս, որը կապի խափանման պատճառով կիսատ էր մնացել -
Դրսում տպագրվելու և դրականորեն ընկալվելու համար դու պետք է ամբողջովին դեն նետես նեղ- հայրենասիրական- հայկականը, հանդես գաս որպես անաչառ դիտորդ, վերլուծող, մտածող:
Այս գրքում առաջին անգամ ի մի են հավաքված Հայկական բանակի և Հայ ռազմիկների մասնակցությամբ երկրագնդի վրա տեղի ունեցած բոլոր ճակատամարտերը ու պատերազմները, ինչպես նաև ճակատամարտերը և պատերազմները, որոնք տեղի են ունեցել Հայաստանի 18 նահանգներում առանց հայերի մասնակցության: Նման երկրորդ աշխատություն ներկայումս գոյություն չունի: Ուսումնասիրված են բացառիկ թեմաներ, որոնք համակարգված տեսքով բացակայում են այլ աշխատությունների մեջ, օգտագործվել են վերջին գիտական նվաճումները հայոց ու ռազմական պատմության բնագավառներում և, որ գուցե ամենակարևորն է, գիրքը զերծ է սովետական ժամակաշրջանում հայոց պատմությանը վարակած թույներից: Վերջինս ամենևին չի նշանակում, սակայն, թե հեղինակը տուրք է տվել ազգայնամոլությանը, ազգային սնափառությանը և այլն:
Ինչքան ինձ հայտնի է այս տեսքով նմանատիպ աշխատություն չի գրվել ոչ միայն Հայաստանում, այլև արտասահմանում: Դրա համար էլ սույն աշխատությունը գրելիս ես գրեթե զրոյից ստեղծեցի ոչ միայն լիովին նոր սկզբունքներ, այլև կառուցեցի նմանատիպ աշխատանք գրելու մեթոդական լրիվ նոր մի համակարգ: Սույն աշխատությունը գրելիս ես որպես ելակետ ընդունեցի իմ մեթոդը ձևավորած հետևյալ հիմնարար սկզբունքները.
1. …
2. ամեն ինչ մեր պատմության մեջ մերն է: Իրոք իմաստուն էր Գարեգին Նժդեհը, երբ ասում էր. <<Մենք պետք է փնտրենք, գտնենք մեր դժբախտությունների իրական պատճառները, մենք պետք է ընդունենք մեր իրական վերքերը, ուսումնասիրության ենթարկենք մեր ժողովրդի հոգին և միայն դրանից հետո կարող է խոսք գնալ բուժման մասին>>: Կրկնենք և ընգծենք կրկին, որ ամեն ինչ մեր պատմության մեջ մերն է, և փայլուն հաջողություններն ու ձեռքբերումները, և ծանր անհաջողություններն ու կորուստները: Այս ամենից մենք չենք փախչի: Ընդհակառակը, մեզ պետք է սթափ հայացքով նայել մեր պատմությանը, քանի որ այնտեղ չափազանց շատ ուսանելի փորձ է կուտակված, որը մեզ և ապագա սերունդներին կօգնի գնահատել անցյալը, հասկանալ ներկան ու կանխատեսել ապագան: Ես երբեք չեմ փորձել այս աշխատության մեջ <<ուռա-հայրենասիրական>> դիրքերից ժխտել ակնհայտը: Որևէ ճակատամարտում Հայկական բանակի կրած պարտությունը անվանվում է պարտություն, քանի որ, նույնիսկ եթե ես չափազանցեցնելով այն անվանեմ հաղթանակ, դրանից ոչ զոհված ռազմիկները կկենդանանան, ոչ էլ հետագա բացասական քաղաքական հետևանքները կչեզոքանան, իսկ աշխատության արժեքին հսկայական և անուղղելի վնաս կհասցվի: Սակայն միաժամանակ գտնում եմ, որ ոչ պակաս վնաս կհասցվի աշխատության արժեքին հակառակ ծայրահեղության մեջ ընկնելը և ձեռք բերված հաջողությունները ժխտելը:
3. ոչինչ չավելացնել և ոչինչ չպակասեցնել: Ես գրել եմ միայն հավաստի փաստեր և պատասխանատու եմ ու ունեմ հիմնավորում իմ գրած ամեն մի տառի համար, իսկ որտեղ կասկածել եմ կամ չեմ ունեցել ճշգրիտ տեղեկատվություն, արել եմ այնպիսի ենթադրություն, որը պատմական, աշխարհագրական, ռազմական, քաղաքական, տրամաբանական, հոգեբանական ու մշակութային տեսանկյունից առավել հավանականն է: Այնուհանդերձ այդ ենթադրությունները ես երբեք չեմ ներկայացրել որպես աներկբայելի ճշմարտություններ:
Լիօն ջան, քեզ կարող է "տոտալը" դուր գալ, բայց հավատա, որ գիտնականին, գիտությանը, և լուրջ կարդացողներին հավաստի, անթերի գործն է "դուր" գալիս…
Ես ոչ թե առաջարկում եմ դեն նետել քսան տոկոսը, այլ խստացնել շարադրանքը, հանելը սակավ հիմնավորը, դասակարգել և այլն… Ինքդ կտեսնես, որ դրանից աշխատանքդ շատ ավելի բարձր որակ ձեռք կբերի…
Եղբայր, իմ աշխատանքի իմաստը հենց տոտալության մեջ է: Բայց որևէ խնդիր իհարկե չկա - ոչինչ ինձ չի խանգարի վարվել քո ասած ձևով և... գրել նոր գիրք ;)
Ինձ ու ինձ նման ոչ- մասնագետների համար քո գրածը երևի "ծով է", բայց քո ընդիմախոսների փաստարկներից երևում է, որ քո գրածը առավել մշակելուց միայն կշահի…
Լրիվ համաձայն եմ, ցանկացած աշխատանք կարիք ունի մշակմանի Իսկ իմ աշխատանքը, որտեղ ի մի են հավաքված ավելի քան 40.000 փաստ - առավել ևս...
Մարդկային ուղեղը դժվարությամբ է տեսնում սեփական անճշտությունները, դրա համար այլոց նույնիսկ խիստ բացասական կարծիքը քո գրքի մասին օգտագործիր հենց գիրքը լրացնելու և կատարելագործելու համար…
Քո խնդիրն է դիմանալը հակափաստարկներին /որը հայաստանյան մասշտաբներով շատ էլ լավ դեռ որ անում ես/ և հղկել աշխատանքը:
Համաձայն եմ, ապրես: Փորձում եմ... :)
Մեղապարտ
Դու միանգամայն ճիշտ ես - մենք պետք է օգտագործենք հրեական պատմության ուժը մր պատմական ճշմարտությունները լոբբինգ անելու և ներկայացնելու համար :B
Javakhk
Մերսի հետաքրքիր պոստի համար - շուտ-շուտ երևա, եղբայր:hands
Մեղապարտ
25.08.2009, 21:25
Ինչպս էս տեսնում իշխանության անցումը Միթանիայից ՈՒրարտու ,այստեղ զուտ ռազմական ճանապարհով իշխանության գալը կարծում էմ կենտրոնական չէր:
Կարծում եմ նաև որ ինչպես նաև ես ընդգծել էի քո ներկայացրած թագավորական ցուցակից կային գործող թագավորներ և իշխնական տներ ,սակայն իշխանությունը անցավ մեկ անձնավորության որ կարծես թե ազնվական ծագում չունի :
Սա արդեն մտորումների տեղիք է տալլիս,ինչ որ մի բան այստեծ այնպես չէ ,հնարավոր չէր նման բան ,այսինքն հնարավոր է սակայն հնարավոր չէ, որ տեղեկություն չմնար նրա «ստորադաս »ծագման վերաբերյալ:
Հարևվան պետությունների թողած արձանագրություոնները լպում են նրա ստորաադաս լինելու մասին բայց նաև չեն մատնանշում նրա ծագունը:
Սկսենք նրանից, որ Միտանին, նույնիսկ ձևականորեն, գերագահություն չուներ: Ինչպես արդեն ասացի - դա Արմենիի մասն էր: Իսկ Արարատյան թագավորությունը համահայկական նշանակություն ձեռք բերեց այն ժամանակ, երբ Միտանին արդեն վաղուց չկար...
Արամի անցյալը իրոք մութ է - որոշ ուսումնասիրողներ ենթադրում են, որ նա Արծրունիների տոհմից էր, դատելով տոհմական խորհրդանշաններից, ինչպես նաև նրանից,ո ր Վան/Վասպուրականը առանձնահատուկ տեղ ուներ այս տոհմում: Մի մասն էլ, չժխտելով նախորդ տեսակետը, ավելացնում է, թե Արամի տոհմը ըստ երևույթին եղել է ժառանգականորեն Հայկազունիների սպարապետի պաշտոնը վարողը - այս տոհմում երբեմն հանդիպում է «զորավար» տիտղոսը...
Մեղապարտ
26.08.2009, 01:26
Սկսենք նրանից, որ Միտանին, նույնիսկ ձևականորեն, գերագահություն չուներ: Ինչպես արդեն ասացի - դա Արմենիի մասն էր: Իսկ Արարատյան թագավորությունը համահայկական նշանակություն ձեռք բերեց այն ժամանակ, երբ Միտանին արդեն վաղուց չկար...
Արամի անցյալը իրոք մութ է - որոշ ուսումնասիրողներ ենթադրում են, որ նա Արծրունիների տոհմից էր, դատելով տոհմական խորհրդանշաններից, ինչպես նաև նրանից,ո ր Վան/Վասպուրականը առանձնահատուկ տեղ ուներ այս տոհմում: Մի մասն էլ, չժխտելով նախորդ տեսակետը, ավելացնում է, թե Արամի տոհմը ըստ երևույթին եղել է ժառանգականորեն Հայկազունիների սպարապետի պաշտոնը վարողը - այս տոհմում երբեմն հանդիպում է «զորավար» տիտղոսը...
Շատ կարևոր է վերականգնել Ուրատույի կայացման ժամանակաշրջանը մենք գիենենք որ Ուրարտուի հակառակորդ երկիրը Ասոեստանն էր :
Իսկ ովքեր էին Ուրարտուի կայացման կողմնակիցները ,սա շատ կարևոր է կամ ովքեր էին կիսում այդ տարածաշրջանում ռազմանակն իշխանությունը:
Ելնելով իմ պրպտումների արդյունքներից (աստվածբանություն և դիցաբանություն)հստակորեն կարող եմ ասել, որ Ուրարտուի կայացումը կապված էր նաև Արևապաշտական գաղափարախոսության սերնդափոխությաան հետ:Այս երևույթը ակնհայտ դրսևորվում է տարածաշրջանի աստվածաբանության և դիցաբանության մեջ:
Սակայն ինձ մնում է անհասկանալի Ինչու ռազմականորեն առաջ մղվեց Ուրարտուն և նրա կառավարման ղեկին կանգնեց մի մարդ որի նախնիները առայժմ մեզ անհայտ են:
Վստահորեն կարող ենք ասել ,որ Արամը ռազմական առաջնորդ էր նա չէր կրում զուգահեռաբար գլխավոր արևապաշտական քրմի տիտղոսը:
Ես կցանկանայի որ դու այս ձևաչափի պայմաններում ներկայացնեիր քո տեսակետը ելնելով ժամանակաշրջանի ընդհանրական վիճակից շեշտը դնելով ռազմական տեսանկյունի վրա:
Հասկացա:) Օրինակները բազմաթիվ են, կարելի է տասնյակ ու տասնյակ օրինակներ բերել, բայց, ըստ իս, իմաստ չունի: Կյանքը անալոգիա չի ընդունում և ամեն մի դեպք անկրկնելի է... :think
Կրկնենք և ընգծենք կրկին, որ ամեն ինչ մեր պատմության մեջ մերն է, և փայլուն հաջողություններն ու ձեռքբերումները, և ծանր անհաջողություններն ու կորուստները: Այս ամենից մենք չենք փախչի: Ընդհակառակը, մեզ պետք է սթափ հայացքով նայել մեր պատմությանը, քանի որ այնտեղ չափազանց շատ ուսանելի փորձ է կուտակված, որը մեզ և ապագա սերունդներին կօգնի գնահատել անցյալը, հասկանալ ներկան ու կանխատեսել ապագան: :hands
Լիօն, ասում ես "պատմական ուսանելի փորձով պետք է կողմնորոշվել",
բայց երկու անգամ նույն պատմական փորձի կիրառման հարցն էի կրկնել Ղարաբաղյան հանգույցը ի նկատի ունենալով…
Եթե դու լինելով այդ հարցի գիտակը խուսափում ես հարցից ասելով, որ կյանքը անալոգիաներ չի ընդունում, ուրեմն քո գրքի կիրառական արժեքը որն է՞…:think
Պատմությունն ուսումնասիրելիս անհնար է գտնել կոնկրետ դեղատոմս, քանի որ, ինչպես արդեն ասացի, իրավիճակներն անկրկնելի են: Բայց պատմական բազմաթիվ փաստթրեն ուսումնասիրելը թույլ է տալիս վեր հանել որոշակի օրինաչափություններ, հասկանալ շողովրի անցած ուղին և փորձել չկրկնել թույլ տրված սխալները: Արցախի պահով, եղբայր, դու ինձնից ըստ էության կանխատեսում ես ուզում, որ ոչ միայն դժվար, այլև անշնորհակալ գործ է:
Պատմությունն ուսումնասիրելիս անհնար է գտնել կոնկրետ դեղատոմս, քանի որ, ինչպես արդեն ասացի, իրավիճակներն անկրկնելի են: Բայց պատմական բազմաթիվ փաստթրեն ուսումնասիրելը թույլ է տալիս վեր հանել որոշակի օրինաչափություններ, հասկանալ շողովրի անցած ուղին և փորձել չկրկնել թույլ տրված սխալները: Արցախի պահով, եղբայր, դու ինձնից ըստ էության կանխատեսում ես ուզում, որ ոչ միայն դժվար, այլև անշնորհակալ գործ է:
Եթե պատմությանը շատ հեռվից նայես, այն կարող է որպես բրոունյան շարժում էլ ընկալվել. Մի քիչ մոտիկանում ես -տեսնում ես չէ, էնքան էլ բրունյան չէ, քաոտիկ չէ. Այն արդեն ոչ թե ֆիզիկական, այլ կենսաբանական-հասարակական տրամաբանություն ունի իր մեջ. Մի քիչ էլ ես մոտիկանում տեսնում ես կրքեր են, գումարած տրամաբանություն. Բացի այդ ամենը, կա և հաղթողի տրամաբանությունը և պարտվողինը. Հաղթողը հաղթել է, որովհետև ուժեղ էր, պարտվողն էլ պարտվել է, որովհետև թույլ էր.
Ես քեզանից կանխատեսում չէի ուզել, ես հենց այդ տրամաբանության մասին էի հարցնում, -թե հայոց պատմության մեջ մեր տրամաբանությունը որն է եղել՞ . Արդյոք փոխվել է այն դարեր ի վեր՞. Եթե այո, ապա ինչին ինչն է փոխարինել.
Ես քո հետ չեմ վիճում ես փորձում եմ հասկանալ, թե ղարաբաղում հաղթելը և հետագայում բանակցություններում կզելը մեր որ սխալի արդյունքն է, արդյոք դա քաղաքական կարճամտություն էր, անհեռատոեսություն, թե ինչ որ գենի արդյունքն էր՞. Իմ կարծիքով այս հարցը պարզելը դա ոչ թե կենսաբանության այլ պատմության, պատմաբանի խնդիրն է: Որ ազգով ասում ենք թե -ես ենք էլի: Դա ինչ է, որտեղից է գալիս: Օրինակ Եղեռնից շատ բան է գալիս: Իսկ մինչև դա որտեղից և ինչեր էին գալիս՞
Անձնապես մի ընդունիր իմ որևէ հարցը. Սրանք իսկապես հարցեր են, որոնք ինձ հետաքրքրում են.
Օրինակ ես մինչև հիմա չգիտեմ, թե հայոց արքաները երբ և ինչ հանգամանքների տակ են որոշել հարձակվել գրավել, հպատակեցնել և երբ են կզել ու ինչու՞.
Որն է եղել նրանց հիմնական տրամաբանությունը՞ -Լավ տղան, իմ դեմ խաղ չկան՞ ապե դու ով եսը՞, թե դա պետական շահի դրդմամբ է եղել, հասարակական այլևայլ մղումներից ու ճնշումներից ելնելով, որը հասկացվել է ժողովրդի կողմից և օժանդակվել.
Ինձ համար կոնկրետ պատմագրությունը, այդ քո նկարագրած վեց հազար մարտերն առանց ներքին ինտրիգի, ու առողջ տրամաբնության մի տեսակ ցամաք բան է. ներող եղիր.
:ok
Եթե պատմությանը շատ հեռվից նայես, այն կարող է որպես բրոունյան շարժում էլ ընկալվել. Մի քիչ մոտիկանում ես -տեսնում ես չէ, էնքան էլ բրունյան չէ, քաոտիկ չէ. Այն արդեն ոչ թե ֆիզիկական, այլ կենսաբանական-հասարակական տրամաբանություն ունի իր մեջ. Մի քիչ էլ ես մոտիկանում տեսնում ես կրքեր են, գումարած տրամաբանություն. Բացի այդ ամենը, կա և հաղթողի տրամաբանությունը և պարտվողինը. Հաղթողը հաղթել է, որովհետև ուժեղ էր, պարտվողն էլ պարտվել է, որովհետև թույլ էր.
Ես քեզանից կանխատեսում չէի ուզել, ես հենց այդ տրամաբանության մասին էի հարցնում, -թե հայոց պատմության մեջ մեր տրամաբանությունը որն է եղել՞ . Արդյոք փոխվել է այն դարեր ի վեր՞. Եթե այո, ապա ինչին ինչն է փոխարինել.
Այսօր ողջ օրը ուղեղումս պտտվում էր քո հարցը. անալոգիա չկա, եղբայր, այն գտնելն էլ, իր հերթին անիմաստ եմ համարում: Արդեն ասել եմ ինչու...
Ես քո հետ չեմ վիճում ես փորձում եմ հասկանալ, թե ղարաբաղում հաղթելը և հետագայում բանակցություններում կզելը մեր որ սխալի արդյունքն է,
Անձամբ ես համաձայն չեմ այս պնդման հետ, բայց արի քաղաքական թեմաներով չխորանանք :B
Որ ազգով ասում ենք թե -ես ենք էլի: Դա ինչ է, որտեղից է գալիս:
Բոլոր ազգերն էլ ասում են, ուղղակի մենք միայն մերը գիտենք: Հետաքրքիր մտածողություն է - գերմանացիք վեր կացան, ացիզմը սարքեցին դրոշ, սաղ աշխարհն իրար խառնեցին, ասելով "ես ենք էլի" - միայն մե՞րը նկատեցիր...
Օրինակ Եղեռնից շատ բան է գալիս:
Անչափ շատ բան:
Իսկ մինչև դա որտեղից և ինչեր էին գալիս՞
Իսկ ավելի կոնկրե՞տ:
Անձնապես մի ընդունիր իմ որևէ հարցը. Սրանք իսկապես հարցեր են, որոնք ինձ հետաքրքրում են.
Խնդիր չկա...
Օրինակ ես մինչև հիմա չգիտեմ, թե հայոց արքաները երբ և ինչ հանգամանքների տակ են որոշել հարձակվել գրավել, հպատակեցնել և երբ են կզել ու ինչու՞.
Որն է եղել նրանց հիմնական տրամաբանությունը՞ -Լավ տղան, իմ դեմ խաղ չկան՞ ապե դու ով եսը՞, թե դա պետական շահի դրդմամբ է եղել, հասարակական այլևայլ մղումներից ու ճնշումներից ելնելով, որը հասկացվել է ժողովրդի կողմից և օժանդակվել.
Պատասխան կլինի, եթե դիտարկենք կոնկրետ դեպքը - հազար ու մի արքա ենք ունեցել, հազար ու մի բնավորությամբ ու մտածողությամբ...
Ինձ համար կոնկրետ պատմագրությունը, այդ քո նկարագրած վեց հազար մարտերն առանց ներքին ինտրիգի, ու առողջ տրամաբնության մի տեսակ ցամաք բան է. ներող եղիր.
:ok
Խնդիր չկա - մատնաշիր հիշատակածս 6.337 ճակատամարտից ցանկացածը ու դու, իմ ուժերի ներածի սահմաններում, կիմանաս դրա ներքին ինտրիգը :);)
Կարելի է ասել, որ հայ ժողովուրդը ծանոթ չէ իր իրական պատմությանը: Սովետական շրջանում հրատարակված հայ ժողովրդի պատմության դասագրքերը, մենագրությունները և այլ աշխատությունները հայոց պատմության վերաբերյալ ձևավորվել են խիստ թյուր կարծիք : Բանն այն է, որ վերջիններս մի քանի տեսանկյունից լիովին աղավաղում էին իրականությունը և տալիս էին խեղաթյուրված պատկերացում հայ ժողովրդի պատմության վերաբերյալ: Մասնավորապես.
Դրանք բոլորը գրված էին այն ոգով, որ հայ ժողովուրդը մշտապես, ի սկզբանե եղել է թույլ, հալածված ազգ, և մշտապես կարիք է ունեցել և թերևս այժմ էլ ունի (վերջին հանգամանքը հատկապես էր ընդգծվում ու կարևորվում) <<Մեծ եղբոր>> հովանավորության: Տառապելով հենց այս ոճով պատմությունը ներկայացնելու մարմաջով` մեր մասնագետները կամ ընդհանրապես ուշադրություն չեն դարձրել Հայկական բանակի պատմությանը ու ռազմական տարեգրությանը կամ էլ ներկայացրել են այն խիստ աղքատիկ` ուշադրություն դարձնելով միայն այնպիսի փաստերի վրա, որոնք ուղղակի հնարավոր չէր չտեսնել: Մնացած փաստերը, որոնք երբեմն ուղղակի զարմացնում են ռազմական գործողությունների նկարագրման մանրամասնությամբ, այս մասնագետների թեթև ձեռքով հեշտությամբ հայտարարվեցին վիպական, որպես ժողովրդական բանահյուսություն նմուշներ, ասքեր, վեպեր, մի խոսքով ամեն ինչ, բացի իրական լինելուց : Խոսքը մասնավորապես վերաբերվում է Փավստոս Բյուզանդի, Հովհան Մամիկոնյանի, Շապուհ Բագրատունու , մասամբ էլ Մովսես Խորենացու, Սեբեոսի, Մովսես Կաղանկատվացու և այլոց աշխատություններին: Բանը հասել է նույնիսկ նրան, որ կասկածի տակ է առնվել համեմատականորեն նոր ժամանակներին վերաբերվող Ստեփանոս Շահումյանի աշխատության զգալի մասը: Բայց նույնիսկ այս ֆոնի վրա ապշեցուցիչ է, որ այս աղբյուրներում նշված հենց անհաջողություններն ու պարտություններն են ընդունվում առանց կասկածի, իսկ հաջողությունները ժխտվում են: Այսպես. անառարկելի ճշմարտություն է համարվում Հովհան Մամիկոնյանի բերած այն տեղեկությունը, որ, երբ Արաբական խալիֆության բանակը 639 թվականի նոյեմբերին մտավ Տարոն, պարտության մատնեց Հայկական բանակին: Սակայն չեն ընդունվում նույն այդ պատմիչի կողմից նույն աշխատության մեջ արձանագրված Փոքր Վարդանի ապստամբության (Մարզպանական Հայաստանի V ապստամբության) (572-590) և Մարզպանական Հայաստանի VII ապստամբության (620-628) հաղթական դրվագների կամ Հյուսիսային II պատերազմի (313-315) ընթացքում Հայկական բանակի մղած հաղթական ճակատամարտերի իրական լինելը,
Դրանք գրեթե բոլորը գրված են խորը հոգեբանական կոմպլեքսով: Այս աշխատությունները կարծես ամեն կերպ ընդգծում են, որ հայ ռազմական հաջողությունները կամ ընդհանրապես իրականության մեջ բացակայել են կամ էլ եղել են խիստ էպիզոդիկ, որպես բացառություն: Մեծամասամբ խոսվում է միայն Տիգրանյան Հայաստանի, այն էլ որպես մի թույլ պետության մասին: Հայոց պատմության այն դրվագների վերաբերյալ, որոնք արտոցոլում են որևէ աշխարհակալ կայսրության դեմ հաղթական մի պատերազմ կամ ճակատամարտ, կա խիստ թերհավատ մոտեցում և լավագույն դեպքում այդ տվյալները հայտարարվում են վիպական: Հիշում եմ, թե այս մտայնությամբ տառապող մի հայտնի պատմագետ հեռուստատեսությամբ ինչպես էր ներկայացնում հայոց պատմությունը` որպես չդադարող անհաջողությունների և պարտությունների շարան: Նույնիսկ բանը հասավ նրան, որ հեռուստադիտողներից մեկը հարց ուղղեց հարգարժան գիտնականին, թե ինչո՞ւ է նա ներկայացնում միայն անհաջողությունները, մի՞թե հաջողություններ չեն եղել: Այս հարցին որևէ տրամաբանական պատասխան չստացվեց: Ավելին. մեր սովետահայ գիտնականները, եթե ունենան մի հարցի լուծման երկու ենթադրություն, աներկբայորեն կընտրեն այն մեկը, որը ցույց է տալիս Հայկական բանակի և Հայաստանի թուլությունը: Ընթերցող, եթե հանդիպես նման գիտնականներից մեկին, մի ալարիր և հարցրու, թե ինչո՞ւ Ալեքսանդր III Մեծը (մ.թ.ա. 336-323) Հայաստանի հետ չպատերազմեց: Այս հարցին տասից տասը վստահ կպատասխանի, որ Հայաստանը այնքան փոքր ու աննշան երկիր էր, որ Ալեքսանդրը գերադասեց գնալ գրավել Միջին Ասիայի ամայի տափաստանները և հեռավոր Հնդկաստանը, քան հենց իր կողքին գտնվող և Քսենոֆոնի գովերգած Հայաստանը: Եվ ոչ ոք չի ասի, որ Հայաստանը հանդիսանում էր Արիական Եռադաշինքի անդամներից մեկը պարսիկների ու մարերի հետ, և, որ եթե պարսիկները ջախջախվել էին, իսկ մարերը` հպատակվել, ապա Հայաստանը զենքը ձեռքին պատրաստ էր պահում և հենց այս պատճառով Ալեքսանդրը չցանկացավ պատերազմել, մանավանդ որ հետագայում նրա ուղարկած մի բանակին հայերը ջախջախեցին: Իսկ այն, որ գովերգված հունա-մակեդոնական ֆալանգը տակտիկական տեսանկյունից բավականին անօգնական կլիներ լեռնային մարտերում (ինչը մինչ այդ ապացուցվել էր Քսենոֆոնի նահանջող բանակի մղած մարտերով), նրանցից ոչ ոքի մտքի ծայրով էլ չի անցնի: Սովետական շրջանի պատմական աշխատություններում հիմնականում խոսվում է միայն Արարատյան (այն էլ միայն վերջին շրջանի գրականության մեջ է, ուր գրեթե կասկածի տակ չի առնվում վերջինիս զուտ հայկական լինելը), Արշակունյաց, Բագրատունյաց և Կիլիկյան Հայաստանի ռազմական ուժերի մասին, քանի որ դա արդեն չտեսնել հնարավոր չէր: Սակայն նույնիսկ այստեղ ամեն ինչ ներկայացվում է խիստ դժգույն: Իսկ այլ և հատկապես պետականության կորստի ժամանակաշրջաններում հայկական ռազմուժի մասին գրեթե չի խոսվում և այն տպավորությունն է ստացվում, թե այն գոյություն չի ունեցել, մինչդեռ ըստ իմ ուսումնասիրության, շատ թե քիչ, բայց հայկական ռազմուժը երբեք չի դադարել գոյություն ունենալ, նույնիսկ XV-XVII դժնդակ դարերում: Սովետահայ պատմաբաններից ոչ մեկի կողմից ոչ մի լուրջ վերլուծության չի ենթարկվել Հայկական բանակի թվաքանակը, զորատեսակները ու զինատեսակները, բանակի և առանձին զորատեսակների ու զինատեսակների գործողության տակտիկան , գրեթե բացակայում են ճակատամարտերի նկարագրությունները, իսկ որոնք էլ նկարագրված են, նկարագրված են թերի, խիստ աղավաղված, միակողմանի, սովորաբար թշնամական կողմի տեղեկությունները որպես հավաստի և աներկբայելի ճշմարտություն ընդունելու, իսկ հայկական աղբյուրների տեղեկությունները ժխտելու, դրանց ու ընդհանրապես Հայկական զինված ուժերին թերհավատորեն մոտենալու ոգով: Հաճախ լղոզված են <<բանակի պարտություն>> և <<բանակի կանոնավոր նահանջ>> հասկացությունները, որոնք իրար թեև շատ մոտ, բայց իրարից էականորեն տարբերվող հասկացություններ են (օրինակ` 451 թ-ի մայիսի 26-ի Ավարայրի ճակատամարտի պարագայում): Ոչ մի քիչ թե շատ լուրջ վերլուծության չի ենթարկվել Հայկական բանակի հակառակորդների զորատեսակները, զինատեսակները, տակտիկան և հատկապես թվաքանակը,
Գոյություն ունի ևս մի լուրջ հիմնահարց: Վերջին հարյուրամյակներում պատմագիտության մեջ գերակշռել է և մինչև այժմ էլ գերակշռում է <<եվրոպակենտրոն>> մոտեցումը: Համաձայն այս մոտեցման աշխարհում և հատկապես հին աշխարհում պատմության կերտողները եղել են միայն հույները ու հռոմեացիները, իսկ մնացած և հատկապես արևելյան ազգերը հանդես են գալիս որպես երկրորդ տեսակի ազգեր, մի տեսակ վայրենիներ, որոնք ոչ մի բանով աչքի չեն ընկել, բացի քանակական գերակշռությոնից, ու միշտ էլ զիջել են եվրոպացիներին: Հետագայում այս տեսակետը մարքսիստական տեսանկյունից վերանայվեց, բայց այս անգամ էլ ուշադրության կենտրոնում մնաց Եվրոպան, իսկ Արևելքում ուշադրություն դարձվեց միայն այնպիսի պետությունների վրա ինչպիսիք են Իրանի սարահարթում տարբեր ժամանակներում ստեղծված պետությունները, Արաբական խալիֆությունը և Չինաստանը: Այս սահմանները նախանշեց մարքսիզմը և սովետական պատմաբանները ի վիճակի չէին դուրս գալ այս շրջանակից ու առաջ քաշել մի թեզ, որը կհակասեր նրան: Ավելին. ցանկացած նման փորձ շատ հեշտությամբ որակվում էր որպես ազգայնամոլություն կամ առնվազն ազգային սնափառություն: Ինչպե՞ս կարող էր սովետահայ պատմաբանը նշել մ.թ.ա. III հազարամյակի վերջում Միջագետքում հաստատված Հայկական Առաջին համաշխարհային գերիշխանության դեմոկրատական բնույթի մասին, եթե դեռ մարքսիզմի դասականներն են նշել, որ դեմոկրատիան ծնվել է Հունաստանում մ.թ.ա. I հազարամյակի կեսերում: Իսկ այն փաստը, որ, բացի Տիգրանյան Հայաստանից, Հայաստանը ևս վեց անգամ հասել է համաշխարհային գերիշխանության, ի վիճակի էր նման գիտնականի մոտ հեշտությամբ սրտի կաթված առաջացնել: Մի զարմացիր, ընթերցող. նույնիսկ այժմ, երբ հայ պատմագիտությունը ազատվել է նախկին կապանքներից, չեն ընդունվում կամ ուշադրություն չեն դարձվում այնպիսի փայլուն գիտնականների աշխատությունների վրա, ինչպիսիք են Արտակ Մովսիսյանը, Արմեն Այվազյանը, Ալեքսանդր Վարպետյանը և այլն: Իսկ կենցաղային մակարդակով մեր հայերի մեջ այն աստիճան է ներծծված այս թույնը, որ ցանկացած փորձ, հենվել վերը նշված գիտնականների աշխատություններում բերված փաստերի վրա, հանդիպում է առնվազն թերհավատ ժպիտի և ազգային սնափառության մեջ մեղադրանքի այն անձանց կողմից, որոնց թվում է, թե իրենք լավ գիտեն հայոց պատմությունը, քանի որ ժամանակին անգիր իմացել են հայոց պատմության սովետական դպրոցական դասագրքերը,
Հայոց պատմության վերաբերյալ դրսևորվում է զարմանալի մակերեսային մոտեցում: Սովորաբար տարբեր գրքերում խոսվում է միայն միևնույն փաստերի մասին և նունիսկ նույն արտահայտություններով, իսկ այդ ընթացքում տեղի ունեցած բազմաթիվ և գուցե ավելի կարևոր իրադարձություններ հիշատակության և վերլուծության չեն արժանանում: Այսպես, Արմենիայի III ապստամբություն (748-752) մասին խոսելիս հիմնականում նշվում են Ղևոնդի բերած տվյալները և այնպիսի տպավորություն է ստացվում, թե հիմնական իրադարձությունները կազմում էին Դավիթ ու Գրիգոր Մամիկոնյանների ծավալած գործողությունները, Սև ծովի ուղղությամբ ապստամբների շարժվելը և պավլիկյաններից <<օտարանալը>>: Ընդ որում այս ֆոնի վրա հատկապես հաճույքով ընդգծվում է հայ ազնվականության` իր դասակարգային շահերով առաջնորդվելը: Սակայն համընդհանուր լռության են մատնված նույն ապստամբության բաղկացուցիչ մասը կազմած և ավելի վճռական, իսկ հաճախ նաև հաղթական այնպիսի դրվագներ, ինչպիսիք են Տարոնի իշխանության մղած հաղթական ռազմական գործողությունները, Հյուսիսային Հայաստանում հայ-վրացական բանակի ծավալած հաջող գործողությունները, ինչպես նաև Արցախ-Ուտիքում և մասնավորապես Կուրի ձախափնյա որոշ տարածքներում Միքայելի գլխավորած բանակի կողմից իր դեմ ուղարկված թշնամական բանակներին պարտության մատնելը: Այս ամենի մասին լավագույն դեպքում արվում են ընդհանուր բնույթի ակնարկներ: Իրենց հերթին հաճախ մոռացության են մատնվում ամբողջական ապստամբություններ, պատերազմներ, արշավանքներ և ճակատամարտեր, իսկ եղածներն էլ վերլուծվում ու նկարագրվում են խիստ թերի, մակերեսորեն և անգույն : Հնարավոր է բերել ասվածի տասնյակ օրինակներ, բայց մենք կբերենք միայն երկուսը: Եթե բոլոր աշխատություններում մանրամասն ներկայացված են Վարդանանց (Մարզպանական Հայաստանի I ապստամբություն) (449-451) և Վահանանց (Մարզպանական Հայաստանի III ապստամբություն) (481-485) պատերազմները, ապա ապշեցուցիչ լռության են արժանացել Մարզպանական Հայաստանի II (459-460), Սատրապական Հայաստանի I (484-488), Մարզպանական Հայաստանի IV (491-499) և Սատրապական Հայաստանի II ապստամբությունները (493-496), ինչպես նաև բազմաթիվ այլ ապստամբություններ և հարյուրավոր ճակատամարտեր: Իր հերթին առանց բացառության բոլոր աշխատություններում խոսվում է, որ հայերը Ավարայրի ճակատամարտում տվեցին 1.036, իսկ պարսիկները` 3.544 զոհ: Սակայն սա գրած հեղինակները նույնիսկ նեղություն չեն տվել իրենց բացել Եղիշեի աշխատությունը և կարդալ, որ 1.036 զոհ տվեցին միայն նախարարական տոհմերը, իսկ 3.544 զոհ` ուրացողները, այլ ոչ թե պարսիկները : Սրանից զատ պետք է նշել նաև, որ մեր պատմաբանների գերակշիռ մեծամասնությունը կազմող գիտնականները, լինելով փայլուն բանասերներ, գրաբարագետներ, գրականագետներ, փիլիսոփաներ կամ լեզվաբաններ, գրեթե ոչ մի գիտելիք չունեին հենց ռազմական պատմությունից: Ասվածի ապացույցն այն է, որ տասնամյակների ընթացքում ոչ մի պատմաբանի մոտ հարց չի առաջացել, թե ինչպե՞ս է հնարավոր օրինակ նույն Ավարայրի ճակատամարտում 14 ժամ այդպիսի հսկայական բանակների ընդհարման դեպքում ունենալ ընդամենը 4.580 զոհ:
Մեղապարտ
27.08.2009, 18:15
Տառապելով հենց այս ոճով պատմությունը ներկայացնելու մարմաջով` մեր մասնագետները կամ ընդհանրապես ուշադրոԱվելին. մեր սովետահայ գիտնականները, եթե ունենան մի հարցի լուծման երկու ենթադրություն, աներկբայորեն կընտրեն այն մեկը, որը ցույց է տալիս Հայկական բանակի և Հայաստանի թուլությունը: Ընթերցող, եթե հանդիպես նման գիտնականներից մեկին, մի ալարիր և հարցրու, թե ինչո՞ւ Ալեքսանդր III Մեծը (մ.թ.ա. 336-323) Հայաստանի հետ չպատերազմեց: Այս հարցին տասից տասը վստահ կպատասխանի, որ Հայաստանը այնքան փոքր ու աննշան երկիր էր, որ Ալեքսանդրը գերադասեց գնալ գրավել Միջին Ասիայի ամայի տափաստանները և հեռավոր Հնդկաստանը, քան հենց իր կողքին գտնվող և Քսենոֆոնի գովերգած Հայաստանը: Եվ ոչ ոք չի ասի, որ Հայաստանը հանդիսանում էր Արիական Եռադաշինքի անդամներից մեկը պարսիկների ու մարերի հետ, և, որ եթե պարսիկները ջախջախվել էին, իսկ մարերը` հպատակվել, ապա Հայաստանը զենքը ձեռքին պատրաստ էր պահում և հենց այս պատճառով Ալեքսանդրը չցանկացավ պատերազմել, մանավանդ որ հետագայում նրա ուղարկած մի բանակին հայերը ջախջախեցին: Իսկ այն, որ գովերգված հունա-մակեդոնական ֆալանգը տակտիկական տեսանկյունից բավականին անօգնական կլիներ լեռնային մարտերում (ինչը մինչ այդ ապացուցվել էր Քսենոֆոնի նահանջող բանակի մղած մարտերով), նրանցից ոչ ոքի մտքի ծայրով էլ չի անցնի:
Այս նյութին կարծում եմ կարիք կա անդրադառնալու:
Արւ անդրադառնանք - շատ հետաքրքիր կլինի լսել քո կարծիքը :)
Ինչպե՞ս կարող էր սովետահայ պատմաբանը նշել մ.թ.ա. III հազարամյակի վերջում Միջագետքում հաստատված Հայկական Առաջին համաշխարհային գերիշխանության դեմոկրատական բնույթի մասին, եթե դեռ մարքսիզմի դասականներն են նշել, որ դեմոկրատիան ծնվել է Հունաստանում մ.թ.ա. I հազարամյակի կեսերում:
Լավ հիմնավորված և տեղին վերլուծություն էր:
Լիօն պատեևազմն այն լծակն է ու գործիքը, որը իրականում կերտելը է մարդկությունը, որպես ժամանակակից քաղաքակրթություն: Եթե չլիներ պատերազմը, մենք հիմա դեռ ծառերի վրա կլինեինք և քարե դարում: :ok
Ժամանակակից մարդկությունը այն դիտում է որպես չարիք, բայց նախնադարում, երբ այն տեղայնացված էր, հենց պատերազմն էր մարդկային առաջընթացի հիմնական գործոնը: Պատերազմն էր ընտրում ուժեղին, խելոքին, կենսունակին ու նրան հետագա կյանքի իրավունք տալիս: Հիմա էլ պատերազմը շարունակում է իր և դրական և բացասական գործը մի դեպքում սպանելով կոնկրետ անհատների, մյուս դեպքում էլ տեղահանելով միլիոնների, տարածում է նրանց աշխարհով մեկ, խառնում ժողովուրդներին, հակադրելով մշակույթներ, սկզբունքներ և հրապարակի վրա թողնում միայն կենսունակին: :ok
Օրինակ այն, որ ղարաբաղյան պատերազմի հետևանքով ղարաբաղցիք եկան գրավեցին Հայաստանը, դա բացասական էր Հայաստանյան թույլ հասարակության համար::o Մյուս կողմից էլ փաստ է, որ հայաստանը բնակեցվեց ավելի կենսունակ մարդկային տեսակով /մի գուցե մեր չափանիշերով ոչ լավագույն, բայց հաստատ ավելի կենսունակ/ , դա էլ երևի մի 100 տարի հետո իր դրական իմաստը կցուցաբերի: :hands
Իմ կարծիքով պատերազմների պատմական ելքերի ու նրանց ներքին տրամաբանության գիտակ լինելքով հանդերձ, դու կարող ես մի փոքր քայլ- անցում կատարել դեպի քաղաքագիտություն ու դառնալ ժամանակակից հասարակակագիտության ուրույն մասնագետ::hands
Կարծում եմ, որ դանդաղորեն կհամոզվես, որ քո նախնական հայրենասիրական կեցվածքը իր տեղը կզիջի ավելի ընդհանուր հարցերի ջատագովին և ի դեմս քո սիրած հայերիս կունենանք միջազգային հետաքրքրություններ հետապնդող գիտնականի: :B
Ես ինքս հետաքրքրություններ ունեմ դեմոկրատիայի առաջացման պայմանների առումով:
Իմ պատկերացմամբ պատմականորեն դեմոկրատիան կարող էր սկզբնավորվել միայն կղզիներում և թերակղզիներում /այս թեզը հիմնավորել եմ բազմաթիվ գրառումներով դեմոկրատիա բաժնում/ ցամաքային, առավել ևս այլ երկրներով շրջապատված /landlocked/ երկրներում դեմոկրատական սկզբունքների պահանջը բացակայում է: :ok
Կարծում եմ, որ նման վերլուծությունների շնորհիվ դու կարող ես որոշ կարևոր ընդհանրացումների գալ, որոնք կմեծացնեն քո հետագա գրքի արժեքը, որպես հասարակագիտական սկզբունքների կրող ձեռնարկ, գրասեղանի վրա լինելու անհրաժեշտ տեղեկատու ::hands
Շնորհակալություն հետաքրքիր կարծիքի համար, հարգելի Բիձա :) Չնայած ասեմ, որ ասածիդ որոշ կետերի հետ համաձայն չեմ:
Ղարաբաղցիների պահով - խոսքը իրականում հայերի մասին է, որոնք իրավունք ունեն բնակվել իրենց պատմական Հայրենիքի ցանկացած մասում: Արմատներով որևէ կապ չունենալով Արցախահայության հետ՝ ասեմ, որ ես կտրականապես դեմ եմ Հայ ժողովրդի բաժանմանը ըստ «...ցիներ»-ի:
Մարդկության առաջընթացի տեսությունն էլ կարելի է վիճարկել, չնայած ասածիդ մեջ իհարկե ճշմարտություն կա:
Իմ կարծիքով պատերազմների պատմական ելքերի ու նրանց ներքին տրամաբանության գիտակ լինելքով հանդերձ, դու կարող ես մի փոքր քայլ- անցում կատարել դեպի քաղաքագիտություն ու դառնալ ժամանակակից հասարակակագիտության ուրույն մասնագետ:
Մերսի - կմտածեմ այդ մասին ;)
Կարծում եմ, որ դանդաղորեն կհամոզվես, որ քո նախնական հայրենասիրական կեցվածքը իր տեղը կզիջի ավելի ընդհանուր հարցերի ջատագովին և ի դեմս քեզ քո սիրած հայերս կունենանք միջազգային հետաքրքրություններ հետապնդող գիտնականի:
Մի օր երևի կհաջողվի կարդալ գրքերս, եղբայր, ու դու կտեսնես, որ իրականում ես չեմ նայում աշխարհին միայն «հայկական պատուհանից»... :)
Չնայած ասեմ, որ ասածիդ որոշ կետերի հետ համաձայն չեմ:
Ղարաբաղցիների պահով - խոսքը իրականում հայերի մասին է, որոնք իրավունք ունեն բնակվել իրենց պատմական Հայրենիքի ցանկացած մասում: Արմատներով որևէ կապ չունենալով Արցախահայության հետ՝ ասեմ, որ ես կտրականապես դեմ եմ Հայ ժողովրդի բաժանմանը ըստ «...ցիներ»-ի:
Մարդկության առաջընթացի տեսությունն էլ կարելի է վիճարկել, չնայած ասածիդ մեջ իհարկե ճշմարտություն կա:
Լիօն, ինտերնետը իր մեջ մի լավ բան ունի այն առումով, որ կարծիքներ փոխանակելիս, քիչ ես կաշկանդված և նուրբ դիվանգիտական ձևակերպումների անհրաժեշտություն չկա
Եթե դու հայկական իշխանություն ես, ապա իհարկե Ղարաբաղցի, ապարանցի - հայաստանցի չի կարող լինել… բայց եթե դու կատարվող պրեցեսի մասնակից ես, ապա ղարաբաղցի էլ ապարանցի էլ, գորիսեցի լիցկա էլ պետք է լինի քննարկան մեջ…
Համոզված եմ, քո գրքերի մեջ բոլոր գործող անձինք էլ բնորոշված են իրենց բազմաշերտ էության մեջ
Էնպես որ արի դեն նետենք անտեղի դիվանագիտականը… Դա է մեր հերն անիծող այն շլագբաումը որը ոչ թե ազգին է տարանջատում այլ գոլովարեզին զոհից…
Իրենք էնքան անձնական զորք ու թիկնապահ ունեն, որ դիվանագիտորեն դա չտեսնելը ինձ ու քեզ, ցանակացած անհատի մեծ պատիվ չի բերում…
Ի վերջո ճշմարտությունը հարյուր դեմք չի կարող ունենալ… քո ամբողջ գործի տրամաբանությունն է հենց դրանում-վեր հանել ճշմարտությունը անցածի մասին… Իմ հետաքրքրությունն էլ նրանում է, որ վեր հանվի ճշմարտությունը ներկայի վերաբերյալ… Եթե ներկան հիմա է կեղծվում, ապա միայն պատկերացնել կարելի է, թե տաս տարի հետո ներկա ճշմարտությունից ինչը կմնա…
Ես կասեմ, որ մի գուցե պատմականորեն լինելով հետագա դրական լիցքի կրողներ,վերջին քսան տարիներին Հայաստան տեղափոխված ղարաբաղցիք հիմա առանձին հասարակական շերտ են, նստած հայաստանյան հասարակության գլխին -:ok
Գուցե և ճիշտ ես, գուցե և ոչ, հարգելի Բիձա - բայց ներկայի ֆորումային քննարկումները ինձ երբեք էլ չեն հրապուրել:)
Մեղապարտ
28.08.2009, 03:24
Արւ անդրադառնանք - շատ հետաքրքիր կլինի լսել քո կարծիքը :)
Քննարկենք այտեղ թե բացենք նոր թեմա ,ես կարծում եմ ճիշտը նոր թեման է:
Ինչ կասես:
Արի այստեղ խոսենք, եղբայր, վերջը էլ ինչի՞ համար է այս թեման ;) Եթե դեմ չես, քննարկումը թող այստեղ լինի:)
Մեղապարտ
28.08.2009, 18:41
Ալեքսանդրի հաջողությունների գրավականը համարում են նրա ռազմաական տաղանդդը իսկ նրա գլխավոր անհաջողության մասին չեն խոսում թեման շրջանցվում է:
Ալեքսանդրի գլխավոր անհաջողությյունը կայանում էր նրանում որ նա չկարողացավ հասկանալ ովքեր են հայերը այդ տարածաշրջանում:
Չնայած այն բանին որ Արիստոտելը բացատրել էր Ալեքսանդրին Հայ արիքի գոյություն ունեցող դաշինքի մասին :
խնդիրը նրանում է որ մեր տարածաշրջան մտնող առաջնորդները միայն այն նվաճելու համար չեն մտել:
Շումերական ,Աքադակա,Ասորական, Հաթիթական,Հունական ,Հրեական ավանդազրույցների հերոսները մշտապես իրենց ուշադրության կենտրոնում էին պահում Արարատյան աշխարհը:
Մակեդոնացին նույնպես խնդիր ունենր կապված մեր հետ:
Ըստ Արիստոտելի նա արևմուտքի միակ առաջնորդն էր որի արմատները և հայրական և մայրական կողմից ունեին բարձրագույն աստվածային ծագում:
Ըստ էության ճիշտ ես: Ալեքսանդրը չկարողացավ, իսկ գուցե նաև չհասցրեց գնահատել հայերին: Ալեքսանդրի դեմ տրված երեք հիմնական ճակատամարտերում Հայկական բանակի ցույց տված բացառիկ համառ դիմադրությունը, որը գերազանցեց և մարականին, և բուն պարսկականին, բերեց նրան, որ Արևելքի այս մեծ նվաճողը կորցրեց ախորժակը արշավել հայերի դեմ:
Հետաքրքիր է, սակայն, որ Ալեքսանդրը կարծես մի վեցերորդ զգայարանով զգում էր Հայաստանի ու հայերի դերն ու նշանակությունը:
Տես, Հին աշխարհում պահպանված անմահության մասին պատկերացումները և այն հանգամանքը, որ Հայաստանը ընկալվում էր որպես Սրբազան երկիր («Գիլգամեշ») կարծես թե այնուհանդերձ ինչ-որ աղոտ բաներ հուշել են Ալեքսանդրին: Հավանաբար այն ժամանակ, երբ նա վերադարձել է Հնդկաստանից ու Բաբելոնում ծանոթացել է հնագույն արխիվների հետ - նրա մտքերը սկսել են սավառնել Հայաստանի ուղղությամբ…
Ըստ Ալեքսանդրին նվիրված հունական վեպի, որը գրի է առնվել մ.թ.ա. 240 թ-ին, անմահության հասնելու համար Ալեքսանդրը բռնում է. «Ճանապարհը դեպի Հայոց երկիր, որտեղ ակունքն է Եփրատի և Տիգրիսի» (տես՝Lipinski E., Els abode: Muthological Traditions Related to Mount Hermon and to the Mountains of Armenia "Orientalia Lovaniensia Periodica", 1971, N 2, էջ 46 ): Շարունակելով ճանապարհը՝ Ալեքսանդրը հասնում է հրաշք-երկիր, ապա անցնում է մութ աշխարհով, հանդիպում է օրհնյալ մեկին և ի վերջո գտնում է կենաց աղբյուրը: Իսկ Ալեքսանդրին նվիրված սիրիական վեպում նրա ճանապարհին հանդիպում է Մասիսի լեռնաշղթան (չշփոթել Մեծ ու Փոքր Մասիսների հետ), որը գտնվում է Հայկական լեռնաշխարհի հարավում՝ Սասունից հարավ (տես՝Lipinski E., Els abode: Muthological Traditions Related to Mount Hermon and to the Mountains of Armenia "Orientalia Lovaniensia Periodica", 1971, N 2, էջ 47, Lehman-Haupt C. F., Die alteste Kunde uber Armenia, ՀԱ, 1927, N 11-12, էջ 797-798, Тураев Б.А. Классический Восток, т. I, Ленинград 1924, 262-263, Ինգլիզեան Վ., Հայաստանը Սուրբ գրքի մեջ, Վիեննա 1947, էջ 120):
Այսպիսով երբևէ Հայաստանի հիմնական տարածք չմտած Ալեքսանդրը այնուհանդերձ «ուղղություն է վերցնում դեպի Հայաստան» վեպերի մեջ, քանի որ Հին առաջավորասիական հոգևոր ընկալումներում հենց մեր երկրի հետ էին կապված դրախտայինին ու անմահությանը վերաբորվող պատկերացումները...
վերջին երկու պարբերությունները
ըստ Արտակ Մովսիսյանի «Հայաստանը
Քրիստոսից առաջ երրորդ հազարամյակում»
աշխատության
Մեղապարտ
28.08.2009, 22:10
Երկար ուսումնասիրել եմ Ալեքսանդրի կյանքը ,հատկապես Արիստոտելի խնդիրն էր ինձ շատ հետաքրքրում :Ինչու հատկապես Արիստոտելը և հայտնաբերեցի որոշ օրինաչափություններ:
(հատված)
Բնականաբար արևապշտական աշխարհին հաղթելու համար լուրջ գաղափարա խոսություն է պահանջում, իսկ այնպիսի պայքար որ պատրաստվում էր իրակա նացնել կրակապաշտական Հունա-Հռոմեական աշխարհը ընդեմ Արևապաշտա կան համադաշնության ,պահանջում էր նախ և առաջ անձնավորության որը տիրապետում էր արևապաշտական աշխարհին վերաբերվող խորը գիտելիքներին, այդ անձնավորությունը հռչակավոր Արիստոտելն էր, նա միակ հեղինակությունն էր որի վրա կարող էին վստահաբար հենվել Հունա-Հռոմեական ստրատեգները:
Մակեդոնական կայսեր որրդու ապագա աշխարհակալ 7-ն ամյա Ալեքսանդրի դաստիարակությամբ զբաղվում էր Ալեքսանդրի մոր Օլիմպիադայի ազգական Լեոնիդը:Ալեքսանդրին կրդություն և դաստիարակություն տալու համար Մակեդոնական արքունիք է հրավիրվում Արիստոտելը, ապագա աշխարհակալի կյանքում Արիստոտելը, առանձնակի նշանակություն և իմաստ է ստանում: Նա խորությամբ գիտեր արևապաշտության գաղափարախոսությունը և ամբողջությամբ տիրապերում էր արևապաշտական համադաշնության ներքին կառուցվածքին ,հստակ գիտեր ով է հանդիսանում արևապաշտության գաղափարախոսության ժառանգական կրողը:
Երկու գաղափարական աշխարհներում բացարձակ հեղինակություն ունեցող Արիստոտելը ի շնորհիվ իր հզորագույն լծակներ՝ գիտելիքների համապատասխան և գաղափարախոսական հիմք և պայամաններ ապահովեց Ալեքսանդրին Արևապաշտական աշխարհի վրա հարձակվելու համար, պատմության մեջ Արիստոտել և Ալեքսանդր երևույթը մնաց անկրկնելի:
Արիստոտելի միջոցով համայն աշխարհը տեղեկացավ որ Ալեկսանդրը համարվում է արևապաշտական գաղափարախոսության ժառանգագորդը:Համաձայն ավանդապատումների Ալեքսանդր Մակեդոնացու հայրը Ֆիլիպպ 2-դը սերում էր Կարանից որ Հերակլեսի 16-րդ սերունդն էր: Հերակլեսը Զևսի և Ալկեմենի որդին էր մայրական կողմից Իֆիկտալի եղբայրն էր ,Մեգարի և Դեյանիրի ամուսինն էր Օլիմ պոսում:
Ֆիլիպի ապագա կինը՝Միրթալան մանկական հասակում որբացել է և իր կրտսեր եղբոր հետ դաստիարակվել և մեծացել է իր հորեղբոր Արիբբի մոտ: Մ.թ.առաջ 357-ին Մակեդոնիայի թագավոր Ֆիլիպպը կնության վերցրեց Միրթալային ,նորընծա թագուհին ստացավ Օլիմպիադա նոր անունը: Միրթալա-Օլիմպիադան սերում էր Էակիդների տիրակալներից ,որոնք էլ իրենց hերթին սերվում էին Տրոյական պատե րազմի հերոս Աքիլլեսից:
Աքիլլեսը համարվում էր ծովերի աստվածուհի Ֆետիդայի որդին ,իսկ նրա պապը ծովային ծերունիՆերեյն էր:Աքիլլեսի հայրը Պելեյա թագավորն էր:
Արիստոտելը Ալեքսանդրի ծագումնաբանությունը և հայրական և մայրական կողմից բերում և ավարտում է հրապաշտական աշխարհի «ջուր և հուր» երկու գլխավոր խորհրդանշաններով:Հայրական կողմի շարավիղը հասցնում է մինչև Զևս այսինքն «Հուր» իսկ մայրական կողմը մինչև Ներեյ այսինքն «ջուր»:Նման բացահայտումը կարեւոր է հատկապես այն առումով որ այն որոշակի լույս է սփռում արևապաշտական աշ խարհակալական իրավունքների վրա:
(հատված)
Արիստոտելը թե արևմուտքի և թե արևելքի համար նախապատրաստել էր բավականին հզոր գաղափարական դաշտ ,ըստ որի Հունա-Հռոմեական աշխարհում ծնված Ալեքսանդրը «արևորդի է», որը նրան հնարավորություն էր տալիս արշավանքի դուրս գալ և վերցնել այն ինչ որ իրեն պատկանում էր «ժառանգական իրավունքով»:
(հատված)
Արևմուտքում մեծացած բայց արևապաշտական գաղափարախոսությաբ դաստիարակված Ալեքսանդրը արշավում էր արևելք «Արև արծվի թևերով», «Մեծ լույս կամ արև», «արքայից-արքա» գլխավոր արևապաշտական տիտղոսները վերցնելու համար, որը ըստ Արիստոտելի արևմուտքում մեծացած արևորդի Ալեքսանդրի ժառանգված իրավունքի գլխավոր մասն էր կազմում:
(հատված)
Հզորացած Հունա-Հռոմեական կրակապաշտական աշխարհը ամբողջովին պատրաստել էր իրեն տապալել արևապաշտական աշխարհակալությունը և աշխարհակալ դառնալ , ամեն ինչ պատրաստ էր ,հռչակնված էր Արև Որդին ,հայտնի էր թշնամին:
Հետաքրքիր տեսակետ էր. չնայած ես նման հարցերում կողմնակից եմ ավելի «մատերիալիստական» բացատրությունների և կողմնակից չեմ կրոնա-գաղափարական հարցերի գերագնահատմանը, սակայն անկասկած է - որ այդ ամենը մեծ հաշվով հաշվի է առնվել ու կիրառվել է Ալեքսանդրի կողմից համաշխարհային տիրապետության հասնելու ճանապարհին...
Մեղապարտ
29.08.2009, 02:07
Հետաքրքիր տեսակետ էր. չնայած ես նման հարցերում կողմնակից եմ ավելի «մատերիալիստական» բացատրությունների և կողմնակից չեմ կրոնա-գաղափարական հարցերի գերագնահատմանը, սակայն անկասկած է - որ այդ ամենը մեծ հաշվով հաշվի է առնվել ու կիրառվել է Ալեքսանդրի կողմից համաշխարհային տիրապետության հասնելու ճանապարհին...
Ես նույն պես «մատերիալականի» կողմնակիցն եմ այդ պատճառով նշել եմ նրա ծագումնաբանություն:
Հետաքրքական շատ բաներ կան օրինակ այս խորհրդանշանը որը պատկերված էր
Ալեքսանդրի զինվորների վահանի վրա խորհրդանշում էր արևը:
Ալեքսանդրի արշավանքը նախապատրաստող ստրատեգները, համադաշնության գլխավորող էթնիկ եռյակի ներքին փոխհարաբերությունների մեջ ճեղքվածք առա ջացնելու լուրջ հնարավորություն էին գտել, գաղտնի գործարքների և խորաման կությունների մեծ փորձ ունեցող կրակապաշտության գաղափարախոսները առաջ նային տեղ եին գրավել Մակեդոնացու ռազմավարությունում,որը իր ողջ հզորութ յամբ օգտագործվեց արշավանքների ողջ ընթացքում:
Անհրաժեշտ է հիշել, որ Ալեքսանդրի գաղափարախոսները հստակ տեղյակ էին ,որ Պարթևները արևապաշտական աշխարհի գլուխ էին դարձել ոչ թե իրավունքով այլ բռնի ձևով, խլելով այն Մարերից: Պարթևների կողմից Մարերից գերիշխանությունը խլելու պատմությանը քաջատեղյակ էին հակամարտության բոլոր մասնակիցները: Հիշեցնենք որ Մարերը երբեք չեն հաշտվել այս մտքի հետ ,որ գլխավոր տիտղոսը կրելու իրավունքը խլվել է իրենից և նրան հետ ստանալու համար հզոր ապստամբություններ են կատարել ընդհուպ մինչև մ.թ.առաջ. 410 թվականը:
(հատված)
Արևապաշտական եռյակը ուներ այսպիսի կառավարման համակարգ «արքայից արքա» տիտղոսը կրում էր պարթև Դարեհը, բարձրագույն կրոնական պաշտոն ները պատկանում էին մարերին իսկ հայկական կողմը համարվում էր գլխավոր գաղափարակիրը: Արևապաշտության համադաշնության բանակի ողջ կազմը որ պես բարձրագույն խորհուրդ իրենց աջ ուսին կրում էին խաչի նշանը:
(հատված)
Մակեդոնացու մարտավարությանը բազում վերլուծություններ ունի սակայն Ալեքսանդրի մարտավարությնը երբեք չի դիտարկվել դավանաբանական և գաղա փարական տեսանկյունից նման տեսանկյունից կատարված ուսումնասիրությունը մեզ հանգեցրեց այն կարծիքին, Ալեքսանդր Մակեդոնացին համադաշնության բանակի դեմ դուրս էր եկել Հունա-Հռոմեական ստրատեգների պատրաստած գաղտնի ծրագրով որի հիմքը կազմում էր դավանաբանական գաղափարախոսությունը:
(հատված)
Կրկին կարելի համաձայնել արտահայտված կարծիքների հետ, մեկ ուղղմամբ միայն՝ պարթևների փոխարեն բնականաբար խոսքը գնում է պարսիկների մասին: Իրոք, մարերը, որ սկզբնական շրջանում այնքան էլ չէին ընդվզում գերիագահության կորստի հետ, հետագա տասնամյակներում որոշակի մրցակցության մեջ էին պարսիկների հետ: Հենց այդ մրցակցությունն էր, որ վճռական դեր խաղաց Ալեքսանդրի դեմ տրված Իսոսի ճակատամարտում. այստեղ մարերը դավաճանեցին Արիական Եռադաշինքին և անցան թշնամու կողմը: Հատկանշական է, որ Գավգամելայի ճակատամարտում մարերի մասին հիշատակություն արդեն չկա, իսկ «հիշատակվող մարերը» դրան՝ Փոքր Մարաստանի (Ատրպատականի) բնակիչներն էին՝ Ատրոպատի գլխավորությամբ:
Սակայն մարերի այս անորոշ պահվածքը կործանարար հետևանք ունեցավ հենց իրենց համար, քանի որ Արիական Եռադաշինքի փլուզումից հետո հետագա հարյուրամյակներում մարերը աստիճանաբար ձուլվեցին պարսիկների մեջ և վերացան...
Մեղապարտ
29.08.2009, 14:26
Եզերական Հակամարտություն
Կարծում եմ որ Պարթև տերմինը այս տեսանկյունից ճիշտ է :
Դարեհ նշանակում է կենդանիներին հնազանդեցնող
Մար նշանակում է վիշապ օձ
Հայ նշանակում է Աստվածություն
(հատված)
Ալեքսանդրի բանակը իր արևելյան արշավան քը սկսեց զինված արևապաշտական գաղափարախոսությանը հայտնի բոլոր ատրի բուտներով, նա որպես գլխավոր արևապաշտ Հույն-մակեդոնական արշավանքների ժամանակ նույնիսկ կրկնեց «Արևի երկրպագման» գաղափարախոսների Հուրրի-արիների երբեմնի անցած ճանապարհը:Ըստ էության Հունա-Հռոմեական աշխարհը փորձում էր արևապաշտական համադաշնության հետ վիճարկել արևմուտքի աշխարհակալ դառնալու և արևապաշտական աշխարհակալ խորհրդանիշները կրելու և նրա տակ միանձնյա հանդես գալու իրավունքը:
(հատված)
Դարեհը կռահում էր որ Ալեքսանդրը իր դեմ օգտագործելու է Մարերին, Գավգա մելայի ճակատամարտից առաջ արտասանած իր ճառում Դարեհը նշում է այդ մա սին,նույն բանի մասին Իսոսի ճակատամարտի նախօրյակին խոսում է Արիանոսը:
Սրան զուգահեռ Պլուտարքոսը ասու է որ Դարեհին«սիրաշահել» եւ առաջիկա ճա կատամարտի հաջողության մեջ հավասիացրել են նրա երազը մեկնած մոգերը որոնք միայն մարեր էին: Դարեհին դավաճանած մարերի կամ համադանցիների մասին (Համադան-Էկբատանը Մարաստանի մայրաքաղաքն էր)ուղղակի վկայություններ են պահպանվել Ալեքսանդրի առասպելում:Անպատճառ կարելի է համոզված ասել ,որ Մակեդոնացու արշավանքի հաջող ընթացքը կապված էր Մարերի և Հայերի զորագնդերի և նրաց արքունիքի վարած քաղաքականության հետ:
(հատված)
Ինչպես ցույց է տալիս Գավգամելայի ճակատամարտի վերլուծությունը Մակեդո նացին այդ ճակատամարտի ժամանակ պարզաբանեց մի շատ կարևոր խնդիր, ով է պաշտպանելու Դարեհին եթե նա հայտնվի օրհասական վիճակում ,մարերը թե հայերը:Ճակատամարտից նախորերին շրջանառությանմեջ էր դրվել այն տեղե կությունը որ Ալեքսանդրը պատրաստվում է առաջին իսկ ճակատամարտի ժամա նակ անձամբ սպանել Դարեհին: Ընդհանուր առմամբ Հունա-հռոմեական աղբյուր ները չեն մատնանշում հստակ որ Ալեքսանդրի գեր խնդիրն է եղել պատերազմի սկզբին անմիջապես սպանել Դարեհին, սակայն հստակ կարելի է ասել որ Դարե հին ոչնչացնելու ծրագիրը կազմում էր Ալեքսանդրի ռազմական դոկրտինայի մի մասը, այն ծրագրի կենտրոնական նպատակներից էր բայց ոչ առաջինը:
(հատված)
Հունա-Հռոմեական ստրատեգների ծրագրի առաջին և երկրորդ մասը գործեց ան խափան իսկ երրրորդ, չորրորդ մասերը ընդհանրապես չգործեցին և Մակեդոնացիները ստիպված եղան իրենց հույսը դնել միայն մեծ զորավարի անհատական բացարձակ կարողութունների վրա և որի վրա ըստ Արիստոտելի կառուցված էր արևելյան արշավանքի ինչպես մարտավարությունը այնպես ել գաղափարախոսութ յունը:
(հատված):
Դարեհը հնարավորինս կորդինացրել էր համադաշնության երեք զրորամիավորում ների մարտավարությունը ճակատամարտում և ըստ կարգի կենտրոնում Դարեհն էր աջ կողմում մարերը ձախ կողմում հայերը:Այս ճակատամարտի մասին բավականին տեղեկություններ կան պահպանված սակայն հայկական կողմի մասին գրեթե ոչինչ չի ասված, որ մտորումների տեղիք է տալիս փորձենք լրացնել այդ բացի այն մասը որը առնչվում է մեր թեմայի հետ:
Խոսքը քեզ
Պարթևների պահով չհասկացա :think Դու ասում ես, որ Աքեմենյան Պարսկաստանի պարսիկները... պարթևնե՞ր են:o
Մակեդոնացու արշավանքի հաջող ընթացքը կապված էր Մարերի և Հայերի զորագնդերի և նրաց արքունիքի վարած քաղաքականության հետ:
Առկա տեղեկատվության վերլուծությունը հիմք է տալիս ասելու, որ եթե պարսիկները Ալեքսանդրի ուղղակի հակառակորդներն էին, իսկ մարարը՝ թաքնված դաշնակիցները, ապա հայերը ավելի շատ չեզոք դիրքերում էին:
Դարեհը հնարավորինս կորդինացրել էր համադաշնության երեք զրորամիավորում ների մարտավարությունը ճակատամարտում և ըստ կարգի կենտրոնում Դարեհն էր աջ կողմում մարերը ձախ կողմում հայերը:Այս ճակատամարտի մասին բավականին տեղեկություններ կան պահպանված սակայն հայկական կողմի մասին գրեթե ոչինչ չի ասված, որ մտորումների տեղիք է տալիս փորձենք լրացնել այդ բացի այն մասը որը առնչվում է մեր թեմայի հետ:
Սկզբունքորեն ճիշտ է, բայց համաձայն չեմ այն պահով, որ հայերի մասին «գրեթե ոչինչ ասված չէ»... Այսպես.
Գրանիկոս գետի ճ-մ-ում ուղղակիորեն հիշատակվում է Կիլիկիայի բանակը: Բացի այդ Դիոդոր Սիկիլացին (գիրք 17), առանց էթնիկ պատկանելիությունը, ճշտելու խոսում է արիական բանակի կենտրոնը գրավող «մյուս ազգերի հեծյալների» մասին, «որոնք մեծաթիվ էին և ընտիր իրենց արիությամբ»: Հաշվի առնելով համաարիական բանակում Հայկական բանակի ունեցած մեծ դերն ու բարձր համբավը և այն, որ հետագա 2 ճակատամարտերում Հայկական բանակը առաջնային դեր ուներ, կարելի է վստահությամբ պնդել, որ այստեղ խոսվում է հենց Հայկական հեծելազորի մասին:
Իսոսի ճ-մ-ում Հայկական բանակի մասին արդեն կա ուղղակի տեղեկություն. Համաձայն Կուրտիոս Ռուֆոսի այս ճակատամարտին նախորդած զորահանդեսում, որը տեղի ունեցավ Բաբելոնում, մասնակցել է Մեծ Հայքի թագավորության բանակը 47.000 կազմով: Հետագա իրադարձություններում հիշատակվում է նաև Հայկական XIII սատրապության (Փոքր Հայք) բանակի մասին, առանց թվի հիշատակման: Կարելիէ կարծել, որ Փոքր Հայքի բանակը կազմել է մոտ 10.000: Հատկապես կարևոր է ընդգծել, որ, համաձայն Աքեմենյան գահակալական համակարգի, Փոքր Հայքի բանակը գլխավորել է փոքրասիական ուժերին, իսկ Մեծ Հայքը` Անդրկովկասյան և Կովկասյան ուժերին:
Գավգամելայի ճ-մ-ում ևս ուղղակի հաղորդումներ կան հայերի մասին, թեև այս անգամ արդեն չեն ճշտվում Հայկական բանակների թվաքանակները: Դրա փոխարեն հայտնի է, որ աջ թևի երկու շարասյուններում տեղավորված Հայկական բանակները մարտնչել են անզիջում կերպով, նեղել են թշնամուն (Պարմենիոնի հայտնի հուսահատական ուղերձը Ալեքսանդրին) և նահանջել են միայն այն բանից հետո, երբ կենտրոնում և մյուս թևում մարտը արդեն եղել է տանուլ տրված, իսկ Դարեհը դիմել է փախուստի: Հատկանշական է, որ ըստ Ռուֆոսի Հայկական ու դաժնակից ուժերը թեև հեռանում էին, սակայն առանց թիկունք ցույց տալու: Սա, թարգմանած ռազմական լեզվի, նշանակում է նահանջ մարտերով, որը թեև նման է, սակայն էականորեն տարբերվում է փախուստից: Ի վերջո Ալեքսանդրը հրաժարվում է "թիկունք ցույց չտվածներին" հետապնդելու կասկածելի ձեռնարկումից և Հայկական բանակներն ու դաշնակիցները հաջողությամբ ապաստանում են Հայաստանում: Ի դեպ - հայտնի "Ալեքսանդր" ֆիլմի մեջ հայերի մասին հիշատակում Գավգամելայում չփնտրեք - ցավալի է, բայց նման հիշատակում ուղղակի չկա...
Հատկապես Գավգամելայի ճ-մ-ը մեր ռազմական պատմության փառահեղ, սակայն դժբախտաբար քիչ հայտնի էջերից է. սա այն բացառիկ դեպքերից է, երբ Ալեքսանդրի առաջ բանակը ոչ թե փախուստի է դիմում, այլ մարտերով նահանջում է:
Մեղապարտ
31.08.2009, 03:00
Մեծ Հայքի թագավորություն
Հայկազունիներ
Վահե որդի (մ.թ.ա. 351-331)
Կիլիկիայի թագավորության
Արշամ I որդի (մ.թ.ա. մոտ 360-331)
Բասքյան թագավորություն
Տարոն (Տերոն) (մ.թ.ա. մոտ 350-290)
Հայկական XIII սատրապություն
Հիդարնյաններ
Միթրդատ (մ.թ.ա. 337-331, մ.թ.ա. 331 - մոտ 325` արքա)
Մեծ Հայքի թագավորություն
Երվանդունիներ
Երվանդ II (մ.թ.ա. 331 - մոտ 323)
Մեծ Հայքի թագավորություն
Արշակունիներ
Խոսրով III որդի (330-338)
Փոքր Հայքի թագավորություն
Միթրդատ (մ.թ.ա. 337-331, մ.թ.ա. 331 - մոտ 325` արքա)
Մինչև իմ մեկնաբանությանը անցնելը կցանկանայի հասկանալ ըստ այս ցուցակի ովքեր են մասնակգել կամ կարո էին մասնակցել Ալեքսանդրի դեմ կռիվներին:
Խնդրեմ :)
Գրանիկոս գետի ճ-մ - Արշամ I,
Իսոսի ճ-մ - Վահե արքա, սպարապետ Երվանդ, հեծելազորի հրամանատար Աշոտ Արծրունի ու նրա օգնական Վահագն Քաջ Հայկազնը գլխավորում էին Մեծ Հայքի բանակը, սատրապ Միթրդատ` Հայկական XIII սատրապության բանակը,
Գավգամելայի ճ-մ - Վահե արքա, սպարապետ Երվանդ, հեծելազորի հրամանատար Աշոտ Արծրունի ու նրա օգնական Վահագն Քաջ Հայկազնը գլխավորում էին Մեծ Հայքի բանակը, սատրապ Միթրդատ` Հայկական XIII սատրապության բանակը:
Մեղապարտ
31.08.2009, 22:34
Խնդրեմ :)
Գրանիկոս գետի ճ-մ - Արշամ I,
Իսոսի ճ-մ - Վահե արքա, սպարապետ Երվանդ, հեծելազորի հրամանատար Աշոտ Արծրունի ու նրա օգնական Վահագն Քաջ Հայկազնը գլխավորում էին Մեծ Հայքի բանակը, սատրապ Միթրդատ` Հայկական XIII սատրապության բանակը,
Գավգամելայի ճ-մ - Վահե արքա, սպարապետ Երվանդ, հեծելազորի հրամանատար Աշոտ Արծրունի ու նրա օգնական Վահագն Քաջ Հայկազնը գլխավորում էին Մեծ Հայքի բանակը, սատրապ Միթրդատ` Հայկական XIII սատրապության բանակը:
Մեն կանդրադառնանք այս ցուցակին, սա շատ կարևոր է:
Մեղապարտ
01.09.2009, 02:38
Կրակապաշտական աշխարհը համոզված էր որ Հայայկան արքուիքը կճանաչի արևմուտքում արևորդի հռչակված Ալեքսանդրի արևապաշտական ժառանգական իրավունքը: Հունա-Հռոմեական աշխարհը ենթադրում էր որ, եթե Ալեքսանդրը պարտության մատներ և ոչինչացներ Դարեհին և հաղթող դուրս գար պատե րազմից Հայքը կնդունի և կհաստատի Ալեքսանդրի ժառանգական իրավունքը, ահա այս է այն գլխավոր գաղտնիքը որը բացատրում է թէ ինչու Մակեդոնացին վստահաբար շրջանցեց Հայաստանը,սա է բուն պատճառը որ ապագա աշխար հակալին չի մտահոգել թիկունքում մնացած Հայաստանը:
Երիտասարդ Ալեքսանդրը համոզված էր որ Հայկական կողմը խոչնդոտ չէր կարող դառնալ ռազմի դաշտում,Աքեմենյան տոհմի ներկայացուցչից արդարաբար հետ նվաճելու արևապաշտական համադաշմության գերագույն խորհրդանիշ հանդի սացող «Արքայից արքա» տիտղոսը:
(հատված)
Ինչպես ցույց է տալիս Գավգամելայի ճակատամարտի վերլուծությունը Մակեդոնացին այդ ճակատամարտի ժամանակ պարզաբանեց մի շատ կարևոր խնդիր, ովքեր են հայերը և ով է պաշտպանելու Դարեհին եթե նա հայտնվի օրհասական վիճակում:Ճակատամարտից նախորերին շրջանառությանմեջ էր դրվել այն տեղե կությունը որ Ալեքսանդրը պատրաստվում է առաջին իսկ ճակատամարտի ժամա նակ անձամբ սպանել Դարեհին: Ընդհանուր առմամբ Հունա-հռոմեական աղբյուր ները չեն մատնանշում հստակ որ Ալեքսանդրի գեր խնդիրն է եղել պատերազմի սկզբին անմիջապես սպանել Դարեհին, սակայն հստակ կարելի է ասել որ Դարե հին ոչնչացնելու ծրագիրը կազմում էր Ալեքսանդրի ռազմական դոկրտինայի մի մասը, այն ծրագրի կենտրոնական նպատակներից էր բայց ոչ առաջինը:
Ալեքսանդր Մակեդոնացին ունեցել է Դարեհին սպանելու նպատակ եւ այն իսկա պես փորձել է իրագործել է, բայց նրան անհրաժեշտ էր,որ իրեն դիտեին արևապաշ տական գերիշխանության օրինական ժառանգորդ, այլ ոչ թե արքայասպան եւ եր կիրը զավթած ոմն բռնակալ:
Կապված ռազմանկան գործողությունների կոնկրետ զարգացումների հետ Դարեհին ոչնչացնելու Ալեքսանդրի ծրագիրը ուներ մի քանի տարբերակներ, Գավգամելայի ճակատա մարտի ժամանակ տեղի ունեցավ չնախատեսվածը և վատթարագույնը, որը դարձավ Ալեքսանդրի գերագույն ծրագրի խափանման հիմնական պատճառը:
(հատված)
Գավգամելայի ճակատամարտում տեղի ունեցավ այն,ինչ ենթադրում էին Հունա-Հռոմեական ստրատեգները և Արիստոտելը , մարական կողմը առավելագույն պասիվ էր ճակատամարտում, հայկական կողմը ցուցադրեց բացարձակ սառ նասրտություն և անցավ հարձակման ,հայկական զորագնդի հարվածը ուղված էր ոչ թե Ալեքսանդրի ուղղությամբ որը որ նախատեսել էին Հունա-Հռոմեական ստրատեգները այլ Մակեդոնական բանակի կարևորագույն ուժերի վրա ,որի հետևնքով Մակեդոնացին ստիպված էր դաթարեցնել այդ պահին արդեն իրենց համար երկրորդական դարձած Դարեհի հետապնդումը և շտապ անցնել օգնության հիմնական ուժերին:
Sandarameth
01.09.2009, 04:44
հա..ես միշտ մեր պատմության դասատուին հարցնում էի խի անցավ մակեդոնացին Հայաստանի կողքով..ինչպես նշեց Լիոնը նա պարզվեց էն չարաբաստիկ տասնյակի մեջ է գտնվում. ես միշտ համոզված էի որ Մակեդոնացին ուղակի վածեցավ մտնի Հայաստան. բոլորս էլ գիտենք թե ինչ հզորություն ուներ այն ժամանակ Հայաստանը..ու բոլորս էլ գիտենք թե ինչ պարապած, համախմբված կարգին զորք ենք ունեցել...ես էտ պնդում էի անընդհատ..հազար ձև ապացուցում էի..ավաղ փոքր էի, քիչ գիտելիք ունեի..ինձ էլ դասարանի երեխեքը գժի տեղ են դրել..թե ոնց ա որ ես երեխա հալով դեմ եմ ելնում սովետական մեծն գիտնականներին..բարդ է վիճակը..
Գուցե և, հարգելի Մեղապարտ, չնայած ես այնքան էլ կողմնակից չեմ այդքան տեղ տալու դավանաբանական հարցերին...
Sandarameth ջան - հիմնկանա պատճառը, որ Ալեքսանդրը չհարձակվեց Հայաստանի վրա - Հայկական բանակն էր:)
Sandarameth
01.09.2009, 13:45
Lion բարեկամ, գիտեմ:)
Մեղապարտ
01.09.2009, 14:50
Գուցե և, հարգելի Մեղապարտ, չնայած ես այնքան էլ կողմնակից չեմ այդքան տեղ տալու դավանաբանական հարցերին...
Sandarameth ջան - հիմնկանա պատճառը, որ Ալեքսանդրը չհարձակվեց Հայաստանի վրա - Հայկական բանակն էր:)
Բնականաբար, սա տեսակետ և հիմնված է վերլուծության վրա :
Դարեհից աջ գտնվող հայկական զորագունդը ըստ Հունա-Հռոմեական ստրատեգների պետք է անմիջապես նախաձեռներ Արքայից- արքային փրկելու միջոցառումները և անցներ հարձակման ,այսինքն հակամարտութ յան գոտում անմիջապես հայտնվում են արևապաշտական համադաշնության գրեթե բոլոր գլխավոր ուժերը ,իսկ Մակեդոնական կողմից առճակատման մեջ էր միայն մակեդոնական ուժերի կեսից ավելին:Այս էր մակեդոնական բանակի ողջ մարտավարության տրամաբանությունը որը հաղթանակ պետք է բերեր Մակկեդոնացուն և կրակապաշտական աշխարհին:
Հայկական զորագոնդը կռահել էր Մակեդոնական բանակի քայլերի հերթականությունը այդ իսկ պատճառով հարվածում է ոչ այն տեղին որին նախապատրաստվել և սպասում էին մակեդոնացիք այլ այն թևին որի կորուստը ձախողում էր մակեդոնացու ամբողջ ծրագիրը:
Նման զորաշարժի միջոցով Հայկական զորագունդը իր վրա վերցրեց արևապաշտական համադաշնության «արքայից արքա» Դարեհի անվտանգությունը ապահովելու պարտավորությունը:Ալեքսանդրը տեղեկանալով հայկական զորագնդի նախահարձակ լինելու մասին և անմիջապես առանց վարանելու թողնում է Դարեհին
և շտապ հասնում է օգնության իր բանակին:Հայկական զորաբանակը կռվի մեջ մնաց այնքան ժամանակ ինչքան անհրաժեշտ եղավ Դարեհին:
Ի ապացույց իր լուրջ ծրագրի հայկական զորագունդը սպասում է այնքան մինչև Մակեդոնացու ուժերը հնարավորություն են ստանում անմիջապես բախվելու հայկակն զորագնդի հետ սակայն բախումը տեղի չի ունենում:
(հատված)
Հարվածի ուղղությունը ճիշտ էր ընտրված, Ալեքսանդրի ստրատեգները չէին կան խատեսել դեպքերի նման զարգացում:Ալեքսանդր «արևորդին» ապագա աշխարհակալը հայտնվել էր խայտառակ վիճակում:Արևի ժառանգաան գաղափարակիրները Հայկան այրուձին ձեռնոց նտեցին հավակնորդին հայկական զորաբանակի հարվածի տակ հայտնված զորքի կորուստը Ալեքսանդրի համար խայտառակ պարտություն կլիներ,այդ պատճառով նա անմիջապես օգնության հասավ լուրջ վտանգի տակ հայտնված իր թևին:
Ալեքսանդրը համարվելով արևապաշտական գաղափարախոսության ժառանգորդ և հայտնվելով ռազմակնա բախման մեջ նույն գաղափարախոսության ոչ թե կրողի որը Դարեհն էր այլ տերերի հետ Մակեդոնացու «անպարտելի» բանակը ցնցվեց : Հայկական ուժերի դեմ Մակեդոնացու կրած պարտությունը համայն կրակապաշտական աշխարհի համար ցավալի և անխուսափելի փաստ էր:
(հատված)
Հայկական կողմը այս ճակատամարտում իր դիրքորոշմամաբ հաստատեց այն փաստը որ ինքն է այն կենտրոնը որի պետք է կրի արքայից-արքա արևապաշտական գերագույն խորհրդանիշը, չսպասելով Մակեդոնացու և Դարեհի հակամարտության ավարտին և Հայկական արքունիքը հռչակեց Մեծ Հայքի թագավորությունը:Մեծ Հայքի անկախ գոյության գլխավոր գրավականը այդ ժամանակաշրջանում պետք է համարել այն, որ հայկական արքունիքը և բանակը ուներ անքապտելի հեղինակություն և աշխարհը ճանաչում էր արմենոիդական արևապաշտական գաղափարախոսության գլխավոր ժառանգորդի՝ հայկական էթնոսի իրավուն քները:
(հատված)
Ալեքսանդրին հաջողվեց նվաճել ողջ աշխարհը, բայց այն ինչի համար նա մտավ համադաշնություն չկարողացավ ստանալ ,արևապաշտական գերագույն խորհրդանշանները ինչպես նաև արքայից արքա բարձրագույ տիտղոսը մնաց պատմական տերերի՝Հայկական արքունիքի ձեռքին:Կրակապաշտական արև մուտքի ծրագիրը Ալեքսանդրի առաջնորդությամբ ձախողվեց:
(հատված)
Այսպիսին էր դեպքերի հետագա ընթացքը տիրակալը մահացավ 33 տարեկանում, համառ լուրեր էին պտտվում որ Ալեքսանդրին թունավորել է Անտիպատորի որդի Իոլլան:Օլիմպիադայի խնամակալության տակ էր մնացել Ալեքսանդրի կին Ռոքսանան հինգ տարեկան թագաժառանգի հետ:Որոշ ժամանակ անց Օլիմպիադան մահապատժի ենթարկվեց:Ալեքսանդրի մահից յոթ տարհի հետո գաղտնի մահապատժի ենթարկվեցին նրա կինը և 12 ամյա զավակը այս սպանությամբ ոչինչացվեց արևմտյան աշխարհի արևապաշտական գաղափարախոսության վերջին դին աստիան:
Ալեքսանդրի ուսուցիչ Արիստոտելը հայտարարվեց աստվածապաշտության դավաճան անմիջապես Ալեքսանդրի մահից հետո և մահացավ մի քանի տարի անց ասում են որ նա մահացավ ստամոքսի հիբանդությունից :Ինչևէ
Ալեքսանդրը չտիրանալով արևապաշտական աշխարհի բարձրագույն տիտղոսին (ըստ Մովսեսյանի անմահությանը) այլևս անելիք չուներ,նա կատարեց իր վերջին աշխատանքը դավանաբանության մեջ թարգմանեց Թորան հունարեն և սպանվեց:
Ամեն դեպքում հետքրքիր կարծիք է: Այն վերլուծում է հայտնի այս իրադարձությունները լրիվ նոր անկյունից… Ի դեպ - այս տողերի հեղինակը հենց դո՞ւ ես:
Մեղապարտ
01.09.2009, 21:13
Ամեն դեպքում հետքրքիր կարծիք է: Այն վերլուծում է հայտնի այս իրադարձությունները լրիվ նոր անկյունից… Ի դեպ - այս տողերի հեղինակը հենց դո՞ւ ես:
´
Ես եմ:
Դավանաբանության մեջ բավականին լուրջ խնդիրներ կան ,հիմնականում նրանով է պսյմսնսվորված քաղաքականության մեջ զարգացումները:
Նրանով էր պայմանավորված Արմինա պետույան հիմնադրումը ,նրանով էր պայմանավորված Մեծ Հայքի թագավորութան ստեղծումը, նրանով էր պայմանավորված Տիգրան Մեծի կայսրության ստեղծումը և այլն:
Ի դեպ Ալեքսանդրը կռվում էր արևապաշտական չորս խորհրդանիշներից մեկի տակ ,դա օձի խորնրդննիշն էր:Այդ խորհրդանշից արևապշտական դավանաբանությունը հրաժարվել էր Հայկ և Բել հակամարտության ավարտից հետո:Նրա տեղ օգտագործելով խաչը:Օձի խորհրդանիշը որպես պատժված դավանաբանական խորհրդանիշ պարտադրվեց Բելի կողմնակիցներին:
Ասորեստանը իր բոլոր նվաճումները կատարել է օձի զինանշանով,Ասորեստանի կործանումից հետո օձի խորհրդանիշը Արիքը վերադարձրեց Հայկական կողմին ,սակայն Արմինա պետության ստեղծման ժամանակ այն հայկական կողմը զիջեց Հռոմին:
Հռոմի գահակալը մշտապես հանդես է եկել որպես բարձրագույն քուրմ օձի խորհրդանշանի ներքո:
Հետաքրքիր է... Ամեն դեպքում դու հայտնի այս իրադարձությունները նորովի ես վերլուծում, այլ հարց է` դրա հետ կարելի այս կամ այն չափով համաձայնել, թե ոչ:
Մեղապարտ
01.09.2009, 23:43
Խնդրեմ :)
Գրանիկոս գետի ճ-մ - Արշամ I,
Իսոսի ճ-մ - Վահե արքա, սպարապետ Երվանդ, հեծելազորի հրամանատար Աշոտ Արծրունի ու նրա օգնական Վահագն Քաջ Հայկազնը գլխավորում էին Մեծ Հայքի բանակը, սատրապ Միթրդատ` Հայկական XIII սատրապության բանակը,
Գավգամելայի ճ-մ - Վահե արքա, սպարապետ Երվանդ, հեծելազորի հրամանատար Աշոտ Արծրունի ու նրա օգնական Վահագն Քաջ Հայկազնը գլխավորում էին Մեծ Հայքի բանակը, սատրապ Միթրդատ` Հայկական XIII սատրապության բանակը:
Նշված անձինք մասնակից էին Մեծ հայքի թագավորության հիմնդրմանը :
Ով հռչակվեց մեծ Հայքի թագավոր :
Այստեղ ես մի փոքր ուղղում կանեի - Մեծ Հայքի թագավորությունը կար, գոյություն ուներ արդեն առնվազն մ.թ.ա. 612 թ-ից, երբ Պարույր Սկայորդին միջազգայնորեն ճանաչվեց որպես նրա արքա; Հետագայում այս թագավորությունը Արիական Եռադաշինքի մեջ էր, որի փլուզումից հետո այն սկսեց հանդես գալ լրիվ ինքնուրույն...
Մեղապարտ
02.09.2009, 15:04
Այստեղ ես մի փոքր ուղղում կանեի - Մեծ Հայքի թագավորությունը կար, գոյություն ուներ արդեն առնվազն մ.թ.ա. 612 թ-ից, երբ Պարույր Սկայորդին միջազգայնորեն ճանաչվեց որպես նրա արքա; Հետագայում այս թագավորությունը Արիական Եռադաշինքի մեջ էր, որի փլուզումից հետո այն սկսեց հանդես գալ լրիվ ինքնուրույն...
Դու նշում էս Հայկազունիների Արմենիի թագավորություն մասին հիմնադրված մ.թ.ա. 883-838 Կախպակ Ամբակ II-ի որդու կողմից և որի վերջին գահակալը ըստ ցուցակի Պարույր Հսկայորդին էր: Ըստ քեզ երբ է ստեղծվել եռադաշիբքը և որ արքաների մասնակցությամբ ,քանի դար գոյատևեց : Փլուզման պահին ովքեր էին թագավորում եռադաշնությունը ներկայացնող թագավորություններում:
Հայկական կողմը այսինքն Արմենի թագավորությունը քո ներկայացրածի տրամա բանությամբ դարձավ Մեծ Հայքի թագավորությունը և ով դարձավ առաջին հայ արքան և որ թվականին:
Ըստ իս ապագա Մեծ Հայքի թագավորության հիմքերը դրվեցին արդեն մ.թ.ա. 612 թ-ին, բայց Մեծ Հայքի թագավորությունը վերջնականապես ձևավորվեց մ.թ.ա. 520 թ-ին` Տիգրան I Աշխարհակալի մահից հետո բռնկված Հայ-Պարսկական I պատերազմից (մ.թ.ա. 521-520) հետո:
Իսկ Արիական Եռադաշինքը ըստ իս փաստացի ստեղծվել է արդեն մ.թ.ա. 7-րդ դարի երկորրդ քառորդից, երբ Բաբելոնի արքա Նաբուգոդոնոսոր II-ը ավելի ու ավելի էր մեկուսացվում, իսկ տարածաշրջանում ղեկավարման վահանակը աստիճանաբար իրենց ձեռքն էին վերցնում արիական ազգերը` մարերի գլխավորությամբ: Առաջնայնության տեսանկյունից մ.թ.ա. 612-550 թվականներին այն ուներ մարեր, պարսիկներ, հայեր, մ.թ.ա. 550-523 և 521-331 թվականներին` պարսիկներ, մարեր, հայեր, իսկ մ.թ.ա. 522 թվականից` հայեր, մարեր, պարսիկներ տեսքը:
Մեղապարտ
02.09.2009, 17:08
Ըստ իս ապագա Մեծ Հայքի թագավորության հիմքերը դրվեցին արդեն մ.թ.ա. 612 թ-ին, բայց Մեծ Հայքի թագավորությունը վերջնականապես ձևավորվեց մ.թ.ա. 520 թ-ին` Տիգրան I Աշխարհակալի մահից հետո բռնկված Հայ-Պարսկական I պատերազմից (մ.թ.ա. 521-520) հետո:
Իսկ Արիական Եռադաշինքը ըստ իս փաստացի ստեղծվել է արդեն մ.թ.ա. 7-րդ դարի երկորրդ քառորդից, երբ Բաբելոնի արքա Նաբուգոդոնոսոր II-ը ավելի ու ավելի էր մեկուսացվում, իսկ տարածաշրջանում ղեկավարման վահանակը աստիճանաբար իրենց ձեռքն էին վերցնում արիական ազգերը` մարերի գլխավորությամբ: Առաջնայնության տեսանկյունից մ.թ.ա. 612-550 թվականներին այն ուներ մարեր, պարսիկներ, հայեր, մ.թ.ա. 550-523 և 521-331 թվականներին` պարսիկներ, մարեր, հայեր, իսկ մ.թ.ա. 522 թվականից` հայեր, մարեր, պարսիկներ տեսքը:
Երբ խոսում ենք արիականության մասին ապա դրա տակ ինչ որ բան ենք հասկանում :
Ըստ Վարպետանի կենսաձև ,ըստ ընդունված կարծիքի ինչ որ էթնիկ ընդհանրություն:
Ըստ ինձ յն հստակ գաղափարախոսություն է :Որևէ դաշինք ստեղծելու համար կարծում են բարդություն երբեկ չի եղել ,եղել է մեկ այլ խնդիր ինչ հարց պետք է լուծեր եռադաշինքը: Եթե հիմք ընդունենք քո տեսակետը որ այն փաստացի ստեղծվել էր
արդեն մ.թ.ա. 7-րդ դարի երկորրդ քառորդի ապա հարց է առաջանում :Տարածաշրջանի հզոր պետությունը ՈՒրատուն էր ինչու նա մասնակից չէ դաշինքի ստեղծմանը ,այսսինքն կարելի է կարծել նաև ,որ այն ինչ որ տեղ ուղղված էր ՈՒՐԱՐՏՈՒԻ ԴԵՄ:
Հաջորդը իմ կարծիքով եռադաշինքը (իմ դեպքւմ համադաշնությունը) ստեղծվել է Ասորեստանի վերջնական անկումից հետո և Արմինա թագավորության հռչակումով հաստատվեց նոր աշխարհակրգը:
Հա, ի դեպ - տեխնիկական սխալ էր տեղի ունեցել, ոչ թե "մ.թ.ա. 7-րդ դարի երկորրդ քառորդից", այլ "մ.թ.ա. 6-րդ դարի երկորրդ քառորդից" :)
Այդ ժամանակ Արարատյան թագավորությունն արդեն չկար, իսկ միջազգային հանրությունը որպես Հայաստանում գերագահող ուժ ընդունում էր Արմենիի...
Մեղապարտ
03.09.2009, 05:54
Համաձայն Հին Կտակարանի Մարերը Հաբեթի Մադա(Մար) որդու սերունդներից են:
Մթա 625 ին Կիաքսարը դարձավ Մարաստանի գահակալ :
Ասորիքը գտնվում էր իր անկման կետին,ՈՒրարտուն նույն պես Մարերին զուքահեռ ուժեղանում էր Նաբոպոլասարը:Հակա Ասորական կոալիցիան էլ ավելի ամրացնելու նպատակով Կիաքսարի դուստրը ամուսացավ Նաբոպոլասարի որդու Նովոխու դոնոսորի հետ:Մարաստանի տիրապետության տակ էին հատնվել Պարթևը, ՈՒրարատուն,Կապադովքիան և այլն:
612 ին ասորեստանը վերջնականապես կործանվեց և նրան երկու հայտնի օձի զինանշանը և արևի սկավառակի մեջ նետաձիգը հայտնվեցին մարերի ձեռքում առանց այն օգտագործելու իրավունքի: Մարաստանի գահը մթա 584 անցնում է Աստիակ թագաժառանգին :
Այդ ժամանակշրջանում Աքմենյան տոհմի ներսում իշխանության գլուխ էր կանգնած Կաբիզը որը այն աստիճանի հեղինակություն ուներ ,որ Աստիակը իր աղջկան կնության տվեց նրան: Կաբիազի որդի Կիրը (սա այն Կիրն է որի մասին հիշվում է աստվա ծաշնչում) հաղթելով իր մորական պապին Աստիակին իր ձեռքում է կենտրոնացնում ողջ իշխանությունը:
Բռնակալ չերևալու նպատակով նա իր երկիրը հռչակում է Մար Պարսկական թագավորություն և թագավորում է մթա 550-529 ժամանակաշրջանը: Բաբելոնի գրավումից հետո և հրեաներին ազատություն շնորհելուց հետո ինչպես նաև երուսաղեմի մեծ տաճարի վերականգնումը իրականացնելով: Կիրը հռչակվեց աշխարհակալ տիրակալ, արքայից արքա տիտղոսով սակայն առանց դավանաբանական զինանշանների այս զարգացումներին ուշի ուշով հետևում էին և Աթենքում և Հռոմում:
Ըստ դավանաբանական իրավունքի արևապաշտական խորհրդանշանները կրելու իրավունքը պատկանում էր հայկական կողմին և այն կարող էր փոխանցվել միայն հայկական կողմի համաձայությամբ:
Եվ ահա Արմինա նորաստեղծ թագավորությունը տալիս է իր համաձայնությունը օգտագործելու Կիրին ,հանդես գալու արևապաշտական գլխավոր խորհրդնիշների ներքո:
Այս պահից սկսված մեկ գաղափարախոսության շուջ էին հավաքված հաբեթական ճյուղի բոլոր ասիական ներկայացուցիչները այս պատճառով է որ այն Համադաշնություն է :Աքմենյանների տոհմը կառավարեց աշխարհը 219 տարի այսինքն մինչև Մակեդոնացի:
Մեղապարտ ջան, ինձ թվում է այդ "խորհրդանշական պահերին" դու մի քիչ շատ ես տեղ ու դեր հատկացնում, քան իրենք իրականում ունեցել են: Ըստ իս իրականում ամեն ինչ որոշում է պետությունների ուժերի ռեալ հարաբերակցությունը - խորհրդանիշները միայն արտացոլում են արդեն իսկ գոյություն ունեցող իրերի դասավորությունը...
Մեղապարտ
03.09.2009, 14:20
Ադոլֆ Հիտլերը դեռ պստլի մստլի առաջնորդ էր սակայան ընտրել էր խորհրդանիշ որը շատ հին պատմություն ուներ և շատ հզոր էր:
Դե հիմա թող մի պետություն օգտագործի այդ նշանը,
Ավելի շուտ ոչ թե խորհրդանիշն էր հզոր, թեև նրա որոշակի էթնոբարոյական նշանակությունը ժխտելը իհարկես խալ է, այլ այն պետությունը, որը հզորացրեց այդ խորհրդանիշը... :)
Ադոլֆ Հիտլերը դեռ պստլի մստլի առաջնորդ էր սակայան ընտրել էր խորհրդանիշ որը շատ հին պատմություն ուներ և շատ հզոր էր:
Դե հիմա թող մի պետություն օգտագործի այդ նշանը,
Հիտլերի ընտած նշանի ոտքերը թարս էին, արիական հավերժության աստղի նկատմաբ: Դա բառիս բուն իմաստով իր հնարած խորհրդանիշն էր:
Մեղապարտ
03.09.2009, 16:36
Հավերժության խաչ կամ սվաստիկա կամ արևախաչ խորհրդաանշանը պատկերվում է երկու ձյյով աջ կամ ձախ պտույտներով նրանք երկունսն էլ արտահայտում են նույն իմաստի երկու տեսակետները:
Իսկ ընդհանրապես խորհրդանշանների երևույթը իմ հայտնագործությունը չ է և այն ես չեմ բացարձակացնում այլ այն այդպես ներկայացնում է կրողը:
Ուշադիր նաեք մեր գերբին և ձեր առաջ կբացվի հայ պատմույան անցյալը և ապագան:
Ներկայացնեմ խորհրդանիշ
Մեղապարտ
03.09.2009, 16:43
Ներքո ներկայացվող երեք շտանդարտները ավելի ամբողջական են ներկայացնում «փոքր լույս կամ լուսին» գաղափարախոսության և արևմտյան կրակապաշտական աշխարհի դիցաբանական և գաղափարական պատկերացումները: Պատկերված համակարգի մեջ առաջին հայացքից բոլոր երեք շտանդարտների գաղափարախո սությունը հասկանալի է և լրացուցիչ վերլուծության կարիք չունի, բայց դա միայն առաջին հայացքից: Այսպիսին է պատկերագրերի ի հիմնական գաղափարական իմաստները:
Կրակապաշտական աշխարի գլխավոր շտանդարտները
Լուսնի գաղափարախոսության գերակայությամբ
a) տարբերակ «լուսնապաշտները» չեն ճանաչում հավասարությունը, օգտագործ ված խորհուրդները արտահայտում են հետևյալ գաղափարախոսական իմաստը, լուսնապաշտական և արևապաշտական գաղափարախոսության մեջ չի կարող լի նել հավասարություն(անհավասար կրող խաչ) ուղղհահայաց էլեմենտի ծավալային առավելությունը հորիզոնականի նկատմամբ: Լուսնապաշտական գաղափա րախոսությունը խաչի ուղղահայց էլեմենտը վերագրում է իրեն իսկ աշխարհակա
յացման գլխավոր գաղափարախոսությունը համարում է լուսնապաշտությունը (լուսնի էլեմենտ):
Լուսապաշտական գաղափարախոսության մեջ արևապաշտակն աշխարհի գաղա փարախոսությունը միատար չէ, այն կազմված է երեք մասից որը ուղղակիորեն ցու ցադրում է անհավասարություն(երեք օղակներ դրված իրար վրա):
Շտանդարտը ավարտվում է փոքրիկ անհավասար խաչով որը նշանակում երկու գաղափարախոսությունների մեջ պայքարի հավիտենականությունը:
b)տարբերակը կազմված է երկու խորհրդանշաններից աղավնին (համարվում է լուսնի խորհրդանիշը) տանում է իր հետ նետը (արևապաշտների խորհրդանիշը),
սա չի նշանակում խաղաղություն այն ուղղակի մատնանշում է լուսնի առավելութ յուն արևի նկատմամբ:
c)տարբերակ անհավասար խաչի վրա դրված են հրապաշտակն գաղափարախո սության երկու խորհրդանշանները օղակ(արևի խորհրդանշան) և կիսալունին որը եզրափակում է շտանդարտը և հայտարարում է իր գերակայության մասին:Երկու գաղափարախոսության խորհրդանշանները իրարից բաժանված են ցուցադրական հորիզոնական էլեմենտով:
Հետաքրքիր է, իսկ ի՞նչ աղբյուրների հիման վրա է արվել այս վերլուծությունը:
Մեղապարտ
04.09.2009, 01:15
Հետաքրքիր է, իսկ ի՞նչ աղբյուրների հիման վրա է արվել այս վերլուծությունը:
Աղբյուրները շատ շատ են ,բոլոր պատմիչները այդ խորհրդանիշներին անդրադարձել են բայց ընդունված չէ բարձրաձայնել խորհրդանշանների գաղտնիքների մասին :
Մեղապարտ
04.09.2009, 14:07
Գավգամելայի ճակատամարտից հետո ով դարձավ Մեծ Հայքի թագավոր և որ տոհմից էր:
Մեծ Հայքի թագավորության սպարապետ Երվանդը` Երվանդ II-ը (մ.թ.ա. 331 - մոտ 323), որը մասնակցել էր Իսոսի և Գավգամելայի ճակատամարտերին: Նա սկիզբ դրեց Երվանդունիների տոհմին...
Մեղապարտ
04.09.2009, 17:30
Մեծ Հայքի թագավորության սպարապետ Երվանդը` Երվանդ II-ը (մ.թ.ա. 331 - մոտ 323), որը մասնակցել էր Իսոսի և Գավգամելայի ճակատամարտերին: Նա սկիզբ դրեց Երվանդունիների տոհմին...
Որ տոհմի ներկայացուցիչն է :
Տոհմական տվյալներ չեն պահպանվել, բայց ինքը հիմք դրեց մի տոհմի, որը կոչվեց Երվանդունի :)
Մեղապարտ
04.09.2009, 22:24
Տոհմական տվյալներ չեն պահպանվել, բայց ինքը հիմք դրեց մի տոհմի, որը կոչվեց Երվանդունի :)
Մի առժաջարկ, վերլուծենք հայ թագավորական տների գահակալությունը սկսած Երվանդ Ա Սակավակյացից երկու հարյուր տարվա կտրվածքով:Ինձ համար հետաքրքիր կլինի քեզ հետ միասին որոշ պրպտոմներ կատարելը :Քանի որ տիրապետում բավականին մեր պատմությանը տղադրիր խնդրում եմ բոլոր այն գահակալներին որոնք թագավորել են հայաստանոմ մթա 560 ից մինչև 460 ը:
Մի առժաջարկ, վերլուծենք հայ թագավորական տների գահակալությունը սկսած Երվանդ Ա Սակավակյացից երկու հարյուր տարվա կտրվածքով:Ինձ համար հետաքրքիր կլինի քեզ հետ միասին որոշ պրպտոմներ կատարելը :Քանի որ տիրապետում բավականին մեր պատմությանը տղադրիր խնդրում եմ բոլոր այն գահակալներին որոնք թագավորել են հայաստանոմ մթա 560 ից մինչև 460 ը:
Արի փորձենք, տեսնենք ինչ կստացվի: Գահակալների ցանկը կա այստեղ -
http://www.akumb.am/showpost.php?p=1770141&postcount=22
http://www.akumb.am/showpost.php?p=1770861&postcount=23
Հայկազունիների տոհմից սերող Հսկայն (մ.թ.ա. 673-664) սկզբում դժվարացավ դիմադրել Արարատյան թագավորությանը և Արմենիում իշխանությունը անցավ Արարատյան թագավորության կառավարիչ Անդարի (մ.թ.ա.664-656) զորավարին: Սակայն արդեն մ.թ.ա. 656 թ-ին Հսկան ապստամբեց և պարտության մատնեց ու սպանեց Անդարիին: Հսկան վերականգնված Արմենիի թագավորության արքա հռչակեց իր որդի Պարույրին` Պարույր Հսկայորդուն (մ.թ.ա. 656-612): Արդյունքում Արմենին վերջնականապես անկախացավ Արարատյան թագավորությունից:
Եռանդուն քաղաքականություն վարող Ռուսա II-ի (մ.թ.ա. 685-660) մահից հետո նրա որդի Սարդուր III-ը (մ.թ.ա. 660-635) չկարողացավ պահպանել հոր հաջողությունները և Արարատյան թագավորությունը Հայկական պետությունների շարքում մղվեց հետին պլան: Իրավիճակը էականորեն չփոխվեց նաև թագավորության մյու գահակալների օրոք:
Դրան հակառակ` Պարույր Հսկայորդին ճկուն դիվանագիտական քաղաքականությամբ և ներքին եռանդուն բարեփոխումներով հասավ նրան, որ Հայկական պետությունների մեջ գերագահությունը անցավ Արմենիի: Մ.թ.ա. 612 թ-ին այրվող Նինվեի պատերի տակ Պարույրի ճանաչումը ընդամենը միայն ձևական հաստատում տվեց իրերի փաստացի դրությանը: Արդյունքում Արարատյան թագավորությունը վերացավ, իսկ նրա գահակալների սերունդները ստացան նախարարների կարգավիճակ - կարելի է ենթադրել, որ Արծրունիները հենց նրանց հետնորդներն էին...
Հրաչյան (մ.թ.ա. 612-590), որը հետևում էր հոր քաղաքականության հիմնական գծերին, պահպանեց հոր ձեռքբերումները: Այս արքան հատկապես լավ հարաբերություններ ուներ հզորացած Բաբելոնի հետ:
Եղած տվյալները խիստ կցկտուր են և հակասական, սակայն կարելի է ենթադրել, որ այս արքայի մահից հետո Արմենին թևակոխում է քաղաքական անկայունության դարաշրջան: Իրար հաջորդում կամ միմյանց հետ միաժամանակ թագավորում են մի քանի գահակալներ` Փառնվազ II (մ.թ.ա. 590-569` մի մասում), Պաճույճ (մ.թ.ա. 590-569` մի մասում), Կոռնակ (մ.թ.ա. 590-569` մի մասում), Փավոս (մ.թ.ա. 590-569` մի մասում), Հայկակ II (մ.թ.ա. 590-569` մի մասում):
Բայց մ.թ.ա. 569 թ-ին այս խառը վիճակը վերջանում է. գահ է բարձրանում Երվանդ I Սակավակյացը (մ.թ.ա. 569 - մոտ 552, 565 - մոտ 552` ձևականորեն): Այս արքան որոշակի բարդություններ է ունենում Մարաստանի հետ, բայց դրանք էական հետևանքներ չեն ունենում: Նրա թագավորության վերջում իրեն գահակից է հռչակվում որդին` Տիգրանը: Հոր մահից հետո Տիգրանը` Տիգրան I Աշխարհակալը (մ.թ.ա. 569-565` գահակից, 565-522) թագավորում է արդեն միանձնյա: Նա դաշնակում է Կյուրոսին, իսկ իր թագավորության վերջում իրականացնում է ներկա պատմագիտության մեջ վիճահարույց համարվող Եվրոպական արշավանքը: Հենց այդ արշավանքի վերջում էլ նա, ըստ Մովսես Խորենացու, սպանվում է:
Այս արքային հաջորդում է որդին` Վահագն Վիշապաքաղը (մ.թ.ա. 522-493): Հայտնի են նրա ճակատամարտերը Դարեհի դեմ: Արդյունքում ձևավորվում է Մեծ Հայքի թագավորությունը, Փոքր Հայքը դառնում է սատրապություն, իսկ Կիլիկիան` սատրապության մակարդակն ունեցող թագավորություն: Հաջորդ արքաների գործունեության մասին մեզ կոնկրետ տվյալներ չեն հասել, թեև ընդհանուր գծերով նրանց թագավորության հիմնական իրադարձությունները հայտնի են օտար աղբյուրներից: Դրանք հիմնականում կապված են Արիական Եռադաշինքի հետ. Առավանի (մ.թ.ա. 493-475) օրոք Մեծ Հայքի թագավորությունը մասնակցեց Հույն-Պարսկական I պատերազմին, Ներսեհի (մ.թ.ա. 475-440) օրոք ևս, Զարեհի (մ.թ.ա. 440-394) օրոք Հայաստանով նահանջեց Քսենոֆոնը, Արմոգի (մ.թ.ա. 394-385), Բայղամի (մ.թ.ա. 385-371) և Վահանի (մ.թ.ա. 371-351) օրոք ևս Հայաստանը մասնակցեց Եռադաշինքի ծավալած հիմնական իրադարձություններին: Վահեի (մ.թ.ա. 351-331) օրոք նախկին վիճակը շարունակվեց, իսկ ինքն էլ ընկավ Գավգամելայի ճ-մ-ում:
Կիլիկիայի թագավորությունում հիմնականում պահպանվեց խաղաղություն: Միայն դարաշրջանի վերջում իրավիճակը որոշակիորեն փոխվեց` Կապված Կյուրոս Կրտսերի արշավանի հետ: Կյուրոս Կրտսերի բանակում արշավանքի սկզբում գտնվում էր նաև Կիլիկիայի արքա Սիենիս V-ի (մ.թ.ա. մոտ 430-390) կին Էպիկսիայի` "ասպենտներից" (սա Հայկական "ասպետ" բառի աղավաղված տարբերակն է, որը իհարկե չունի հետագայի իր նշանակությունը, այլ ուղղակի նշանակում է "ծանր հեծյալ", "ընտիր ձիավոր" և այլն) կազմված պահակախումբը: Հետագայում Կիլիկիայի տիրուհու բանակը, բավականին տեղեկություններ քաղելով թշնամու մասին, անհաջող բանակցություններից հետո հեռացավ Կյուրոս Կրտսերից: Այս ամենից հետո Սիենիս V-ը հմուտ դիվանագիտությամբ կարողանում է խուսափել ընդհարումներից և ստանալ երաշխիքներ, որ իր երկիրը չի թալանվի, իսկ գերիները ըստ հնարավորության կվերադարձվեն: Բացի այդ, համաձայն Դիոդոր Սիկիլացու (գլուխ 14), Սիենիս V-ը Կյուրոս Կրտսերի բանակին է տալիս ընտիր զինված հեծյալ մի ջոկատ:
Արշամ I-ը (մ.թ.ա. մոտ 360-331) մասնակցեց Գրանիկոս գետի ճ-մ-ին, բայց հետո կորցրեց իր թագավորությունը: Նա հիմք դրեց Ծոփքի թագավորությանը:
Հայկական XIII սատրապությունում իշխանության եկավ Դարեհ I-ի զինակից Հիդարնես I-ը (մ.թ.ա. 519 - մոտ 500) և սատրապությունը ընդգրկվեց Եռադաշինքի հիմնական իրադարձությունների հորձանուտը: Անհանգիստ բնավորություն ունեցող Երվանդը (մ.թ.ա. 404-360) ընդգրվեց տարատեսակ ինտրիգների մեջ և ի վերջո ապաստանեց Հունաստանում: Սատրապությունում որոշ ժամանակ իշխեց ապագա արքա Դարեհ Կոդոմանը (մ.թ.ա. 360-337), իսկ հետո արդեն իշխանության եկավ Միթրդատը (մ.թ.ա. 337-331, մ.թ.ա. 331 - մոտ 325` արքա), որը մասնակցեց Իսոսի և Գավգամելայի ճ-մ-երին:
Հիմնական գծերով պատկերը սա է - այստեղ հիմնականում վիճելի է Հայկազունիների գահակալման տարիները, որոնք որոշակիերոն տարբերվում են Չամչյանի առաջարկածից:
Հսկան և նրա որդի Պարույր Հսկայորդին Չամչյանի մոտ տեղավորված են մ.թ.ա. 765-700 թ-երին, որից հետո առաջ են բերված նաև Արմենիի հաջորդ գահակալների կառավարման տարիները: Սակայն Պարույր Հսկայորդին ըստ Մովսես Խորենացու մասնակցել է Նինվեի գրավմանը, որը տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 612 թ-ին: Չամչյանի մասամբ սխալվելը իմ կարծիքով բացատրվում է նրանով, որ նրան հայտնի չի եղել Արարատյան թագավորության գոյության փաստը և ըստ նրա Հայաստանում շարունակել են անընդհատ գերագահության իրավունքով իշխել Հայկազունիները: Սակայն նա կամ այն աղբյուրը, որից նա օգտվել է, հաշվի չեն առել, որ նախ Հայկազունիները այդ ժամանակ իշխել են Հայաստանի միայն մի մասում` Արմենիում, և հետո, որ նրանց արքայական իշխանությունը (սակայն ոչ տոհմը) Փառնակ II-ի (մ.թ.ա. 805-765) մահից հետո վերացել է 92 տարով:
Այսպիսով այն բանից հետո, երբ լայնածավալ նվաճումներ սկսած և եռանդուն քաղաքականություն վարող Արարատյան թագավորության հզոր արքա Սարդուր II-ը (մ.թ.ա. 765-735) իր գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո, օգտվելով Փառնակ II-ի մահից, վերջնականապես իր գերագահությունը հաստատեց նաև Արմենիում և այն մտցրեց Արարատյան թագավորության կազմի մեջ, պետք է դադարած համարել Արմենիի Հայկազունիների արքայացանկի հիշատակումը (որը սակայն ամենևին չի նշանակում, թե նրանք վերացել են (ուղղակի դադարել են արքայական տիտղոս կրել)), և այն պետք է կրկին վերսկսած համարել մ.թ.ա. 673 թ-ից, երբ չնայած Արարատյան թագավորության և Ասորեստանի արշավանքին, Արմենիին Հսկայի օրոք ձեռք բերեց անկախություն` մ.թ.ա. 664 թ-ին վերջնականապես դուրս գալով Արարատյան թագավորության կազմից: Դրանից հետո տեղում իշխող Հայկազունիները կրկին սկսեցին կրել արքայական տիտղոսներ:
Այսպիսով Հայկազունիների գահացանկում Հսկայից մինչև Հրաչյա գահակալման տարիները պետք է տալ ոչ թե ըստ Չամչյանի նշած թվականների, քանի որ վերևում արդեն նշված պատճառով նա սխալվել է, այլ մ.թ.ա. 673 թ-ից հաշված` ըստ Չամչյանի տված գահակալման փաստացի տարիների:
Սակայն ըստ իս այդ սկզբունքից պետք է նահանջել Փառնվազ II-ից մինչև Հայկակ II-ը ներառյալ: Դատելով ըստ ամենայնի` այս ժամանակաշրջանում Արմենիում 21 տարով (մ.թ.ա. 590-569) հաստատվել է խառն ու անկայուն վիճակ, երբ միաժամանակ երկրի տարբեր մասերում իշխել են մի քանի արքաներ: Սակայն Երվանդ I Սակավակյացի (մ.թ.ա. 569 - մոտ 552, 565 - մոտ 552` ձևականորեն) գահակալությունից սկսած կրկին պետք է առաջնորդվել Չամչյանի տվյալներով:
Sandarameth
07.09.2009, 01:25
Եվրոպական արշավանքը
կարելի ա սրա մասին մի քիչ մանրամասն՞
Մեղապարտ
07.09.2009, 05:22
Ինչպես հասկացա ուենիք չորս թագավորություն, (եթե սխա է ուղղիր )ուժեղ կամ թույլ էական չէ:Մեզ հասած տեղեկույունները հատվածային են սակայն բավարար են վերականգնելու որոշ գործնթացներ դու կարծում եմ կռահել ես արդեն թե ինչպիսին է լինելու իմ դիտարկումը ,եթե ոչ ասեմ, ես այդ ժամանակաջանը քննարկելու եմ միայն դավանաբանության տեսանկյունից համեմատական քննախուզություն անցկացնելով:
Հիմնվելով դավանաբանության ելակետային դրույի վրա «թագավորը աստծո ընտրյալն է » հետևաբար նաև կրողը որևէ դավանաբանական գաղաթարախոսության: Մեր դեպքում արևապաշտություն, ոչ կրակապաշտություն հեհանոսոթյուն և այլն:
Իմ դիտարկման բազիսը լինելու է տվյալ ժամանակաշրանի դոմինանտ արևապաշ տական դիցարանը ,նրան ներկայացնելու իրավունքը ,ինչպես նաև գլխավոր խորհրդանիշնեը ներկայացնելու իրավունքը:
Որը և ըստ ինձ հանդիսանում է ռազմական բախումների հիմնական պատճառը:
Sandarameth ջան.
կարելի ա սրա մասին մի քիչ մանրամասն՞
Եթե բացես Մովսես Խորենացու 2-րդ գրքի 11-ից 14-րդ գլուխները, ապա կհանդիպես առեղծվածային իրադարձությունների, որոնք մինչ այժմ մասնագետների կողմից հիմնականում տարբեր տարբերակներով մեկնաբանվել ու պարզաբանվել են որպես թյուրիմացություն:
Սակայն այս հանգամանքը այնքան էլ հավանական չէ, քանի որ այդ տվյալները ըստ Խորենացու հիշատակվում են բազմաթիվ աղբյուրներում (<<Այս բանն ասում են հունաց պատմագիրները և ոչ թե մեկ կամ երկու, այլ շատերը>> Մովսես Խորենացի, Գիրք 2, գլուխ 13), որոնք մեջբերում է ի սկզբնապես այդ ամենին կասկածած, սակայն ի վերջո ինքն էլ այդ ամենի հետ համաձայնած Խորենացին: Խոսքը վերաբերվում է <<Արտաշես>> անունը կրող մի Հայոց արքայի, որը մեծամեծ նվաճումներ է իրականացրել:
Սակայն եթե Խորենացու մոտ հիշատակված <<Արտաշես>>-ին ընդունենք որպես հետագա Արտաշես I (մ.թ.ա. 201-189` կառավարիչ, մ.թ.ա. 189-160` արքա), ապա իրոք գործ կունենանք անախրոնիզմի հետ, իսկ եթե նույն այդ <<Արտաշես>>-ին ընդունենք որպես մ.թ.ա. VI դարի երկրորդ կեսում (ըստ Խորենացու` Լյուդիայի վերջին արքա Կրեսոսին (մ.թ.ա. 560-547) ժամանակակից) Արմենիում իշխած արքա, ապա այդ դեպքում էլ հակասության մեջ կմտնենք այլ աղբյուրներից հայտնի և բավականին հաստատ համարվող այդ ժամանակ իշխած Արմենիի արքաների ցանկի հետ, քանզի <<Արտաշես>> անունով որևէ արքայի մասին տվյալ ժամանակում մենք տեղեկություններ չունենք:
Դրան հակառակ, սակայն, հավաստի տվյալներ կան հենց այս ժամանակ գահակալած Տիգրան I Աշխարհակալի (մ.թ.ա. 569-565` գահակից, 565-522) մասին, որը իր գործերով հսկայական տպավորություն է թողել ժամանակիցների վրա և, դատելով եղած տեղեկատվության համակարգված վերլուծությունից, իր թագավորության վերջում իրականացրել է <<Եվրոպական արշավանք>>-ը (<<Առեղծվածային Արտաշեսի նվաճումները>>) ու ստեղծել է Հայկական Հինգերորդ համաշխարհային գերիշխանությունը:
Այս իրադարձությունների մասին խոսում է նաև Հովհաննես Դրասխանակերտցին, ըստ որի. <<Բազում առաքինի քաջագործություններից ու նվաճումներից և մարերի իշխանությունը վերացնելուց հետո նա (Տիգրան I-ը – Մ. Հ.) իշխում է բոլորի վրա և նվաճելով բավական ժամանակով իրեն է ենթարկում նաև հույներին>> (գլուխ 3):
Բացի այս, այս ամենի մասին աղոտ ակնարկներ են պահպանվել նաև Հերոդոտի մոտ, թեև հետագայում նույն պատմիչը հայտնում է նաև, որ արշավանքին ծովային ուժերով օժանդակելուն փյունիկիացիների հրաժարվելու պատճառով արևմտյան արշավանքը չի կայացել:
Անչափ հետաքրքիր է նաև մեկ այլ հանգամանք. մ.թ.ա. VI դարի վերջերին Եվրոպա մտավ հնդեվրոպական արմատ ունեցող մի ժողովուրդ, որը կոչվում էր <<գալլուս>>: Միանգամից նշենք, որ քիչ հավանական է այս ժողովրդի ռուսական և մերձսևծովյան տափաստաններից գալը, այսինքն նրան սկյութական ծագում ունենալը, քանի որ դա չի հաստատվում մշակութային նյութական կրիչների տվյալներով: Ընդհակառակը. մեծ քանակությամբ տվյալներ (մանրամասն տես` Ա. Ս. Վարպետյան <<Ովքեր են ի վերջո արիացիները>> (Մարսել 1988)) վկայում են, որ գալլուսները և հայերը նույն արմատից սերող ժողովուրդ են:
Իսկ մ.թ.ա. VI դարի վերջերի միակ <<հարմար>> ժամանակը, որի ընթացքում հայերը կարող էին իրականացնել այս ներխուժումը` մ.թ.ա. 522 թվականն է, երբ իր հիմնական բանակով Եգիպտոսում գտնվող Աքեմենյան արքա Կամբիզ II-ը (մ.թ.ա. 530-522) ծրագրել էր արշավանք իրականացնել մի քանի, այդ թվում նաև արևմտյան` Կարթագենի, ուղղությամբ (Հերոդոտ, գիրք 3) և սակայն որի սպանությունից հետո Աքեմենյան Պարսկաստանը մի քանի տարի ցնցվում էր հզոր ապստամբություններից:
Ինձ թվում է, որ հենց այս լույսի տակ են իրենց բացատրությունը գտնում Մովսես Խորենացու հիշատակած առեղծվածային իրադարձությունները:
Վերականգնելով իրադարձությունների իրական պատկերը` կարելի է ենթադրել, որ հենց այս ժամանակ Հայկական հիմնական բանակով Եգիպտոսում գտնվող Տիգրան I Աշխարհակալը (մ.թ.ա. 569-565` գահակից, 565-522), Հայաստանից եկած խոշոր աշխարհազորային ուժերով համալրելով իր բանակը ու. <<… երկու ծովերի մեջ եղած ցամաքը նվաճելով (Պիրենյան թերակղզի և Եվրոպա – Մ. Հ.), Ովկիանոսը (Միջերկրական ծովը – Մ. Հ.) լցնում է նավերի բազմությամբ (այն բանից հետո, երբ փյունիկիացիները հրաժարվեցին նավատորմային ուժերով օժանդակել արշավանքին, կարելի է ենթադրել, որ դա Կիլիկիայի նավատորմն էր – Մ.Հ.)… որովհետև Հռոմում (նկատի է ունեցվում մասնավորապես Ապենինյան թերակղզին և ընդհանրապես Եվրոպան – Մ. Հ.) մեծ խռովություն և շփոթություն լինելով` ոչ-ոք նրան ուժեղ դիմադրություն ցույց չտվեց>> (Գիրք 2, գլուխ 12), իրականացրեց պատմական նշանակություն ունեցող այս արշավանքը:
Այսպիսով կարելի է առաջարկել հետևյալ սխեման. Խորենացու հիշատակած <<Արտաշես>>-ին վերագրվող գործունեությունը իրականում իրականացրել է այդ ժամանակ Արմենիում թագավորող Տիգրան I-ը, իսկ <<Արտաշես>>-ի որդի <<Տիգրան>>-ի գործունեությունը` Տիգրան I-ին հաջորդած նրա որդի Վահագն Վիշապաքաղը (մ.թ.ա. 522-493):
Այս ամենի արդյունքում իր բացատրությունն ու պատմական տեղն է գտնում համաշխարհային հսկայական նշանակություն և հետևանքներ ունեցած մի իրադարձություն` գալլերի մուտքը Եվրոպա, որի արդյունքում թեև կարճատև, սակայն Եվրոպայի տարացեղ և նոսր բնակեցված տարածքներն ու Հունաստանի մի մասը ճանաչեցին Հայաստանի գերիշխանությունը: Եվրոպայի հիմնականում հարավային եզրում` Միջերկրական ծովի ափի երկայնքով, թողնված կայազորները հետագայում դանդաղ առաջխաղացում իրականացրեցին դեպի հյուսիս և առանց լուրջ մարտերի իրենց քաղաքական, հոգևոր և գենետիկ ազդեցությանը ենթարկեցին ողջ մայրցամաքը` ներառյալ նաև Բրիտանական կղզիները և Սկանդինավյան թերակղզին:
Հետաքրքիր է, որ հետագա լատինական աղբյուրները Եվրոպա մտած Հայկական բանակի ռազմիկներին և նրանց հետագա սերունդներին անվանում են <<գալլուս>>, որը լատիներեն նշանակում է <<աքաղաղ>>: Կարելի է ենթադրել, որ մի կողմից <<գալլուս>>-ը, <<լույսի գալը>> (<<գալլուս>>-ը) կանչող կենդանուն բնորոշող իմաստով հայերեն նշանակել է <<աքաղաղ>>, որն էլ փոխանցվել է լատիներենին, իսկ մյուս կողմից էլ, քանի որ արշավող բանակը բնականաբար գրեթե ամբողջովին կազմված էր տղամարդկանցից, այն խորհրդանշում է բանակի <<սեռային կազմը>>:
Կարելի է ենթադրել նաև, որ Բասեն գավառի հայերը և Բասենի նախարարական տոհմը մնացել են Պիրենյան թերակղզու հյուսիսում և հենց նրանց հետնորդները են, որ մինչև այսօր իրենց կոչում են Բասք (Բասենցիներ, որտեղ <<ք>>-ն հավասար է ներկայիս հայերենի հոգնակի <<ներ>> կամ <<եր>> վերջածանցին):
Սակայն այս անգամ էլ կրկին, ինչպես Հայկական Երրորդ համաշխարհային գերիշխանությունների ժամանակ, ստեղծված պետության մասերը իրար հետ թույլ էին կապված և շատ արագ, չնայած գտնվելով ընդհանուր հոգևոր-մշակութային տարածքում, լիովին դադարեցին ենթարկվել Արմենիի կենտրոնական իշխանությանը, առավել ևս, որ վերջինս սկսեց ծանր պատերազմ վարել Աքեմենյան Պարսկաստանի դեմ: Ինչպես և նախկինում Ասիան արիական արշավանքների ժամանակ, այս անգամ արդեն Եվրոպան ստացավ հսկայական գենետիկ պոտենցիալ, որից զրկվեց Հայաստանը: Ու եթե վերջինս դրա արդյունքում մեծապես թուլացավ, ապա Եվրոպան, ծանոթանալով առաջավոր նվաճումներին ու ստանալով հսկայական գենետիկ պոտենցիալ, կտրուկ զարգացում ապրեց: Իրենց հերթին Հայ ռազմիկների հետագա սերունդները` օտարազգի կանացից ծնված նոր սերնդի <<գալլուսները>>, շատ արագ դադարեցին իրենց հայ զգալ, իսկ Հայաստանի, որպես Հայրենիքի, հասկացությունը նրանց մոտ լիովին բացակայում էր:
Ու թեև հզոր, սակայն վաղանցիկ մի արշավանքով ստեղծված պետությունը կործանվեց, սակայն մինչ օրս էլ Եվրոպայի բնակչության մեծ մասը հայ ժողովրդի հետ գտվում է մեկ ընդհանուր հոգևոր-մշակութային և գենետիկ տարածքում:
Մեղապարտ ջան
Շարադրիր վերլուծություններդ, դրանք շատ հետաքրքիր կլինի կարդալ:)
Մեղապարտ
07.09.2009, 15:21
Պատմության մեջ երվրոպական մշակույթի համար կան մի քանի կարևոր անցումային շրջաններ որոնք ուղղակիորեն կապված են հայկական մշակույթի հետ:
Մշակութի անատոմյան կապված է մարդաբանակն տեսակի գործունեության հետ,այն մշակույթը որ այսօր տարածված է ողջ աշխարհում և ավելի հայտի է որպես եվրոպական ունի իր հիմնադիրը :Այդ հիմնադիրը անտրոպոլոգիայի մեջ հայտնի արմենոիդ մրդաբաական տեսակն է ,իսկ այդ տեսակին գենետիկորեն ամենա մոտ կանգնած այսօրյա տեսակը հայ մարդու մարդաբանական տեսակն է:Այս փաստը ընդունված տեսակետ է մարդաբանության մեջ:
Շրջանցում եմ մշակույթի և ծագումնաբանության հետ կապված խնդիրնեը չնայած որ այն կապված է մեր նյութի հետ և մեր պրպտումները սկսում եմ արդեն կայացած դիցաբանական համակարգով որը ղեկավարում էր արևապաշտական աստվածների չորորդ սերունդ Թեյշիբանի Միհրը : Թեյշիբանի Միհրը որպես բարձագույն աստված իր զբաղեցրած դիրքով հավասար է այսօրյա քրիստոնեությանը և մուհամեդականությանը, միասին վերցրած:Այս աստծո հետ է կապված հայ ինքնության գլխավոր էտապներից մեկը իչպես նաև արևապաշտական լուսավորչական առաքելական գաղափարա խոսության տարածումը:Թեյշիբանի Միհր աստծո գերակայությամբ հիմնադրվեց ՈՒրատուն ,այս գեր աստվածը ղեկավարեց աշխարհը մինչև Քրիստոսի գաղփարախոսության աշխարհ մուտք գոծելը և շարունակվեց մեզ համար այս գաղափարախոսության միջոցով:
Վերադառնանք հետ,ինչ է շանակում Թեշուբ,Թեյշիբանի,Միհր(Մհեր) նույն բանը «թեժ,հուր» է ինչ է նշանակում «Թեշ ուբ,Թեյշ իբանի,Մ իհր(Մ հեր)ընդգծվածները երկար բան (խոսք),խոսք ,մեկ:Ընդհանրացված Մեկ հուր ,արևաին թեժ խոսք
Հայկական աշխարհում նոր արքան դառնալով գահակալ ուղղակի պարտավորություն ուներ իր գործունեությունը իրականացնել Մեկ հուր ,արևաին թեժ խոսք սկզբունքից ելնելով :
Մենք այդ ժամանակաշրանի մեր քաղաքազիական մշակույթի մասին բան չգիտենք և մեր մոտ ձևավորված է այ կարծիքը որ համեմատած Հելենիստական և Եգիպտական քաղաքացիական մշակույթների հետ այտեղ վայրենի աշխարհ էր :
Հետքրքիր վերլուծություն է: Ինձ հետաքրքիր է, սակայն, թե ինչ հիման վրա ես դու նույնացնում Թեյշեբանուն և Միհրին?
Մեղապարտ
07.09.2009, 20:18
Նախ անուների իմաստային նույնությունը, դիցական ծագումը, գաղափարախոսության նույնությունը կրած խորհրդանշանները Թեյշիբանի Միհր երևույթը այս պահին ընդունենք մեկ երևույթ ևշարունակենք:
Հիիմա նորից վերադրառնանք ելման կետին ,պատմական այդ ժամանակշրջանը որ ես մատնանշել էի իսկ դու այդքան հակիրճ բայց հագեցած շարադրել էիր որոշակի մեկնաբանման կարիք ունի հավատամքի տեսանկյունից :
Մեր տարածաշրանում այդ ժամանակաշջանի գերագույն աստվածը Թեյշիբանի Միհրն է և Մուցացիրի Հալլդին :Հալլդի անունը նույնպես կապված է արև երևույթի հետ այլ գեր հզոր աստվածներ չկան:Մեր գահակալության մեջ հիմնականում ընտրյալները գաին են բարձրանում իրենց ժառանգական իրավունքի շնորհիվ կամ հարգվում է նրանց ժառագական իրավունքը և նրանք հայտնվում են գահին այս մոտեցումը գործում է ընդհուպ մինչև քրիստոնեության ընդունում:Ես չեմ անտեսում տարբեր ինտրիգները բայց նույնիսկ եթե ինտրիգների արդյունքում գահը հասել էի ինչ որ մեկին ապա կարճ ժամանակ հետո այն վերադառնում է ժառանգական գահակալի այս կամ այն ճյուղի ներկայացուցիչին:Նրաց ներքին պայքարը կոչված էր ֆիզիկապես հաստավելու գահին կրելու և ներկայացնելու արևապաշտական գաղափարախոսությունը:
Մեջ բերում քո գրածից
Վերականգնելով իրադարձությունների իրական պատկերը` կարելի է ենթադրել, որ հենց այս ժամանակ Հայկական հիմնական բանակով Եգիպտոսում գտնվող Տիգրան I Աշխարհակալը (մ.թ.ա. 569-565` գահակից, 565-522), Հայաստանից եկած խոշոր աշխարհազորային ուժերով համալրելով իր բանակը ու. <<… երկու ծովերի մեջ եղած ցամաքը նվաճելով (Պիրենյան թերակղզի և Եվրոպա – Մ. Հ.), Ովկիանոսը (Միջերկրական ծովը – Մ. Հ.) լցնում է նավերի բազմությամբ (այն բանից հետո, երբ փյունիկիացիները հրաժարվեցին նավատորմային ուժերով օժանդակել արշավանքին, կարելի է ենթադրել, որ դա Կիլիկիայի նավատորմն էր – Մ.Հ.)… որովհետև Հռոմում (նկատի է ունեցվում մասնավորապես Ապենինյան թերակղզին և ընդհանրապես Եվրոպան – Մ. Հ.) մեծ խռովություն և շփոթություն լինելով` ոչ-ոք նրան ուժեղ դիմադրություն ցույց չտվեց>> (Գիրք 2, գլուխ 12), իրականացրեց պատմական նշանակություն ունեցող այս արշավանքը:
Սա այն ժամանակշրջանն է եվրոպական աշխարհում երբ հզոր եվրոպական ստրուկրուրա չկա, կան լոկալ քաղաք պետույուններ ուժեղ անհատակնություններ բայց ոչ Կայսրություն:Մ.թ.ա. 569-565 ին որպես արևապաշտական գաղափարախոսության առաջնորդներ հայկական արքունիքը նորից ձեռնամուղ եղավ միավորելու բոլոր այն տարածքները որոնք եբևէ եղել են հրապաշատական գաղափարախոսության կրող այսինքն արևապաշտություն և լուսնապաշտություն մի խոսքով գլոբալիզացիա:
Եվրոպական նվաճումը հայկական զին ուժի կողմից չէր ենթադրում այն ինչ մեք ենք փորձում պատկերացնել ,իրոք ռազմական նվաճում կար բայց լուրջ դիմադրություն ցույց տալու խնդիր չկար, քանի որ Հայկական կողմը ներկայանում էր բոլորին արևաաշտական աշխարհի չորս զինանշան խորհրդանշաններով:Դա այսօրվա չափանիշներով ատոմայի զենքի ուժը ուներ:
Ես մեկ անգամ ասել եմ որ արիականույունը կենսաձև է այլ ոչ էթնիկ պատկանելիություն:
Հիմա վերադառնանք «գալուսներին»որոնք պատմույան մեջ ներկայացվումեն աղավաղված:Կատարեմ համեմատույուն և անցնեմ առաջ: Խաչակիրները գածափարախոսներ էին և որևէ կերպ մեկ էնոս չէին ներկայացնում նույնպես և «գալուները,գալերը» իսկ ովքեր էին նրանք :Փորձենք պարզաբանել գա լուս այսինք նեկող լույս հիմա լատինները նաև գալուս կոչում են աքաղաղին :
Ինչու, վերադառնանք հետ դեպի հելլենական աշխարհ նրանց դիցաբանական հնագույն շերտերում աքաղաղը չկա նա կա արևելքի մշակույթի մեջ ինչպես նաև մեր:
Նա մի թռչուն է որ ազդարարում է արևածագը այսինքն «գա լուս է» այս թռչունը այսպես կոչված արևապաշտական բանակի զարթուցիչն էր: Աքաղաղ,համաձայն տառադարձության կանոններին բառը իր ժամանակին հնչել է որպես ԱԿ ԱՐ ԱՐ
Անիվ արև արարող լույս բերող:Գնանք իսպանիա բասքերի երկիր այնտեղ մեր իմացած աքաղաղին կոչում են խորուզ մենք կոչում ենք խորոզ:Նորից հենվելով տառադարձության օրենքների վրա վերծանում ենք իմաստը «Հորաս» այսինքն նորից գործ ունենք դավանավանական արևապաշտակն գլխավոր խնդիրների հետ:
(հիմա այսքանը)
Շատ հետաքրքիր տեսություն ես առաջ քաշում - հատկապես ուշագրավ է բասքերի "խորոզ"-ի պահը, որի մասին տեղյակ չէի...:)
Մեղապարտ
08.09.2009, 00:25
Սակայն այս անգամ էլ կրկին, ինչպես Հայկական Երրորդ համաշխարհային գերիշխանությունների ժամանակ, ստեղծված պետության մասերը իրար հետ թույլ էին կապված և շատ արագ, չնայած գտնվելով ընդհանուր հոգևոր-մշակութային տարածքում, լիովին դադարեցին ենթարկվել Արմենիի կենտրոնական իշխանությանը, առավել ևս, որ վերջինս սկսեց ծանր պատերազմ վարել Աքեմենյան Պարսկաստանի դեմ:
Սկսենք այս մեջբերումով,եվրոպան տեղյակ էր հայ մշակույթին և նրա դիցաբանական համակարգի և մշտապես սնվել է նրանից այդ սնման մասին են խոսում բազմապիսի աստվածների ընորինակումը և նրանց սիթեզումը հելենական մշակույթի մեջ օրինակ Մատուտա աստվածուհին, Դագոն աստվածը Օրիոնը ևայլն:
Հիմա Հայ աքմենյան պայքարի մասին բնականաբար դիտարկման ելակետը նորից դիցաբանությունն է և հավատամքը:
Արևապաշտական գաղաափարախոսության կրողներն են Հայերը ,Մարերը և Ֆարսիները ինչ փոխհարաբերույան մեջ են նրանք իրար հետ դաբանաբանական դաշտում:Այս երեքի մեջ մշտապես առաաջինը հայկական կողմն է սակայն (մեկ անգամ արդեն ասել եմ)Արմինա թագավորության հիմնադրման ժամանակ հայկական կողմը գնաց խիստ զիջումների և Մարերին և Ֆարսիներին իրավունք տվեց հադես գալ ոպես արևապաշտությունը ներկայացնող հավասա կողմեր: Իսկ ինչից է դա երևում
Ասորեսրտանի և Բաբելոնի գրավումից հետո Արիք բարձրագույն աստված հռչակեցին ԱՀՈՒՐԱՄԱԶԴԱ աստծոն :Նորից անդրադառնանք Թեյշիբանի ՄԻհր գերակա աստծոն մենք տեսնում ենք որ Ահուրամազդա անունը ուղղակիորեն կրկնում է Թեյշիբանի Միհրի
անվան ուղղակի իմաստը «աստծո հուրը մեզ տա»:ԱՀՈՒՐԱՄԱԶԴԱ երևույթը գաղափարախոսության մեջ զբաղեցրեց առաջին տեղը երկրորդում հայտնվեց Միհրը
Միհրը ապահովում էր կապը աստծո հետ և այդ երևույթը կոչվեց ԱՀՈՒՐԱՄԱԶԴԱ:
Մի Պահ կանգ առնենք և տեսնենք ռազմական հաղթանակներից հետո ով ինչ պահանջներ ուներ և ովքեր էին պահանջատերերը և ումից էին պահանջում:
Պահանջատերերը Հռոմն է ,Ֆարսիները և Մարերը և Հայերը :ինչ են պահանջում կողմերը :
Հայկական կողմը պահանջում է ճանաչել իր նոր պետույան գոյությունը
Ֆարսիները և Մրերը պահանջում են հայկական կողմից արևապաշտությունը ներկայացնելու հավասար իրավունքներ ևարևապաշտական զինանշանները կրելու հավասար իրավունք:
Հռոմը պահանջում է պարտված Ասորիքի զինանշանը կրելու իրավունքը ,պայմանով որ արևմուտքը կճանաչի հայկական նոր պետությունը:
Իսկ որոնք էին այդ զինանշանները
Վիշապ օձի խրհրդանիշ արևի սկավառակի հետ միասին:
Առծվի թևերով արևը աղեղնավիրի հետ
Արծիվ
Առյուծ
Համաձայն ժառանագական իրավունքի այս զինանշանները պատկանում էր հայկական էթնոսին :
Վիշապ օձի խորհրդանիշ արևի սկավառակի հետ միասին խորհրդանիշը «Հայկ և Բել» դյուցազնամարտից հետո որպես պարտված զինանանշան
պարտադրեցին Սեմականներին:
:Առծվի թևերով արևը աղեղնավիրի հետզինանշանը որպես հսկիչ դրված էր
Ասորիքի վրա (սա իր առանձին բացատրույունը ունի այա խորհրդանշանը Հայկ նահապետի հաղթանակի անմահացումն էր):
Մնացին երկու խորհրդանիշ Արծիվը և Առյուծը :Արծվի խորհրդանիշի կրելու և ներկայացնելու բացարձակ իրավունքը
մնաց հայկական կողմին իսկ առյուծը հավասարապեր օգտագործում էին հայերը,ֆարսիները մարերը:
Վերջնական համաձայնույունից հետո Հռոմը ստացավ հայկական կողմից Վիշապ օձի խորհրդանիշ արևի սկավառակի հետ միասին:
Առծվի թևերով արևը աղեղնավիրի հետ խորհրդանշանը դուրս եկավ գործնական շրջանառությունից քանի որ պատմական հակամարտությունը ավարտված էր
Ասորիքի կործանումով և այս խորհրդանշանը այլևս անելիք չուներ:Սակայն նա մնաց գործնական շրջանառության մեջ իսկ նրա զինվորի աղեղ պատկերվում էր չլարված:
(մնացածը հետո )
:
Նա մի թռչուն է որ ազդարարում է արևածագը այսինքն «գա լուս է» այս թռչունը այսպես կոչված արևապաշտական բանակի զարթուցիչն էր: Աքաղաղ,համաձայն տառադարձության կանոններին բառը իր ժամանակին հնչել է որպես ԱԿ ԱՐ ԱՐ
Անիվ արև արարող լույս բերող:Գնանք իսպանիա բասքերի երկիր այնտեղ մեր իմացած աքաղաղին կոչում են խորուզ մենք կոչում ենք խորոզ:Նորից հենվելով տառադարձության օրենքների վրա վերծանում ենք իմաստը «Հորաս» այսինքն նորից գործ ունենք դավանավանական արևապաշտակն գլխավոր խնդիրների հետ:
(հիմա այսքանը)
Մեղապարտ ջան, իսկ լեզվաբանական ինչ այլ հիմքեր կան եվրոպական լեզուների և հայերենի միջև: Առհասարակ հնդեվրոպական լեզվընտանիքի տարածման հետ կապված պատմական-ժամանակային և ազգային առումով ինչ է հայտնի՞
Օրինակ հայերեն դուռ և կովը համարյա թե լրիվ նույնն են անգլերենում:
Իմ ոչ մասնագետի կարծիքով ազգերի նախնադարյան տեղաշարժերի մեջ լեզվի արմատական կազմը պետք է որ ամենակոնսերվատիվ էլեմենտը մնար և օգներ հասկանալու պատմական տեղաշարժերը: Վրացիք էլ օրինակ ասում են, թե բասկերը վրաստանից են գնացել:
Ներող կլինես եթե հարցս անտեղյակությումբ քեզ զարմացնի:
Մեղապարտ ջան, այդ ամենը շատ հետաքրքիր է, բայց շարունակում եմ մնալ իմ տեսակետին, որ դու գերագնահատում ես սիմվոլային պահը ընդհանուր ռազմա-քաղաքական զարգացումների մեջ. այստեղ ամեն ինչ որոշում են պետությունների ռազմա-քաղաքական հզորությունները;
Մեղապարտ
08.09.2009, 13:28
Մեղապարտ ջան, այդ ամենը շատ հետաքրքիր է, բայց շարունակում եմ մնալ իմ տեսակետին, որ դու գերագնահատում ես սիմվոլային պահը ընդհանուր ռազմա-քաղաքական զարգացումների մեջ. այստեղ ամեն ինչ որոշում են պետությունների ռազմա-քաղաքական հզորությունները;
Քո տեսակետի փոխելու խնդիր չկա և ոչ ել կարիք կա ,քանի որ ուժը պետույան պահպանման գլխավոր գրավաականն է իսկ իմ տեսակետը գալիս և լրացնում է այն բացը որը իրոք կա:Ամեն մեկը իրեն հարց է տալիս որտեղից է գալիս այս կամ այն խորհրդանիշը և ինչ իմաստ է կրում իր մեջ և հատկապես ինչու այս խորհրդանիշը և ոչ թե այն:Այն ինչ կատարվել է պատմական անցյալում խորհրդանշանների մասով ավելի շատ անհավանական է քան հակառակը : Իսկ ինչ է կատարվում հիմա մեր ժամանակակից պատմույան մեջ, խորհրդանշանը բազիսային է թե ոչ, եթե այո նա իր մեջ կրում է որևէ կոդ այսինքն ավարտուն ծրագիր:Այս հարցի պատասխանը տալիս է մեր երկու հայկական պետույունների խորհդանիշները գերբերը և նրանց օրհներգը:
Չհասկանալով այս երկուսի եզերակաան խորհուրդը պետույունը ինքը իր նկատմամբ դատավճիռ է կայացնում:
Համեցեք ՀՀ օրհներգը
Մեր Հայրենիք, ազատ անկախ,
Որ ապրել է դարե դար
Իր որդիքը արդ կանչում է
Ազատ, անկախ Հայաստան։
Ահա եղբայր քեզ մի դրոշ,
Զոր իմ ձեռքով գործեցի
Գիշերները ես քուն չեղա,
Արտասուքով լվացի։
Նայիր նրան երեք գույնով,
Նվիրական մեկ նշան
Թող փողփողի թշնամու դեմ
Թող միշտ պանծա Հայաստան։
Ամենայն տեղ մահը մի է
Մարդ մի անգամ պի՛տ մեռնի,
Բայց երանի՝ որ յուր ազգի
Ազատության կզոհվի:
Այս օրհնեգի տեր պետույունը չի կարող հզորանալ և դառնալ ճանաչված երկիր քանի որ պետության հիմքը կոդավորված է կատաստրոֆիկ սխալ :Դու պատկերացնում ես ազգը մի քանի միլիոն մարդ երգում է զոհվելու մասին, սա մեկ մարդու զոհվելու մասին չէ սա պետության զոհվելու մասին է:
Ով է հեղինակը սոցիալ դեմոկրատ Մ Նալբանդյանը ,հիմա համաշխարհային քաղաքական մշակույթի մեջ սոցիալ դեմոկրատները որ տեղում են գտնվում: Այս վերլուծությունից հետո եզրակացությունները թող ամեն մեկը անի իր համար:
Հիմա ՀՀ զինանշանը
Զինանշանը մեկ խնդիր ունի զույց տալ նրա բազիսը և համախմբվածության աստիճանը նաև նրա մարտահրավերը :
Ես տեղյակ եմ բոլոր բացատրույուններին կապված մեր զինանշանի հետ թե ինչ են ցանկցել ասել և այլն:Փաստ Զինանշանի հիմքում դրված է մեռած անկենդան մարմին,առասպել և արևապաշտական խորհրդանշաններից կիսատ առծիվ կիսատ առյուծ :Զինանշանի բազիսային կոդը հիմնովին սխալ է և կիսատ պռատ կարծես դդիտավորյալ արված լինի:
Հիմա ընդհանրացնեք եղածը խորհրդանշանների մասով և համադրենք մեր պետույան իրական վիճակի հետ և փորձենք կանխատեսել նրա ապագա զարգացումները:
Հիմա Արցախի զինանշանը այն նույնպես թերի է սակայն հիմքը ճիշտ է Արծիվ գլխին թագ :Սա կանխորոշել է Ղարաբաղի հանրապետույան ապագան :
Մեղապարտ
08.09.2009, 13:44
Մեղապարտ ջան, իսկ լեզվաբանական ինչ այլ հիմքեր կան եվրոպական լեզուների և հայերենի միջև: Առհասարակ հնդեվրոպական լեզվընտանիքի տարածման հետ կապված պատմական-ժամանակային և ազգային առումով ինչ է հայտնի՞
Օրինակ հայերեն դուռ և կովը համարյա թե լրիվ նույնն են անգլերենում:
Իմ ոչ մասնագետի կարծիքով ազգերի նախնադարյան տեղաշարժերի մեջ լեզվի արմատական կազմը պետք է որ ամենակոնսերվատիվ էլեմենտը մնար և օգներ հասկանալու պատմական տեղաշարժերը: Վրացիք էլ օրինակ ասում են, թե բասկերը վրաստանից են գնացել:
Ներող կլինես եթե հարցս անտեղյակությումբ քեզ զարմացնի:
Վերջի ուսումնասիրությունը հայոց լեզվի վերաբերյալ կատարված օտար երկրյա ուսումնասիրողների կողմից (2003 թ )այն է որ նա հադիսանում է այս պահին Հնդ եվրոպական ամենա հին լեզուն տարիքը յոթ հազար:
Բասկերի լեզվական ծագումը ուսումնասիրվում է վրացիները ինչպես և հայերը մոտավորապես նույն բանն են ասում:Պրինցիպիալը այս պահին այն է, որ Բասկերը իրեց ծագումով պատկանում են մեր տարածաշրջանին:Իսկ որն է գերակշռում բասկերի մեջ հայկականը թե վրացականը արդեն երկրորդական է ,քանի որ նրանք իրենց մեջ հստակ կրում են այս երկու էթնոտիպին հատուկ մշակութային էլեմենտներ:
ՀՀ հիմնը ինձ ևս առանձնապես դուր չի գալիս, հատկապես երաժշտությունը, բայց առայժմ ավելի լավ տարբերակ դժբախտաբար հայտնի չէ: ՀՀ սիմվոլիկան ընտրելուց, ըստ իս, դրսևորվեց անհարկի, թեև գուցե ինչ-որ տեղ նաև ստիպողական, շտապողականություն:
Օրինակ - ինչ լուրջ են վերաբերվում այդ հարցին հարևան Վրաստանում… Ինչ գեղեցիկ դրոշ են ընտրել...
Մեղապարտ
08.09.2009, 16:41
ՀՀ հիմնը ինձ ևս առանձնապես դուր չի գալիս, հատկապես երաժշտությունը, բայց առայժմ ավելի լավ տարբերակ դժբախտաբար հայտնի չէ: ՀՀ սիմվոլիկան ընտրելուց, ըստ իս, դրսևորվեց անհարկի, թեև գուցե ինչ-որ տեղ նաև ստիպողական, շտապողականություն:
Օրինակ - ինչ լուրջ են վերաբերվում այդ հարցին հարևան Վրաստանում… Ինչ գեղեցիկ դրոշ են ընտրել...
Վրացիները պատմական ընտրույուն կատարեցին ոչ թե անցյալի առումով այլ ապագյի:
Նրանք ըստ էության մեկ խորհրդանիշ կարող էին վերցնել Առյուծի խորհրդանիշը այն այս պահին պատկանում է Իրանին :Արծիվը Ղարաբաղցիներին Մնաց խաչը ,շատերի մոտ կարծիք կա ,որ նկատի է են ունեցել քրիստոնեական խաչը բայց դա այդպես չէ սա լրիվ ուրիշ խաչ է այն խաչն է որ Դավիթը կրում էր իր աչ բազկին այն խաչն է որով Հայ Արիքի բանակը կռվեց Մակեդոնացու դեմ:
Դե հիմա ինքդ վերլուծիր Վրաստանի աստիճանական ուժեղացումը ( Աբխազիան և Ալանները ժամանկի խնդիր են):Օրենքի աստիճանական գերակայություն Վրաստանում,արտաքին լուրջ կենտրոններից օգնույուն :Արժեքային համակարգի հիմքային վերանայում տարածաշրջանում կենտրոնանիստ տեղ գրավելու դանդաղ բայց հաստատակամ շարժում:
Վերջի ուսումնասիրությունը հայոց լեզվի վերաբերյալ կատարված օտար երկրյա ուսումնասիրողների կողմից (2003 թ )այն է որ նա հադիսանում է այս պահին Հնդ եվրոպական ամենա հին լեզուն տարիքը յոթ հազար:
Բասկերի լեզվական ծագումը ուսումնասիրվում է վրացիները ինչպես և հայերը մոտավորապես նույն բանն են ասում:Պրինցիպիալը այս պահին այն է, որ Բասկերը իրեց ծագումով պատկանում են մեր տարածաշրջանին:Իսկ որն է գերակշռում բասկերի մեջ հայկականը թե վրացականը արդեն երկրորդական է ,քանի որ նրանք իրենց մեջ հստակ կրում են այս երկու էթնոտիպին հատուկ մշակութային էլեմենտներ:
Մեղապարտ ջան, բայց լեզվական առումով մենք ու վրացիք նեւյնիսկ տարբեր ընտանիքների մեջ ենք: Հենց մեր ու նրանց իրար հարևան դառնալն ինքնին հարց է: Այդ մասին ինչ ինֆորմացիա կա՞ Ով որտեղից է եկել՞, երբ՞
Մեղապարտ
08.09.2009, 19:15
Մեղապարտ ջան, բայց լեզվական առումով մենք ու վրացիք նեւյնիսկ տարբեր ընտանիքների մեջ ենք: Հենց մեր ու նրանց իրար հարևան դառնալն ինքնին հարց է: Այդ մասին ինչ ինֆորմացիա կա՞ Ով որտեղից է եկել՞, երբ՞
Հնդ եվրոպական լեզվաընտանիք ,սա բաժանվում է ճյուղերի ,Հայկական ճյուղը լրիվ առանձին է իբր թե լրիվ հասկանալի պատճառներով: Ի դեպ այս համակարգի փոփոխությունը նույնպես կապված է քաղաքական խնդիրների հետ: Սա այլ թեմա է :
Վրացական լեզուն նույն պես ելնելով քաղաքական խնդիրներից դրվել է մի լեզվաընտանիքի գլխին որը ֆիկցիա է:Մի դեպքում նա կոչվում է քարթվելական մի դեպքում կոչվում է Իբերո կովկասյան:Էն գլխից այսինքն նոր քաղաքականության (տանութ երորդ դար)վրացիները համարվել են տարածաշրջանի դոմինանտ էթնոսը:
Վրացական լեզուն հնդ եվրոպական ընտանիքի լեզու է, սակայն ունի հստակ շեղվա ծություն դեպի սեմիթական լեզուները քերակակական բառակազմական իմաստներով:
Այդպես կոչված «Իբերո կովկասյան լեզուներ» կոչվող ճյուղը շատ պայմանական է զոր օրինակ Չեչենա ինգուշական լեզուն բացարձակապես կապված չէ այդ պայմանական սակայն ճանաչված լեզվաընտանիքի հետ:
Չեչենա Ինգուշական լեզուն հայկական բառբառներից մեկն է այս եզրակացության հեղինակները իրենք Չեչեններն են ,Նախչոյները կամ Նախերը ,Իչկերները ինչպես իրենց շատ հաճախ կոչում են նրանք:
Գոռգոուն կհնչի սակայն վրացիները իրենց էպիկական սկիզբը կապում են մեր էթնոսի հետ ըստ վրացական ժամանակագիր Մրովելին իրենց նախահայր Քարթլոսին համարում է Հայկի կրտսեր եղբայրը: Վրացիները իրենց երկիրը կոչում են Սաքարթվելո (հիմա որ ասեմ այս անունը մեր լեզվա մտածողության արդյունքն է ելի ախմախ բան կստեացվի) մենք վիրացի օտարները իբերի ավելի հին Կոլխիդա :
Հետաքրքիր կարծիք է, սակայն այն շատ հեղափոխական է և կարիք ունի լուրջ հիմնավորման: Կարծիք եմ հանդիպել, որ իվերները ներկայիս Վրաստանի տարածք են եկել ներկայիս Իսպանիայի տարածքից...
Մեղապարտ
10.09.2009, 04:33
Հետաքրքիր կարծիք է, սակայն այն շատ հեղափոխական է և կարիք ունի լուրջ հիմնավորման: Կարծիք եմ հանդիպել, որ իվերները ներկայիս Վրաստանի տարածք են եկել ներկայիս Իսպանիայի տարածքից...
Վրացիների մասով ամեն ինչ իր տեղում է և Ի ուրախություն մեզ տեսության հեղինակները տարբեր մայրցամաքների ներկայացուցիչներ են ,նորությունը Չեչենական էթնոլոգների և լեզվաբանների մոտեցումն է սա բացարձակապես այլ մոտեցում է և հիմքից քանդում է Իբերո Կովկասյան տեսությունը:
Չկարծես թե Չեչենները այդքան ուրախ են իրենց արմատները մեր էթնո մշակույթի մեջ հայտնաբերելու համար ,սակայն կա օբեկտիվ ճշմարտություն որին շրջանցել հնարավոր է (ինչը արվել է մըր մշակույթի նկատմամբ առա այսօր)սակայն Չեչենների դեպքւոմ այլ ընտրանքը բացակայում է : Իսկ այս ամենը շատ հեռու գնացող երևույթներ են կապված տարբեր խնդիրների հետ, այդ թվում քաղաքակն և կրոնական:
Մի ասա... չեչենները, ինչքան ես եմ ինտերնետով շթվել նրանց հետ, որոշակիորեն ուզում են "ծագած լինել" հայերից: Բանն այն է, որ նրանց մասին ամենահին հիշատակությունը պատկանում է յոթերորդ դարին: Իսկ այս դեպքում նրանց պատմությունը միանգամից հնանում է գրեթե կրկնակի անգամ ու նրանք առաջնություն են ձեռք բերում Հյուսիսկովկասյան մյուս ժողովուրդների նկատմամբ:
Մեղապարտ
10.09.2009, 17:26
Մի ասա... չեչենները, ինչքան ես եմ ինտերնետով շթվել նրանց հետ, որոշակիորեն ուզում են "ծագած լինել" հայերից: Բանն այն է, որ նրանց մասին ամենահին հիշատակությունը պատկանում է յոթերորդ դարին: Իսկ այս դեպքում նրանց պատմությունը միանգամից հնանում է գրեթե կրկնակի անգամ ու նրանք առաջնություն են ձեռք բերում Հյուսիսկովկասյան մյուս ժողովուրդների նկատմամբ:
Երբ տասնութերրորդ դարում հայերենը կցում էին պարսակակն լեզվին Չեչենները նույն սկզբունքով ապրում էին կովկասում և պայքարում էին իրենց դոմինանտույան համր և էլի իրենց ավանդազրույցներում ասում էին ,որ սերում են հայերից և էլի իրենց կոչում էին Նախչոյ ,Նախ չնայած որ շատ ափսոսում էին այդ ծագման հետ կապված:Այդ ժամանակվա ամենա վիրավորակն դարձվածքն էր չեչենների մեջ «դու վախկոտ էս ,դու ստրուկ էս ,դու հայ էս»:
Ձևաորվել է երկու էթնո տեսկա որոնք դիամետրալ հակառակ են իրենց էթնո մշակութային արժեքներով, սակայն պատմահամեմատական լեզվաբանույան մեջ չեչենական լեզուն հայկական լեզվի մասն է կազմում և սա փաստ է:
Լեզվաբանական առումով չեմ վիճում - թեմային ծանոթ եմ մակերեսերոն… Ի դեպ - հիշատակածդ արտահայտությունը պետք է դիտարկել իր կոնտեքստի մեջ, որը այդ դեպքում ստանում է հայերի համար դրական իմաստ:
Մեղապարտ
10.09.2009, 23:55
Լեզվաբանական առումով չեմ վիճում - թեմային ծանոթ եմ մակերեսերոն… Ի դեպ - հիշատակածդ արտահայտությունը պետք է դիտարկել իր կոնտեքստի մեջ, որը այդ դեպքում ստանում է հայերի համար դրական իմաստ:
Մեկնաբանիր
Այդ արտահայտությունը Պուշկինի պոեմներից մեկից է: Այնտեղ գոյություն ունեն մի հայր ու որդի: Հայրը հայտնի ավազակ է, թալանում է, սպանում և գողանում: Իսկ որդին ձգտում է նորմալ կյանքով ապրել, արհեստի տեր դառնալ, թեկուզ և առևտրկանա լինել, ինչպես շրջակա հայերը: Հայրը դրան դեմ է, այսինքն ուզում է, որ որդին իր նման ավազակ լինի, ոչ թե շրջակա հայերի պես նորմալ, բարիք ստեղծող մարդ, որը նրա համար "ստրուկ ու վախկոտ" մի բան է; Ու հենց դրա համար է ասում, որ դու "ստրուկ ես, դու վախկոտ ես ու դու հայ ես" - այսինքն նորմալ մարդ ես: :)
Մեղապարտ
11.09.2009, 17:19
Վերադառնանք մեր ոչխարներին ,Երվանդունին դարձավ հայոց աշխարհի տիրակալ Դարեհը իրանական աշխարհի տիրակալ:
Անմիջապես Դարեհի պահանջով շրջանառության մեջ դրվեց նոր թեոլոգիան «Ահուրամազդան» դարձավ բարձրագույն աստված հայոց Միհրը զբաղեցրեց երկրորդ տեղը մարերը զբաղեգրեցին երրորդ տեղը իրենց «Զերվան» գաղափարախոսութ յամբ:Նոր գաղափարախոսության գլխավոէ խորհրդանիշը դարձավ Առյուծը և արծվի թևեվերով արևի մեջ կանգնած նետաձիգը չլարած աղեղով»:
Հիմա մեկ հարց ,ինչու Երվանդունին դարձա հայոց աշխարհի տիրակալ բեր այս հարցը քննարկենք դու քո տեսանկյունից ես իմ և փորձենք համադրել մեր իմացածը մեկ ամբողջական պատկեր ստանալու համար:
Sandarameth
11.09.2009, 17:53
շատ հետաքրքիր ա կարդալ ձեր քննարկումները:)
Վերադառնանք մեր ոչխարներին ,Երվանդունին դարձավ հայոց աշխարհի տիրակալ Դարեհը իրանական աշխարհի տիրակալ:
Անմիջապես Դարեհի պահանջով շրջանառության մեջ դրվեց նոր թեոլոգիան «Ահուրամազդան» դարձավ բարձրագույն աստված հայոց Միհրը զբաղեցրեց երկրորդ տեղը մարերը զբաղեգրեցին երրորդ տեղը իրենց «Զերվան» գաղափարախոսութ յամբ:Նոր գաղափարախոսության գլխավոէ խորհրդանիշը դարձավ Առյուծը և արծվի թևեվերով արևի մեջ կանգնած նետաձիգը չլարած աղեղով»:
Հիմա մեկ հարց ,ինչու Երվանդունին դարձա հայոց աշխարհի տիրակալ բեր այս հարցը քննարկենք դու քո տեսանկյունից ես իմ և փորձենք համադրել մեր իմացածը մեկ ամբողջական պատկեր ստանալու համար:
Նախ սկսենք նրանից, որ ոչ թե "Երվանդունին", այլ Երվանդ I Սակավակյացը (մ.թ.ա. 569 - մոտ 552, 565 - մոտ 552` ձևականորեն): Նա Հայկազունիների, այլ ոչ թե Երվանդունիների տոհմից էր. վերջինս իշխանության եկավ Գավգամելայից հետո. Հետո, օրինակ մարերի երրորդը լինելու պահով կարծես թե այնքան էլ համաձայն չեմ, քանի որ ըստ իս մարերը երկրորդն են եղել: Իսկ թե ինչու Երվանդ I-ը դարձավ արքա - ճիշտն ասած ես այստեղ որևէ խորհրդավոր կամ գաղափարական տարր չեմ տեսնում, ուղղակի այդպես ստացվեց հազար ու մի հնարավոր պատճառով: Հետաքրքիր կլինի լսել քո տեսակետը:think
Ըստ եկեղեցական ավանդության հայոց Միջագետքի թագավորության արքա Աբգար V Մեծը (մ.թ.ա. 23 - մ.թ. 50) քրիստոնեություն է ընդունել: Այս տեսակետը որոշակի տարածում ստացավ ու ակտիվացավ նաև վերջերս: Իրականում, սակայն, մենք գործ ունենք գեղեցիկ մի լեգենդի հետ:
Սկսենք նրանից, որ մասնագետների մեծ մասը հակված չէ լուրջ ընդունելու այն: Նրանց բերած լուրջ փաստարկներին ես կավելացնեմ նաև այն, որ, եթե դա ճիշտ լիներ, ապա Նոր Կտակարանում այդ մասին գոնե ակնարկ կլիներ. ինքներդ պատկերացրեք, հզոր ու հեղինակավոր մի արքա ընդունում է քրրիստոնեությունը - ինչպիսի թեմա... Բայց նման ակնարկ իհարկե չկա :) Դրա փոխարեն այս մասին առաջին անգամ «հիշում է» միայն եկեղեցական Պատմահայր Եվսեբիոս Կեսարացին՝ IV դարի սկզբներին: Ընդ որում Հռոմի պապ Գելասիոս I-ը (493-496) այս ամենը հռչակել է հերետիկոսություն...
Մասնագետները գտնում են, որ այս ամենը կարող է վերաբերվել Աբգար VIII-ին (177-212) կամ էլ Աբգար IX-ին (212-216): Բայց այստեղ էլ ամեն ինչ այդքան միանշանակ չէ, ես նույնիսկ կասեի - անընդունելիության աստիճան կասկածելի…
Աբգար VIII-ի օգտին վկայող կա ընդամենը մեկ, այն էլ անուղղակի ապացույց - ըստ ասորական մի ժամանակագրության, Եդեսիայում 201 թ-ին տեղի ունեցած ջրհեղեղը... կործանել է նաև եկեղեցի: Ու սրա հիման վրա ենթադրում են, որ այս արքան եղել է քրիստոնյա: Բայց եկեղեցին կարող էր կառուցված լինել որպես այս արքայի կրոնական հանդուրժողականության արդյունք տեղի քրիստոնյա համայնքի կողմից, այն կարող էր լինել կառուցված առանց իշխանության համաձայնության և գործել գաղտնի, դեռ չասած էլ - որ ինքը, հաղորդումը, կարող է հավաստի չլինել և հանդիսանալ քրիստոնեական մոլեռանդության արդյունք…
Աբգար IX-ի օգտին վկայող կան հետևյալ հաղորդումները. ըստ վաղքրիստոնեական հույն գրող Հուլիս Աֆրիկացու (մոտ 160-240) այս արքան. «բարեպաշտ մարդ էր»: Իր հերթին, ըստ վաղքրիստոնեական ասորի գրող Վարդեսան Բար-Դարցանի (154-225) , այս արքան. «սուրբ և շատ կրթված մի մարդ էր»: Իմ կարծիքով, սակայն, սրանք ևս հիմք չեն տալիս այս արքային համարել քրիստոնյա - արքան կարող էր «բարեպաշտ» լինել, մնալով հեթհանոս, ինչպես նաև լիներ «սուրբ» - ըստ զգայուն վաղքրիստոնյաների հենց միայն նրա համար, որ, եթե այլ վայրերում քրիստոնյաների հետ վարվում էին շատ դաժան, ապա Հայոց Միջագետքի թագավորությունում այս արքան թույլ էր տալիս քրստոնյաներին վայելել մեծ ազատություններ: Հատկանշական է, որ Աբգար IX-ի որդի Արման IX-ը (214-216` գահակից), որը հոր թագավորության վերջին տարիներին գործնականում ինքն էր կառավարում, հենց հոր կենդանության օրոք դաժան հալածանքներ կիրառեց քրիստոնյաների նկատմամբ...
Սա է իրականությունը - ինքներդ ձևավորեք Ձեր վերաբերմունքը այս ամենի նկատմամբ :)
Մեղապարտ
15.09.2009, 20:22
(հատված)
Ով էր Հայկազունիների տոհմից սերող Հսկայը նրա մասին ունեցած տեղեկություն ները նույն պես շատ քիչ է բայց դատելով նրա մասնակցույանը Տրոյական պատերազմում և նրա անունով կոչված Տրոյա քաղաքի դարպասներից մեկը հեռու գնացող եզրակացություներ կարելի է անել:Սկայը մասնակցում էր Աստվածների ,կիսատվածների պատերազմին:Ըստ էության այդ պատերազմի մասնակիզները ընտրյալներ էին այս կոնտեքստի մեջ հասկանալի է դառնում Սկայի մասնակ ցությունը և ավելի է ընդգծում նրա Հայկազյանությունը այսինքն ժառանգական արևապաշտ լինելու և այն ներկայացնելու հանգամանքը:Ըստ քո ներկայացրածի հակամարտում էին Հայկազունի Սկայը և զորավար Անդարը :Հայկազունի Սկայը պարտության մատնեց ու սպանեց Անդարիին և արքա հռչակեց իր որդի Պա րույրին` Պարույր Հսկայորդուն :Ինչպես Տրոյական պատերազմում այնպես էլ Մ.թ.ա. 612 թ-ի Նինվեի պատերազմում հայկական մասնակից կողմը Հայկազունի էր իսկ Նինվեի գրավումը շարքային երևույթ չէր: Արդյունքում վերականգնվեց ժառանգական Հայկազունիների իրավունքը:
Արևապաշտական աշխարհի իրավունքները կանգուն պահելու նպատակով Մ.թ. առաջ մոտավորապես 606 թվականին արդեն թուլացած Բիայնայի թագավորութ յան պատկանող տարածքները վերահսկելու նպատակով Մարերը խաղաղ արշա վով շարժվեցին «Հանունի տան», «Թորգոմի Տան» ուղղությամբ, որը գտնվել է այս օրվա արևմտյան Հայաստանի Էրզրում քաղաքի մոտերքում:
Մ.թ.ա. 569 թ-ին Հայկազունիների իրավունքը նորից վերականգնվում է,գահ է բարձրանում Երվանդ I Սակավակյացը: Այս արքան որոշակի բարդություններ ունենում Մարաստանի հետ, որոնք էական հետևանքներ ունենեցան: Արևապաշ տական գաղափարախոսության հիմնական կրողի Հայկական էթնոսի համար ծանր էր մի անձնյա պայքարը, այս պահից սկսված Արևապաշտական գա ղափա րախոսության«արիների» ճյուղը ներկայացնող Մարերը և Պարթևները՝Արիք, վերա դասավորելով իրենց ուժերը, տեր կանգնեցին նաև իրենց պատկանող արևա պաշտական խորհրդանիշներին:
Արիքի բանակը Կիր թագավորի գլխավորությամբ Ասսորիքին պարտության մատ նեց և հետ նվաճեց «purpureum signum draconis» զինանշանը և դարձավ կրակա պաշտների ամենահայտնի և ամենահզոր զինանշանի տերը: Չնայած այն բանին որ Ասսորիքի անկումից հետո «purpureum signum draconis» զինանշանը գտնվում է Արիքի մոտ, տարածաշրջանում զինանշանի միակ պատմական ժառանգորդը ըստ ավանդույթի համարվում էր Հայկազունիների արքունիքը՝ նորաստեղծ Արմինա երկրի հիմնադիրներ Երվանդը: Մարերը և Պարթևները շատ լավ գիտեին զինա նշանների պատկանելիության պատմությունը այդ իսկ պատճառով ցուցադրում էին հնարավորն հավասարակշռված վերաբերմունք Ասսորիքից նվաճված «purpur eum sig num draconis»զինանշանի նկատմանբ: Արիքը հասկնում էր որ Երվան դունիների իշխանական տունը չի կարող վճռել «purpureum signum draconis» զինա նշանի ճակատագիրը,քանի որ տվյալ պահին նա ավելի լուրջ խնդիրներ ուներ, ամուր հաստատվել հայկական գահին:Այս հանգամանքը կոնկրետ դեր ունեցավ Մարերի և Երվանդունիների միջև տեղի ունեցած բանակցությունների ժամանակ, պատեհ առիթ էր առաջացել և Մարերը չէին պատրաստվում հրաժարվել այդքան մեծ պատվից ի հոգուտ Հայկզունի Երվանդի այս պայքարին մասնակցում էին նաև պարթևները: Մարերը և Պարթևները ճանաչում էր Հայկզունի Երվանդին որպես «purpu reum signum draconis» զինանշանի պատմական տեր: Երվանդունիների իշխանական տան համար «purpureum signum draconis» զինանշանը ռեալ արժեք չէր ներկայացնում այդ իսկ պատճառով Մարերը և Պարթևները հեշտությամբ ձեռք բերեցին Երվանդունիների կողմից մերժված «purpureum signum draconis» զինա նշանը լիիրավ տնորինելու իրավունքը: Կողմերը գիտեին որ այս զինանշանը արևապաշտական գլխավոր գաղափարախոսի՝հայկազունիների կողմից մերժված է և լավագույն դեպքում ենթակա է ոչնչացման:Սակայն գլխավոր արևապաշ տական գաղափարախոսության կրողից մերժված «purpureum signum dra conis» զինանշանը միևնույնն է, կրակապաշտական աշխարհի համար մնում էր որպես բարձրագույն խորհրդանիշ: Անկախ այն բանից որ նա մերժված էր բայց ցանկա ցած թագավորական կամ արքայական դրոշի վրա հայտնի խորհրդանշանի ներկայությունը արդեն մեծ պատիվ և լուրջ փաստ էր, այդ պատճառով Հունա-Հռոմեական աշխահը հետևողաբար ձգտում էր տիրանալ «pur pureum signum dra conis» զինանշանը: Զինանշանը ներկայացնում էր խորհրդանիշը կրողին և ցույց էր տալիս նրա հավակնությունը, ծագումը և պատկանելիությունը և հզորությունը:
Ասսորիքի պարտությունը մեծ նվեր էր արևմուտքի համար և կրակապաշտական աշխարհի բարձրագույն խորհրդանիշ համարվող «purpureum signum draconis» երա նելի զինանշանը ձեռք բերելու բարենպաստ պայմաններ էին ստեղծվել Հռոմի հա մար: Հունա-Հռոմեական կրակապաշտական աշխարհը պարտրաստ էր զինա նշանի միանձնյա կրելու իրավունքը ստանալու դիմաց ճանաչել Երվանդի նորաստեղծ Արմինա երկիրը:Նման պայմաններ կրակապաշտական աշխարհի առ աջ դրել էր Մար-Պարթև-Երվանդունի նորասեղծ արևապաշտական համադաշնու թյան կողմից:
(հատված)
Կողմերը կատարեցին իրենց վրա վերցրած պատրավորությունները Հայ-Արիքի հա մադաշնությունը հրաժարվեց բոլոր այն խորհրդանիշներից որոնք մեկ աստիճան ցածր էին արևապաշտական խորհրդանիշներից այդ թվում նաև «purpureum signum draconis» զինանշանից:Նման աշխատանքի իրականացումից հետո տարածաշրջա նում տեղի ունեցան հետևյալ քաղաքական , գաղափարական փոփոխությունները:
1.Երվանդը պահպանեց հայկական թագավորությունը
2.Արևապաշտական համադաշնության կողմից մերժված «purpureum signum dra conis » զինանշանը տեղափոխվեց Հելլենիստական արևմուտք: Հունա-Հռոմեական աշխարհը ձեռք բերեց «purpureum signum draconis» զինանշանը կրելու իրավունքը:
3.Մար-Պարթև-Երվանդունի կողմից կազմված Հայք-արիք համադաշնությունը ճա նաչվեց արևմուտքում:
4.Գաղափարական աշխարհը վերջնականապես բաժանվեց երկու մասի արևմուտ քում Հունա-Հոոմեական կրակապաշտական աշխարհն էր արևելքհում Հայք-Արիք արևապաշտական համադաշնությունը:
5.Արևապաշտական դիցարանը ղեկավարեց Ահուրամազդան, Հայ-Արիքի համա դաշնության պարտավորությունները և իրավունքները ներքին փոխհամաձայնու թյան շրջանակներում բաժանվեց կողմերի միջև:
Մ. թ. ա. 519 թվականից Երվանդի կազմավորած թագավորությունը ստանում է ԱՐՄԻՆԱ անունը, համադաշնությունը իր հզորությաբ և զենքի ուժով անմի ջապես Երվանդի նորաստեղծ Արմինա թագավորությանը ապահովեց ճանաչում և առանց որևէ դժվարությունների այն տարածվեց պատմական Հայքի վրա: Կրակապաշտական Հունա-Հռոմեական արևմուտքը արագ ճանաչեց և ընդհունեց Հայկական աշխարհին նոր ԱՐՄԻՆԱ անվանբ, որը Հելլենիստական աշխարհի կող մից ստացավ ԱՐՄԵՆԻՅԱ ձևը :ԱՐՄԻՆԱ անվան ծագումնաբանությունը նույն պես կապված է արևապաշտական գաղափարախոսության հետ և այն ունի հետևյալ իմաստը «Արը մարդը Ա արարչի կողմից է» ,սա բառացիորեն վերահաստատում և շարունակում է հայկական էթնոսին վերաբերվող Նաիրի, ՈՒրարտու, Բիայնիլի անվանումների մեջ դրված գաղափարախոսությունը:
Վերախմբավորելով և վերադասավորելով իրենց ուժերը Հաբեթական ճյուղի «հուր րիական-այսինքն հայկականը» և «արիական-այսինքն մար-պարթևական» երկու գաղափարախոսությունների հիմնական ժառանգորդները Հայերը և Արիք (Մարեր և Պարթևներ) վերջին անգամ հաստատում են իրենց աշխարհակալությունը և ցու ցադրում իրենց ժառանգական արևապաշտական իրավունքը որը տևում է ևս 1000 տարի:
Համադաշնությունը ի դեմս Մարական արքունիքի արևապաշտական զինանշան ների պատմական ժառանգորդ հանդիսացող Երվանդից, նորաստեղծ Հայք-Արիք համադաշնության համար, ստացավ Հայկական էթնոսի սեփականությունը հանդիսացող Արևապաշտական զինանշանները կրելու իրավունքը :Հայք-Արիք արևապաշտական համադաշնություն շրջանակներում Մարական, Պարթևական և Հայկական դիցարանը վերակազմավորվեցին համաձայն «Ավեստայի»:
Sandarameth
15.09.2009, 22:23
Մարաստանի հետ ինչ ա լինում հետո՞ վերանում ա՞ ինչպես՞
Lion ջան, ստորագրությանդ լինկով կարդում-մարդում էի, 13 էջ չձգեցի, իհարկե, 4-րդն եմ հասել, բայց մնացածն էլ կկարդամ հետո, շատ հետաքրքիր տեղեկություններ իմացա ayoe-ից, ուզում եմ էլի իմանալ։
Մի բան մենակ հարցնեմ, ինչի ես էդ լինկը դրե՞լ։
Ուրախ եմ, Գալաթեա ջան, որ քեզ հետաքրքիր տեղեկությունների աղբյուր եմ ցույց տվել: Ի դեպ - հետաքրքիր տեղեկություններ ayoe-ից... թե ինձնից:) ԱՅսինքն՝ որի՞ս փաստարկներն էին, էլի, ավելի ծանրակշիռ…
Լինկը դրել եմ, որ Հայ ժողովրդի հնագույն պատմությունով հետաքրքրվող մարդիկ կարդան և հարուստ փաստական նյութ ստանան...
Ով էր Հայկազունիների տոհմից սերող Հսկայը նրա մասին ունեցած տեղեկություն ները նույն պես շատ քիչ է
Իրոք քիչ են: Հայտնի է, որ նա Պարույրի հայրն էր, որ նա երկարատև պայքար է մղել Ասորեստանի դեմ, եղել է հսկայամարմին... և վերջ:think
բայց դատելով նրա մասնակցույանը Տրոյական պատերազմում և նրա անունով կոչված Տրոյա քաղաքի դարպասներից մեկը հեռու գնացող եզրակացություներ կարելի է անել:
Ոչ: Հսկան չի մասնակցել Տրոյական պատերազմին և չէր էլ կարող մասնակցել. այդ պատերազմը եղել է նրանից մոտ հինգ հարյուր տարի առաջ: ԱՅդ պատերազմին մասնակցել է Արմենիի մեկ այլ արքա՝ Զարմայրը (մ.թ.ա. 1194-1180), որը հենց այդ ընթացքում էլ զոհվեց:(
Ըստ քո ներկայացրածի հակամարտում էին Հայկազունի Սկայը և զորավար Անդարը :Հայկազունի Սկայը պարտության մատնեց ու սպանեց Անդարիին և արքա հռչակեց իր որդի Պա րույրին` Պարույր Հսկայորդուն :
Անդարը Արարատյան թագավորության սովորական զորավարներից մեկն էր և, ըստ իս, պետք չէ այստեղ որևէ միստիկ բան փնտրել:B
Ինչպես Տրոյական պատերազմում այնպես էլ Մ.թ.ա. 612 թ-ի Նինվեի պատերազմում հայկական մասնակից կողմը Հայկազունի էր իսկ Նինվեի գրավումը շարքային երևույթ չէր: Արդյունքում վերականգնվեց ժառանգական Հայկազունիների իրավունքը:
Արևապաշտական աշխարհի իրավունքները կանգուն պահելու նպատակով Մ.թ. առաջ մոտավորապես 606 թվականին արդեն թուլացած Բիայնայի թագավորութ յան պատկանող տարածքները վերահսկելու նպատակով Մարերը խաղաղ արշա վով շարժվեցին «Հանունի տան», «Թորգոմի Տան» ուղղությամբ, որը գտնվել է այս օրվա արևմտյան Հայաստանի Էրզրում քաղաքի մոտերքում:
Ես կասեի նույնիսկ, որ... արշավանք էլ չի եղել: Ուղղակի մարերի դաշնակից սկյութերն են մի քանի տարի ասպատակել Հայաստանի հարավային նահանգները, այսքան բան...
Մարաստանի հետ ինչ ա լինում հետո՞ վերանում ա՞ ինչպես՞
Մարաստանը և Պարսկաստանը սերտորեն կապված էին միմյանց հետ: Ու եթե սկզբում գերիշխանությունը Մարաստանինն էր, հետո այն անցավ Պարսկաստանին: Բայց Մարաստանը ու մարերը դեռ երկար ժամանակ չվերացան: Ուղղակի տեղի ունեցավ այս ազգերի դանդաղ միախառնում...
Ուրախ եմ, Գալաթեա ջան, որ քեզ հետաքրքիր տեղեկությունների աղբյուր եմ ցույց տվել: Ի դեպ - հետաքրքիր տեղեկություններ ayoe-ից... թե ինձնից:) ԱՅսինքն՝ որի՞ս փաստարկներն էին, էլի, ավելի ծանրակշիռ…
Լինկը դրել եմ, որ Հայ ժողովրդի հնագույն պատմությունով հետաքրքրվող մարդիկ կարդան և հարուստ փաստական նյութ ստանան...
Հուսով եմ չես նեղանա նրանից, որ անկեղծ եմ արտահայտվում, Մհեր ջան:
Ընդունիր, որ պատմաբանությունը քո մասնագիտությունը չէ, ի տարբերություն ayoe-ի, այդ իսկ պատճառով իր տված տեղեկությունները, բերած փաստերն ու խոսվող թեմային ակնհայտ տիրապետելը իր գրածներն ավելի հետաքրքիր են դարձնում, քան քոնը:
Դա գալիս է նաև նրանից, որ դուք տարբեր նպատակներ եք հետապնդում:
Դու փորձում ես ապացուցել, որ հին սեպագրերում կան "հայ", "արմեն", "արարատ" ու նմանօրինակ այլ հայամետ հիշատակումներ, որոնք վկայում են մեր քաղաքակրթության նախապապեր լինելը, իսկ ayoe-ն` պարզապես հանգիստ, առանց էմոցիաների շարադրում է պատմական փաստեր ու գրեթե ամեն մի պնդում անելիս բերում է համապատասխան փաստ կամ լինկ` ի տարբերություն քեզ:
Իսկ երկխոսությանը հետևելն իսկապես հետաքրքիր է :)
Քեզ հետ շփվելիս, հարգելի Գալաթեա, ես միշտ էլ գնահատել եմ հենց անկեղծությունը:) Եվ դու իհարկե ճիշտ ես նկատել, որ նա մասնագետ-պատմաբան է: Նա դասախոս է Պետերբուրգյան ԲՈւՀ-երից մեկում: Բայց նրա սխալն այն է, որ նրա գիտելիքները հնացել են: Այո, իր այդ հին գիտելիքների մակարդակով նրա պատրաստվածությունը հիանալի է... ընդամենը: Այսինքն դա նույնն է, որ մենք հիանանք մի մարդու մարտական պատրաստվածությամբ, ով քսանմեկերորդ դարում հանդիսանում է հիանալի սուսերամարտիկ: Դա ուղղակի ոչ-ոքի պետք չէ: Իր հերթին, հարգելի Գալաթեա, նրա հետ վիճելիս ես օգտվում եմ հիմնականում հայ մասնագետների գրվածքներից՝ հիմնականում, Արտակ Մովսիսյան: Իսկ ով-ով, բայց Արտակին չի կարելի մեղադրել թեման վատ իմանալու մեջ: Այսինքն ըստ էության իմ զրուցակիցը հաճախ վիճում է ոչ թե ինձ հետ, այլ Արտակի, Ջահուկյանի, Վարպետյանի և այլոց հետ:) Այնպես որ նույնիսկ այս տեսակետից նայելիս էլ չի կարելի ասել, թե ես «վատ եմ պատրաստված»: Ի դեպ, այդ մասին ես նրան ասել եմ
http://forum.hayastan.com/index.php?s=&showtopic=40533&view=findpost&p=889729
Նրա լինկերը հնացած ու ոչինչ չասող լինկեր են: Դու նայիր գրածների ներքին տրամաբանությունը, հարցի ու փաստարկների տրամաբանականությունը, հիմնավորվածությունը: Հենց թեկուզ «Արմենի»-ի հարցով: Կամ էլ այն հարցով, որ դեպի Արատտա ուղեվորվելիս անցնում էին Մասու լեռները: Հիմա, ուզում են միլիոն հատ լինկ բերեն, տրամաբանական է՞, որ Արատտան չլինի Հայկական լեռնաշխարհում, այլ ասենք Էլամի տարածքում,... եթե Արատտա գնալիս անցնում են Մասու լեռները /այդ լեռները գտնվում էին Հայաստանի հարավում/: Դա նույնն է, որ վիճենք, թե Սոչին Սև ծովի ափին է, թե ասենք Պարսից ծոցի, ունենանք մի հաղորդում, որ Սոչի գնալիս անցնում են Կովկասյան լեռները... բայց պնդենք, թե Սոչին այնուհանդերձ Պարսից ծոցի ափին է:)
Բացի այդ նրա ու նրա նման մասնագետները ոչ մի գնով չեն էլ ընդունի, որ ես ճիշտ եմ: Ճիշտն ասած իմ նպատակը նույնիսկ դա չէ: Նրանք ողջ կյանքը գրել, գիտական կոչումներ են ստացել այն բաների վրա, որոնք հիմա ես քննադատում են: Չհամաձայնելը նրանց համար կենաց ու մահու հարց է - հակառակ դեպքում պետք է ընդունեն, որ իրենց տասնյակ հոդվածներ ու մենագրություններ սխալ են գրել, որ կուոչւմներ ու պրեմիաներ սխալ են ստացել, որ սխալ են ապրել... Հասկանո՞ւմ ես, դա նրանց համար մահի պես մի բան է: Դրա համար էլ կժխտեն, նույնիսկ անտրամաբանականության աստիճան, բայց կժխտեն, կկանգնեն կասեն, որ մածունը սև է...
Իմ .նպատակը այս վեճում եհտևյալն է.
- ստուգել իմ գիտելիքնեը /առայժմ դրանք հիանալի փորձություն են բռնում/,
- մարդկանց ծանոթացնել ճշմարտությանը /դա էլ է ստացվում/
:)
Քեզ հետ շփվելիս, հարգելի Գալաթեա, ես միշտ էլ գնահատել եմ հենց անկեղծությունը:) Բայց մնացածի հարցով կտրականապես համաձայն չեմ: Նրա լինկերը հնացած ու ոչինչ չասող լինկեր են: Դու նայիր գրածների ներքին տրամաբանությունը, հարցի ու փաստարկների տրամաբանականությունը, հիմնավորվածությունը: Հենց թեկուզ «Արմենի»-ի հարցով: Կամ էլ այն հարցով, որ դեպի Արատտա ուղեվորվելիս անցնում էին Մասու լեռները: Հիմա, ուզում են միլիոն հատ լինկ բերեն, տրամաբանական է՞, որ Արատտան չլինի Հայկական լեռնաշխարհում, այլ ասենք Էլամի տարածքում,... եթե Արատտա գնալիս անցնում են Մասու լեռները /այդ լեռները գտնվում էին Հայաստանի հարավում/: Դա նույնն է, որ ասենք վիճենք, թե Սոչին Սև ծովի ափին է, թե ասենք Պարսից ծոցի, ունենանք մի հաղորդում, որ Սոչի գնալիս անցնում են Կովկասյան լեռները... բայց պնդենք, թե սոչին այնուհանդերձ Պարսից ծոցի ափին է:)
Լիոն, լինկը, ինչպես նաև այն օրվա առաջարկը հետևել այդ խոսակցությանը, ինձ էլ հետաքրքրեց: Հաղթահարեցի մի էջը: Իմ տպավորությամբ Ayoe-ն բանավեճում բացարձակ հաղթանակ էր տանում, իր տեսակետը առանց էմոցիաների հիմնավորել կարողանալու (ճիշտ թե սխալ, չգիտեմ, քանզի պատմաբան չեմ): Իսկ այ քո խոսքն էմոցիոնալ ու անհամոզիչ էր, առնվազն ինձ համար: Ու ես կարդալիս մտածում է, որ վատ է, որ ըստ այդ գրառումների օտարազգի պատմաբանները կարող են մեր պատմաբանների մասին կարծիք կազմել: Ներիր անկեղծության համար:
Մհեր ջան, որտեղի՞ց քեզ այդ համոզվածությունը, որ այդ խորապես կրթված, իրենց ողջ կյանքը գիտությանը տված մարդիկ սխալ են ապրել:
Արտակ Մովսիսյանն է ասե՞լ: Ի դեպ, դա ո՞վ է:
Կարծում ես ճիշտ է՞, որ դու և Մովսիսյան Արտակը, պատմաբանությունից բավականին հեռու մարդիկ լինելով, կարող եք Պիտերի պես գիտական ու մշակութային կենտրոն հանդիսացող քաղաքի համալսարանի մասնագետին անգրագետ ու հին հանել: Ու իր ստացած պրեմիաները անիմաստ: Ի՞նչ իրավունքով, Մհեր ջան: Էդ նույնն է, որ ասենք ayoe-ն քեզ ասի, որ դու հարկային քաղաքականությունից բան չես հասկանում ու իզուր ես էդքան ապրել:
Ինքն օրինակ շատ հանգիստ կերպով ամեն անգամ քեզ սխալ հանելիս ոչ մի անգամ չանկարկեց, որ քո ասածները սխալ կյանքի իմաստ են..նա նույնիսկ չի անդրադառնում նրան, որ դու բավականին անգրագետ ռուսերենով ես գրում, ներիր իհարկե, չէի կարող դրան չանդրադառնալ:
Չես կարծու՞մ, որ մեր մեծ ազգի ծագման մասին խոսելիս գոնե կարելի է այդքան շատ ուղղագրական սխալներ չանել:
Ինձ մի բան բացատրիր, ի՞նչ է նշանակում հնացած լինկեր, հնացած փաստեր, եթե խոսքը հնագույն պատմության մասին է, որն արդեն բոլոր հնարավոր տարբերակներով ուսումնասիրվել է մասնագետների կողմից:
Նոր փաստը ո՞րն է: Էն, որ հնդեվրոպացիք մեզնից են ծագե՞լ:
Եթե այդպես է, ինչի՞ էդ մասին ոչ մի լուրջ աղբյուրում վկայություն չկա: Լուրջ և օբյեկտիվ, Մհեր ջան:
Հարգելի Chuk, ես քեզ իհարկե մի քիչ շատ վաղուց գիտեմ, որ նման բաների համար հարց բարձրանա - ներել թե չներել:) Բայց ասեմ - եթե ինքդ գրեցիր, որ "ճիշտ թե սխալ, չգիտեմ, քանզի պատմաբան չեմ", ինչպե՞ս ես հետո գրում, թե "Ayoe-ն բանավեճում բացարձակ հաղթանակ էր տանում" :)
Հարգելի Chuk, ես քեզ իհարկե մի քիչ շատ վաղուց գիտեմ, որ նման բաների համար հարց բարձրանա - ներել թե չներել:) Բայց ասեմ - եթե ինքդ գրեցիր, որ "ճիշտ թե սխալ, չգիտեմ, քանզի պատմաբան չեմ", ինչպե՞ս ես հետո գրում, թե "Ayoe-ն բանավեճում բացարձակ հաղթանակ էր տանում" :)
Ես գրեցի թե ինչպես էր հաղթանակ տանում :)
Ինքը հաղթանակ էր տանում իր տեսակետը սառը և հանգիստ հիմնավորելով, դու պարտվում էիր քո տեսակետը հիմնավորել չկարողանալով: Բանավեճում միշտ չի, որ հաղթում նա, ով ճիշտ է :)
Իսկ կոնկրետ բանավեճի դեպքում ես չեմ կարող պնդել որ իր ասածները ճիշտ են, բայց կարող եմ պնդել, որ ինքը հիմնավորում է իր ասածները: Խոսքը սրա մասին է:
.
Մհեր ջան, որտեղի՞ց քեզ այդ համոզվածությունը, որ այդ խորապես կրթված, իրենց ողջ կյանքը գիտությանը տված մարդիկ սխալ են ապրել:
Այդ համոզվածությունը գալիս է նրանից, որ ես շատ լավ գիտեմ այն "շկոլան", որը նրանք ներկայացնում են: Նույնիսկ այդ "շկոլայի" հիմնադիրը, ոչ անհայտ Դյակոնովը իր կյանքի վերջում հրաժարվեց այդ ամենից: Բայց այս մարդիկ կարծես «Հռոմի պապից կաթոլիկ են»: Իսկ դրա պատճառներն արդեն ասացի:)
Արտակ Մովսիսյանն է ասե՞լ: Ի դեպ, դա ո՞վ է:
http://ru.wikipedia.org/wiki/Мовсисян,_Артак
;)
կարող եք Պիտերի պես գիտական ու մշակութային կենտրոն հանդիսացող քաղաքի համալսարանի մասնագետին անգրագետ ու հին հանել:
Կարող ենք և անում ենք...:) Այս հարցում նրանք մնացել են վաթսունականների վրա:
.
Էդ նույնն է, որ ասենք ayoe-ն քեզ ասի, որ դու հարկային քաղաքականությունից բան չես հասկանում ու իզուր ես էդքան ապրել:
Ինքը նման բաներ չի, որ ինձ ասում է: Երևի նկատեցիր, թե ինչպես է ինձ ու հայ պատմաբաններին համարում «ֆանտաստներ», «ալտեռնատիվշիկներ» և այլն: Ընդ որում այս ամենը ես նրան չեմ ասում, խնայում և հարգում եմ նրան: Իսկ ինքն ասում է...
նա նույնիսկ չի անդրադառնում նրան, որ դու բավականին անգրագետ ռուսերենով ես գրում, ներիր իհարկե, չէի կարող դրան չանդրադառնալ:
Լրիվ իրավունք ունես ասելու: Դա իմ թույլ տեղն է:( Սակայն մաքուր տեխնիկական պատճառներով ես այլ կերպ վարվել ուղղակի չեմ կարող: Ի դեպ, եթե ինքը խնդիրներ ունենա իմ ռուսերենի, իր մայրենիի հետ, թող փորձի գրել հայրեն՝ իմ մայրենիով: Ու թող գրի հայերեն այնքան, ինչքան ես գրում եմ ռուսերեն,ա յն ժամանակ կտեսնենք;)
Չես կարծու՞մ, որ մեր մեծ ազգի ծագման մասին խոսելիս գոնե կարելի է այդքան շատ ուղղագրական սխալներ չանել:
Կարծում եմ:)
Ինձ մի բան բացատրիր, ի՞նչ է նշանակում հնացած լինկեր, հնացած փաստեր, եթե խոսքը հնագույն պատմության մասին է, որն արդեն բոլոր հնարավոր տարբերակներով ուսումնասիրվել է մասնագետների կողմից:
Ոչ, հարգելի Գալաթեա, զարմանալի է, բայց դա այդպես չէ: Ուղղակի գրվել է մի որոշակի սխեմա, որը, քոչելով գրքից գիրք, իներցիայի և հեղինակությունների ազդեցության տակ դարձել է հաստատ: Բայց նախ նույնիսկ դրա հեղինակները այդ ամենը հաստատ չեն համարել և հետո՝ գիտությունը առաջ է գալիս: Պարզ բան ասեմ - այդ լինկերի պաշտպանած սխեմաների ստեղծման ժամանակ դեռևս հայտնի չէին Էբլա քաղաք-պետության արխիվները: Իսկ երբ նրանք հայտնաբերվեցին... օպարզվեց, որ դրանցում ուղղակի հիշատակություն կա հայերի մասին: Հասկանու՞մ ես, որոշակի քաջությունէ պետք սխալը ընդունելու, հետ կանգնելու համար: Ամեն մարդ չէ, որ կարող է դա անել, մանավանդ երբ հացի խնդիր է դրված: Եվ ահա ստեղծվեց մի իրավիճակ, երբ բոլոր այս մարդկանց համար ավելի հեշտ ու ընդունելի դարձավ ուղղակի աչք փակել այս ամենի վրա, քան ընդունել Նրանք նույնիսկ ժխտել չհամարձակվեցին, քանի որ չէին կարող...
http://forum.hayastan.com/index.php?s=&showtopic=40533&view=findpost&p=889443
/առաջին պարբերությունները/
Նոր փաստը ո՞րն է: Էն, որ հնդեվրոպացիք մեզնից են ծագե՞լ:
Այդ թեմայում գրածս գրեթե բոլոր փաստերը;)
Եթե այդպես է, ինչի՞ էդ մասին ոչ մի լուրջ աղբյուրում վկայություն չկա: Լուրջ և օբյեկտիվ, Մհեր ջան:
Կա: Խնդրեմ, օրինակ - Արմենիի պահով: Տարածված մոլորություն է, թե այն առաջինը հայերի հետ են նույնացրել «սուբյեկտիվ հայկական պատմաբանները» - ճի՞շտ է, վստահ եմ, որ նույնիսկ դու ես այդպես մտածում: Բայց արի ու տես, որ ոչ :)
http://forum.hayastan.com/index.php?s=&showtopic=40533&view=findpost&p=889936
/պոստի վերջ/
Հաա, պարզա:) Դե, եղբայր, Չիկոտիլեն էլ էր հիմնավորում շատ բան: Դե իսկ ստիլի տեսակետից - մի մոռացիր, որ իմ գործն ավելի դժվար է: Ես նոր բաներ եմ ասում, հիմնավորում: Իսկ ինքը ընդամենը հինն է կրկնում...
Հուսով եմ չես նեղանա նրանից, որ անկեղծ եմ արտահայտվում, Մհեր ջան:
Ընդունիր, որ պատմաբանությունը քո մասնագիտությունը չէ, ի տարբերություն ayoe-ի, այդ իսկ պատճառով իր տված տեղեկությունները, բերած փաստերն ու խոսվող թեմային ակնհայտ տիրապետելը իր գրածներն ավելի հետաքրքիր են դարձնում, քան քոնը:
Դա գալիս է նաև նրանից, որ դուք տարբեր նպատակներ եք հետապնդում:
Դու փորձում ես ապացուցել, որ հին սեպագրերում կան "հայ", "արմեն", "արարատ" ու նմանօրինակ այլ հայամետ հիշատակումներ, որոնք վկայում են մեր քաղաքակրթության նախապապեր լինելը, իսկ ayoe-ն` պարզապես հանգիստ, առանց էմոցիաների շարադրում է պատմական փաստեր ու գրեթե ամեն մի պնդում անելիս բերում է համապատասխան փաստ կամ լինկ` ի տարբերություն քեզ:
Իսկ երկխոսությանը հետևելն իսկապես հետաքրքիր է :)
http://forum.hayastan.com/index.php?showtopic=40533&st=325&start=325
Հետաքրքիր է - այս ամենի ֆոնին լինկերի ու մնացած հիմնավորվածությունների պահով... ասածդ ուշի մեջ է՞ մնում;)
Մեղապարտ
16.09.2009, 21:12
Նախ ես քեզ շնորհավորում են Լիոն այն ինչ անում ես դու շատ կարևոր է ,այլ խնդիր է որ աշխատանքը ունի որոշակի խնդիրներ կապված հիմնավորումների հետ:
Ես նույնպես կարդացի ձեր երկխոսությունը ինձ համար ամեն ինչ պարզ է ,ես կարող եմ հիմնվել մի շարք աղբյուրների վրա և ասել որ քո օպոնենտի մոտեցումը շատ հնացած է և շատ բոբիկ և այլևս համաշխարհային պատմության մեջ ակտուել չի:
Անկախ այն բանից ինչ գիտական կոչում նա ունի նա չի տիրապետում ժամանակաից տեսությունների այն խմբի հետ որը կապվում է հայկական էթնոսի ծագումնաբանության հետ և ընդունված են արդեն մեր ակադեմիական պատմագիտության կողմից:
Նրա բերած բոլոր օրինակները միջին հաշվով եռեսուն տարեկան են,Դյակոնովը Սաֆրոնով,Գամկելաձե ,Իվանով,մեզ հայտնի անուններ են սակայն նրանք այնքան են մոտ մեր մշակույթին ինչքան մոտ են բուշմենների մշակույթին:
Սկային և Տրոյաի պատերազմին դեռ կանդրադառնամ:
Այդ երիտասարդին հիշեցրու թող կարդա Ֆոմենկոյին ,մի գուցե մի բան կհասկանա:
Պատմության մեզ հայտնի խրոնոլոգիան այնքան թերի է որ ասելու բան չկա:
Սկայի և Տրոյաի պատերազմին կանդրադառնամ
Մերսի եղբայր:) Ի դեպ - երիտասարդ չի, քառասունի մոտ մի մարդ է: Իսկ վերջին պոստերս իրեն այնպիսի ջախջախիչ հարված հասցրեցին, որ ես նույնիսկ չգիտեմ, արժե՞ որ վաղը ես իրեն էլի գրեմ, թե թողնեմ, «երիտասարդը» հանգստանա:
Իր մոտեցումը, ինչպես լրիվ ճիշտ նկատեցիր, շատ հին է: Նույնն է, թե Երկրորդ համաշխարհային զենքերով Իրաքյան պատերազմ վարես: Անիմաստ բան կստացվի: բայց ցավն այն է, Մեղապարտ ջան, որ այս առաջընթացը, այսինքն այն, ինչ ես եմ ներկայացնում, մեծ հաշվով հայտնի է և ընդունվում է միայն հայերի մոտ և ՀՀ սահմաններում: Արտասահնամում այն առավելագույնը չի ընդունվում, ինչպես այս պարագայում, իսկ նվազագույնը... նրա մասին նույնիսկ չգիտեն էլ: Իրոք, չգիտեն:
Ցավը գիտե՞ս որն է - այն աստիճան են այդ հին սխեմաները կրկնել, այն աստիճան է թույլ եղել հակազդեցությունը մերոնց կողմից, որ... ողբալի մի վիճակ է: Սեպագրերը հեղեղված են «Արմենիի» ու «հայ»-ի մասին հաղորդումներով, գիտությունը հսկայական քայլերով առաջ է գնում, նորանոր փաստեր են ի հայտ գալիս... բայց մարդիկ հեշտ ու հանգիստ առաջ են հրում փաստական հիմքերից լրիվ զուրկ և արհեստական միգրացիոն տեսությունը: Ու մենք որևէ կերպ չենք էլ հակազդում: Իմ ու քո պես հատուկենտ մարդիկ են, որ նման մեթոդներով փորձում են գոնե մասսամբ սառույց հալեցնել: բայց մենք ի՞նչ, ի՞նչ կարող է անել մեկ կամ նույնիսկ տաս մարդը: Երբեմն տպավորություն է, թե մենք ֆիդայիններ ենք, որ պայքարում ենք թշնամու կանոնավոր բանակի, հրետանու ու գնդացիրների դեմ: Բայց չէ՞ որ եթե նույնիսկ այս, «ֆիդայական» մակարդակով ենք մենք իրենց հաղթում կամ գոնե, հավասար դիմադրություն ցույց տալիս, ապա ինչ կլինի, եթե համակարգված, «կանոնավոր բանակ» գործի... և զինված լինի այս ամենով...
Համակարգված, հզոր մոտեցում է պետք, պետք է մի կառույց, որտեղ կլինեն հնագետներ, պատմաբաններ, լեզվաբաններ, թարգմանիչներ, պետք է ուղղորդված քաղաքականություն... իսկ մեզ մոտ ամեն ինչ էտուզիազմի ու անհատական ջանքերի վրա է:
Ու ամենացավալին այն է... որ մեր հակառակորդները, թուրքերը ու վրացիները, լրիվ պետական մաարդակով ու համակարգված ձևով են գործում: Ու դեռ փառք ու պատիվ մեզ ու մեր ճշտին, որ այնքան ճիշտ ենք, որ անհատների մակարդակով... դիմադրում ենք թշնամու պետական ինստիտուտների քարոզչությանը...
Էհհհ, որն ասե՞ս...
Փորձեմ քո ոճով պատասխանել Մհեր ջան, սենց մեկիկ-մեկիկ մեջբերել ու պատասխանել։
Այդ համոզվածությունը գալիս է նրանից, որ ես շատ լավ գիտեմ այն "շկոլան", որը նրանք ներկայացնում են: Նույնիսկ այդ "շկոլայի" հիմնադիրը, ոչ անհայտ Դյակոնովը իր կյանքի վերջում հրաժարվեց այդ ամենից: Բայց այս մարդիկ կարծես «Հռոմի պապից կաթոլիկ են»: Իսկ դրա պատճառներն արդեն ասացի
Նախ, ինձ խնդրում եմ ներկայացրու այն մեջբերումը Դյակոնովի, որով նա հրաժարվում է իր ողջ կյանքի ընթացքում արած ուսումնասիրությունենրից։ Եթե դժվար չէ, իհարկե։
Երկրորդ, այդ դու և Մովսիսյան Արտակն եք ասում, որ էդ մարդկանց դպրոցը հնացած է, որովհետև իրենք "Արմենի" ֆակտորը ոչ մի կերպ չեն ուզում ներառել իրենց ուսումնասիրությունների մեջ։ Ես որքանո՞վ կարող եմ համոզված լիենլ, որ դու և Արտակը և ևս մի քանի պանարմենիզմի գաղափարով գերհագեցած մարդիկ պարզապես չեք խոսում ձեր անձնական շահերից։
Կարող ենք և անում ենք... Այս հարցում նրանք մնացել են վաթսունականների վրա:
Վաթսունականներից հետո ի՞նչն է փոխվել, Մհեր, հին դարերի պատմությունը՞։
Չէ որ ոչ։ Տրակտովկան է փոխվել, Մհեր ջան։ Ու փոխվել է միայն ու միայն Հայաստանի սահմաններում, հայ "պատմաբանների" շնորհիվ, որոնցից յուրաքանչյուրը պարզվում ա կես դրույքով լեզվաբան ա ու լեզվաբանության պես հզոր գիտությանը վերաբերում է ինչպես սեփական տնամերձի՝ առանց անգամ չնչին գիտելիք ունենալու այդ բնագավառում։
Քեզ մի սովորական, տրամաբանական հարց տամ։
Ընդունենք, որ սովետի ժամանակ բոլորը սենց լավ գիտեն, որ սեպագրերը հայերեն են գրած կամ, լավ, գոնե լիքը հիշատակումներ կան հայկական տեղանուններից ու դա ապացուցում ա մեր հնդեվրոպականության նախահայրենիք լինելը։ Սովետն ինչու՞ պետք ա էդ մասին լռեր։ Ինչու՞ վաթսունականների կարծրացած պատմաբանները չպետք ա այդ հրաշք ձեռքբերումը պարզապես վերագրեին սովետական պետություններից մեկին, արդյունքում՝ հենց Սովետական Տիրությանն ու Լենին պապիկին, ինչպես այդ տարիներին արվում էր ցանկացած բնագավառում։
Ինչու՞ էին ատամները սեղմած այդ թանկարծեք տեղեկությունները պահում աշխարհի հանրությունից։ Որ հետո Մովսիսյան Արտակը մենակ-մենակ դա գտնե՞ր։
այդ լինկերի պաշտպանած սխեմաների ստեղծման ժամանակ դեռևս հայտնի չէին Էբլա քաղաք-պետության արխիվները: Իսկ երբ նրանք հայտնաբերվեցին... օպարզվեց, որ դրանցում ուղղակի հիշատակություն կա հայերի մասին:
Փաստացի մեջբերում կանե՞ս այդ արխիվներից։ Ակումբցիների համար :)
որոշակի քաջությունէ պետք սխալը ընդունելու, հետ կանգնելու համար: Ամեն մարդ չէ, որ կարող է դա անել, մանավանդ երբ հացի խնդիր է դրված
Հացի խնդի՞ր... եթե սխալ չեմ հասկացել, կոնկրետ ayoe-ն դասախոս է պատմության ֆակուլտետում և դասավանդում է քո ասած՝ պատմության նավթալինոտ, պատրիարխալ անկապ կայֆերով։
Իսկ Մովսիսյան Արտակն ու դու պատմության մասին գրքեր եք գրել ու վաճառում եք դրանք՝ փորձելով դա անցկացնել մինչ այժմ անտեսված, իրական պատմության էջերի տեղ։
Հիմա՝ ու՞մ համար է իր ճիշտն անցկացնելը ավելի շատ հացի խնդիր։
Մեղապարտ
17.09.2009, 03:52
Փորձեմ քո ոճով պատասխանել Մհեր ջան, սենց մեկիկ-մեկիկ մեջբերել ու պատասխանել։
Նախ, ինձ խնդրում եմ ներկայացրու այն մեջբերումը Դյակոնովի, որով նա հրաժարվում է իր ողջ կյանքի ընթացքում արած ուսումնասիրությունենրից։ Եթե դժվար չէ, իհարկե։
Երկրորդ, այդ դու և Մովսիսյան Արտակն եք ասում, որ էդ մարդկանց դպրոցը հնացած է, որովհետև իրենք "Արմենի" ֆակտորը ոչ մի կերպ չեն ուզում ներառել իրենց ուսումնասիրությունների մեջ։ Ես որքանո՞վ կարող եմ համոզված լիենլ, որ դու և Արտակը և ևս մի քանի պանարմենիզմի գաղափարով գերհագեցած մարդիկ պարզապես չեք խոսում ձեր անձնական շահերից։
Վաթսունականներից հետո ի՞նչն է փոխվել, Մհեր, հին դարերի պատմությունը՞։
Չէ որ ոչ։ Տրակտովկան է փոխվել, Մհեր ջան։ Ու փոխվել է միայն ու միայն Հայաստանի սահմաններում, հայ "պատմաբանների" շնորհիվ, որոնցից յուրաքանչյուրը պարզվում ա կես դրույքով լեզվաբան ա ու լեզվաբանության պես հզոր գիտությանը վերաբերում է ինչպես սեփական տնամերձի՝ առանց անգամ չնչին գիտելիք ունենալու այդ բնագավառում։
Քեզ մի սովորական, տրամաբանական հարց տամ։
Ընդունենք, որ սովետի ժամանակ բոլորը սենց լավ գիտեն, որ սեպագրերը հայերեն են գրած կամ, լավ, գոնե լիքը հիշատակումներ կան հայկական տեղանուններից ու դա ապացուցում ա մեր հնդեվրոպականության նախահայրենիք լինելը։ Սովետն ինչու՞ պետք ա էդ մասին լռեր։ Ինչու՞ վաթսունականների կարծրացած պատմաբանները չպետք ա այդ հրաշք ձեռքբերումը պարզապես վերագրեին սովետական պետություններից մեկին, արդյունքում՝ հենց Սովետական Տիրությանն ու Լենին պապիկին, ինչպես այդ տարիներին արվում էր ցանկացած բնագավառում։
Ինչու՞ էին ատամները սեղմած այդ թանկարծեք տեղեկությունները պահում աշխարհի հանրությունից։ Որ հետո Մովսիսյան Արտակը մենակ-մենակ դա գտնե՞ր։
Փաստացի մեջբերում կանե՞ս այդ արխիվներից։ Ակումբցիների համար :)
Հացի խնդի՞ր... եթե սխալ չեմ հասկացել, կոնկրետ ayoe-ն դասախոս է պատմության ֆակուլտետում և դասավանդում է քո ասած՝ պատմության նավթալինոտ, պատրիարխալ անկապ կայֆերով։
Իսկ Մովսիսյան Արտակն ու դու պատմության մասին գրքեր եք գրել ու վաճառում եք դրանք՝ փորձելով դա անցկացնել մինչ այժմ անտեսված, իրական պատմության էջերի տեղ։
Հիմա՝ ու՞մ համար է իր ճիշտն անցկացնելը ավելի շատ հացի խնդիր։
Արտակ Մովսիսյան ,պատմական գիտությունների թեկնածու ,ԵՊՀ «Հայոց պատմության ամբյոնի» դասախոս:Մի քանի լուրջ գրքերի հեղինակ,նրանցից մեկը թարգմանված ֆրանսերեն,անգլերեն, «Մեր պատմության դասերը» հեռուստա հաղորդաշարի հեղինակ:
Դյակոնովի հետ կապված ,նա հիմնականում Ասորագետ էր , զուքահեռ ուսումնասիրում էր ՈՒրատական սեպագիրը:
Բացարձակապես տեղյակ չէր մեր պատմությունից, նրա համար գերխնդիր էր ուսումնասիրել սեպագրերը որոնք հանգամանքների բերումով հայտնաբերվեցին Հայաստանի տարածքում:
Իր գիտական կյանքի վերջին շրջանում նա ասում է «Հայ ժողովուրդը տարածաշրջանի ավտոխոն ժողովուրդն է»:
Եթե նախադասությունը անհասկանալի է բացատրեմ «Հայ էթնոսը ծնվել ,ապրել, զարգացել է այդ տարածաշրջանում»:
Սա նրա ամենա լուրջ գիտական եզրակացությունն է :
Ի դեպ ,բոլոր մնացած գիտնականնեըրը ստիպված պեք է անցնեն «այս թրի տակով» ուզեն թե չուզեն:
Կարող են տեղաշարժել հայ էթնոսի ծագման ժամանակաշրջանը ըստ ցանկության կամ խելքներին ոնց կփչի :Դյակոնովը պատմության ճակատին մեխել է հայ էթնոսի ծննդյան վկայականը «ԱՎՏՈԽՈՆ»:
Թող կռվեն նրա հետ մեր հետ կռիվ չունեն .իրենք են ասել իրենք ել թող հերքեն եթե կարող են: Իսկ Դյակոնովին հերքելը շատ դժվար գործ է և անհեռանկար:
Փորձեմ քո ոճով պատասխանել Մհեր ջան, սենց մեկիկ-մեկիկ մեջբերել ու պատասխանել։
Լավ:) Անչափ ուրախ եմ, որ իմ պոստերն ու այս թեման որոշակի հետաքրքրություն առաջացրեցին; Ինձ թվում է դա առաջին քայլերից մեկն է սառույցը հալեցնելու ուղղությամբ...
Նախ, ինձ խնդրում եմ ներկայացրու այն մեջբերումը Դյակոնովի, որով նա հրաժարվում է իր ողջ կյանքի ընթացքում արած ուսումնասիրությունենրից։ Եթե դժվար չէ, իհարկե։
Խնդրեմ -
Այսպես կոչված "միգրացիոնիստներ"-ը, որոնց դիրքերը հետևողականորեն պաշտպանում էր այժմ հանգուցյալ Ի. Մ. Դյակոնովը, պնդում էին, որ Հայ ժողովուրդը ձևավորվել է մ.թ.ա. 6-րդ դարում` մ.թ.ա. 12-րդ դարի սկզբում Բալկանյան թեկաղզուց ներգաղթած փռուգիացիների ցեղ հանդիսացող մուշկերից: Բայց 1960-ականների երկրորդ կեսից սկսած ի հայտ եկած նորանոր փաստերը խարխլեցին առանց այդ էլ փաստական ու պատմագիտական հիմքից զուրկ այդ տեսությունը, իսկ հետագա ուսումնասիրությունները վերջնականապես փլեցին այն: Արդյունքում արդեն 1980 թ-ին Դյակոնովը ստիպված էր խոստովանել. «С учетом всего этого, не может быть и речи о близком родстве фригийского с армянским; все имеющиеся совпадения охватывают большее число языков, чем эти два и притом таким образом, что нет возможности делать вывод об особых родственных связях между этими двумя языками». /Հաշվի առնելով այս ամենը, նույնիսկ խոսք էլ չի կարող լինել փռյուգերենի և հայերենի մոտիկ ազգակցության մասին: Բոլոր առկա համընկնումները ընդգրկում են ավելի մեծ թվով լեզուներ, քան այդ երկուսն են, ընդ որում այն կերպ, որ հնարավորություն չկա եզրակացություն անել այդ երկու լեզուների միջև եղած որևէ կապի մասին/ с. 408 сборника «Древние языки Малой Азии» под ред. Дьяконова И.М. и Иванова В.В., Москва; Прогресс, 1980 г.
Երկրորդ, այդ դու և Մովսիսյան Արտակն եք ասում, որ էդ մարդկանց դպրոցը հնացած է, որովհետև իրենք "Արմենի" ֆակտորը ոչ մի կերպ չեն ուզում ներառել իրենց ուսումնասիրությունների մեջ։ Ես որքանո՞վ կարող եմ համոզված լիենլ, որ դու և Արտակը և ևս մի քանի պանարմենիզմի գաղափարով գերհագեցած մարդիկ պարզապես չեք խոսում ձեր անձնական շահերից։
Սկսենք նրանից, հարգելի Գալաթեա, որ "պանարմենիզմ" տերմինը մի քիչ արհեստական է; Իսկ եթե այդ տերմինի տակ հասկանում եք այն, որ մենք ձգտում ենք հիմնավորել մեր ազգի պատմական իրավունքները իր պատմական Հայրենիքի` Հայկական լեռնաշխարհի նկատմամբ, ապա... թող դա լինի "պանարմենիզմ" - որևէ խնդիր չկա:) Անձնական շահերի պահով - մի անգամ ասել եմ, էլի կասեմ. գիրք տպելով ու վաճառելով Հայաստանում փող չես աշխատի, նույնիսկ օրական հացի փող; Այնպես որ ոչ ես ու ոչ էլ Արտակը այստեղ որևէ շահ չունենք; Ավելին, մենք ինքներս ենք մեծապես ներդրումներ անում, երբ մեր միջոցների հաշվին ժամերով վարում ենք ինտերնետ պայքար, սկան ենք անում և տեղադրում ենք պետք եղած գրքեր ու դրանց էջեր, ձեռք ենք բերում գրքեր և այլն... Անձամբ ես դա համարում եմ այն քիչը, որ կարող եմ անել իմ ազգի համար, անել - որ իմ ազգը իմանա իր իրական պատմությունը, որ օտարն իմանա, ով ենք մենք, որ թուրքերը իրենց անպատժելիությունից ոգևորված շատ չհաչեն ու խեղաթյուրեն մեր պատմությունը, որ չծիծաղեն զոհերի անթաղ ոսկորների վրա ու չհռչակեն հայերին քոչվոր մի ազգ...
Դու երևի մի քիչ ինձ արդեն գիտես: Ու երևի ինքդ էլ կարող ես հետևության գալ - ինչի համար եմ ես այդ ամենն անում` "պանարմենիզմի" ու անձնական շահի... թե ինչ-որ այլ բանի համար;)
Վաթսունականներից հետո ի՞նչն է փոխվել, Մհեր, հին դարերի պատմությունը՞։
Չէ որ ոչ։
Այո, փոխվել է; Ի հայտ են եկել նոր փաստեր, հնագիտական նոր հայտնագործություններ; Հենց թեկուզ Էբլան իր արձանագրություններով, որոնք խոսում են "հայ"-ի մասին /http://forum.hayastan.com/index.php?s=&showtopic=40533&view=findpost&p=889936 6-րդ կետ/, կամ Մեծամորը... Ընդ որում շատ փաստեր հայտնի են եղել նաև առաջ, բայց դրանք անուշադրության են մատնվել; Օրինակ - արդեն 20-րդ դարի առաջին կեսերից հայտնի էր "Արմենի"-ի մասին, բայց հետազոտողները համառորեն հրաժարվում էին այն կապել հայերի հետ: Ընդ որում չէին բերում ոչ մի տրամաբանական փաստարկ, ուղղակի տրադիցիայի ուժով, որ հայերը եկվոր են... ուրեմն դա չի կարող նրանցը լինել;
Տրակտովկան է փոխվել, Մհեր ջան։ Ու փոխվել է միայն ու միայն Հայաստանի սահմաններում,
Բնական է; Նույնքան բնական, որ ասենք Բիրմայի պատմությունը սկզբում փոխվում է Բիրմայի տարածքում, հետո նոր տարածվում է աշխարհով մեկ:
Սովետն ինչու՞ պետք ա էդ մասին լռեր։ Ինչու՞ վաթսունականների կարծրացած պատմաբանները չպետք ա այդ հրաշք ձեռքբերումը պարզապես վերագրեին սովետական պետություններից մեկին, արդյունքում՝ հենց Սովետական Տիրությանն ու Լենին պապիկին, ինչպես այդ տարիներին արվում էր ցանկացած բնագավառում։
Ինչու՞ էին ատամները սեղմած այդ թանկարծեք տեղեկությունները պահում աշխարհի հանրությունից։ Որ հետո Մովսիսյան Արտակը մենակ-մենակ դա գտնե՞ր։
Հիանալի հարց է:) Այն ունի մի շարք բացատրություններ.
Նախ, սկսած արդեն 1940-ականներից, երբ "Ժողովուրդների հայր"-ը սկսեց ակտիվորեն խմբագրել ԽՍՀՄ ազգերի պատմությունը, որպես հիմնաթեզ ընդունվեց հայերի եկվորության տեսությունը; Հաշվարկը պարզ էր` հայերը եկվոր են, "Ուրարտու"-ն նրանցը չէ, այլ... վրացիներինն է /Մելիքաշվիլի/; Ու հենց այս պարզ պատճառով, որ վրացիք իրենց "լավ զգային", որ հիմնավորվեր նրանց տարածքային նկրտումները հայկական հողերի նկատմամբ, առանց այդ էլ հայերին չսիրող Ստալինի ջանքերով հայերին համարեցին եկվոր; Հետո, Ստալինի մահից հետո, "Ուրարատական Վրաստանի" մասին մոռացվեց, քանի որ դա իրոք ծիծաղելի էր... բայց լիքը մարդիկ այդ ամենի վրա կարերա էին արել, հոդվածներ էին գրել, պաշտոնների էին հասել; Ու հայերը "չռեաբելիտացվեցին"` մնալով "եկվոր": Դե հայերի համար առանձնապես "միջնորդող" էլ չկար, ով պետք է լոբբինգ աներ հայերի շահերը? Ակադեմիաներում հաստացած ու ոչխարային ժպիտով Ստալինին ծափահարած, հետո էլ լճացման բաիրքներից օգտվող ճարպակալած ակադեմիկները հաստատ դա չէին անի; Դե իրենց պետք էլ չէր աչքի ընկնել ու հարվածի տակ դնել տաքուկ տեղերը; Առանց այդ էլ ցանկացած նման ձևակերպում հեշտությամբ որակվում էր որպես ազգայնամոլություն... ու այդ մասին միանգամից սկսում էին վայնասուն բարձրացնել ԽՍՀՄ տարբեր ծայրերում: Հայերի պարագայում իրավիճակը մեկ այլ պարագայով էլ էր խիստ բարդանում - երկիրը հենց նոր էր հաղթել ֆաշիզմին, միլիոնավոր զոհեր էր տվել, պետական գաղափարախոսության մակարդակով գնում էր հակաֆաշիստական քարոզչություն; Իսկ ֆաշիստներն էլ, հակառակի պես, վերցրել էին և, թեև անճանաչելիության աստիճան խեղաթյուրելով, այնուհանդերձ կիրառում էին Արիականությունը; Այս պայմաններում ուղղակի անհնար էր կանգնել և ասել, թե արիները... հայեր են, արիների հայրենիքը Հայաստանն է և այլն; Ինքդ էլ ես հասկանում դրա հետևանքները...
Մեկ ուրիշ պահ էլ կար - ՀԽՍՀ-ում հայ ժողովրդի պատմությունը գրվում էր մեկընդմիշտ հաստատված լույսի ներքո - հայ ժողովուրդը մշտապես, ի սկզբանե եղել է թույլ, հալածված ազգ, և մշտապես կարիք է ունեցել և թերևս այժմ էլ ունի (վերջին հանգամանքը հատկապես էր ընդգծվում ու կարևորվում) "Մեծ եղբոր" հովանավորության: Հասկանալի է, թե ինչու էր այդպես արվում, որ հանկարծ հայերի մտքով չանցներ մտածեին ինքնուրույնության, "Մեծ եղբորից" հեռանալու մասին: Ու այս հողի վրա հանկարծ կանգնել և ասել, որ հայերն ունեցել են ինքնուրույն ցիվիլիզացիա, հսկայական ձեռքբերումներ, հզոր և անկախ պետություն...:B Ինքդ էլ ես հասկանում:
Ահա նման և մի քանի այլ պատճառներով խեղաթյուրեցին մեր Հնագույն պատմությունը, խեղաթյուրեցին անճանաչելիության աստիճան, խեղաթյուրեցին այնպես հիմնովին, որ նույնիսկ հիմա, նորմալ հայ մարդկանց դժվար է այս ամենը բացատրել ու հավատացնել...
Փաստացի մեջբերում կանե՞ս այդ արխիվներից։ Ակումբցիների համար :)
Խնդրեմ
http://forum.hayastan.com/index.php?s=&showtopic=40533&view=findpost&p=889936
6-րդ կետ /ուղղակի, որ չթարգմանեմ, լինկով եմ տալիս/
Հիմա՝ ու՞մ համար է իր ճիշտն անցկացնելը ավելի շատ հացի խնդիր։
Պատկերացրու... իր; Դե, իմ մասին արդեն չեմ էլ խոսում, երևի գիտես:) ԱՐտակը ի սկզբանե ասել է այն, ինչ ասում է հիմա... իսկ այ ayoe-ն ի սկզբանե ասել է մի բան, որը հիմա սխալ է; Ինչ անի մարդը, կանգնի ասի, որ 15 տարի սխալ է մտածել, սխալ գրքեր է գրել ու սխալ դիսերտացիա է պաշտպանել? Հիմա ինքը դաս է տալիս, դրանով հաց է վաստակում... ու հանկարծ ասի, կներեք, ես սխալվել եմ?
Չեմ կարող լուրջ վերաբերվել ազգային շահերը սպասարկող պատմագիտությանը զուտ տրամաբանորեն հասկանելով, որ ազգային շահերի բախումը բերելու է խիստ սուբյեկտիվության: Սրանում համոզվել եմ Լիոնի որոշ գրառումներ ընթերցելով, նրա գրքաշարի առաջին երկու հատորները թերթելով :)
Նաև գիտությունն առաջ տանելու համար կարևոր նախապայման եմ համարում ինքնավստահությունը, ու այն կործանող՝ ինքնահավանությանը:
Էսպես, փոքրիկ էմոցիոնալ զեղում :oy
Չեմ կարող լուրջ վերաբերվել ազգային շահերը սպասարկող պատմագիտությանը զուտ տրամաբանորեն հասկանելով, որ ազգային շահերի բախումը բերելու է խիստ սուբյեկտիվության:
Մենք միշտ ճիշտ ենք: Ինչի՞ մենակ հզորներին ա տրված միշտ ճիշտ լինելը: Եթե կարողանում ենք, պետք է անենք:
Լիոն ջան, միշտ առաջ:
Չեմ կարող լուրջ վերաբերվել ազգային շահերը սպասարկող պատմագիտությանը զուտ տրամաբանորեն հասկանելով, որ ազգային շահերի բախումը բերելու է խիստ սուբյեկտիվության:
Համաձայն չեմ, թեև կարծիքն ինքնին հետաքրքիր է: Ավելի ճիշտ կլինի, հարգելի Chuk, որ ուղղակի համաձայն չլինենք... սուբյեկտիվության հետ: Հակառակ դեպքում դուրս է գալիս, որ ցանկացած թեզիս, եթե հանկարծ, միամիտ, օգուտ է ազգային շահերին, սուբյեկտիվ է և սխալ: Այդ տրամաբանությամբ շարժվելով՝ կարելի է հարվածի տակ դնել նաև Մեծ Եղեռնի մասին խոսող պատմական գրականությունը - չէ՞ որ այն էլ է սպասարկում ազգային շահերը: Այնպես որ այնուհանդերձ իմ մոտեցումը կարծես թե ավելի հիմնավորված է՝ չհամաձայնել սուբյեկտիվության հետ, մոտիվացիան թողնելով մի կողմ...
Սրանում համոզվել եմ Լիոնի որոշ գրառումներ ընթերցելով, նրա գրքաշարի առաջին երկու հատորները թերթելով :)
Իմ գրքի առաջին երկու հատորների վրա, հեսա, արդեն մեկ ու կես տարի տանջվում է պիտերցի դասախոսը... արդյունքը ինքներդ նայեք:)
Նաև գիտությունն առաջ տանելու համար կարևոր նախապայման եմ համարում ինքնավստահությունը, ու այն կործանող՝ ինքնահավանությանը:
Միանգամայն համաձայն եմ: Ինչքան ինքնավստահությունը լավ բան է, թեև չափի մեջ, այնքան էլ ինքնահավանությունը կործանարար է:
Elmo ջան
Ապրես:)
Համաձայն չեմ, թեև կարծիքն ինքնին հետաքրքիր է: Ավելի ճիշտ կլինի, հարգելի Chuk, որ ուղղակի համաձայն չլինենք... սուբյեկտիվության հետ: Հակառակ դեպքում դուրս է գալիս, որ ցանկացած թեզիս, եթե հանկարծ, միամիտ, օգուտ է ազգային շահերին, սուբյեկտիվ է և սխալ: Այդ տրամաբանությամբ շարժվելով՝ կարելի է հարվածի տակ դնել նաև Մեծ Եղեռնի մասին խոսող պատմական գրականությունը - չէ՞ որ այն էլ է սպասարկում ազգային շահերը: Այնպես որ այնուհանդերձ իմ մոտեցումը կարծես թե ավելի հիմնավորված է՝ չհամաձայնել սուբյեկտիվության հետ, մոտիվացիան թողնելով մի կողմ...
Ներիր բարեկամս, սակայն խոսում ենք տարբեր բաներից :)
Մոդերատորական: Հեղինակի խնդրանքով թեման «Lion -ի գրքերը» -ից վերանվանվել է «Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք»:
Մեղապարտ
17.09.2009, 19:10
Չեմ կարող լուրջ վերաբերվել ազգային շահերը սպասարկող պատմագիտությանը զուտ տրամաբանորեն հասկանելով, որ ազգային շահերի բախումը բերելու է խիստ սուբյեկտիվության: Սրանում համոզվել եմ Լիոնի որոշ գրառումներ ընթերցելով, նրա գրքաշարի առաջին երկու հատորները թերթելով :)
Նաև գիտությունն առաջ տանելու համար կարևոր նախապայման եմ համարում ինքնավստահությունը, ու այն կործանող՝ ինքնահավանությանը:
Էսպես, փոքրիկ էմոցիոնալ զեղում :oy
Շատ հաճախ ամեն ինչ քաղաքականացվում է որը սխալ է, ինչ ազգային շահ ,Լիոնը ազգային քաղաքական գործիչ չէ որ խոսենք առ ու վաճառքից և շահից :
Լիոնի դեպքում այդ քո ասած շահը չկա և չի էլ կարող լինել եթե հիմքում դրված լիներ շահը ,քո ենթադրած ապա ամեն ինչ այլ ձևով կնդանար Լիոնի համար ,այսինքն նա չէր հայտնվի այս և այլ ֆորումում և չեր փորձի համոզել մարդկանց իր տեսակետի ճմարտացիության մեջ այլ կթքեր իր շահեկան բարձրունքից ներքև ու կծիծաղեր մյուսների վրա:
Մարդը անձնանվեր աշխատանք է անում միակ շահը այն է որ զգում է իր կատարածի նկատմամբ մեղմ ասած անհարգանք վերաբերմունք:Պատմությունը պատմական փաստերի և երևույթների հնարավորինս խրնոնոլոգիական շարադրանք է որը կամ ընդունվում է կամ մերժվում :
Սա ունենք ով կարող է թող անի ավելի լավ ,Լիոն առաջ:
Էհ, Մեղապարտ ջան, միշտ էլ այդպես է եղել: Ես չեմ բողոքում...
Շատ հաճախ ամեն ինչ քաղաքականացվում է որը սխալ է, ինչ ազգային շահ ,Լիոնը ազգային քաղաքական գործիչ չէ որ խոսենք առ ու վաճառքից և շահից :
Լիոնի դեպքում այդ քո ասած շահը չկա և չի էլ կարող լինել եթե հիմքում դրված լիներ շահը ,քո ենթադրած ապա ամեն ինչ այլ ձևով կնդանար Լիոնի համար ,այսինքն նա չէր հայտնվի այս և այլ ֆորումում և չեր փորձի համոզել մարդկանց իր տեսակետի ճմարտացիության մեջ այլ կթքեր իր շահեկան բարձրունքից ներքև ու կծիծաղեր մյուսների վրա:
Մարդը անձնանվեր աշխատանք է անում միակ շահը այն է որ զգում է իր կատարածի նկատմամբ մեղմ ասած անհարգանք վերաբերմունք:Պատմությունը պատմական փաստերի և երևույթների հնարավորինս խրնոնոլոգիական շարադրանք է որը կամ ընդունվում է կամ մերժվում :
Սա ունենք ով կարող է թող անի ավելի լավ ,Լիոն առաջ:
Ազգային շահ ասելով նկատի ունեմ այն դեպքը, երբ ինչ-որ մեկը պատմություն է ուսումնասիրում՝ իր երկրի շահերը ներկայացնելով, ավելի շատ ելնելով հայրենասիրական ու ազգասիրական սկզբունքներից :) Այդ դեպքում ուսումնասիրված նյութը հավակնում է սուբյեկտիվ լինելուն, որովհետև նույն խնդիրը ուսումնասիրելիս հարցն առավել շատ դիտարկվում է մեր տեսակետից:
Անշուշտ համաձայն եմ, որ ով կարող է թող ավելի լավ անի: Ես՝ չեմ կարող: Չեմ կարող միանշանակ: Դրա համար էլ չեմ անում:
Լիոնը իր գործն է անում, որի մասին յուրաքանչյուրս իրավունք ունենք ունենալ մեր սեփական կարծիքը, այն արտահայտել: Ես միաժամանակ բոլորովին չեմ ուզում պնդել տեսակետս ու այն բոլորի մոտ արմատավորել: Սակայն եթե Լիոնը քո կողմից անգամ պաշտպանվելու կարիք ունի անգամ այս ֆորումում, ապա սա շատ բաների մասին է խոսում:
Ճիշտ է, կարելի է մտածել, որ եթե ավելի լավ անող կա, թող անի, բայց եթե մի պահ ենթադրենք որ ինքը վատ է անում, ապա գոյության իրավունք ունի նաև այս տեսակետը. եթե վատ ու սխալ է արվում, ավելի լավ է չարվի: Որովհետև եթե դիցուք ուսումնասիրվում են բոլոր ռազմերը, իսկ հանկարծ ու պարզվում է որ նյութի մեծ մասը իրականության հետ եզր չունի, չափազանցված է, սուբյեկտիվ է և այլն, դա արդեն նման գեղարվեստական գրականության, այլ ոչ թե պատմագիտության:
Ես ինձ շատ վատ, չափազանց վատ եմ զգացել հարգելի Լիոնի ու Aloe-ի բանավեճը կարդալիս: Իմ ազգասիրական զգացմունքները վիրավորված էին, որ ոմն Aloe այսքան հեշտ կարող մեր պատմագիտությունը ներկայացնողին հակափաստարկներով ճնշի, իսկ մեր տեսակետ ներկայացնողը մնում է էմոցիոնալ մակարդակում:
Սա իմ տեսակետն է, և դրա հետ չհամաձայվելը յուրաքանչյուրիդ իրավունքն է: Միաժամանակ այդ տեսակետը կրելն ու բարձրաձայնելն իմ իրավունքն է: Պատմագիտությամբ զբաղվողը, իր հերթին պետք է պատրաստ լինի ցանկացած քննադատության, թե՛ այսպիսի, էմոցիոնալ մակարդակի, թե՛ ավելի լուրջ, գիտական մակարդակի: Aloe-ի հետ զրույցն իմ մոտ տպավորություն է առաջացնում, որ Լիոնը գիտականին պատրաստ չէ, իմ այստեղ գրածներին արձագանքը՝ որ էմոցիոնալին էլ պատրաստ չի:
Մեղապարտ
18.09.2009, 00:24
Ազգային շահ ասելով նկատի ունեմ այն դեպքը, երբ ինչ-որ մեկը պատմություն է ուսումնասիրում՝ իր երկրի շահերը ներկայացնելով, ավելի շատ ելնելով հայրենասիրական ու ազգասիրական սկզբունքներից :) Այդ դեպքում ուսումնասիրված նյութը հավակնում է սուբյեկտիվ լինելուն, որովհետև նույն խնդիրը ուսումնասիրելիս հարցն առավել շատ դիտարկվում է մեր տեսակետից:
Անշուշտ համաձայն եմ, որ ով կարող է թող ավելի լավ անի: Ես՝ չեմ կարող: Չեմ կարող միանշանակ: Դրա համար էլ չեմ անում:
Լիոնը իր գործն է անում, որի մասին յուրաքանչյուրս իրավունք ունենք ունենալ մեր սեփական կարծիքը, այն արտահայտել: Ես միաժամանակ բոլորովին չեմ ուզում պնդել տեսակետս ու այն բոլորի մոտ արմատավորել: Սակայն եթե Լիոնը քո կողմից անգամ պաշտպանվելու կարիք ունի անգամ այս ֆորումում, ապա սա շատ բաների մասին է խոսում:
Ճիշտ է, կարելի է մտածել, որ եթե ավելի լավ անող կա, թող անի, բայց եթե մի պահ ենթադրենք որ ինքը վատ է անում, ապա գոյության իրավունք ունի նաև այս տեսակետը. եթե վատ ու սխալ է արվում, ավելի լավ է չարվի: Որովհետև եթե դիցուք ուսումնասիրվում են բոլոր ռազմերը, իսկ հանկարծ ու պարզվում է որ նյութի մեծ մասը իրականության հետ եզր չունի, չափազանցված է, սուբյեկտիվ է և այլն, դա արդեն նման գեղարվեստական գրականության, այլ ոչ թե պատմագիտության:
Ես ինձ շատ վատ, չափազանց վատ եմ զգացել հարգելի Լիոնի ու Aloe-ի բանավեճը կարդալիս: Իմ ազգասիրական զգացմունքները վիրավորված էին, որ ոմն Aloe այսքան հեշտ կարող մեր պատմագիտությունը ներկայացնողին հակափաստարկներով ճնշի, իսկ մեր տեսակետ ներկայացնողը մնում է էմոցիոնալ մակարդակում:
Սա իմ տեսակետն է, և դրա հետ չհամաձայվելը յուրաքանչյուրիդ իրավունքն է: Միաժամանակ այդ տեսակետը կրելն ու բարձրաձայնելն իմ իրավունքն է: Պատմագիտությամբ զբաղվողը, իր հերթին պետք է պատրաստ լինի ցանկացած քննադատության, թե՛ այսպիսի, էմոցիոնալ մակարդակի, թե՛ ավելի լուրջ, գիտական մակարդակի: Aloe-ի հետ զրույցն իմ մոտ տպավորություն է առաջացնում, որ Լիոնը գիտականին պատրաստ չէ, իմ այստեղ գրածներին արձագանքը՝ որ էմոցիոնալին էլ պատրաստ չի:
Պատմությունը չի կարելի մեկնաբանել ելնելով որևէ մեկի շահերից ,պատմագետը վեր պեք է կանգնի քաղաքականացված տեսակետներից այլ ընտրանք չկա:Առ այսօր մենք այդ քաղաքականացված դիրքորոշման զոհ ենք մեր նոր պատմության մեջ :
Կարծում եմ եթեադրելը սխալ է մոտեցումը լավ կլինի հստակ ներկայացնել ,մատնանշել նրա կատարած աշխատանքի վատ կողմերը և ապա լավ :Համաձայն եմ « եթե նյութի մեծ մասը իրականության հետ եզր չունի, չափազանցված է, սուբյեկտիվ է և այլն, դա արդեն նման է գեղարվեստական գրականության, այլ ոչ թե պատմագիտության»:
Հրանտ Մաթեվոսյանը բանավիճել չգիտեր, նույնիսկ իրենից տասը գլուխ ցածր կանգնած մարդը կարող էր հաղթել նրան: « ոմն Aloe այսքան հեշտ կարող մեր պատմագիտությունը ներկայացնողին հակափաստարկներով ճնշի, իսկ մեր տեսակետ ներկայացնողը մնում է էմոցիոնալ մակարդակում»:Այս վիճակում են գրե թե բոլորը:
Լիոնը պետք է քայլ կատարի իր ուսումնասիրությունը վերախմբավորի դարձնի հնարա վորինս անխոցելի և պատրաստ լինի ցանկացած քննադատության կարծում եմ որ նա շուտով կհանգի այդ եզրակացության ,իսկ մեք պետք է օգնենք նրան սա կլինի ինտելեկտուալ ֆորումակիցինտերի լուման որը կոգնի Լիոնին հաղթահարելու ներքին բարդույթը:
Իմ և Լիոնի քննարկումները իմ կողմից մեկ խնդիր ունեի հնարավորինս աջակցել և օգնել միացեք ,օգնեք և կունենանք այն ինչ ցանկանում ենք ունենալ :
Պատմությունը չի կարելի մեկնաբանել ելնելով որևէ մեկի շահերից ,պատմագետը վեր պեք է կանգնի քաղաքականացված տեսակետներից այլ ընտրանք չկա:Առ այսօր մենք այդ քաղաքականացված դիրքորոշման զոհ ենք մեր նոր պատմության մեջ :
Մեղապարտ ջան, ահա խնդիրը հենց սա է: Գուցե ես սխալվում եմ, բայց տպավորություն ունեմ, որ Լիոնը վեր չի կանգնել: Այդ տպավորություններս ստացել եմ իր՝ իմ կարդացած գրառումներից ու առաջին երկու հատորյակը թերթելուց: Իմ դիտարկումները պատմաբանի դիտարկումներ չեն, ընդհանրապես պատմությունից թույլ եմ, հետևաբար բանավեճի մեջ մտնելով չեմ կարող քո ասածն անել, օգնել նրան, որ հաղթահարի արգելքները: Դա կարող եմ անել նման մեկնաբանություններ գրելով: Ես շատ ուրախ կլինեմ, եթե Լիոնը դրանք կարդա առանց խոցվելու, այլ սառը մտածի, թե ինչու՞ այսպիսի տեսակետ հնչեց ու աշխատի, ճգնաջան աշխատի այդ տեսակետը վերացնելու ուղղությամբ:
Բացի այդ ուղղակի չեմ հասկանում այդ խոսակցությունը ստորագրության մեջ գովազդելու պատճառը: Մի կողմից, եթե նա Ayoe-ին հին սկզբունքներով աշխատող ու թույլ պատմաբան է համարում, ապա ինչ իմաստ ունի այդ թույլ պատմաբանի հետ բանավեճը գովազդել, մյուս կողմից ես օրինակ համարում եմ, որ այդ բանավեճում Lion-ի դիրքերը թույլ էին, հետևաբար առավել ևս իմաստ չկա գովազդելու:
Ընդամենը սրա մասին եմ խոսում:
Ազգային շահ ասելով նկատի ունեմ այն դեպքը, երբ ինչ-որ մեկը պատմություն է ուսումնասիրում՝ իր երկրի շահերը ներկայացնելով, ավելի շատ ելնելով հայրենասիրական ու ազգասիրական սկզբունքներից :) Այդ դեպքում ուսումնասիրված նյութը հավակնում է սուբյեկտիվ լինելուն, որովհետև նույն խնդիրը ուսումնասիրելիս հարցն առավել շատ դիտարկվում է մեր տեսակետից:
Միանշանակորեն ճիշտ է: Սակայն ավելորդ էլ է ասել, քանի որ ես այդ մասին շատ եմ ասել, որ ես այդպես չեմ վարվել: Ես կարող եմ հիմնավորել և պատասխանատու եմ իմ գրած ամեն մի տառի համար: Խնդրեմ, այս ֆորումում, թե այլ տեղ, վիրտուալ, թե իրական - եթե որևէ մեկը հարց կունենա իմ գրած որևէ տառի համար ու ես չեմ կարողանա անհրաժեշտ հիմնավորումներ բերել, ես առաջինը կշնորհավորեմ այդ մարդուն և կընդունեմ սխալս: Բարեբախտաբար, ոչ-ոք մեզնից, և հատկապես ես, անսխալական չենք, որ չընդունենք մեր սխալները: Բայց ես դա կանեմ միայն և միայն այն բանից հետո, երբ ինձ կկարողանան հիմնավորել և բավարար փաստերով համոզել, որ ես սխալ եմ...
Լիոնը իր գործն է անում, որի մասին յուրաքանչյուրս իրավունք ունենք ունենալ մեր սեփական կարծիքը, այն արտահայտել: Ես միաժամանակ բոլորովին չեմ ուզում պնդել տեսակետս ու այն բոլորի մոտ արմատավորել: Սակայն եթե Լիոնը քո կողմից անգամ պաշտպանվելու կարիք ունի անգամ այս ֆորումում, ապա սա շատ բաների մասին է խոսում:
Lion-ը ոչ-ոքի կողմից պաշտպանվելու կարիք չունի: Փառք աստծո, ինքս ինձ լրիվ հերիքում եմ: Իսկ այ, որ հարգելի Մեղապարտը բարոյապես աջակցում է ինձ, դա շատ ուրախալի է և անձամբ իմ կողմից գնահատվում է շատ բարձր: Մերսի, Մեղապարտ ջան:)
Ճիշտ է, կարելի է մտածել, որ եթե ավելի լավ անող կա, թող անի, բայց եթե մի պահ ենթադրենք որ ինքը վատ է անում, ապա գոյության իրավունք ունի նաև այս տեսակետը. եթե վատ ու սխալ է արվում, ավելի լավ է չարվի: Որովհետև եթե դիցուք ուսումնասիրվում են բոլոր ռազմերը, իսկ հանկարծ ու պարզվում է որ նյութի մեծ մասը իրականության հետ եզր չունի, չափազանցված է, սուբյեկտիվ է և այլն, դա արդեն նման գեղարվեստական գրականության, այլ ոչ թե պատմագիտության:
Այս կապակցությամբ մի հայտնի պատմություն կա: Բոլորդ էլ գիտեք, թե ինչով էին աչքի ընկնում լակոնացիները և ինչից է առաջացել «լակոնիզմ» տերմինը: Ուրեմն, երբ Ալեքսանդր Մեծը ողջ Հունաստանը գրավելուց հետո մոտենում է Լակոնիային, մի երկար ու սպառնալից նամակ է ուղարկում քաղաք, թե, այսպես ու այսպես. «... եթե գրավեմ Ձեր քաղաքը, այն հիմնովին կավիրեմ, բոլորիդ էլ կկոտորեմ»: Ու բոլոր ժամանակների այս մեծագույն նվաճողներից մեկը որպես պատասխան ստանում է. «Եթե»…:hands
Հիմա, հարգելի Chuk, ես ընդամենը մեկ բառ կասեմ - Եթե ;)
Ես ինձ շատ վատ, չափազանց վատ եմ զգացել հարգելի Լիոնի ու Aloe-ի բանավեճը կարդալիս: Իմ ազգասիրական զգացմունքները վիրավորված էին, որ ոմն Aloe այսքան հեշտ կարող մեր պատմագիտությունը ներկայացնողին հակափաստարկներով ճնշի, իսկ մեր տեսակետ ներկայացնողը մնում է էմոցիոնալ մակարդակում:
Հաշվի առնելով, որ ինքդ ես ընդունում, հարգելի Chuk, որ պատմական գիտելիքների մակարդակդ այն չէ, իրավիճակը ստանում է «Կիկոսի մահվան հետ կապված պատմության» երանգը: Վատ մի զգա, հարգելի եղբայր, ու դա ես ասում եմ քեզ հանգիստ խղճով. դու մազաչափ իսկ կարող ես վատ չզգալ, քանի որ ауoe-ն իրականում հայտնվել է շատ ծանր վիճակում և կրում է պարտություն պարտության հետևից: Հենց թեկուզ վերջին պոստերը՝ Մեծամորի պահով:)
Սա իմ տեսակետն է, և դրա հետ չհամաձայվելը յուրաքանչյուրիդ իրավունքն է: Միաժամանակ այդ տեսակետը կրելն ու բարձրաձայնելն իմ իրավունքն է:
Միանգամայն ճիշտ ես:
Պատմագիտությամբ զբաղվողը, իր հերթին պետք է պատրաստ լինի ցանկացած քննադատության, թե՛ այսպիսի, էմոցիոնալ մակարդակի, թե՛ ավելի լուրջ, գիտական մակարդակի: Aloe-ի հետ զրույցն իմ մոտ տպավորություն է առաջացնում, որ Լիոնը գիտականին պատրաստ չէ, իմ այստեղ գրածներին արձագանքը՝ որ էմոցիոնալին էլ պատրաստ չի:
Իհարկե համաձայն չեմ… ;) Բայց դե դա քո կարծիքն է, իսկ յուրաքանչյուր-ոք, ով կուզենա ունենալ իր կարծիքը, այլ ոչ թե կուրորեն հետևել թեկուզ և բոլորիս կողմից հարգվող և ընդունվող, բայց այնուհանդերձ ուրիշ մարդու կարծիքը... կարող է անցնել ստորագրությանս մոտ դրված լինկով և կազմել իր սեփական կարծիքը:
Մեղապարտ ջան, ահա խնդիրը հենց սա է: Գուցե ես սխալվում եմ, բայց տպավորություն ունեմ, որ Լիոնը վեր չի կանգնել: Այդ տպավորություններս ստացել եմ իր՝ իմ կարդացած գրառումներից ու առաջին երկու հատորյակը թերթելուց: Իմ դիտարկումները պատմաբանի դիտարկումներ չեն, ընդհանրապես պատմությունից թույլ եմ, հետևաբար բանավեճի մեջ մտնելով չեմ կարող քո ասածն անել, օգնել նրան, որ հաղթահարի արգելքները:
Մերսի, բայց... դուք ընդամենը մի խանգարեք... դա կլինի ամենամեծ օգնությունը Ձեր կողմից և ավելին ինձ պետք էլ չի:)
Դա կարող եմ անել նման մեկնաբանություններ գրելով: Ես շատ ուրախ կլինեմ, եթե Լիոնը դրանք կարդա առանց խոցվելու, այլ սառը մտածի, թե ինչու՞ այսպիսի տեսակետ հնչեց ու աշխատի, ճգնաջան աշխատի այդ տեսակետը վերացնելու ուղղությամբ:
Ես շատ լուրջ եմ վերաբերվում քո կարծիքին և, ինչի վերաբերյալ էլ որ այն արտահայտված լինի, անցկացնում եմ դրա շատ լուրջ ներքին քննարկում, կարող ես չկասկածել:
Բացի այդ ուղղակի չեմ հասկանում այդ խոսակցությունը ստորագրության մեջ գովազդելու պատճառը: Մի կողմից, եթե նա Ayoe-ին հին սկզբունքներով աշխատող ու թույլ պատմաբան է համարում, ապա ինչ իմաստ ունի այդ թույլ պատմաբանի հետ բանավեճը գովազդել, մյուս կողմից ես օրինակ համարում եմ, որ այդ բանավեճում Lion-ի դիրքերը թույլ էին, հետևաբար առավել ևս իմաստ չկա գովազդելու:
Սկսենք նրանից, որ ауoe-ն ամենևին էլ թույլ չէ: Իր տեսակի մեջ, որպես իր «շկոլայի» ներկայացուցիչ, այս տարիների ընթացքում ռուսական ինտերնետ տարածքում ես չեմ հանդիպել նրանից պատրաստված մի մարդու: Բացի այդ նա ի վիճակի է հետևողական վեճ վարել: Ու այս տեսանկյունից նրա հետ խոսակցությունը անփոխարինելի է ինձ համար՝ սեփական թեզիսները ստուգելու, դրանք պիտերցի ԲՈՒՀ-ի դասախոսի հնոցով անցկացնելու ու դրանց ամրությունը ստուգելու տեսանկյունից: Մյուս կողմից էլ՝ գովազդելով վեճը լինկում, ես փորձում եմ իրականացնել իմ մյուս նպատակը՝ ներկայացնել մեր ազգը ռուսալեզու ինտերնետ տարածքում, ներկայացնել և ցույց տալ, թե ով ենք մենք: Բացի դրանից՝ հաճախ եմ ականատես եղել, թե ինչպես են թուրքերի կամ հենց նույն ռուսների հետ վեճերում մեր հայկական յուզերները խեղճանում, քանի որ չունեն ինֆորմացիա կամ էլ լավ պատրաստված չեն, իսկ իրենց հակառակորդները ավելի լավ են պատրաստված և կարողանում են իրենց սուտը ճիշտ անցկացնել: Ահա, մյուս նպատակս էլ հենց դա է՝ զինել մեր յուզերներին անհրաժեշտ ինֆորմացիայով, որ, երբ ասենք մեկը վիճի որևէ մի ռուսի հետ ասենք "Армени"-ի հարցով ու զգա, որ խեղճանում է և, պոիսկ տա որոնման համակարգերում, փորձի ինֆորմացիա հայթհայթել... հանդիպի իմ պոստերին այդ ֆորումում և զինվի:
Դժվար, ինչ-որ տեղ նույնիսկ անշնորհակալ գործ է:Բայց այն պետք է անել, պետք է... ինչ-որ մեկը պետք է սայլը տեղից շարժի: Ես կարող եմ դա անել... և ես դա անում եմ:
:)
Խանգարելու եմ :))
Խանգարելու եմ, որովհետև համարում եմ քեզ թույլ պատմաբան, որն իր աշխատությամբ հայոց պատմությանն արջի ծառայություն է մատուցում: Չէի խանգարի, եթե քննադատությանը մոտենայիր կոնստրուկտիվ, դա կնշանակեր, որ դրական քայլ է արվում: Դրական քայլ, իմ սուբյեկտիվ տեսակետով, չեմ տեսնում, հետևաբար ինչքան ուժ ունեմ խանգարելու եմ :))
հ.գ. Զուտ անձնական լավ հարաբերությունների հետ սա կապ չունի, պարզապես համարում եմ, որ պատմագիտությունը անտեր բոստան չի, որ ով ուզի մտնի ինչ ուզի ցանի:
Մեղապարտ
18.09.2009, 17:05
Պատմաբանների վերաբերմունքը դեպի Տրոյական պատերազմ տեղակայված է բացարձակապես հերքման և բացարձակապես հաստատման միջև: Դասական Տրոյաբանները շարունակում են Շլիմանյան դպրոցը և համոզված են որ Տրոյան նա է ինչ հայտնաբերեց Շլիմանը:Գիտնականների մեկ այլ խումբ համոզված է, որ Տրոյան գտնվում էր Եվրոպայում և երրորդ տեսակետը Տրոյական պատերազմի հիմնական գործողությունները տեղի են ունեցել Կիլիկիայում:Ես այս տեսակետի կողմնակիցն եմ:Տրոյաի հետ կապված շատ, շատ ուսումնասիրություններ կան սակայն ոչինչ չի փոխվել:Տրոյական պատերազմի այսօրյա միակ իրեղեն ապա ցույցը Հոմերոսի «Իլիականն է» այն ամենը ինչ պատմագիտույունը ունի այսօր, լրացուցիչ ոչինչ չտվեց հարցի պարզաբանման համար:Տրոյական ուսումնասիրութ յունների գլխավոր խնդիրը այն է որ հայտնաբերվել է ամեն ինչ բացարապես տաս նամյա ռազմական հակամարտության հետքեր այն տարածքներում որոնոք ներ կայացվում են որպես Տրոյա:Հետևաբար կամ պատերազմ չի եղել այդ են վկայում Տրոյա հայտարարված մշակութային տարածքի ուսումնասիրությունների արդյունք նեը կամ Հոմերոսի Տրոյան հարկավոր է փնտրել մեկ այլ տարածքում :
Տրոյական պատերազմը համարվում է հունական մշակույթի կենտրոնական էպոխալ իրադարձությունը:Անհայտ է Տրոյական պատերազմի իրական պատճառ ները հայտնի է պատերազմի սկսման դիցաբանական առիթը:Զեվսը ցանկանում էր թեթևացնել հողը, հաջորդ սերունդներին փոխանցել Ելենայի(Հեղինեի) անկրկնելի գեղեցկության պատմությունը ,կամ անմահացնել հերոսներին: Պատերազմի հրա հրման առիթը հանդիսացավ երեք աստվածերի Հերոսի,Աթինասի և Աֆրոդիտեի վիճաբանությունը: Նրանց վիճաբանությունը դաթարեցնելու համար Զևսը Հերմե սին հանձնարարեց տեղափոխել նրանց դեպիս Իդու սարը, որը գտնվում էր Տրոադո տարածքում ,այնտեղ իր հոտն էր արածեցնում երիտասարդ Պարիսը:
Հեղինեի առեվանգմամբ սկսվեց Տրոյական տասնամյա պատերազմը:Իրար դեմ կռվում էին Ահայացինեը և Տրոյացիները:Տրոյական Պրիամ թագավորի որդի Պարիսը առևանգեց գեղեցկուհի Հեղինեին(Ելենա) Սպարտայի Մենելեպոս թագա վորի կնոջը:Այդ ժամանակ Հունաստանի բոլոր թագավորները որոնք երբևէ խնդրել էին Հեղինեի ձեռքը երդվել էին օգնել նրան ում կինը կդառնա Հեղինեն: Ահայացիները ըստ Հոմերոսի ունեին 100 000 զինոր, 1186 նավ ,նրանց ուժերը ղեկավարում էր Մենելոսի եղբայր Միկենյան թագավոր Ագամեմնոնը: Տրոյացի ների դեմ դուրս էին եկել հայտնի հերոսներ Դիոմիդը,Ոդիսեվսը,Հեկտորը Աքիլլեսը և այլ հերոսներ այդ թվում ամազոնուհիների թագուհի Պենտեսիլեյան ,եվթոպացի ների թագավոր Մեմնոնը ,Աքիլլեսի որդին,Տրոյաի պաշտպանությանը մասնակցում էին վերջապես հայերը (այս մասին թող գրի Լիոնը): Ըստ Հոմերոսի Ահայացիների նավատորմը դուրս եկավ Ավդիլիդից և միայնԱգամնենոնի դստերը զոհ մատուցելով հասավ Տրոյա: Բանախոսները Մենելոսի, Ոդիսեվսի գլխավորությամբ փորձեցին հետ վերադար ձնել Հեղինեին այդ անհաջող փորձից հետո սկսվեց Տրոյաի տասնամյա պատերազմը:
Տրոյացիների պաշտպանությունը ղեկավարում էր Պրիամի որդի Հեկտորը: Պատերազմի տասներորդ տարում Ապոլլոնի քուրմ Հրիսը Ագամեմնոնին ուղար կեց հետ բերել գերավարված Հրիսեիդին սակայն ստացավ մերժում: Ապոլլոնը Ահայացիների բանակի վրա տարածեց մոր հիվանդությունը ,Ագամեմնոնը վերադարձրեց Հրիսին դստերը և նրա փոխարեն Աքիլլեսից խլեց Դրիսեիդու գերու հւոն:Կատաղած Աքիլլեսը հրաժարվեց մասնակցել մարտերին որի հետևանքով Ահայացիները պարտություն էին կրում:Երբ տրոյացիները ներխուժեցին ահայա ցիների ճամբար և սպառնում էին ոչնչացնել նավատորմը Աքիլլեսը մարտի ուղարկեց իր ընկերոջը Պարտոկոլին տալով նրան իր զրահը: Տրոյացիները փա խուստի դիմեցին սակայն Պարտոկոլը զովեց Հեկտորի հարվածից:Աքիլլեսը վրեժխնդիր եղավ ,Հեփեստոսի կոփած նոր զրահով նա սպանեց Հեկտորին և սկսեց անարգել Հեկտորի դին:Հեկտորի հայրը խնդրեց Աքիլլեսի վերադարձնել որդու դին : Պարտոկոլի և Հեկտորի թաղման արարողությամբ ավարտվում է Իլլիադան:Հետ Հոմերոսյան ավանդապատումները ասում են ,որ Տրոյական պատե րազմին են միանում ամազոհուհիների թագուհի Պենտեսիլեյը նա զոհվում է Աքիլլեսի հետ մենապարտելիս, Տրոյացիների օգնող եվթոպների թագավոր Մեմնոնը սպանում է Նեստոր Անտիլոհին և սպանվում է Աքիլլեսի կողմից:
Աքիլլեսը զոհվում է Պարիսի նետից, խոցվում է գարշապարը(կրունկը): Աքիլեսի մահից հետո Ահայացիները իրենց աստվածներից իմանում են ,որ առանց Հերակ լեսի նետրեի և Աքիլլեսի զավակ Նեոպտոլոմեայի չեն կարող գրավել Տրոյան: Հերակլեսի զենքը գտնվում էր Ֆիլոկտետի մոտ իսկ նա ռազմարշավից առաջ մնաց Լեմնոս կղզում:Ֆլիոկտերը և Հեոպտոլեմոնը (ապրում էր Սկիրոս կղզոխում) ժամանեցի Տրոյա:Ֆլիոկտետը Հերակլեսի նետով մահացու վիրավորեց Պարիսին ,Տրոյաի անկումը արագացնելու համար Դիոմիդը և Ոդիսեվսը մտան Տրոյա և Աթենասի տաճարից գողացան Տրոյաի պահապան թալիսմանը: Վերջապես Ահայացիներին հաջողվեց խորամանկությամբ գրավել Տրոյան «Տրոյական ձիու» օգությամբ:Ահայացիները կործանեցին Տրոյան իսկ Ահայացիների առաջնորդներ Դիոմիդը,Նեոպտոլեմը,Ֆիլոկտետը ,Նիդոմենեյը և մյուսները վերադարյան տուն:Տուն դարձի ճանապարհին Օիլեի որդի Էաիտը զոհվեց, Տելեմակի, որդի Էանտը ինքնասպանություն գործեց,Ագամեմնոնը սպանվեց իր կնոջ կողմից, իսկ Ոդիսեվսը դեռ երկար պետք է ճանապարհորդեր:
Տրոյական պատերազմի և վայրը և ժամանակաշրջանը վիճարկելի է սակայն ուսումնասիրողների մեծամասնությունը կարծում է որ այն տեղի է ունեցել մթա XIII—XII դարերում:Պատմությունից հայտնի է որ Քսերքսը մթա V դարում Հունաստան արշավելուց առաջ եղել է Տրոյաի ավերակներում և 1000 ցուլ է զոհա բերել ,մթա IV Ալեքսանդր Մակեդոնացին իր արևելյան արշավանքի ժամանակ Տրոյաի ավերակներում աստվածներին նվերներ է մատուցել:Իլլիականի մեջ տրոյացիները կոչվում են «hippodamoi ձիեր հնազանդեցնողներ»:Առասպելները ասում են որ Տրոյական թագավոր Դարդանը հիասքանչ ձիերի երեմակ ուներ որոնք հյուսիսայի քամուց էին սերում:Տրոյական պատերազմից ցավոք սրտի ել ուրիշ բան հայտնի չէ:
Խանգարելու եմ :))
Խանգարելու եմ, որովհետև համարում եմ քեզ թույլ պատմաբան, որն իր աշխատությամբ հայոց պատմությանն արջի ծառայություն է մատուցում: Չէի խանգարի, եթե քննադատությանը մոտենայիր կոնստրուկտիվ, դա կնշանակեր, որ դրական քայլ է արվում: Դրական քայլ, իմ սուբյեկտիվ տեսակետով, չեմ տեսնում, հետևաբար ինչքան ուժ ունեմ խանգարելու եմ :))
ճիշտ թե սխալ, չգիտեմ, քանզի պատմաբան չեմ,
http://www.akumb.am/showpost.php?p=1792925&postcount=666
Եվ այս պայմաններում Chuk-ն համարում է ինձ թույլ պատմաբան:D:D:hands
հ.գ. Զուտ անձնական լավ հարաբերությունների հետ սա կապ չունի, պարզապես համարում եմ, որ պատմագիտությունը անտեր բոստան չի, որ ով ուզի մտնի ինչ ուզի ցանի;)
ճիշտ թե սխալ, չգիտեմ, քանզի պատմաբան չեմ,
http://www.akumb.am/showpost.php?p=1792925&postcount=666
Եվ այս պայմաններում Chuk-ն համարում է ինձ թույլ պատմաբան:D:D:hands
հ.գ. Զուտ անձնական լավ հարաբերությունների հետ սա կապ չունի, պարզապես համարում եմ, որ պատմագիտությունը անտեր բոստան չի, որ ով ուզի մտնի ինչ ուզի ցանի;)
Լիոն ջան, այ քո պատմաբանությունն էլ է այս մակարդակի :)
Ես պատմաբան չեմ: Ես պատմությունից ուժեղ չեմ (դա չի նշանակում որ թույլ եմ): Ու այսուհանդերձ դա ինձ չի խանգարում որոշակի ուսումնասիրությունների հիման վրա եզրակացնել, որ դու թույլ պատմաբան ես: Ինչպես օրինակ ես աշխարհագրագետ չլինելով կարող եմ որևէ աշխարհագրագետի աշխատություն ուսումնասիրեմ ու եզրահանգման գամ: Կամ շինարար չլինելով հասկանամ, պատն ամուր են շարում, թե ոչ և այլն:
հ.գ. հուսով եմ, որ նախորդ գրառումս՝ քեզ խանգարելու վերաբերյալ, լուրջ չես ընդունել: Որ քեզ թույլ պատմաբան եմ համարում, դա լուրջ է: Բայց քեզ խանգարելու ոչ հավես ունեմ, ոչ ժամանակ, ոչ ցանկություն: Եթե իհարկե նման գրառումներս խանգարել չես համարում: Եթե համարում ես, ապա խանգարելու եմ :))
հ.գ. Նույն ակումբում քո գրքերի մի շարք հատվածներ հերքվել են, հիմնավոր, տարբեր մարդկանց կողմից: Հերքումներից ոչ մեկը լսել անգամ չես ուզել, անմիջապես պաշտպանողական կեցվածքով սկսել ես հակադարձել: Դրանից հետո նվազ ցանկություն անգամ չի մնում լրջորեն ուսումնասիրելու ու կետ առ կետ հերքելու, քանզի ժամանակն ափսոս է:
հ.գ. Զուտ անձնական լավ հարաբերությունների հետ սա կապ չունի, պարզապես համարում եմ, որ պատմագիտությունը անտեր բոստան չի, որ ով ուզի մտնի ինչ ուզի ցանի;)
Մհեր ջան, բա էդ դեպքում դու ի՞նչ գործ ունես այդտեղ :oy
հ.գ. հուսով եմ, որ նախորդ գրառումս՝ քեզ խանգարելու վերաբերյալ, լուրջ չես ընդունել:
Լավ էլի:) «Տակիե վապռօսի զադաետե... չտօ նեուդօբնօ օտվեչատ»:oy
Ես պատմաբան չեմ: Ես պատմությունից ուժեղ չեմ (դա չի նշանակում որ թույլ եմ): Ու այսուհանդերձ դա ինձ չի խանգարում որոշակի ուսումնասիրությունների հիման վրա եզրակացնել, որ դու թույլ պատմաբան ես:
Եսի՞մ: Արի ավելի լավ է կոնկրետ փաստեր բեր;)
Ինչպես օրինակ ես աշխարհագրագետ չլինելով կարող եմ որևէ աշխարհագրագետի աշխատություն ուսումնասիրեմ ու եզրահանգման գամ: Կամ շինարար չլինելով հասկանամ, պատն ամուր են շարում, թե ոչ և այլն:
Օրինակ ես չեմ կարող... համենայն դեպս, եթե ակնհայտ սխալներ չկան, իսկ ինձ մոտ դու ակնհայտ սխալներ դեռ ցույց չես տվել, ես չեմ կարող ասել, թե օրինակ որ աշխարհագրագետն է ճիշտ՝ Պողոսը, թե Պետրոսը: Դրա համար պետք է գոնե ամենահեռավոր կերպով մոտիկ լինել այդ մասնագիտությանը...
Որ քեզ թույլ պատմաբան եմ համարում, դա լուրջ է:
«Դե... արդեն պարզ է, որ դուք ինձ չեք սիրի: Ես երբեք չեմ հասնի Ձեզնից նրան, ինչին հասավ իմ մանկության ընկեր Կոլյա Օստենբակենը իմ մանկության ընկերուհի, լեհ գեղեցկուհի Ինգա Զայոնցից - աղջիկը նրան սիրեց...» :D
.Բայց քեզ խանգարելու ոչ հավես ունեմ, ոչ ժամանակ, ոչ ցանկություն: Եթե իհարկե նման գրառումներս խանգարել չես համարում: Եթե համարում ես, ապա խանգարելու եմ :))
Ուււխխխխ:)
.հ.գ. Նույն ակումբում քո գրքերի մի շարք հատվածներ հերքվել են, հիմնավոր, տարբեր մարդկանց կողմից:
Այստեղ իմ գրքերի և ոչ մի թեզիս չի հերքվել, այն էլ հիմնավոր կերպով: Խնդրեմ, բեր օրինակներ...
Հերքումներից ոչ մեկը լսել անգամ չես ուզել, անմիջապես պաշտպանողական կեցվածքով սկսել ես հակադարձել:
Կներես, իսկ ես որևէ տեղ պարտավորվել էի հնազանդ կերպով գլուխս կախել և համաձայնել առաջին իսկ քննադատության հե՞տ: Իրոք, եղբայր, զարմանալի բաներ ես ասում - փաստորեն դու ինձ մեղադրում ես նրանում, որ ես պաշտպանել եմ իմ թեզիսները... Ես քեզ ճի՞շտ եմ հասկանում:
Դրանից հետո նվազ ցանկություն անգամ չի մնում լրջորեն ուսումնասիրելու ու կետ առ կետ հերքելու, քանզի ժամանակն ափսոս է:
Ճիշտ է: Բա քեզ հարյուր տարի մնա, պետքա հազար տարի առաջ մեռած մարդկանց ոսկորները հերիք չի հաշվել, հետո էլ դրա հիման վրա վիճել ինձ հետ:P
Օրինակ ես չեմ կարող... համենայն դեպս, եթե ակնհայտ սխալներ չկան, իսկ ինձ մոտ դու ակնհայտ սխալներ դեռ ցույց չես տվել, ես չեմ կարող ասել, թե օրինակ որ աշխարհագրագետն է ճիշտ՝ Պողոսը, թե Պետրոսը: Դրա համար պետք է գոնե ամենահեռավոր կերպով մոտիկ լինել այդ մասնագիտությանը...
Հրաժարվում եմ գրառմանդ մնացած հատվածը կարդալ անվերջ ջուրծեծոցի խոսակցությանը վերջ տալու համար: Ինչու՞ եմ այսպես ասում: Որովհետև քեզ քանի անգամ ասացի, որ քո և Ayoe-ի բանավեճում չեմ պնդում, որ ինքն ա ճիշտ, պնդում եմ, որ դու վատ էիր փաստարկում: Եթե դու նույնիսկ այդ հասարակ հասկացությունը ոչ մի կերպ չես ընկալում ու այսքան երկարացնում ես, ապա ես խոսակցությունը համարում եմ փակված:
հ.գ. Այ իրա հետ էլ էիր էդպես խոսում. «լավ էլի այոե, արի ընդունի որ հայը հայ ա, լավ էլ, լավ էլի, չէ ընդունի, ոնց, հայը հայ չի: Չէ հայը հայ ա: Դու բան չես հասկանում, ասում եմ հայը հայ ա: Իսկ ես ասում եմ, որ հայը հայը: Չե ախր հայը հայ ա: Իսկ դու գիտես որ հայը հայ ա: Այոե հայը հայ ա»... հա՛յ-հա՜յ...
Լավ, ապեր, արի թարգենք այս վեճը: Ով որ ուզում է ինքնուրույն կարծիք կազմել, արդարացի է Chuk-ը թե ոչ, թող անցնի ստորագրությանս վրա նշված լինկով և իր կարծիքը կազմի...
Լուսաբեր
19.09.2009, 01:28
Ամբողջը՝ էստեղ և նշված լինկում, կարդացի և եկա մի եզրակացության.
Մհեր ջան, ես շատ ուրախ եմ, որ դու ոչ թե պատմաբան ես, այլ իրավաբան :) և առավել շատ, որ լավ իրավաբան ես... Դա քեզ թույլ է տալիս առանց զգացմունքների, առանց որևէ շահի և սառնասրտորեն հակահարված տալ քո դեմ ուղղված բոլոր հիմնավոր և անհիմն ճնշումներին:
Ճիշտա, քո աշխատանքում/գրքերում, հնարավոր է գտնվեն կետեր, որոնց հավաստիությունը կարելի է վիճարկել, բայց մի բան ակնհայտ է. քո գործի օգտակարությունը,կարևորությունը և ընդհանուր առմամբ հավաստիությունը անվիճելի է :)
Պատմաբանների վերաբերմունքը դեպի Տրոյական պատերազմ տեղակայված է բացարձակապես հերքման և բացարձակապես հաստատման միջև: Դասական Տրոյաբանները շարունակում են Շլիմանյան դպրոցը և համոզված են որ Տրոյան նա է ինչ հայտնաբերեց Շլիմանը:Գիտնականների մեկ այլ խումբ համոզված է, որ Տրոյան գտնվում էր Եվրոպայում և երրորդ տեսակետը Տրոյական պատերազմի հիմնական գործողությունները տեղի են ունեցել Կիլիկիայում:
Փաստորեն ես առաջին խմբի կողմնակիցն եմ;)
Ես այս տեսակետի կողմնակիցն եմ:Տրոյաի հետ կապված շատ, շատ ուսումնասիրություններ կան սակայն ոչինչ չի փոխվել:Տրոյական պատերազմի այսօրյա միակ իրեղեն ապա ցույցը Հոմերոսի «Իլիականն է» այն ամենը ինչ պատմագիտույունը ունի այսօր, լրացուցիչ ոչինչ չտվեց հարցի պարզաբանման համար:
Երևի այնուհանդերձ չէ: Օրինակ, Խորենացին հայտնում է տվյալներ, որոնց մասին Հոմերոսը չգիտի: Իսկ դա ենթադրում է, որ Խորենացու ձեռքի տակ են եղել այլ աղբյուրներ, որոնք հայտնել են լրացուցիչ մանրամասներ...
Տրոյական ուսումնասիրութ յունների գլխավոր խնդիրը այն է որ հայտնաբերվել է ամեն ինչ բացարապես տաս նամյա ռազմական հակամարտության հետքեր այն տարածքներում որոնոք ներ կայացվում են որպես Տրոյա:Հետևաբար կամ պատերազմ չի եղել այդ են վկայում Տրոյա հայտարարված մշակութային տարածքի ուսումնասիրությունների արդյունք նեը կամ Հոմերոսի Տրոյան հարկավոր է փնտրել մեկ այլ տարածքում :
Վստահ չեմ պնդմանս մեջ, բայց կարծես թե ինչ-որ տեղ հանդիպել եմ հնագետի կարծիք, որ Տրոյայի ուսումնասիրության արդյունքում պարզվել է, որ մոտավորապես մ.թ.ա. XII դարի սկզբներին այն հրդեհվել է...:think
Անհայտ է Տրոյական պատերազմի իրական պատճառները
Իրականում, հարգելի Մեղապարտ, "Տրոյական պատերազմ" կոչվածը ընդամենը մի էպիզոդն էր այն հսկայական ու դարակազմի իրադարձությունների, որոնք սկիզբ առան մ.թ.ա. XII դարի սկզբներին. խոսքը մ.թ.ա. 1190 թ-ից Բալկանյան թերակղզուց ներխուժումներ սկսած այսպես կոչված "Ծովի ժողովուրդներ (http://ru.wikipedia.org/wiki/Народы_моря)"-ի (միկենյան հույներ, աքայացիներ, փռյուգացիներ և այլն) մասսայական ու չտեսնված ավերիչ արշավանքի մասին է: Այս ցեղերը, ըստ Եգիպտոսի փարավոն Ռամզես III-ի (մ.թ.ա. 1184-1153) "Անալներ"-ի, հենց իր թագավորության ժամանակ կործանեցին Խեթթին և հենց նույն ժամանակ էլ 10 տարվա պաշարումից հետո գրավեցին Տրոյան (http://ru.wikipedia.org/wiki/Троянская_война): Այս ամենից պարզ է դառնում, որ Արմենիի արքա Զարմայրը (մ.թ.ա. 1194-1180) ևս, որը հաշվի առնելով "Ծովի ժողովուրդներ"-ի արշավանքի աննախադեպ չափերը, իր ուժերով օգնում էր Տրոյային, ակնհայտորեն նպատակ ունենալով արգելակել ներխուժողների հնարավոր հետագա արշավանքը դեպի Հայաստան, զոհվել է հենց ճշգրիտ այն տարում, երբ ընկել է Տրոյան: Հետաքրքիր է նաև, որ ըստ Մխիթար Այրիվանցու (մաս 2) Զարմայրը իշխում էր այն ժամանակ, երբ. "Հռոմեացիների վրա թագավորեց Էնեյը (Էնեյ (մ.թ.ա. մոտ 1230-1190) – Մ.Հ.)", իսկ ըստ ամերիկացի աստղագետների, Ոդիսևսը վերադարձել է Իթաքիա... մ.թ.ա 1178 թ-ին:)
Տրոյաի պաշտպանությանը մասնակցում էին վերջապես հայերը (այս մասին թող գրի Լիոնը):
Այս պատերազմին Արմենիի արքա Զարմայրի (մ.թ.ա. 1194-1180) մասնակցության մասին ուղղակի նշում կա Մովսես Խորենացու մոտ (Գիրք 1, գլուխ 32): Բնականաբար նա չէր կարող միայնակ լինել, առանց Հայկական բանակի գոնե մի մասի: Հոմերոսն էլ իր հերթին նշում է որպես "արիմանների երկիր" հայտնի Կիլիկիայից եկած բանակի մասին:
Իլլիականի մեջ տրոյացիները կոչվում են «hippodamoi ձիեր հնազանդեցնողներ»:Առասպելները ասում են որ Տրոյական թագավոր Դարդանը հիասքանչ ձիերի երեմակ ուներ որոնք հյուսիսայի քամուց էին սերում:Տրոյական պատերազմից ցավոք սրտի ել ուրիշ բան հայտնի չէ
Այս ամենի հիման վրա բավականին հիմնավորված վարկած է առաջ քաշվում, որ տրոյացիները արիական ժողովուրդ էին, ազգակից խեթերին:
Ի դեպ, բերված թիվը` 100.000 ռազմիկ և 1.186 նավ, միանգամայն իրական է: "Ծովի ժողովուրդներ"-ը միանգամայն ի վիճակի էին մարտադաշտ հանել այդպիսի մի բանակ, եթե ոչ ավելին, ինչպես նաև նավատորմ: Հատկապես վերջին պարագայի պահով` սրանք անգերազանցելի ծովայիններ էին; Ի դեպ - նավերի թիվը հետաքրքիր կերպով հաստատում է բանակի թիվը. միջին հունական մարտանավում կարող էր տեղավորվել մոտ 100 ռազմիկ...
Մեղապարտ
20.09.2009, 00:09
Կարող էս Զարմայրին ավելի ամբողջական ներկայացնել շարադրելով քո պրպտումները ,իհարկե եթե այն կա:
Կարող էս Զարմայրին ավելի ամբողջական ներկայացնել շարադրելով քո պրպտումները ,իհարկե եթե այն կա:
Մեղապարտ ջա, դժբախտաբար այդ արքայի մասին գիտենք միայն այդքանը; Դե իսկ ընհանուր կարգի տեղեկություններից ելնելով կարող ենք ասել, որ նա Հորոյի (մ.թ.ա. 1197-1194) որդին էր և ձևական առումով գերագահության իրավունք ուներ Հինգի թագավորության ժամանակաշրջանում Հայաստանում գոյություն ունեցած մյուս պետական միավորների նկատմամբ:
Ի դեպ - Sinner-ը` ակումբից, ինձ հյուր եկավ
http://forum.hayastan.com/index.php?s=&showtopic=40433&view=findpost&p=891710
և... բնականաբար պաշտպանում է այն մարդուն, ով իր գրածներով ուղղակի ձգտում է արժեզրկել մեր ազգի պատմական գլխավոր գրավոր հուշարձաններից մեկը... Ինչ ասեմ...:think?
Մեղապարտ
20.09.2009, 22:05
Այն հնեագիտական տարածքները որոնք կապված են Շլիմանյան Տրոյաի հետ կազմված են ինը մշակութային շերտերից այն շերտը որտեղ կան հրդեհի հետքեր վերաբերվում են ավելի ուշ շրջանին: Շլիմանի հայտնաբերածը պատկանում է ավելի նոր շրջանի իսկ վերջին իներորդ շերտը իր տարիքով համապատասխանում է Հոմերոսյան Տրոյաի տարիքին: Հիմք ընդունելով բոլոր պատմական և դիցաբա նական փաստերը հստակ կարող ենք ասել ,որ «Տրոյական պատերազմը» ամենա կենտրոնականն էր այդ ժամանակաշրջանի համար և չեր կարող« ընդամենը մի էպիզոդ լիներ»: Այսպես կոչված "Ծովի ժողովուրդներ"-ի թեման ընդունելի է ինձ համար բայց ներկայացված տեղաշարժի հիմնական ուղղությունն է սխալ ներ կայացվում:
Գիտական աշխարհի մեջ Օսվալդ Սպենգլերի (Oswald Spengler: Frühzeit der Weltgeschichte. München 1966 «Համաշխարhային պատմության հնագույն ժամանակները» բառացի թարգմանություն) կամ «Հին աշխարհի պատմություն» աշխատությունը, եվրոպական մշակույթի հնագույն ժամանակաշրջանի վերաբերյալ գիտական աշխատանքների մեջ տևական տեղապտույտ առաջացրեց: Սպենգլերի այս աշխատանքը հետաքրքիր է այն առումով, որ այն ինչ տեղի էր ունենում ողջ եվրասիական տարածաշրջանում դիտվում էր «Ինդոգերմանական» կտրվածքի միջով: Տևական տեղապտույտը և 40 ամյա անդորրը վերացավ Ռաուլ Շրոթի գրած «Հոմերոսի հայրենիքը» գրքի հրապարակմամբ, որի միջոցով, ակտիվ քննարկվում է Հոմերոս,Տրոյա, Հունաստան եռանկյունու փոխհարա բերությունները: Հեղինակաը իր «Հոմերոսի հայրենիքը»գրքի միջոցով բարձրացրել է եվրո պական մշակույթին վերաբերող որոշակի ելակետային և սկզբունքային հարցեր: Ըստ էության Ռաուլ Շրոթը բարձրացրել է հետևյալ հարցը, Եվրոպական մշակութային մտքի և մտածողության ձևավորման հիմնական ակունքները սկսվում են «գերմանական» և «հին հունական» ակունքներից, թե՞ «գերմանները» և «հին հույները» օգտվում էին ուրիշ ակունք ներից , որը ամբողջացվել է այդ «ուրիշ ակունքներին» ամենամոտ կանգնած մշակութային գործչի՝ Հոմերոսի կողմից:
Ռաուլ Շրոթի հարցադրումը ուղղակի կասկածի տակ է դնում «հին հունական» վարկածը, որը բնականաբար ավտոմատիկորեն կասկածի տակ է դնում նաև Սպենգլերի «Ինդո գերմանական» վարկածը: Այս գրքի մեջ Շրոթը կատարել է մի շարք սկզբունքային հարցադրումներ, թվար կենք մի քանիսը ՝
1) Ով էր Հոմերոսը,
2) Որտեղ էր Տրոյան,
3) Ում և ինչ պատվեր է կատարել Հոմերոսը,
4) Ինչ է իրենից ներկայացնում «Իլիականը»:
Համաձայն Շրոթի, Հոմերոսը հավաքագրել և ամբողջացրել է տարբեր ժամանա կաշրջաններում Կիլիկյան տարածաշրջանում տեղի ունեցած աշխարհակալական ընդհա րումների հայտնի ավանադապատումները և ամբողջացրել մեկ շարքի մեջ, որը մեզ հայտնի է «Իլիական» անունունով: Շրոթի կարծիքով՝ Հոմերոսյան Տրոյան գտնվում է Կիլիկիայում, որտեղ գերագույն աստվածն էր Թեյշիբան: «Իլիական»-ը ներկայացնում է Կիլիկիան միջերկրական ծովին հարող այն տարածաշրջանը որտեղ ավանդականորեն եղել է հրապաշտական գաղափարախոսությունը: Կիլիլիկիան հանդիսանու էր որպես գաղափարական կենտրոն արևմուտք և արևելքի միջև ,կոնտինենտալ հիմնական ճանա պարհներից մեկը անցնում էր այդ տարածքներով: Ըստ Սփինգլերի Տրոյական պատերազմի ավարտը մ.թ.առաջ 1200 թվականը հա մարվում է Ինդոգերմանական-Փռուգյան ցեղերի (indogermanisch-phrygische) վերա բնակեցման ժամանակաշրջանը Փոքր Ասիայում: Սփինգլերի նշած ժամանակաշրջանը,Տրոյական պատերազմը, Հեթական ավանդա պատումները, Տավրոսի լեռնաշղթայի անվանումը ասում են այն մասին որ, Կիլիկիան երկար ժամանակ պետք է ճանաչված լիներ որպես դավանաբանական և աստվածապաշտական հնագույն կենտրոն որպեսզի դառնար աստվածների սերնդափո խությունը վայր:Աստվածների սերնդափոխության երևույթ կապված էր հիմնականում տարբեր դավանաբանական գաղափարների վերաարժեքավորման խնդիրների հետ:Նշենք նրանիցից մի քանիսը՝
1) Արարիչ աստծո հավաքական պատկերը և նրա կարևորագույն ատրիբուտ ները:
2) Հայր աստված հավաքական պատկերը և նրա կարևորագույն ատրիբուտ ները:
3) Մայր աստված հավաքական պատկերը և նրա կարևորագույն ատրիբուտ ները:
4) Զավակի կամ որդու հավաքական պատկերը և նրա կարևորագույն ատրի բուտները
Հեթթական ավադապատումները այդ ժամանակաշրջանի համար մի շատ կարևոր մեկնաբանություն են կատարել այսօրյա մեզ հայտնի Կիլիկիայում (Կիցցուվա դնա) տեղի ունեցավ Աստվածների սերնդափոխությունը: Նրանք նաև կարծում էին, որ գոյություն են ունեցել «հեթական հազար աստվածներ»՝ կազմված նեսիտների, լուվիա ցիների, պալայցիների, հուրիների, ասուրա-բաբելոնական աստվածներից: Կարելի է համոզված ասել որ այդ սերնդափոխման կուլմինացիան դարձավ Տրոյական պատերազմը, ինչը և ներկայացնում է Հոմերոսը: Հոմերոսյան Տրոյական պատերազը երկու կողմից ել առաջնորդում են աստվածները որոնք էլ ըստ էության վճռում են պատերազմի ելքը: Հեթթերի աստվածների սերնդա փոխության անվանակ տակ մենք պետք է հասկանանք գաղափարանշանների վերաիմաստավորում, մերժում և ընդունում: Կիլիկիյաում (Կիցցուվադնա) տարածաշրջանի հետ է կապվում նաև Արամի կռիվը Պայապիս Քաղեայի Տիտանեանի դեմ (Մաժաք) Կեսարիայում: Իրադարձությունները տեղի են ունեցել այն ժամանակ երբ հույները ապրում էին Կապադովքիայում: Իլիականի մեջ Արիմ-ների բնակության վայրը դիտվում է այն տեղ որտեղ ապրում էր Տիֆոնը(Tyrhaeus)-ը:Արամը հաղթելով Տիֆոնի զարմ Պայապոս Քաղեայի Տիտանեանին գերեց նրան և աքսորեց միջերկրական ծովի կղզիներից մեկը:Այս ավանդապատումը հաստատում է որ հայերի համար Կիլիկիան և նրա հարակից տարածքները եղել է հայ էթնոսի կենտրոննետից մեկը և Տավրոսի լեռների շրջանում տեղի ունեցած իրադարձություններ կենսական էին հայ էթնոսի համար: Որոշակի պարզա բանման կարիք ունի Իլիաէ/Իլիաս/էլիաս Հոմերոսյան պոեմի անունը այն ուղղակիօրեն առնչվում է,Հալլ/Հելլ/ Էլլ բառի հետ որի արամեական կամ ասորա կան տարբերակն է «Էլի»-ն:Դասավորենք շարքը Հալլ/Հելլ/ Էլլ/ Էլի վերջապես Իլիաէ/Իլիաս/էլիաս, արամեական կամ ասորական տարբերակում «Էլի» նշանակում է հայր որը համարժեք է Հալլ/Հելլ/ Էլլ բարերի իմաստների հետ: Տանք հերթականորեն այս անվանումների բացատրությունը Իլիաէ նմանակում է «Արարիչ հոր էություն», Իլիաս/էլիաս նշանակում է «հոր առջնեկը»:
Համեմատելով անվան իմաստները և Կիլիկիայի Asatibada բերդաքաղաքի անվան հետ որը նշանակում է «առա ջին Ա աստծո լույս պատ» մենք տեսնում ենք որ Հոմերոսյան հայտնի էպոսի Իլիաէ/Իլիաս/էլիաս անվան ծագումնաբանությունը կապված է հայկական էթնոսի լեզվամտածողության հետ:
Տրոյական պատերազմում հայկական կողմը պաշտպանում էր Տրոյա քաղաքի դարպասներից մեկ, այդ դարպասը կոչվում էր «Սկայի դուռ» մեր պատմիչների շարադրանքից պարզ է դառնում, որ հայոց արքա Զարմայրն է այն հայ արքան որը մասնակցել է Աստվածների և Հերոսների կռվին: Հոմերոսյան շարադրանքից հայտնի է դառնում որ այս ճակատամարտը աստվածներին էր հետևաբար պատերազմի մասնակիցները նույնպես պատահական պերսոններ չէին: Բնականաբար Տրոյա կոչված քաղաքը պետք է ունենար մի քանի գլխավոր դար պասներ և նրանց պաշտպանությունը պետք է հանձնված լիներ ամենա հզոր ներին,նրանց շարքում էր Զարմայրը բնականաբար նա չէր կարող միայնակ լինել, և բնականաբար այնտեղ պետք է գտնվեին Հայկական զորքի ընտրանին: Ես պատա հական չեմ նշել որ Իլլիականում տրոյացիները կոչվում էին «hippodamoi ձիեր հնազանդեցնողներ »այն հեռավոր ժամանակներում գիտեին որ ձիավարժությունը հայերի առանձնաշնորհն է:Այս ամենի հիման վրա բավականին հիմնավորված կատելի է ասել որ Տրոյական պատերազը հաերի համար նույնքան կարևոր էր իսկ բնակչության մի մասը հայեր էին:
Այն հնեագիտական տարածքները որոնք կապված են Շլիմանյան Տրոյաի հետ կազմված են ինը մշակութային շերտերից այն շերտը որտեղ կան հրդեհի հետքեր վերաբերվում են ավելի ուշ շրջանին: Շլիմանի հայտնաբերածը պատկանում է ավելի նոր շրջանի իսկ վերջին իներորդ շերտը իր տարիքով համապատասխանում է Հոմերոսյան Տրոյաի տարիքին: Հիմք ընդունելով բոլոր պատմական և դիցաբա նական փաստերը հստակ կարող ենք ասել ,որ «Տրոյական պատերազմը» ամենա կենտրոնականն էր այդ ժամանակաշրջանի համար և չեր կարող« ընդամենը մի էպիզոդ լիներ»:
Էպիզոդների պահով չեմ պնդում: Եթե Տրոյան ամենագլխավոր էպիզոդը չի եղել, ապա առաջիններից մեկն է եղել հաստատ...
Համաձայն Շրոթի, Հոմերոսը հավաքագրել և ամբողջացրել է տարբեր ժամանա կաշրջաններում Կիլիկյան տարածաշրջանում տեղի ունեցած աշխարհակալական ընդհա րումների հայտնի ավանադապատումները և ամբողջացրել մեկ շարքի մեջ,
Ամեն դեպքում ես շարունակում եմ դեմ արտահայտվել "Տրոյան Կիլիկիա տեղափոխելու" գաղափարին:)
Արամը հաղթելով Տիֆոնի զարմ Պայապոս Քաղեայի Տիտանեանին գերեց նրան և աքսորեց միջերկրական ծովի կղզիներից մեկը:
Այս իրադարձությունը ընկնում է մ.թ.ա. 1790 թվականին` +/- 5 տարի:
Տրոյական պատերազմում հայկական կողմը պաշտպանում էր Տրոյա քաղաքի դարպասներից մեկ, այդ դարպասը կոչվում էր «Սկայի դուռ»
"Հսկայի դուռ", սկզբունքորեն կարող է ճիշտ լինել:
Մեղապարտ
21.09.2009, 14:19
Լիոն գիտես ինչն է ինձ ուրախացնում ,ինչպես Դյակոնովի դեպքում երբ նա գրեց ,գրեց հետո հայտարարեց «Հայերը Ավտոխոն են»: Սա Ռուսատանում Նա սա ասել է Սպլինգերից քսան տարի անց իսկ Սպլինգերը ամենա հեղինակավոր եվրոպական պատմաբանն է որի գլխավոր տեսությամբ մենք դարձել ենք եկվոր:
Եվրոպայում հայտնվում է մեկ այլ մտավորական որը հերքում է Սպլիգերին ,ջախջախում է նրան իր նո ր աշխատանքով և շեղակիորեն իրենից անկախ հաստատում է Դյակոնովի եզրակացությունը:Մեր հայ պատմաբանները լեզուն չտիրապետելու պատճառով սպասելու են այնքան մինչև Շրոթի գիրքը թարգմանվի ռուսերեն, ոպեսզի կարողանան բան ասել ,բնականաբար դա կլինի մի տաս տասնինգ տարրի հետո:
Տրոյակն պատերազմի լեգենդը և Շլիմանյան տրոյան մեծ բիզնես է որը արդեն հեռու է պատմությունից:Ինը շերտ ուսումնասիրված է հետևություն ը այս է
Շլիմանը չի հայտնաբերել Տրոյան քանի ,որ այն ինչ գտել էր նա Տրոյական պատերազմից ջահել է մի հազար տարով մինիմում:
Վերջին շերտի ուսումնասիրությունը որը համարժեք է Տրոյաի տարիքին իր վրա պատերազմի հետքեր չի կրում:
Հաջորդ հետևությունը Տրոյական պատերազմի գլխավոր մարտադաշտը հարկավոր է փնտրել այլ տարածքներում,նման համապատասխան տարածք Կիլիկիայից բացի չկա այս եզրակացուփյունը նույնպես մերը չէ:
Եթե հաստատվում է Կիլիկյան վարկածը( իսկ այն թույլ տալ չի կարելի) ստացվում է որ Գերմանական պատմագիրները ժամանակին գրել են բացարձակ ճշմարտություն որն էր«գերմանացիների լեզվով խորում էին Կիլիկիայի հայերը»:Նայիր վերջին պոստերը «Հայ Բավարական» թեմայում:
«Սկայի դուռը» հստակ հիշատակված է մեր պատմույան մեջ և ի հիշատակ տրոյական իրադարձությունների մեր թագավորը կրում է Սայի որդի անունը:
Մեկ բան ել եվրոպական պատմագրությունը մեկ խնդիր ել ունի որը փորձում են պարզաբանել ,այն հետևյալն է պատերազմը կոչվում է Տրոյական քաղաքի անունով թե երկրի անունով թե որևէ տարածքի անունով:
Պատճառը Հոմերոսի «Իլիականն է» Իլիոն անունն է:
Դե իհարկե, աշխարհը վաղ թե ուշ ստիպված կլինի ընդունել այն ամենը, ինչ ասվումէ հայերի ավտոխոնտության մասին: Ուղղակի կան մի շարք օբյեկտիվ երևույթներ, որ խանգարում են մեզ -
1. մեր թույլ լոբբին,
2. քաղաքական պահերը, երբ ոչ-ոքի մեծ հաշվով ձեռք չի տալիս սա ընդունել,
3. արդեն իսկ ընդունված գիտական շրջանակների հակազդեցությունը - մարդիկ հոդվածներ ու գրքեր են գրել, հո չեն կարող հիմա կանգնել ու ասել,ո ր սխալվել են
4. և այլն...
Բայց ես վստահ եմ, վաղ թե ուշ, հատկապես երբ հեռանան հին սերնդի գիտնականները, ճշմարտությունը ջրի երես դուրս կգա...
Մեղապարտ
21.09.2009, 17:39
Վերադառնանք մեր քննախուզության սկզբին,
Տելեպինու քուրմ Սուպիլուլիումա I-ի որդի (մ.թ.ա. մոտ 1360-1334) Կիլիկիայի թագավոր Հիմք ընդունելով տարածաշրջաին հետագա զարգացումնները կապված Տրոյական խնդրի հետ,մենք տեսնում ենք որ Կիլիկիան դեռ Տրոյական պատերազմից բավականին առաջ կենտրոնական էր Հավտամքի առումով:Սկսվում է «Տրոյական պատերազմը» և մենք տեսնում ենք որ հայկական կողմը ներկա է այդ պատերազմում որպես շահագռգիռ կողմ:Պատմությունը և դիցաբանությունը երկու կողմից ամրագրել է Հայերի ներկայութ յունը այդ ճակատամարտին :Հայ արքան զոհվեց ,իսկ դուռը որը պաշտպանում էին հայերը կոչվեց«Սկայի դուռ»:Որն է այս արտահայտության իմաստը , իսկ ավելի ընդհանրական որտեղից է այն գալիս ,Հայկ Նահապետ հսկա ,տիտան :Նա ով մասնակցել էր Տրոյական պատերազմին հայկական կողմից ներկայացնում էր դիցաբանական գաղափարա խոսությունը այսինքն մասնակցում էր աստվածների կռվին և կրում էր իր վրա Հայկ Նահապետի ավանդական կոչումը տիտղոսը «հսկա» և դուռ «Սկայի դուռ»:Այսինքն Տրոյական պատերազմում պայմանական Տրոյա քաղաքի ներսում կենտրոնացել էին արևապաշտական դիցարանի կողմնակիցները ,բնականաբար նրանց մեջ պետք է լիներ հավատամքի դաշտում բոլորի կողմից ընդունված առաջնորդ դա ԶԱՅՐՄԱՅՐՆ էր որի անվան մեկնաբանությունը ճշտությամբ տալիս է մեր որոշ հարցերի պատասխան : Բառացիորեն անունը նշանակում է «իսկական այր մեկ այր» ինչ է սան նշանակում և ինչպես է այն կապված քաղաքի պաշտպանության հետ հատկապես «Սկայի դուռ» կամ դարպասներից մեկի պաշտպանութան հետ:Վերլուծությունը ցույց է տալիս որ Զայրմայրը ներկայացնւոմ էր Հայկյան դիցաբանական ճյուղը այսինք ժառանգական արևապաշտա կան գաղափարախոսությունը ,իսկ այդ գաղափարախոսության առաջնորդը ընդունված էր բոլոր արևապաշտների կողմից:Հետևաբար նա պետք է իր վրա վերցներ ավելի շատ պար տավորություն քան Տրոիայի մնացած պաշտպանները:Ես հակված եմ կարծելու որ Զայրմարը պաշտպանում էր քաղաքի գլխավոր դարպասը ,այսինքն մշտական հարվսծի թիրախն էր և նրա զոհվելը պատահական չէր և ելնելով դիցաբանական տարբեր խորհրդների մեկնաբանություններից Տրոիայի անկումը Զայրմայի մահվանից հետո դառնում է անխուսափելի:Հետագայում մեր պատմագրության մեջ մենք տեսնում ենք որ Սկայը իր շարունակությունն է ստանում մեջ բերում քո ներկայացրածից
Հսկան և նրա որդի Պարույր Հսկայորդին Չամչյանի մոտ տեղավորված են մ.թ.ա. 765-700 թ-երին, որից հետո առաջ են բերված նաև Արմենիի հաջորդ գահակալների կառավարման տարիները: Սակայն Պարույր Հսկայորդին ըստ Մովսես Խորենացու մասնակցել է Նինվեի գրավմանը, որը տեղի է ունեցել մ.թ.ա. 612 թ-ին: Չամչյանի մասամբ սխալվելը իմ կարծիքով բացատրվում է նրանով, որ նրան հայտնի չի եղել Արարատյան թագավորության գոյության փաստը և ըստ նրա Հայաստանում շարունակել են անընդհատ գերագահության իրավունքով իշխել Հայկազունիները: Սակայն նա կամ այն աղբյուրը, որից նա օգտվել է, հաշվի չեն առել, որ նախ Հայկազունիները այդ ժամանակ իշխել են Հայաստանի միայն մի մասում` Արմենիում, և հետո, որ նրանց արքայական իշխանությունը (սակայն ոչ տոհմը) Փառնակ II-ի (մ.թ.ա. 805-765) մահից հետո վերացել է 92 տարով:
Այսպիսով այն բանից հետո, երբ լայնածավալ նվաճումներ սկսած և եռանդուն քաղաքականություն վարող Արարատյան թագավորության հզոր արքա Սարդուր II-ը (մ.թ.ա. 765-735) իր գահ բարձրանալուց անմիջապես հետո, օգտվելով Փառնակ II-ի մահից, վերջնականապես իր գերագահությունը հաստատեց նաև Արմենիում և այն մտցրեց Արարատյան թագավորության կազմի մեջ, պետք է դադարած համարել Արմենիի Հայկազունիների արքայացանկի հիշատակումը (որը սակայն ամենևին չի նշանակում, թե նրանք վերացել են (ուղղակի դադարել են արքայական տիտղոս կրել)), և այն պետք է կրկին վերսկսած համարել մ.թ.ա. 673 թ-ից, երբ չնայած Արարատյան թագավորության և Ասորեստանի արշավանքին, Արմենիին Հսկայի օրոք ձեռք բերեց անկախություն` մ.թ.ա. 664 թ-ին վերջնականապես դուրս գալով Արարատյան թագավորության կազմից: Դրանից հետո տեղում իշխող Հայկազունիները կրկին սկսեցին կրել արքայական տիտղոսներ:
Այսպիսով Հայկազունիների գահացանկում Հսկայից մինչև Հրաչյա գահակալման տարիները պետք է տալ ոչ թե ըստ Չամչյանի նշած թվականների, քանի որ վերևում արդեն նշված պատճառով նա սխալվել է, այլ մ.թ.ա. 673 թ-ից հաշված` ըստ Չամչյանի տված գահակալման փաստացի տարիների:
Մ.թ.ա. 569 թ-ին Հայկազունիների իրավունքը նորից վերականգնվում է,գահ է բարձրանում Երվանդ I Սակավակյացը:
Ամեն դեպքում, Մեղապարտ ջան, դավանաբանական-իդեալիստական պահերին, ըստ իս իհարկե, շատ ես ետղ տալիս: Իրականում պատմության շարժիչ ուժն են հանդիսանում ավելի երկրաին գործոնները...
Մեղապարտ
21.09.2009, 22:37
Ամեն դեպքում, Մեղապարտ ջան, դավանաբանական-իդեալիստական պահերին, ըստ իս իհարկե, շատ ես ետղ տալիս: Իրականում պատմության շարժիչ ուժն են հանդիսանում ավելի երկրաին գործոնները...
Լիոն ցանկացած գործունեության հիմքը գաղափարախոսությունն է ,այդ գաղափարախոսությամբ ապրում ենք 1700 տարի այլ կռվան չունենք:Բոլոր երկրային գործերի հիմքը բխում է այս կամ այն գաղափարախոսությունից այլ ճանապարհ չկա:
Այսօր մենք պայքարում ենք պաշտպանել մեր պետությունը և անկախությունը հենվելով դավանաբանական արժեքների բրա հիմա թե դա լավ է կամ վատ այլ հարց է:
Մեր հարևան թուրքերը,պարիսկները իրենց պետությունը պահում են հակառակ գաղափարախոսության վրա և այսպես շարունակ մինչև ԱՄՆ և նրա ազատական գաղափարները որը կառուցված է հակադրության վրա:
Մի քիչ մանրացրու կապը կտեսնես:
Բայց հասարակության շարժիչ ուժերը այլ են և նախ և առաջ սոցիալ-տնտեսական գործոնները: Ըստ իս հենց նրանք, այլ ոչ թե գաղափարական պահերն են ընկած այս կամ այն հաջողության կամ անհաջողության հիմքոմւ...
Մեղապարտ
23.09.2009, 14:57
Ըստ Սփինգլերի Տրոյական պատերազմի ավարտը մ.թ.առաջ 1200 թվականը համարվում է Ինդոգերմանական-Փռուգյան ցեղերի (indogermanisch-phrygische) վերա բնակեցման ժամանակաշրջանը Փոքր Ասիայում: Գիտական աշխարհի մեջ Օսվալդ Սպենգլերի (Oswald Spengler: Frühzeit der Weltgeschichte. München 1966 «Համաշխարhային պատմության հնագույն ժամանակները» բառացի թարգմանություն) կամ «Հին աշխարհի պատմություն» աշխատությունը, եվրոպական մշակույթի հնագույն ժամանակաշրջանի վերաբերյալ գիտական աշխատանքների մեջ տևական տեղապտույտ առաջացրեց: Սպենգլերի այս աշխատանքը հետաքրքիր է այն առումով, որ այն ինչ տեղի էր ունենում ողջ եվրասիական տարածաշրջանում դիտվում էր «Ինդոգերմանական» կտրվածքի միջով:Ովքեր էին այդ phrygische ցեղերը կամ էթնո խումբը անհայտ է,ասում են որ նրանք մեզ ազգակից են և այլն: Ավարտվում է Տրոյական պատերազմը և մեր տարածաշրջանպւ հայտվում է մի էթո խումբ որը ստեղծում է մի նոր պետություն: «Փռյուգիացիներ» կոչվող ցեղային միությունը հույն-հռոմեական աղբյուրներում հիշատակվում է որպես «Գորդիենե» իսկ հայկական աղբյուր ներմ «Կորդուքը» կամ «Կորդուենեն», «Կորդվաց աշխարհը»: Փռյուգիացիների արքայա տոհմի հիմնադիրը դարձավ Գորդիոսը, նա Փոքր Ասիայի հյուսիս արեւմտյան մասում, Սանգարիոս գետի հովտում հիմնեց իր անունով Գորդիոն քաղաքը: Փռյուգիական կամ գորդիացիների ցեղը կոչվել է նաեւ «Էրետրիացիներ»: Անտիկ աղբյուրներից մեզ հայտնի է նաեւ որ «փռյուգիացիները» որպես առանձին միավոր հանդես են եկել շատ կարճ ժամա նակով բայց կարողացել են մնալ անտիկ աշխարհի պատմության մեջ: Հայկական լեռնաշխարհում փռյուգիացիները ու թրակիացիները հայտնի էին նաև «ուրուրդրա» անունով: Հոմերոսը հիշում է Տրոյայի-Իլիոնի պատերազմներին մասակցած Սկայներին ի պատիվ նրանց քաղաքի դռներից մեկը կոչվել է «դրունք սկայից»: Տրոյայի-Իլիոնի պատե րազմների ավարտից հետո «Փռյուգիական», «Սկայ» կոչվող ցեղի հաղթական վերադար ձից հետո Հայկական գահին է բարձրանում Պարույրը (670-612 թթ. մ. թ. ա.) որը պատ մության մեջ մնաց Սկայորդի անունով: Մովսես Խորենացու «Պատմություն հայոց»-ում բերվող «ազգն սկայից» արտահայ տությունը, հաստատում է այն որ Սկայերը հայկական էթնոսի համար օտար չէին:
Փռյուգ,Սկայ,Թրակիա, Գորդիենե, Կորդուք, Էրետրիա, Ուրուրդրա տերմինների էտիմոլոգիան հստակորեն մատնանշում է նրանց հայկական ծագումը այլ լեզուներում տերմինները անբացատրելի են:
(հատված)
Մի շարք տեսակետներից համաձայն չեմ վերը բերվածպոստի հետ.
1. Փռյուգացիները որևէ կապ չունեն Հայկական Կորդույք գավառի և Կորճայք նահանգի հետ,
2. Մի քիչ դուրս չի գալիս "ինդոգերմանական" տերմինը. գերմանացիները չգիտես ինչու "մեջ են ընկնում" և հնդեվրոպականն անում իրենցով,
3. "Ուուրդա"-ի առկայությունը նախ ապացուցել է պետք, հետո պետք է ապացուցել նաև նրանց կապը թրակիացի/փռյուգիացիների հետ,
4. Որևէ "Սկայ" ցեղ երբևէ գոյություն չի ունեցել,
5. Տրոյական պատերազմի և Պարույրի գահակալման միջև ժամանակահատվածը մոտ 500 տարի է, այնպես որ որևէ ուղղակի ժառանգության մասին խոսելը ճիշտ չէ:
Մեղապարտ
23.09.2009, 23:12
Հարգելի Լիոն փորձենք սկզբից հասկանալ թե ինչպես պատմական բեմ բարձրա ցան փռյուգիացիները և ինչպիսի տեսակետ կա այդ մասին:Նորից եմ շեշտում այս տեսակետի հեղինակը որը ներկայացնում եմ հիմա մեր կողմից մերժվող տեսակետ է սակայն ամուր նսրած պատմագրության մեջ և այս տեսակետի հեղինակը իմ կողմից այս քննախուզության մեջ ներկայացված Օսվալդ Սպենգլերին է :Նա է հա մարվում մեր ծագման բալկանյան թեզիսի հեղինակը:Խնդիրը այն է որ նրա մոտ հստակ ձևակերպում չկա թե ովքեր են այդ Փռյուգացիները և որևէ պատմաբան չի կարողա ցել հստակ ներկայացնի թե ովքեր էին նրանք:
Մենք միասին կփորձենք տեսնել Փռյուգացիները որևէ կապ ունեն մեզ հայտնի Հայկական Կորդույք գավառի և Կորճայք նահանգի հետ:Նրանց մասին եղած առաջնային տեղեկությունները այս են «Ավարտվում է Տրոյական պատերազմը և հայկական լեռնաշխարհում հայտվում է մի էթո խումբ որը ստեղծում է մի նոր քաղաք պետություն Սանգարիոս գետի հովտում և անվանեց Գորդիոն, Փռյուգիացիների արքայա տոհմի հիմնադիրը դարձավ Գորդիոսը:Հաջորդը «Փռյուգիացիներ» կոչվող ցեղային միությունը հույն-հռոմեական աղբյուրներում հիշատակվում է որպես «Գորդիենե»: Հայկա կան աղբյուրները նույն տարածքին անվանում են «Կորդուք» կամ «Կորդուենեն», «Կորդ վաց աշխարհ»: Փռյուգիական կամ գորդիացիների ցեղը կոչվել է նաեւ «Էրետրիացիներ»: Անտիկ աղբյուրներից մեզ հայտնի է նաեւ որ «փռյուգիացիները» որպես առանձին միավոր հանդես են եկել շատ կարճ ժամա նակով բայց կարողացել են մնալ անտիկ աշխարհի պատմության մեջ:Փռյուգիացիները ու թրակիացիները հայտնի էին նաև «ուրուրդրա» անունով:
indogermanisch-phrygische տերմինի հեղինակը նույնպես իմ կողմից ներկայացված հեղինակն է:
Մնացած առաջադրած հարցերը կքննարկենք այս քննարկումից հետո:
Sandarameth
24.09.2009, 17:29
ես մի հատ քարտեզ ունեմ տանը..ռուսերեն ա..ենտեղ գթա ֆռիգիյա..կօղքը փակագծերում գրած էր Մուշկինի..Փռյուգիան Գալիս գետի մոտ ա՞..
Sandarameth
24.09.2009, 17:31
http://kulichki.com/~gumilev/maps/he107.png
սա էլ գտա ինտերներում
Հարգելի Լիոն փորձենք սկզբից հասկանալ թե ինչպես պատմական բեմ բարձրա ցան փռյուգիացիները և ինչպիսի տեսակետ կա այդ մասին:Նորից եմ շեշտում այս տեսակետի հեղինակը որը ներկայացնում եմ հիմա մեր կողմից մերժվող տեսակետ է սակայն ամուր նսրած պատմագրության մեջ և այս տեսակետի հեղինակը իմ կողմից այս քննախուզության մեջ ներկայացված Օսվալդ Սպենգլերին է :Նա է հա մարվում մեր ծագման բալկանյան թեզիսի հեղինակը:Խնդիրը այն է որ նրա մոտ հստակ ձևակերպում չկա թե ովքեր են այդ Փռյուգացիները և որևէ պատմաբան չի կարողա ցել հստակ ներկայացնի թե ովքեր էին նրանք:
Եվ այդքանից հետո այդ մարդը խոսում է "Միգրացիոն տեսության մասին"...:B
Մենք միասին կփորձենք տեսնել Փռյուգացիները որևէ կապ ունեն մեզ հայտնի Հայկական Կորդույք գավառի և Կորճայք նահանգի հետ:Նրանց մասին եղած առաջնային տեղեկությունները այս են «Ավարտվում է Տրոյական պատերազմը և հայկական լեռնաշխարհում հայտվում է մի էթո խումբ որը ստեղծում է մի նոր քաղաք պետություն Սանգարիոս գետի հովտում և անվանեց Գորդիոն, Փռյուգիացիների արքայա տոհմի հիմնադիրը դարձավ Գորդիոսը:Հաջորդը «Փռյուգիացիներ» կոչվող ցեղային միությունը հույն-հռոմեական աղբյուրներում հիշատակվում է որպես «Գորդիենե»: Հայկա կան աղբյուրները նույն տարածքին անվանում են «Կորդուք» կամ «Կորդուենեն», «Կորդ վաց աշխարհ»:
Կարծում եմ համընկնումը պատահական է: Մեր դեպքում բառն առաջացել է "Գ/Կորդույք" բառից...
Sandarameth ջան, սկզբունքորեն վատ քարտեզ չի և ընդհանուր պատկերացում կազմելու համար հերիք է...
Մեղապարտ
25.09.2009, 18:13
Անտիկ հեղինանետը հաստատում էին որ փռյուգիացինը ծագում են Թրակիայից որեղ ապրել են բրիգները որոնցից առաջացել են Bhruges ները այսինքն փռյուգիա ցիները:Անգլիացի պատմագրերը brit ների ծագում կապում են հայկական լեռնաշխարհի հետ սրանք աշխարհակալ անգլիացիներն են որոնք համարվում են բրիտների հետնորդները:Առաջա նում է տարորինակ վիճակ եվրոպական ծագումնաբանության պատմա գրության մեջ հայտնի «brit ներ և bhrug ներ» տերմինները կապված են հայկական էթնոսի հետ և կապված են առանց մեր մասնակցության:Երկու դեպքում ել գործ ունենք «հոմերոսյան ծովի ժողովուրդների հետ»:Ինչումն է բանը ,կատարենք հարցադում և թողնենք այն անպատասխան :Եթե նրանք bhrug ներ ծագում են բալկաններից և իրենց մշակույթով կապված են հունական մշակույթի հետ իսկ այն ժամանակ այդ կապվածությունը այլ իմաստ էր արտահայտում ինչու են հանդիսամում հույների հակառակորդ տրոյացիների դաշնակիցը, որոնց հետ մշակութային երզրեր չունեն: Մթա 1287 ին Ռամզես երկրորդը Հեթերի դեմ տարած հաղթանակին նվիրված իր արձանագրություներում նշում է իր կողմից նվաճված ազգերին որոնցից է « իլիուն կամ արիունա» ազգը կամ տարածաշրջանը: Առաջին և գլխավոր զուգադիպությունը Ռամզեսի կողմից նշած «իլիուն կամ արիունա » տեր մինն է որը համնկնում է Հոմերոսի «Իլիա» տերմինի հետ :Արդեն նշել եմ որ ըստ հեթթերի Աստվածների սերնդափոխությունը տեղի է ունեցել Կիլիկի այում այստեղից անցում կատարենք Հին Կտակարան Elohim(աստվածներ) ծագումնաբանական տեակետից «իլիա, իլիուն կամ արիունա և էլոհիմ» տերմինները միանշանակորեն կապված են իրար հետ և բնութագրում են մեկ երևույթ հետևաբար կարող ենք ասել որ մինչև տրոյական պատերազմը bhrug ներ այսինքն փռյուգիացիները որոնք նաև տարբեր աղբյուրներում հայտին են որպես«իլիա, իլիուն կամ արիունա և էլոհիմ» ապրում էին Փոքր Ասիայում իսկ սա իր հերթին նշանակում է ,որ Տրոյացիների նվաճմումը եվրոպացիների կողմից այնքան ել հիմնավոր չէ: Մենք կարող ենք շեշտել որ ենթադրյալ Տրոյաի և Բալկանների միջև կա որոշակի մշակութային ընդահնրութ յուն որը ինքնին բացատրելի է բայց բավարար չէ հիմնավորելու համար փռյուգիացիների բալկանյան ծագման թեզիսը:
Հնագիտական հայտնագործությունները մատնանշում են որ Հուրիթների մետաղագործության շարունակողները տարա ծաշրջանում հանդիսանում են ուրատները որոնց պատրաստած բրոզի և երկաթի իրերը ունեն շատ բարձր տեխնիկական և գեղարվեստական որակ:Բնակավայրերը որոնք հայտնի են Ալտենթեփե,Թոպրակկալե,Չավուշկալե անունների տակ իրենց մշակույթով ուրարտական են և այդ պատճառով հնարավոր է ենթադրել որ այս մշակույթն է հանդիսանում տրոյական մշակույթի հիմնադիրը կամ ակտիվ մասնակիցներից մեկը:
Բայց ամեն դեպքում "ուրարտական" տերմինի կիրառումից պետք է զերծ մնալ: Դա նույնն է, որ հազարամյակներ անց Պարույր Սևակի մասին գրենք - էրմենիստական մշակույթի ներկայացուցիչ:(
Մեղապարտ
26.09.2009, 17:41
Բայց ամեն դեպքում "ուրարտական" տերմինի կիրառումից պետք է զերծ մնալ: Դա նույնն է, որ հազարամյակներ անց Պարույր Սևակի մասին գրենք - էրմենիստական մշակույթի ներկայացուցիչ:(
Համաձայն եմ:
Ես վաղուց արդեն սովորություն եմ դարձրել չկիրառել "Ուրարտու" բառը (իր տարբերակներով) և կուզենայի, որ մյուսներն էլ այդպես վարվեին: Հասկանում եք, դա մեր ազգի ոխերիմ թշնամու կողմից տրված մի անվանում է մեր պետությանը, հավասար թուրքական "Էրմենիստանին": Ինչու մենք պետք է մեր պետությունը կոչենք թշնամու աղավաղված և ատելությամբ լցված տարբերակով?
Սկզբում խորթ է թվում, բայց հավատացեք, հիմա արդեն ինձ համար խորթ է արդեն հենց "Ուրարտու" կոչվածը, ի համեմատ Արարատյան թագավորության:) Իսկ երբ այնուհադերձ ստիպված եմ լինում գրել "Ուրարտու", միշտ սկզբում ավելացնում եմ "այսպես կոչված" բառերը...
Հատված "Հայ ժողովրդի ռազմական Տարեգիրք, Գիրք 9"-ից
Հռոմեական "ասպետներ"-ի ևս մեկ ջախջախում: Ինչը չէր ցանկանում վերհիշել Տակիտոսը կամ ինչու Դիմաքսյան նահապետը չէր սիրում հռոմեացիներին...
58 գարուն – Կարին գավառի ճ-մ
"... բարբարոսները իրենց պահում էին չափազանց անփույթ և կարծես հնարավորություն կար հաջող մարտական գործողությունների համար...: Եվ այն բանից հետո, երբ Պակցիուսին մոտեցան մի քանի հեծյալ ջոկատներ և, լինելով անփորձ, պահանջեցին մարտ տալ, վերջինս խախտեց հրամանը, ճակատեց հակառակորդի դեմ և պարտություն կրեց: Իր հերթին Պակցիուսին օգնության շտապող օժանդակ ուժերը ևս դիմեցին փախուստի..."
Տակիտոս
Մեծ Հայքի թագավորության գահին Տրդատ I-ի հաստատվելը խորը անհանգստություն առաջացրեց Հռոմում, որը, չկարողանալով իրավիճակը փոխել "դաշնակից և բարեկամ"-ների ուժերով, դիմեց ավելի լուրջ միջոցների: Արդյունքում Կորբուլոնի գլխավորած հռոմեական բանակը (95.000 ) Մելիտե-Եփրատի հունով Դաստարակ բերդ-Նիկոպոլիս-Սատաղ-Դերջան երթուղով ներխուժեց Մեծ Հայքի թագավորության տարածք և, ենթարկվելով նահանջող Հայկական բանակի (մոտ 30.000, այդ թվում Մարդպետական գունդը) պարտիզանական հարվածներին, ճամբարեց Կարինի սարահարթում: Շուտով Տրդատ I-ի գլխավորությամբ ուժերը միավորած Մեծ Հայքի թագավորության բանակի հեծելազորը (մոտ 30.000) մոտեցավ թշնամու ճամբարին:
I փուլ – Հայկական թեթև հեծելազորը հարձակվեց ճամբարում տեղակայված հակառակորդի հետևակի վրա և սկսեց նետահարել՝ կորուստներ պատճառելով վերջինիս:
II փուլ – Իրավիճակը փրկելու համար հռոմեական հետևակը ու հեծելազորը դուրս եկան սեփական ճամբարից և հարձակվեցին հայկական թեթև հեծելազորի վրա, որը չմտնելով լուրջ մարտի մեջ ու իբր չդիմանալով թշնամու հետևակի և հեծելազորի համակցված հարվածին, ճակատից աջ ու ձախ ուղղությամբ ցրվելով, սկսեց կանխամտածված փախուստ իրականացնել՝ իր հետևից հրապուրելով թշնամու հեծելազորին և միաժամանակ բացելով ճակատային հանդիպակացը: Խանդավառված իր այս կեղծ հաջողությունից՝ հռոմեական հեծելազորը սկսեց հետապնդել նահանջողներին և շուտով հեռացավ ու կտրվեց իր հիմնական բանակից:
III փուլ – Հաղթականորեն արշավող թշնամու հեծելազորի դեմ-դիմաց՝ ազատված տարածության վրա, Տրդատ I-ի անձնական ղեկավարությամբ հայտնվեց Հայկական ծանր հեծելազորը, որը սեպաձև-խոյընթաց հատու հարվածով ջախջախեց թշնամուն:
IV փուլ – Հռոմեական լեգեոնները, զգուշանալով առաջ շարժվել և օգնության հասնել սեփական հեծելազորին, արագորեն վերադարձան սեփական ճամբար:
Հայերը կորցրին մոտ 1.000, թշնամին՝ մոտ 5.000 զինվոր:
Ըստ մեզ հասած տվյալների 14-90 թվականներին հռոմեական բանակը ուներ 25 լեգեոն, որոնց կազմում (“Օգոստոսյան լեգեոն”-ի 6.826 հաստիքային թվաքանակի պայմաններում) ընդգրկված էր 170.650 լեգեոներ, ինչպես նաև բավականին մեծ թվով դաշնակիցներ և ընդհանուր հաշվով կազմում էր մոտ 300.000 ռազմիկ: Ընդ որում 58 թ-ին 8 լեգեոն գտնվում էր արևելյան (Փոքր Ասիա և Ասորիք), իսկ 1 լեգեոն՝ հարավ-արևելյան (Եգիպտոս) ուղղությամբ:
Սա կարևորվում է այն տեսանկյունից, որ սկզբնաղբյուրներում հստակորեն չի արտահայտված Կորբուլոնի ներխուժած բանակի թվաքանակը, որի թիվը կարելի է պարզել միայն առկա տվյալների վերլուծության արդյունքում:
Թշնամու ներխուժած բանակի թվաքանակը պարզելու համար 58 թ-ին արևելյան և հարավ-արևելյան ուղղությամբ գտնվող հռոմեական 9 լեգեոնները նպատակահարմար է դիտարկել 2 խմբում.
ա) լեգեոններ, որոնք Տակիտոսի կողմից ուղղակիորեն հիշատակվում են Կորբուլոնի բանակի կազմում.
1. III Gallica-ն (“Անալներ”, գիրք 13, մաս 38),
2. IV Scythica-ն (“Անալներ”, գիրք 15, մաս 6),
3. V Macedonica-ն (“Անալներ”, գիրք 15, մաս 6),
4. VI Ferrata-ն (“Անալներ”, գիրք 13, մաս 38),
5. X Fretensis-ը (“Անալներ”, գիրք 13, մաս 40),
6. XII Fulminata-ն (“Անալներ”, գիրք 13, մաս 35),
բ) լեգեոններ, որոնք Տակիտոսի կողմից ուղղակիորեն չեն հիշատակվում, սակայն որոնք գտնվում էին արևելքում և կարող էին հայտնվել Կորբուլոնի բանակի կազմում.
1. III Augusta-ն (մշտապես տեղաբաշխված էր Եգիպտոսում),
2. III Cyrenaica-ն (մշտապես տեղաբաշխված էր Ասորիքի հարավում),
3. XXII Deiotariana-ն (այս ժամանակաշրջանում տեղաբաշխված էր Գալաթիայում),
Այսպիսով քննարկվող ժամանակաշրջանում արևելյան (Փոքր Ասիա և Ասորիք) և հարավ-արևելյան (Եգիպտոս) ուղղությամբ Հռոմն ուներ 9 լեգեոն, որոնց կազմում (“Օգոստոսյան լեգեոն”-ի 6.826 հաստիքային թվաքանակի պայմաններում) ընդգրկված էր 61.434 լեգեոներ: Կարելի է ենթադրել, որ այս պայմաններում Կորբուլոնի տրամադրության տակ, տեղերում անհրաժեշտ-նվազագույն կայազորային և սահմանապահ ուժեր թողնելուց հետո, անմիջականորեն մարտական գործողություններ վարելու համար կարող էր լինել մոտ 55.000 լեգեոներ:
Իր հերթին, սակայն, արտակարգ լիազորություններով օժտված Կորբուլոնը Հռոմի բոլոր “դաշնակից և բարեկամ”-ներից պահանջել է կատարել իրենց դաշնակցային պարտավորությունները և սեփական բանակներով միանալ Մեծ Հայք ներխուժել պատրաստվող հռոմեական բանակին: Մասնավորապես Կորբուլոնին է միացել.
1. Իբերիայի թագավորության բանակը (մոտ 20.000),
2. Պոնտոսի թագավորության բանակը (մոտ 10.000),
3. Կոմագենեի թագավորության բանակը (մոտ 5.000),
4. Փոքր Հայքի թագավորության քալկիդիկական բանակը (մոտ 2.000),
5. Հեմսի թագավորության բանակը (մոտ 2.000),
6. հենիոխների և ճան-մակրոնների բանակը (մոտ 1.000):
Այսպիսով կարելի բավականին մեծ ճշգրտությամբ պնդել, որ Մեծ Հայք ներխուժած Կորբուլոնի հռոմեական բանակը կազմում էր 95.000 ռազմիկ, որից 55.000 լեգեոներ և 40.000 դաշնակից:
Ըստ մեզ հասած տվյալների 110-116 թվականներին բուն հռոմեական բանակը կազմված էր 30 լեգեոնից, որոնցից յուրաքանչյուրի կազմում կար 6.826 ռազմիկ: Այսինքն կարելի է հաստատված համարել, որ Հռոմի ողջ բանակը այս ժամանակաշրջանում կազմում էր 400.000 ռազմիկ (204.780 լեգեոներ և մոտավորապես այդքան էլ դաշնակից): Իր հերթին այս ժամանակաշրջանում հռոմեական բանակի զգալի մասը՝ 17 լեգեոն՝ 116.042 լեգեոներ, տեղաբաշխված էր հյուսիս-արևելյան (Դանուբի սահման), արևելյան (Փոքր Ասիա և Ասորիք) և հարավ-արևելյան (Եգիպտոս) ուղղությամբ:
Սա կարևորվում է այն տեսանկյունից, որ ըստ սկզբնաղբյուրների Տրայանոսի տրամադրության տակ կար ընդամենը 11 լեգեոն՝ 75.086 լեգեոներ: Սակայն կարելի է կարծել, որ այս անգամ ևս հռոմեական բանակի թվաքանակը, գրված լինելով հռոմեական զորավարներին գովերգելու և “իրենց քանակով մեծապես գերազանցող բարբարոսներին փոքրաթիվ ուժերով հաղթող հռոմեական քաղաքակիրթ, քաջարի և հմուտ զորավարի ու զինվորի” կերպարը փառաբանելու ոգով, որոշակիորեն քչացված է:
Թշնամու ներխուժած բանակի իրական թվաքանակը պարզելու համար հռոմեական բանակը կազմող լեգեոնները նպատակահարմար է դիտարկել 3 խմբում.
ա) լեգեոններ, որոնք ուղղակիորեն հիշատակվում են Տրայանոսի բանակի կազմում.
1. I Adiutrix-ը,
2. II Trajana-ն,
3. IV Scythica-ն,
4. VI Ferrata-ն,
5. VII Claudia-ն,
6. X Fretensis-ը,
7. XII Fulminata-ն,
8. XIII Gemina-ն,
9. XV Apollinaris-ը,
10. XVI Flavia-ն,
11. XXX Ulpia-ն:
բ) լեգեոններ, որոնք ուղղակիորեն չեն հիշատակվում, սակայն որոնք այդ ժամանակ գտնվում էին արևելյան և հարավ-արևելյան ուղղություններում և կարող էին հայտնվել Տրայանոսի բանակի կազմում.
1. III Augusta-ն (114 թ-ին տեղաբաշխված էր Արևմտյան Եգիպտոսում),
2. III Cyrenaica-ն (114 թ-ին տեղաբաշխված էր Ասորիքի հարավ-արելքում),
3. III Gallica-ն (114 թ-ին տեղաբաշխված էր Ասորիքի հարավում),
4. XXII Dejotariana-ն (114 թ-ին տեղաբաշխված էր Եգիպտոսում):
գ) լեգեոններ, որոնք այդ ժամանակ գտնվում էին հյուսիս-արևելյան ուղղությունում ու, թեև քննարկվող ժամանակաշրջանում սովորաբար չէին մասնակցում արևելյան և հարավ-արևելյան ուղղություններում ընթացող մարտական գործողություններին, սակայն այս անգամ, կապված այն բանի հետ, որ Հռոմի կայսրը այս արշավանքի համար լարել էր կայսրության բոլոր ուժերը և գրեթե մերկացրել Դանուբի սահմանը, անկասկած զգալի ուժեր էին ուղարկել Տրայանոսի բանակին.
1. I Italica-ն (114 թ-ին տեղաբաշխված էր Ներքին Մեզիայում),
2. II Adiutrix-ը (114 թ-ին տեղաբաշխված էր Պանոնիայի հյուսիս-արևելքում),
3. IV Flavia-ն (114 թ-ին տեղաբաշխված էր Վերին Մեզիայում),
4. V Macedonica-ն (114 թ-ին տեղաբաշխված էր Ներքին Մեզիայում):
Այսպիսով քննարկվող ժամանակաշրջանում ընդհանուր արևելյան ուղղությամբ Հռոմն ուներ 19 լեգեոն՝ 129.694 լեգեոներ: Կարելի է ենթադրել, որ այս պայմաններում Տրայանոսի տրամադրության տակ, մի կողմից կայսրության բոլոր ուժերը լարելու և Դանուբի սահմանը գրեթե մերկացնելու, իսկ մյուս կողմից էլ տեղերում անհրաժեշտ-նվազագույն կայազորային ու սահմանապահ ուժեր թողնելուց հետո անմիջականորեն մարտական գործողություններ վարելու համար կարող էր լինել մոտ 110.000 լեգեոներ: Իր հերթին Հռոմի պրովինցիաների վերածված կայսրության բոլոր նախկին “դաշնակից և բարեկամ”-ների տարածքներից այս բանակին կարող էր միանալ ևս մոտ 60.000 դաշնակից ռազմիկ:
Այսպիսով կարելի է պնդել, որ Մեծ Հայք ներխուժած Տրայանոսի հռոմեական բանակը կազմում էր 170.000 ռազմիկ, որից մոտ 110.000 լեգեոներ և մոտ 60.000 դաշնակից:
Ըստ մեզ հասած տվյալների 134 թվականին Կապադովկիայում, Փոքր Հայքում և Անդրեփրատյան Ծոփքում տեղաբաշխված էին հռոմեական 4 լեգեոններ՝ 27.304 լեգեոներ:
Սա կարևորվում է այն տեսանկյունից, որ սկզբնաղբյուրներում հստակորեն չի արտահայտված, 134 թ-ին Հռոմի տիրապետության տակ գտնվող Հայաստանի արևմտյան տարածքներ և Փոքր Ասիա ներխուժած սարմատների դեմ արշաված հռոմեական բանակի թվաքանակը, որի թիվը կարելի է պարզել միայն առկա տվյալների վերլուծության արդյունքում:
Այս անգամ ևս առկա 4 լեգեոնները նպատակահարմար է դիտարկել 2 խմբում.
ա) լեգեոններ, որոնք ուղղակիորեն հիշատակվում են հռոմեական բանակի կազմում.
1. XII Fulminata-ն,
2. XV Apollinaris-ը:
բ) լեգեոններ, որոնք ուղղակիորեն չեն հիշատակվում, սակայն որոնք գտնվում էին անմիջականորեն հարձակման ենթարկված տարածքներում և անկասկած պետք է գտնվեին հռոմեական բանակի կազմում.
1. IV Scythica-ն (134 թ-ին տեղաբաշխված էր Զևգմայի գետանցում),
2. XVI Flavia-ն (134 թ-ին տեղաբաշխված էր Սամոսատում):
Իր հերթին Հռոմի տվյալ պրովինցիաներից կարող էր հավաքվել նաև մոտ 26.000 դաշնակից ռազմիկ:
Այսպիսով կարելի է պնդել, որ սարմատների դեմ արշաված հռոմեական բանակը կազմում էր 50.000 ռազմիկ, որից մոտ 27.000 լեգեոներ և մոտ 23.000 դաշնակից:
Հետաքրքիր է, որ համաձայն Արիանոսի այս ժամանակ Կապադովկիայի կուսակալի բանակում կար Փոքր Հայքի Հայ ռազմիկներից կազմված զորամաս, որը ևս իր մասնակցությանն է բերել այս գործողություններին:
Ի նկատի էր առնված, ինքդ քո գլուխը, գլուխ պատռելով ասույթը սխալ ես հասկացել;)
Պատկերացրու որ այս անգամ էլ ոչ - ես իմ գլուխը մի քիչ շատ եմ գնահատում, որ այն... պատռեմ;)
այդպես լիներ շատ բառեր այլ ձև կարելի է գրել, ուղղակի չիմացություն:
"Շատ բառեր"-ը ուրիշ թեմա է: Այստեղ խոսքը "Բ(յ)ուզանդ" անվան մասին է, որի երկու ձևն էլ տարածված են:
Իմ կողմից շատ հարգված բանասեր դասախոսներ:;)
Պատկերացրու ես էլ պակաս չեմ հարգում մեր պատմիչի երկը հրատարակած մասնագետներին, որոնք նրա անունը գրում են "յ"-ով...
Հանրագիտարանումչեմ տեսել չեղած նյութը տեղադրվի ու այդպիսի վերլուծություններ արվի:
Իսկ ով ասաց, որ իմ գիրքը սկզբունքորեն կրկնում է հանրագիտարանային ոճը? Ես կոնկրետ դեպքում ընդամենը նշեցի մեկ նմանություն , որով իմ գրքի ոճը նման է հանրագիտարանային ոճին:
Չես կարծում անհամեմատելի մեծություններ ես չափում;)
Ոչ:
90 տոկոսը շատ մեծ փիվա շեշտելու համար:
Եվ նորից եմ կրկնում - իմ գրքի 1-ին հատորի նախաբանում ես մանրամասն անդրադարձել եմ այն հարցին, որի "շեշտում"-ը դու պահանջում ես, իսկ մնացած 69 հատորներում ես այս կամ այն մանրամասնությամբ խոսում եմ կիրառածս սկզբունքների և այդ թվում նաև քո կողմից քննարկվող թեմայի մասին...
Առավել ևս, վերևում նշում էիր 95 տոկոս հավանականության մասին;)
50/50-ը վերաբերվում էր իմ ու քո վեճին, որտեղ, երբ կա 2 վիճող կողմ, կարծիքները ի սկզբանե 50/50 են: Զարմանալի է, որ այս պարզ բանը չես հասկացել...
իսկ ամբողջ գիրքը կազմված է գրքերից
Եվ?
Լուրջ գրքի համար հավանական համարելը քիչ է:
Իմ գիրքը ստեղծելիս ես ընտրեցի սկզբունքային այլ լուծում և ինչպես այն ժամանակ, այնպես էլ հիմա կարծում եմ, որ եղած տարբերակների մեջ դա ամենաճիշտն էր:
...բերված ճակատամարտերի ճնշող մեծամասնության վերաբերյալ մարտնչող բանակների թվական տվյալները, ինչպես նաև կորուստները հայտնի չեն: Այս դեպքում կա սկզբունքային երկու լուծում.
ա) ընդհանրապես չանրադառնալ թվական տվյալներին և կորուստներին,
բ) փորձել այնուհանդերձ գոնե մոտավորապես նշել դրանք` հիմնվելով եղած տեղեկատվության վերլուծության, իրադարձությունների ընթացքի, պետությունների ու նրանց բանակների ռազմական պոտենցիալների, ճակատամարտի ընթացքի ու տևողության և այլ կողմնակի հանգամանքների վրա:
Ես ընտրել եմ երկրորդ լուծումը, քանզի թվական տվյալները չնշելը ցանկացած դեպքում ելք չէ, այն դեպքում, երբ իմ կողմից տրված լուծումը, լինելով չափազանց համարձակ և որոշակիորեն խոցելի, ցանկացած դեպքում ընթերցողին հնարավորություն կտա գոնե մոտավոր պատկերացում կազմել մարտնչող բանակների թվակազմի և նրանց կրած կորուստների մասին, իսկ արդյունքում` իրադարձության տեղի ու դերի վերաբերյալ: Գոյություն ունի ևս մեկ կարևոր հանգամանք, որը ստիպեց ինձ վարվել հենց այս կերպ: Թվական տվյալների բացակայության դեպքում որևէ պատերազմ նկարագրելիս հաճախ ստեղծվում է մի իրավիճակ, երբ բանակներից մեկը մի քանի հաղթանակներ է տանում, սակայն մյուս բանակը տանում է ընդամենը մեկ հաղթանակ և... պատերազմը ավարտվում է իր օգտին: Այս դեպքում, եթե չնշվեն թվական տվյալները, ընթերցողի մոտ հարց կառաջանա, թե ինչո՞ւ, եթե առաջն բանակը հաղթեց ավելի շատ ճակատամարտերում, քան երկրորդը, պատերազմը ավարտվեց երկրորդի օգտին: Իսկ թվական տվյալները նշելու դեպքում, երբ ես ընթերցողին ըստ էության փոխանցում եմ ճակատամարտի մասշտաբը ու նրա ստրատեգիական նշանակությունը, կարդացողի համար պարզ է դառնում, որ հենց նույն այդ օրինակում առաջին բանակը հաղթել է ընդամենը մի քանի մանր ճակատամարտերում, սակայն գլխավոր բանակների կողմից տրված խոշոր ճակատամարտում հաղթանակ է տարել մյուսը` վճռելով պատերազմի ելքը:
Ընդ որում սրա հետ կապված ուզում եմ հատկապես ուշադրություն հրավիրել մի կարևոր հանգամանքի վրա: Սկզբնաղբյուրներում ուղղակի տվյալի բացակայությամբ պայմանավորված ենթադրաբար տրված բանակների թվերը երբեք էլ չեն ենթադրում որևէ կամայական մոտեցում: Յուրաքանչյուր, այո, ընթերցող, առանց չափազանցության ես դա կարող եմ ասել, յուրաքանչյուր նման դեպքում իրականացվել է մարտնչող բանակների և երկրների ռազմական պոտենցիալների, կրած կորուստների, պատերազմի ու ճակատամարտի ընթացքի, ռազմա-քաղաքական և այլ հանգամանքների խորը ու բազմակողմանի վերլուծություն` բազմաբնույթ հանգամանքների համակարգային հաշվառումով: Հատկապես պահանջկոտ ընթերցողին հրավիրում եմ իրականացնել նմանատիպ տվյալների փոքրիկ վերլուծություն գրքում բերված ցանկացած ճակատամարտի վերաբերյալ և ես վստահ եմ, որ նա ևս, օբյեկտիվ ու անկողմնակալ մոտեցման դեպքում, կհանգի մոտավորապես իմ բերած թվերին…
Համեմատում էիր հանրագիտարանի հետ, այնտեղ դու երբեք այդպիսի նյութ չես գտնի:
Նայիր վերև:
այո , ասեմ Լիոն վերջնա
Ըհը - եվ որ հատորն ես կարդացել?
Իսկ միգուցե գիտական շրջանակները ուրիշ տեսակետ ունեն:
Խնդրեմ - շարադրիր այն, տեսնենք որն է և այդ ոնց է իմ առաջարկածից ավելի լավ տարբերակը...
Իրոք, կարող ես հիմնավորել որ արդարացնում է:
Այո - տես օրինակ Ն. Ադոնցի, Ս. Մելիք-Բաշխյանի, Բ. Ուլուբաբյանի և այլոց աշխատությունները...
Լիոն գրքերը կարդում են, ոչ թե անգիր անում: Ինձ առավել հետաքրէիր է գրքի բուն նյութը, ծանոթությունում կարելի է ինչ ասես գրել
Եվ կրկին ուշադրության պակաս գրքին "ծանոթանալիս": 1-ին հատորիս նախաբանում գրված է.
Աշխատության մեջ տրված են իմ ծանոթագրությունները: Այստեղ ես փորձել եմ հիմնավորել իմ այն տեսակետները, որոնք այս կամ այն չափով տարբերվում են համընդհանուր ճանաչում գտած մոտեցումներից, ինչպես նաև տալ անհրաժեշտ պարզաբանումներ: Ու թեև այս հանգամանքը ինչ-որ չափով հեռացնում է իմ աշխատությունը զուտ տարեգրքային ոճից և նրան ընձեռնում է նաև վերլուծական բնույթ, սակայն իմ խորին համոզմամբ նախ դա ավելացնում է նրա արժեքը, և հետո` առանց դրա ընթերցողի համար հնարավոր է պարզ չլինի, թե ինչ հիմնավորվածությամբ եմ ես որևէ փաստի վերաբերվել այս, այլ ոչ թե այլ կերպ:
Ինքդ էլ ես տեսնում, որ ծանոթագրությունները իրականում կազմում են աշխատությանս լիիրավ մասը:
Էլի գալիս ենք նույնին, որտեղ ոնց հարմարա:
Դե եթե որևէ հարցում որևէ մեկը այլ տեսակետ ունի, թող շարադրի և փորձի ժխտել իմ կողմից պաշտպանվող տեսակետը: Հաջողության դեպքում խոստանում եմ առաջինը շնորհավորել այդ մարդուն...
Տիգրան Մեծի <բախտը որոշակիորեն չի բերել>... Նրա մասին ներկայիս պատմաբանները հիմնականում դատողություններ են անում միայն հունա-հռոմեական կողմնակալ ու թշնամական վերաբերմունք ունեցող պատմաբանների հաղորդած տվյալների հիման վրա, հավասարազոր նրան, որ 2000 տարի հետո մենք Ռ. Քոչարյանի մասին դատենք Ադերբեջանական պաշտոնական ԶԼՄ-ների տեղեկություններով: Հին աշխարհի հենց այս կողղմնակալ ԶԼՄ-ներն են, որ Տիգրան Մեծի մասին տարածել են նման թյուր կարծքի. իբր նա մեծամիտ էր, ինքնահավան և այլն, իսկ ներկայիս արևմտյան տրամադրված պատմաբաններն էլ ոչ մի ցանկությւն չունեն դա հերքելու /հայերին ոչ-ոք չի լսում/... Ավելի չեզոք աղբյուրները այդ ամենը չեն հաստատում:
Տիգրան Մեծը Տիգրանակերտը պաշարած Լուկոլլոսի հռոմեական մոտ 140.000-անոց /ես բերում եմ այս թիվը, քանի որ եղած տվյալները Լուկոլլոսի բանակի 20-40.000 լինելու մասին ակնհայտորեն չեն համապատասխանում ճշմարտությանը, այն դեպքում, երբ իմ բերած թիվը որպես հիմնավորում ունի հռոմեական Արևելյան պրովինցիաների ողջ զինուժի ընդհանուր քանակը, որը անկասկած Լուկոլոսի հետ էր, քանզի այդ ժամանակ Հռոմմը այդ տարածաշրջանում այլ պատերազմ չէր վարում/ բանակի դեմ դուրս եկավ մ.թ.ա. 69 թ-ի հոկտեմբերի 6-ին: Նրա տրամադրության տակ եղած Մեծ Հայքի բանակում /մոտ 70.000/ բուն հայ ռազմիկները հազիվ կազմում էին կեսը, քանի որ Հայկական բանակի հիմնական մասը Հայոց արքան թողել էր գրաված տարածքներում, մի կողմից դրանք չկորցնելու, մյուս կողմից էլ թշնամուն հնարավորինս <քիչ հայի արյունով> թուլացնելու մտադրությամբ: Նրա հետ էր Հայոց ծանր հեծելազորը /17.000/, արքայական Թիկնապահ գունդը /6.000/ և Հայոց հետևակից /հիմնականում գումակային և սակրավոր ուժերից մոտ 17.000 մարտիկ: Ինչպես արդեն նշվեց` Մեծ Հայքի բանակի մի մեծ մասը, որն էլ անմիջականորեն մասնակցեց մարտին, դաշնակիցներն էին` իբերները, ատրպատականցիները, ադիաբենցիները և այլն:
Հենց այս հանգամանքով է պայմանավորված Մեծ Հայքի բանակի պարտությունը: Ճ-մ-ը բավականին նկարագրված է և ես նրան չեմ անդրադառնա: Ասեմ միայն, որ նրա արդյունքների մասին տվյալներն ակնհայտ չափազանցված են: Դատեք ինքներդ: Ըստ Պլուտարքի Հայկական Մեծ Հայքի բանակի հետևազորից սպանվել է 100.000, իսկ հեծելազորից <քչերն են ազատվել>/տես է.../, այն դեպքում, երբ հռոմեացիները կորցրել են ընդամենը 5 /բա.../ ռազմիկ:
Իսկ փաստն այն է, որ Մեծ Հայքի բանակը այդ ճ-մ-ոմ կորցրել է մոտ 5.000 ռազմիկ /ավելի անկողմնակալ պատմաբանների տվյալներով/, իսկ Տիգրան Մեծին հաջողվել է իր բանակը հեռացնել այն շրջապատած թշնամուց համեմատաբար փոքր կորուստներով և պահպանել նրա մարտունակությունը, որն էլ հիմք հանդիսացավ հետագայում թշնամու վերջնական պարտության համար:
Հայոց կայսրության անհաջողությաւն պատճառները մի քանիսն էին և դրանցից մեկով փաստը բացատրել չի կարելի: Այսպես
1. Հռոմեական բանակը քանակապես գերազանցում էր Մեծ Հայքի բանակին /սրա տակ այստեղ ես նկատի ունեմ բուն Հայկական բանակին և Դաշնակիցներին /: Այսպես. եթե Մեծ Հայքի բանակում բուն Հայկական մասը կազմում էր 180.000, իսկ Դաշնակիցները գրաված երկրների բանակներից /որոնք բնականաբար ծայրահեղ անհուսալի էին և առանձնապես ցանկություն էլ չունեին կռվել իրենց նվաճողների համար/ 120.000: Իսկ մ.թ.ա. մոտ 100-65 թվականներին բուն հռոմեական բանակը կազմված էր 40 լեգեոնից, որոնցից յուրաքանչյուրի կազմում կար 5.000 ռազմիկ: Այսինքն կարելի է հաստատված համարել, որ Հռոմի ողջ բանակը այս ժամանակաշրջանում կազմում էր մոտ 400.000 ռազմիկ (200.000 լեգեոներ և մոտավորապես այդքան էլ դաշնակից): Իսկ հռոմեական միայն արևելյան բանակը արդեն կազմում էր մոտ 180.000 ռազմիկ...: Այսպիսով - պատճառ 1 - Թշնամու քանակական գերակշռություն:
2. Հռոմեական բանակը իրոք ավելի լավ էր կազմակերպված, քան այն ժամանակվա Մեծ Հայքի բանակը, որը թեև իր որոշ հատկանիշներով գերազանցում էր Հռոմեականին, սակայն ընդհանուր վերցված հռոմեականը իր կազմակերպական հատկանիշներով ավելի լավն էր: Չմոռանանք, որ հռոմեացիները արդեն <սպանել> էին այնպիսի պետությունների, ինչպիսիք են Սելևկյանները, Մակեդոնյան, իսկ ապագայում` Պոնտոսը: Այսպիսով - պատճառ 2 - Թշնամու կազմակերպական գերակշռությունը
3. Տիգրան Մեծի պետության բնույթը, որը կայսրություն էր, իսկ դրանք ինչպես հայտնի է. շատ անկայուն են և նվաճված ազգերը միշտ էլ ձգտում են անկախանալ: Ոչ մի կայսրություն հավերժ չէ և ի վերջո փլուզվում է: Պատճառ 3 - Տիգրան Մեծի պետության բնույթը:
4. Հռոմեական հետախուզության տարած քայքայիչ աշխատանքը, որի հետևանքով շատ իշխաններ դավաճանեցին Տիգրանին, իսկ մի քանիսն էլ անցան ուղղակի թշնամու կողմը: Պատճառ 4 - Թշնամու քայքայիչ աշխատանքը, որին Հայկական կողմը չկարողացավ լավ հակադարձլ:
Ի դեպ - Հայոց բանակի զինվորները վախկոտ և փախչելու պատրաստ զինվորներ չէին, ինչպես ներկայացնում են եվրոպակենտրոն պատմաբանները: Նման արտահայտություններով նրանք վիրավորում եք այն 2.000 քաջերին, որոնք Տիգրանակերտի իշխան Մեհրուժանի գլխավորությամբ խենթորեն խիզախ մարտի ելան Լուկոլլոսի ներխուժած 130.000-անոց բանակի դեմ և, ծանր կորուստներ պատճառեկով թշնամու, ողջ կազմով զոհվեցին: Դրանով նրանք վիրավորում են Տիգրանակերտի ճեղքմանը մասնակցած Հայ հեծելազորի հզոր ռազմիկներին, որոնք քիչ անց Արածանիի ճ-մ-ում փշրեցին <փառապանծ> լեգեոներներին...
Այո. Տիգրանակերտի ճ-մ-ում Մեծ Հայքի բանակը պարտություն կրեց, քանի որ նրա շարքերում մեծ էին Դաշնակիցները, որոնք, եթե վախկոտ ու փախչելու պատրաստ էլ չէին, ապա կռվելու առանձնապես մեծ ցանկություն էլ չունեին:
Հայտնի խոսք կա` "Դար ապրիր, դար սովորիր"... իրոք, որ ճիշտ խոսք է...
Ինձ համար իրենից միշտ էլ որոշակի հանելուկ էր ներկայացրել Մովսես Խորենացու հաղորդումն այն մասին, որ Արմենիի արքա Զարմայրը (մ.թ.ա. 1194-1180) մարտնչել է Տրոյայի պատերի տակ... ղեկավարելով այդ թվում նաև եթովպացիներից կազմված բանակը: Չէ, այն որ Տրոյայի պաշտպանությանը մասնակցել են արիմները Կիլիկիայից, փաստ է, այն մասին, որ Զարմայրի հետ եղել են նաև Հայ ռազմիկներ - ուղղակիորեն խոսում է Խորենացին...
Բայց... այնուհանդերձ, ինչ եթովպիացիներ:o Ախր եթե խոսքը գոնե եգիպտացիների մասին լիներ, էլի կարելի էր որոշակի վերապահումներով ասել “հա”, բայց չէ որ Եթովպիան Եգիպտոսից էլ հեռու է և այն երբեք էլ չի խառնվել Եգիպտոսից հյուսիս գտնվող այլ երկրների գործերին? Կարելի է նույնիսկ ասել, որ, կոպիտ ասած, Եթովպիան գործ ուներ միայն Եգիպտոսի հետ, իսկ Եգիպտոսից զատ էլ ոչ-ոք մեծ հաշվով չգիտեր Եթովպիայի մասին:
Եվ հանկարծ - առը քեզ, մեր արքան հանկարծ Տրոյայում գլխավորում է այդ թվում նաև... եթովպիացիների բանակը:think Խնդրեմ, տեսեք այդ հատվածը - (հերթական անգամ հայցում եմ մոդեռների ներողամտությունը - Խորենացու հայերեն թվային տարբերակը ուղղակի չկա:( )
Գիրք 1
19
О том, что произошло после смерти Шамирам
...Зармайр
Этот был послан Приаму на помощь Тевтамосом вместе с эфиопским войском и погиб от рук эллинских храбрецов.
Գիրք 1
32
Об Илионской войне при Тевтамосе и участии нашего Зармайра с немногими (воинами) вместе с эфиопским войском и о смерти его в этой войне
...Также и наш Зармайр, служивший ассирийцам, с немногими воинами отправился вместе с эфиопским войском на помощь Приаму и там, получив рану от эллинских храбрецов, умер; желал бы я, чтобы это было от Ахилла, а не от кого-либо другого из храбрецов.
Ըհը, սա է այդ հատվածը, որի համար գրեթե 15 տարի ես փնտրել եմ բացատրություն: Ու մինչև վերջերս ես չէի կարողանում այս ամենը բացատրել այլ կերպ, քան թյուրիմացությամբ, քանի որ խելքին մոտ չէր ենթադրել, որ մեր Զարմայրը գլխավորել է մի բանակ, որը նույնիսկ տեսականորեն էլ չէր կարող այդ ժամանակաշրջանում հայտնվել այդ տարածաշրջանում:ok
Եվ ահա թե վերջերս ինչ ինֆորմացիա հայտնաբարեցի ես, մի ինֆորմացիա, որը ոչ միայն լիովին ու բավարար կերպով պատասխանում է վերևում բարձրացված հարցերին, այլև նորանոր ու խիստ հետաքրքիր մտորումների տեղիք է տալիս…
Այսպես, համաձայն Ա. Ի. Իվչուկի, Տրոյական պատերազմի ժամանակ հիշատակվող "եթովպացիներ"-ը իրականում որևէ կապ չունեն Եգիպտոսից հարավ բնակվող եթովպացիների հետ, իսկ Իլիականում էլ չեն հիշատակվում որպես սևամորթներ: Ավելին, ոչ միայն "եթովպ" բառն է հին հուներենում ունեցել է "պայծառամաշկ" իմաստը, այլև "եթովպացի" հասկացությունը մինչև մ.թ. 6-րդ դարը ընդհանրապես չի ունեցել "սևամորթ" իմաստը և նրա տակ երբեք էլ նկատի չեն ունեցել բուն Եթովպիայի բնակիչներին: Օրինակ, Հիսիոդիոսի մոտ "եթովպացիներ"-ը առանձնացված են "սևամորթներից": Միայն մ.թ. 6-րդ դարից հետո է այդ բառը աստիճանաբար ձեռք բերել “ներկայիս եթովպացի” կամ “սևամորթ” իմաստը:
Իսկ երբ նյութը ուսումնասիրում ենք ավելի խորությամբ, ի հայտ են գալիս նորանոր և խիստ հետաքրքիր մանրամասներ:
Այսպես, պարզվում է, որ Տրոյական պատերազմի ժամանակ հիշատակվող և այդ պատերազմում էլ զոհված "եթովպացիներ"-ի առաջնորդը (այսինքն` մեր արքա Զարմայրը) իրականում հունական պատմական լեգենդներում ստացել է "Մեմնոն" անունը:
Արդեն իսկ հիշատակած հունական լեգենդներում Մեմնոնը բնութագրվում է որպես շատ գեղեցիկ տղամարդ, որը Տրոյա է ժամանել "եթովպացիներ"-ի ("պայծառամաշկեր"-ի) բանակով: Մեմնոնը սպանում է հունական դյուցազուն Անտիլոքին, բայց ինքն էլ զոհվում է Աքիլլեսի հետ մենամարտում, որը դրանով իր հերթին վրեժ է լուծում իր ընկեր Անտիլոքի համար: Իր հերթին, համաձայն Կվինտուս Սմիռնացու հեղինակած պոմի, Մեմնոնը սպանել է 3 աքայացու, բայց այս հեղինակը ևս նշում է, որ այս արքան զոհվել է Աքիլլեսի դեմ մարտում:
Հատկանշական ևս մեկ դետալ - Մեմնոնի մահից հետո Զևսը, տեսնելով Հաոս աստվածուհու թափած անմխիթար արցունքերը իր զոհված որդու համար (հին հույները հավատում էին, որ վաղորդյան ցողը հենց այս աստվածուհու արցունքներն էին), վերակենդանացրեց Մեմնոնին և դարձրեց նրան անմահ: Հետաքրքիր է, որ Հաոս աստվածուհին Տիտանյանների ցեղից էր, որոնցից էր նաև մեր Հայկը: Ավելին, թեև Մեմնոնի “պաշտոնական” հայրը համարվում էր Թեիոսը, բայց իրականում Հաոսը երկար սիրային կապ ուներ… Արիոնի հետ, որը կրկին նույնանում էր մեր Հայկ Աղեղնաձիգին:
Մանր, բայց շատ հետաքրքիր մի դետալ ևս – Փոքր Ասիայում հաստատված փռյուգացիները բավականին երկար ժամանակ ցույց էին տալիս այն ճանապարհը, որով Մեմնոնի բանակը շարժվել է Տրոյային օգնության: Այս հաղորդումը ևս անուղղակիորեն վկայում է, որ Մեմնոնի բանակը անցել է Փոքր Ասիայով, որպես միջանկյալ կամ տռանզիտային երկրով…
Եվ այսպես, ինչ ունենք մենք ըստ հունական աղբյուրների.
1. “եթովպացի” իրականում նշանակում է “պայծառամաշկ”,
2. “պայծառամաշկեր”-ի արքան Հաոս աստվածուհու որդին էր,
3. “պայծառամաշկեր”-ի արքայի հայրը կարող էր լինել Արիոնը` Հայկ Աղեղնավորը,
4. “պայծառամաշկեր”-ի արքան շատ գեղեցիկ էր,
5. “պայծառամաշկեր”-ի արքան զոհվում է Աքիլլեսի դեմ մենամարտում,
6. “պայծառամաշկեր”-ի արքան վերակենդանանում է,
7. “պայծառամաշկեր”-ի արքան իր բանակը Տրոյա է տարել Փոքր Ասիայով, այսինք Տրոյա է ժամանել արևելքից, բայց ոչ Փռյուգիայից,
և ինչ ունենք մենք ըստ Խորենացու.
1. Զարմայրը մասնակցել է Տրոյայի պաշտպանությանը,
2. Զարմայրը գլխավորել է “պայծառամաշկեր”-ի բանակը,
3. Հայերն ունեցել են գեղեցիկ արքա, որն աստվածացվել է,
4. Զարմայրը, ըստ ենթադրություն-ցանկության, զոհվել է Աքիլլեսի դեմ մենամարտում,
5. Հայերն ունեն մահացող և վերակենդանացող աստված,
6. Հայկը հայերի գլխավոր աստվածն էր:
Հաշվի առնելով այս ամենը, ես գալիս եմ հետևության, որ փաստորեն ոչ միայն Խորենացին է հայտնում Զարմայրի մասին, այլ նաև Տրոյական պատերազմին Արմենիի արքայի մասնակցության մասին հարուստ տեղեկություններ են տալիս նաև հունական աղբյուրները:
Այսպիսով, համադրելով Խորենացու երկի և հունական աղբյուրների հաղորդումները, կարելի է վերականգնել Տրոյական պատերազմին հայերի իրական մասնակցության պատկերը, մի պատկեր, որը մինչ այժմ որևէ լուրջ վերլուծության չի ենթարկվել…
3. Տիգրան Մեծի պետության բնույթը, որը կայսրություն էր, իսկ դրանք ինչպես հայտնի է. շատ անկայուն են և նվաճված ազգերը միշտ էլ ձգտում են անկախանալ: Ոչ մի կայսրություն հավերժ չէ և ի վերջո փլուզվում է: Պատճառ 3 - Տիգրան Մեծի պետության բնույթը:
Lion ջան բայց Հռոմն էլ էր կայսրություն, ու հռոմեական բանակում ընդգրկված էին նաև գրավված երկրների զինվորները: Հետևաբար ինչի ես կարծում , որ էդ բնույթը միայն մեզ էր խանգարում?
Ըստ իս բացատրությունը կայանում է նրանում, որ հռոմեա-հելլենական էլեմենտը միմյանց ավելի հարազատ էր, քան Հայկական կայսրության բաղկացուցիչ մասերը կազմող էլեմենտները...
Ինչի միայն հելլենական?
Գալլերը, գերմանները, դեմ չէին լինի հաստատ հռոմեացիների հերն անիծելու:
Մեղապարտ
23.10.2009, 03:30
Ովքեր էին այդ bhrug ները կամ ըստ Սպլենգերի առաջարկած ձևի ,այսպես կոչված phrygische ցեղերը կամ էթնո խումբը: Անտիկ աղբյուրներից մեզ հայտնի է, որ «փռյուգիացիները» որպես առանձին միավոր այդ անվանումով հանդես են եկել շատ կարճ ժամանակով: Հին Կտակարանը ասում է, որ Գամերը Հաբեթի ավագ որդին է, հրեա պատմիչ Josephus Flaviusը հայտնում է, որ «Գամերի սերունդները ըստ հույների համարվում են Գոմերացիները, այսինքն՝ «Կիմիրացիները» ինչպես իրենք են անվանում: Գոմերը հայրն է Ռիֆաթի, Աշկենազի (Ասկանազի) կամ ըստ Josephus Flaviusի Աստանազ, հույները նրանց անվանում էին Ռեգիյացիներ, որոնք համարվում էին գերմանացիների և սկանդինավցիների նախնիները, նրանք համա պատասխանաբար ապրել են Վանի տարածքներում, Գերմանիայում և Սկանդի նավներում, Ռիֆաթի սերունդները կոչվում էին պաֆլոգոնացիներ, որոնք ապրել էին Ռիֆեյան լեռներում (ժամանակակից Կարպատներ): Ասքանազից և Ֆոգարմից առաջացել են հայերին ազգակից Աշքանազյանները և ֆորգոմացիները վերջին ներիս հույները անվանել են bhrugներ: Սա փռյուգիա ցիների դիցաբանական առաջին կապն է հայկական էթնոսի հետ:
(հատված)
Ավելի ուշ շրջանի հույն հեղինակ բանաստեղծ Պինդարոսը (մ.թ.ա. 518-446) Տիփոնի հայրենիքը՝ Արիմների երկիրը ավելի որոշակի մատնանշում է Կիլի կիայում: Որոշակի պարզաբանման կարիք ունի Իլիաէ /Իլիաս/ էլիաս Հոմերոսյան պոեմի անունը, նա ուղղակիորեն առնչվում է, Հալլ /Հելլ / Էլլ բառի հետ, որի արամեական կամ ասորական տարբերակն է «Էլի»-ն: Դասավորենք շարքը՝ Հալլ/ Հելլ/ Էլլ/ Էլի և Իլիաէ/ Իլիաս/էլիաս: Տանք հերթականորեն այս անվանումների բացատրությունը. Իլիաէ նշանակում է «Արարիչ հոր էություն», Իլիաս/ էլիաս նշանակում է «հոր առաջնեկը»: Համեմատենք անվան իմաստները Asatibada (թագավորանիստ բերդաքաղաք Կիլիկիայում) տերմինի հետ, որը նշանակում է «առաջին Ա աստծո լույս պատ» մենք տեսնում ենք, որ Հոմերոսյան հայտնի էպոսի Իլիաէ/ Իլիաս/էլիաս Asatibada անվանումների ծագումնաբանությունը կապված է հայկական էթնոսի լեզվամտածողության հետ, անցում կատարենք Հին Կտակա րան:
(հատված)
Պատմահամեմատական լատինագիտության մեջ հայտնի է Frūmentum բառը, որը ընդհանուր առմամաբ մատնանշում է հացազգի բույսերին: Վալդեն և Հոֆմանը տալով այս բառի ծագումնաբանությունը ասում են ,որ frūgēs նշանակում է «հողի պտուղներ»: Ա Էրթմանը գտնում էր ,որ fruges նշանակում է «բեղմնավորող ուժ»: Եզակի թվում այն գոյական է և գրվում է frūgi նրանից առաջացել է frūgi homo ‘ «լավ եկամուտով մարդ ,արժանի» որ արխատիպը համարվում է bhrūg-s (> frūx) ը: Իտալական լեզվաընտանիքից դուրս այս բառը հանդիպում է գերմանական bruks, brūhhan,հին անգլիական bryce «պետքական» և այլն: Վալդեnն և Հոֆմանը գտնում էին ,որ frūmen ը հնագույն լեզվի բառ է : Բառի հաջորդ իմաստներն են «կոկորդ» և «կերակրվել»: Բառի ծագումնաբանություը թույլ է տալիս կարծելու ,որ favrugx «կոկորդ» բառը քերականորեն կապված է bher բառի հետ, որը նշանակում է անդունդ: Էռնուն և Մեյեն կարծում էին ,որ frui բառը կապված է frūgēs, frūm entum, frūctūs բառերի իմաստների հետ, որը կապված էր հողագործության հետ: Այսպես թե այնպես frūmen և frūmentum բառերը կապված են հացահատիկի,հացի, հասկի հնագույն իմաստների հետ: Հայկական լեռնաշխարհի bhrug ներ կոչվող ցեղային միությունը հույն-հռոմեական աղբյուրներում հիշատակվում է որպես «Գորդիենե», նրանց արքայատոհմի հիմնադիրը ըստ հնագույն աղբյուրների դարձավ G(h)ordios ը նա Փոքր Ասիայի հյուսիս արեւմտյան մասում, Սանգարիոս գետի հովտում հիմնեց իր անունով Գորդիոն քաղաքը պետությունը: «Գորդիենե», g(h)ordios ը հայկական աղբյուրներում հիշատակվում է «Կորդուք կամ Կորդուենեն, Կորդվաց աշխարհ», ձևերով , նրանք հայտնի էին նաև g(h)ordiazi , Էրետիացիներ, (հ)ururdra անունով: Իլիականի մեջ տրոյացիները կոչվում են «hippodamoi ձիեր հնազանդեցնողներ»,:Փոքր Ասիայի Cappadocia տարածա շրջանի հնագույն անունն է Katpatuka բառացիորեն նշանաում է «հրաշալի ձիերի երկիր» սա պատահական չէ ,այն հեռավոր ժամանակներում գիտեին, որ ձիավար ժությունը Փոքր Ասիական տարածաշրջանի այցեքարտն է:Տարածաշրջանի պատ մության մեջ ձիավարժությունը համարվել է հայերի առանձնաշնորհը: Վերադառնանք bhrug բառի հնագույն իմաստին, Եփրատի Շումերական անունն է Buranum ,Աքքադական Pu-rat-tu ըստ ձևավորված կարծիքի բառացի նշանակում է «թեթև տարածվող» նման մեկնաբանությունը սալ է , bhrug նշանակում է «հուր բերող» կամ «երկրորդը, որ բերում է հուր»: Բերված նյութերը հստակորեն մատնա նշում են, որ մինչև Տրոյական պատերազմը bhrug ները՝ այսինքն փռյուգիացիները, որոնք նաև տարբեր աղբյուրներում հայտին են որպես «իլիա, իլիուն կամ արիունա և էլոհիմ» ապրում էին Փոքր Ասիայում
(հատված)
Գերմանացի պատմագրերը german ների ծագումը կապում են հայկական լեռնաշ խարհի հետ: Լիդիական տիրապետուփյան ժամանակաշրջանում Cappadocia կոչ ված տարածքի գլխավոր քաղաքը Գանգրան էր, ներկայիս Kjankari, Հռոմեական աղբյուրներում այն հայտնի է Germanicopolis անունով: Անգլիացիները նույնպես իրենց brit ների ծագումը կապում են հայկական լեռնաշխարհի հետ և համարում են, որ անգլիացիները բրիտների հետնորդներն են: Սկանդինավ As երը դիցաբա նորեն նույնպես կապված են հայկական լեռնաշխարհի հետ:Եվրոպական ծագում նաբանության պատմագրության մեջ մենք տեսնում ենք, որ «german , brit , bhrug ,As» տերմինները կապված են հայկական էթնոսի լեզվա մտածողության հետ: Ինչումն է բանը ,որ եվրոպական ծագումնաբանության մեջ առաջացել է երկու իրարամերժ տեսկաետ մի
դեպքում եվրոպացիների ծագումնաբանությունն է կապվում հայկական տարածաշրջանի հետ, մյուս դեպքում հայերի ծագումն է կապվում բալկանների հետ:
(հատված)
Նախ անդրա դառնանք հունական Τροία, Τροίη և հեթական Wilios, Wilusa (URUWi-lu-ša ) տեր մինների իմաստներին: Պատմահամեմատական լեզվաբնության մեջ որոշակի ացված չէ նրաց ծագումնաբանությունը: Հեթական Wilios, Wilusa (URUWi-lu-ša ) տեր մինի մեջ կենտրոնական է «լույս» հայկան արմատը ,հունական Τροία, Τροίη տեր մինի մեջ, ակնհայտ է «դուռ» արմատը: Շաղկապենք այս տերմինների իմաստ ները իրար հետ և կստանանք «լույս, դուռ» իմաստը: Ո՞վ էր (Հ)սկայը, նրա մասին ունեցած տեղեկությունները նույնպես շատ քիչ են, (Հ)սկայի կողմը պաշտպանում էր Տրոյա քաղաքի դարպասներից մեկը, այդ դարպասը կոչվում էր «Սկայի դուռ» կամ «դրունք սկայից», այս մասին նաև հիշատակում է Խորենացին:
Ինչի միայն հելլենական?
Գալլերը, գերմանները, դեմ չէին լինի հաստատ հռոմեացիների հերն անիծելու:
Գերմանացիներով բնակեցված տարածքները մեծ հաշվով երբեք էլ Հռոմեական կայսրության կազմում չեն եղել, իսկ Գալլիան կայսրության ընդհանուր տարածքում փոքր դեր ուներ: Դրան հակառակ` գերակշռում էին իտալացիները և հույները: Իսկ վերջիններս մշակութային առումով շատ մոտ էին իտալացիներին և արդյունքում նրանք սկսեցին հանդես գալ որպես մեկ ամբողջություն:
Այսինքն այն դեստրուկտիվ գործոնը, որ կար Արևելյան կայսրություններում` Հռոմեական կայսրությունում գործնականում բացակայում էր:
Ավելի ուշ շրջանի հույն հեղինակ բանաստեղծ Պինդարոսը (մ.թ.ա. 518-446) Տիփոնի հայրենիքը՝ Արիմների երկիրը ավելի որոշակի մատնանշում է Կիլի կիայում:
Շատ հետաքրքիր էր, ապրես:)
Դրան հակառակ` գերակշռում էին իտալացիները և հույները: Իսկ վերջիններս մշակութային առումով շատ մոտ էին իտալացիներին և արդյունքում նրանք սկսեցին հանդես գալ որպես մեկ ամբողջություն:
Կներես, մի հատ ուղղում էլի…
Սրանք իտալացիներ չեն, իտալիկներ են - այսինքն Իտալիայի տարածքում ապրող ու Հռոմի քաղաքացի համարվող լատինները:
Իհարկե ճիշտ ես - ուղղակի չուզեցի այդ տերմինը կիրառել` գերադասելով խոսել ավելի պարզ :)
Ըստ մեզ հասած տվյալների 163 թ-ին հռոմեական բանակի արևելյան արշավանքին մասնակցել են հետևյալ լեգեոնները.
1. I Minervia-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Ներքին Գերմանիայում),
2. II Adiutrix-ը (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Պանոնիայի հյուսիս-արևելքում),
3. II Italica-ն (ստեղծվեց 162 թ-ին և միանգամից ուղարկվեց արևելք),
4. II Trajana-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Եգիպտոսում),
5. III Augusta-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Եգիպտոսում),
6. III Cyrenaica-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Ասորիքի հարավ-արելքում),
7. III Gallica-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Ասորիքի հարավում),
8. III Italica-ն (ստեղծվեց 162 թ-ին և միանգամից ուղարկվեց արևելք),
9. IV Flavia-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Վերին Մեզիայում),
10. IV Scythica-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Զևգմայի գետանցում),
11. V Macedonica-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Դակիայում),
12. VI Ferrata-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Ասորիքի հարավում),
13. X Fretensis-ը (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Երուսաղեմում),
14. X Gemina-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Ներքին Գերմանիայում),
15. XII Fulminata-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Մելիտեում),
16. XIV Gemina-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Վերին Մեզիայում),
17. XV Apollinaris-ը (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Սատաղում),
18. XVI Flavia-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Սամոսատում),
19. XXII Primigenia-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Ներքին Մեզիայում),
20. XXX Ulpia-ն (163 թ-ին տեղաբաշխված էր Վերին Գերմանիայում):
Այսպիսով քննարկվող արշավանքին մասնակցել են 20 լեգեոն` որոնց կազմում (“Օգոստոսյան լեգեոն”-ի 6.826 հաստիքային թվաքանակի պայմաններում) ընդգրկված էր 136.520 լեգեոներ: Այս պայմաններում տեղերում անհրաժեշտ-նվազագույն կայազորային և սահմանապահ ուժեր թողնելուց հետո, կարող էր ընդգրկված լինել մոտ 130.000 լեգեոներ: Իր հերթին Հռոմի արևելյան պրովինցիաներից կարող էր հավաքվել ևս մոտ 70.000 դաշնակից ռազմիկ:
Այսպիսով կարելի է պնդել, որ Մեծ Հայք ներխուժած հռոմեական բանակը կազմում էր 200.000 ռազմիկ, որից մոտ 130.000 լեգեոներ և մոտ 70.000 դաշնակից:
Ստորև կներկայացնեմ մի շարք զարմանալի, ուշագրավ կամ էլ նույնիսկ ռեկոռդային տեղեկություններ Հայ ժողովրդի ռազմական պատմությունից: Ցուցակը հետաքրքիր է, իսկ հաճախ նաև զվարճալի…:)
1. Իր շուրջ 5000-ամյա պատմության ընթացքում Հայ ժողովրդի զավակները մասնակցել են տարբեր մեծության առնվազն 6.348 ռազմական օպերացիայի,
2. Սեփական պետականության բացակայության պայմաններում օտար բռնակալների դեմ բարձրացված ապստամբությունների բացարձակ ռեկոռդը պատկանում է հայերին: Միայն 428-885 և 1044-1700 թվականներին կարելի է հաշվել առնվազն 40 ապստամբություն, այդ թվում 20 անգամ Բյուզանդական կայսրության, 10 անգամ` Արաբական խալիֆության, 7 անգամ` Պարսից թագավորության, 3 անգամ` Մոնղոլական կայսրության դեմ,
3. Իր պատմության ընթացքում հայերը ամենաշատը ապստամբել են Բյուզանդական կայսրության դեմ` 20 անգամ:
4. Մինչև 1900 թ-ը, կողմերի թվաքանակի առումով ամենամեծ ճակատամարտը, որին մասնակցել են հայերը, եղել է 1402 թ-ի հուլիսի 20-ի Անկարայի ճ-մ-ը: Ըստ ամենահամեստ աղբյուրների այս ճակատամարտին մասնակցել է 550.000 մարդ,
5. Ամենամեծ բանակը, որ երբևէ մտել է Հայաստանի տարածք, կազմել է 600.000 մարդ: Իրադարձությունը տեղի է ունեցել 1585 թ-ի օգոստոսին, երբ Օսմանյան սուլթանության հենց այդքան կազմող բանակը ռազմական գործողություններ սկսեց Սեֆյանների շահության դեմ,
6. Ամենամեծ բանակը, որը ըստ հավաստի համարվող աղբյուրների երբևէ շարժվել է անմիջականորեն հայերի դեմ, կազմել է 200.000 մարդ: Խոսքը վերաբերվում է 852 թ-ի գարնանը սկսված Բուղայի հայտնի արշավանքին,
7. Ամենամեծ բանակը, որը ըստ աղբյուրների տվյալներ և տրամաբանական վերլուծության, երբևէ շարժվել է անմիջականորեն հայերի դեմ, կազմել է 215.000 մարդ: Խոսքը վերաբերվում է 451 թ-ի մայիսյան իրադարձություններին,
8. Ամենամեծ բանակը, որը ըստ հավաստի համարվող աղբյուրների երբևէ ունեցել է Հայոց պետությունը, կազմել է 300.000 ռազմիկ: Խոսքը վերաբերվում է Տիգրան Մեծի կայսրությանը,
9. Անմիջական պաշարումին Հայաստանի ամենաերկար դիմադրած ամրոցը զենքը չի հանձնել 20 տարի: Խոսքը վերաբերվում է Երնջակ ամրոցին, որը դիմադրեց Լենկ-Թեմուրի հրոսակներին 1386-1405 թվականներին և այդպես էլ չգրավվեց: Այս կատեգորիայի ռեկոռդակիրներից կարելի է մատնանշել նաև Անի-Կեմախ ամրոցը (մ.թ.ա. 34-31 թթ), Դարույնք ամրոցը (369 գարուն-370 գարուն) և այլն,
10. Ամենաօրգինալ երկիրը, որի դեմ պատերազմել են հայերը, եղել է Նեպալի թագավորությունը,
11. Ամենաօրգինալ պետությունը, որի բանակի կազմում կռվել են հայերը, եղել է Բենգալիայի նավաբությունը,
12. Ամենաարևելյան կետը, որտեղ մինչև 1900 թ-ը երբևէ մարտնչել են հայերը, եղել է… Դեղին ծովը: Հենց այստեղ 1853 թ-ի ամռանը անհայտ ծագումով ծովահենական նավը զավթեց “Հարություն-Աբգար” հայկական առևտրական նավը,
13. Ամենահյուսիսային կետը, որտեղ մինչև 1900 թ-ը երբևէ մարտնչել են հայերը, եղել է Հելսինկին: 1742 թ-ի սեպտեմբերին Ռուսական կայսրության բանակի կազմում Հայկական հեծյալ էսկադրոնը գրավեց այս քաղաքը,
14. Ամենահարավային կետը, որտեղ մինչև 1941 թ-ը երբևէ մարտնչել են հայերը, եղել է Եթովպիան: Աֆրիկյան այս երկրում հայերը մասնակցեցին Եթովպա-Իտալական II պատերազմին (1935-1941 թթ),
15. Ամենաարևմտյան կետը, որտեղ մինչև 1900 թ-ը երբևէ մարտնչել են հայերը, եղել է Գալլիան: 294 թ-ին, օգնելով հռոմեական բանակին, Հայ ռազմիկները մասնակցեցին Լինգոնի ճ-մ-ին,
16. Հայաստանի ու հայերի հետ երբևէ կոնֆլիկտ չունեցած եվրասիական մասշտաբի պետություններին կարելի է հաշվել մատների վրա` Ճապոնիա, Չինաստան…
Ըհը :) Դուք առայժմ կարդացեք, ես էլ մտածեմ նոր ցուցակ...
1. Մինչև 1975 թ-ը ձիով հեռացատկի բացարձակ ռեկոռդ պատկանել է հայերին: Հայտնի է, որ Մենուա արքան իր Արծիվ անունը կրող ձիով ցատկել է 11 մետր, 39 սմ: Այս ռեկոռդը գերազանցվեց միայն 1975 թ-ին գերմանացի Կ. Բերգմանի կողմից, որը իր Սվինգեր ձիով ցատկեց 12 մետր, 16 սմ,
2. Մինչև 20-րդ դարը աղեղից արձակված նետի թռիչքի առավելագույն հեռավորության ռեկոռդը ևս պատկանում է հայերին` 492 մետր: Հենց այսքան թռավ Արա III-ի արձակած նետը հայկական լայնալիճ աղեղից: Հետաքրքիր է, որ Մեծ Բրիտանիայում թուրքական դեսպանի ռեկոռդը, որը 18-րդ դարում զարմացրեց ողջ Եվրոպային, կազմում էր ընդամենը 450 մետր: Եվ միայն 20-րդ դարում, երբ աղեղը սկսեցին պատրաստել արդեն ժամանակակից նյութերից ու հատուկ տեխնոլոգիայով, նետի թռիչքի ռեկոռդը հասավ 700 մետրի: Բայց դե սա արդեն այլ "քաշային կատեգորիա" է,
3. Մինչև ուշ միջնադար տարբեր երկրների գլխավոր դառնալու բացարձակ ռեկոռդը ևս պատկանում է հայերին: Այսպես, 600-713, 716-797, 897-1056 և 1185-1204 թվականներին ծագումով հայերն իշխել են Բյուզանդական կայսրությունում, 1074-1168 թվականներին` Ֆաթիմյանների էմիրությունում, 970-1018 թ-ին` Բուլղարական թագավորությունում, 1572-1578 թ-ին` Մոլդովայի հոսպոդարությունում և այլն:
“Չուժոյ պախմել” կռվին խառնվելու գործում հայերին հավասարվելը ևս գործնականում անհնար է: Ահա “Չուժոյ պախմել”-ների թոփ-տասնյակը.
1. 1762 թ – Բենգալիայի նավաբության բանակի կազմում հայերը մասնակցեցին նավաբության և Նեպալի թագավորության միջև ծագած պատերազմին - էդ նեպալցիքի հայացքը, ասեմ ձեզ, հայերին հեչ դուր չէր եկել:),
2. 1741-1743 թվականների Ռուսական կայսրության բանակի կազմում հայերը մասնակցեցին Շվեդական թագավորության դեմ պատերազմին ու հաջողացրին գրավել Հելսինկին - "Հայաստանում Հելսինկյան կոմիտեի նախագահ"-ի ականջը կանչի;),
3. 1009 թ-ին Կիևյան Ռուսիայի բանակի կազմում հայերը մասնակցեցին Լեհական թագավորության դեմ սկսված պատերազմին ու ահագին հարամեցին մինչ այդ չափազանց հաջող եփվող "լեհական բորշչը":P,
4. 1376 թ-ին Հայ ռազմիկները Հռոմեական սրբազան կայսրության բանակի կազմում մասնակցեցին Ուլմի պաշարմանը Շվաբական քաղաքային միությունից - դալոյ բուրժույամ:B,
5. 237 թ-ին, Հռոմեական կայսրությունում սկիզբ առած գահակալական պայքարում, որպես դաշնակից Իտալիայում գտնվող հայ նետաձիգները կայսր հռչակեցին արիստոկրատ Տիտոսին, բայց սա շուտով մահացավ - հայի բախտ:(,
6. Հայերի “տաք ձեռքի” տակ են ընկել նաև վանդալները: 545 թ-ին Կարթագենում գտնվող հայ ռազմիկները անակնկալ հարձակումով հաղթեցին Գոնթարիսի գլխավորությամբ ապստամբած վանդալներին և հետ գրավեցին Կարթագենը,
7. 1074 թ-ին Եգիպտոսում գտնվող հայ ռազմիկները ոչնչացրեցին Հարավային Եգիպտոսում ապստամբություն բարձրացրած սևամորթ ռազմիկներին և վերականգնեցին Ֆաթիմյան խալիֆների իշխանությունը այդ տարածքի վրա - ռասսիզմ է, ուրիշ ոչինչ:ok,
8. 14-րդ դարում Գալիցկո-Վոլինյան իշխանության բանակի կազմում հայ ռազմիկները բազում անգամներ ընդհարվեցին Լիտվայի Մեծ իշխանության հետ - լավ արեցին, բա չէ, գիտեն թե սովետը քանդելովա:),
9. 1380 թ-ին հայերը մասնակցեցին հայտնի Կուլիկովյան ճ-մ-ին: Ընդ որում, որ ոչ մի կողմն էլ հանկարժ չնեղանա, սույն տուրուդմփոցին հայերը ներկա էին մարտնչող երկու կողմերի բանակների կազմում էլ:hands,
10. 1739-1740 թվականներին Նադիր-շահի բանակի կազմում հայերը մարտնչեցին Մեծ Մողոլների կայսրության դեմ - "Մեծ Մողոլ, Մեծ Մողոլ... մողոլ էին, էլի":D:
Սկզբնաղբյուրներում հստակորեն չի արտահայտված 198 թ-ի արևելյան արշավանքում հռոմեական բանակի թվաքանակը, որը կարելի է պարզել միայն առկա տվյալների վերլուծության արդյունքում:
Դա պարզելու համար հռոմեական բանակը կազմող լեգեոնները կրկին նպատակահարմար է դիտարկել 2 խմբում.
ա) լեգեոններ, որոնք ուղղակիորեն հիշատակվում են Սեպտիմիոս Սևերոսի բանակի կազմում.
1. I Adiutrix-ը,
2. I Italica-ն,
3. I Parthica-ն,
4. II Parthica-ն,
5. III Gallica-ն,
6. III Italica-ն,
7. III Parthica-ն,
8. IV Scythica-ն,
9. VII Claudia-ն,
10. VIII Augusta-ն,
11. XVI Flavia-ն:
բ) լեգեոններ, որոնք ուղղակիորեն չեն հիշատակվում, սակայն որոնք այդ ժամանակ գտնվում էին արևելյան և հարավ-արևելյան ուղղություններում և կարող էին հայտնվել Սեպտիմիոս Սևերոսի բանակի կազմում.
1. II Traiana-ն (198 թ-ին տեղաբաշխված էր Եգիպտոսում),
2. IV Flavia-ն (198 թ-ին տեղաբաշխված էր Կապադովկիայում),
3. VI Ferrata-ն (198 թ-ին տեղաբաշխված էր Ասորիքի հարավում),
4. X Fretensis-ը (198 թ-ին տեղաբաշխված էր Երուսաղեմում),
5. XII Fulminata-ն (198 թ-ին տեղաբաշխված էր Մելիտեում),
6. XV Apollinaris-ը (198 թ-ին տեղաբաշխված էր Սատաղում):
Այսպիսով հաստատապես հայտնի է, որ Սեպտիմիոս Սևերոսի տրամադրության տակ կար 11 լեգեոն` որոնց կազմում ("Օգոստոսյան լեգեոն"-ի 6.826 հաստիքային թվաքանակի պայմաններում) պետք է ընդգրկված լիներ 75.086 լեգեոներ: Սրանից զատ արևելյան ու հարավ-արևելյան ուղղություններում 198 թ-ին տեղաբաշխված էր ևս 6 լեգեոն` 40.956 լեգեոներ:
Այս պայմաններում կարելի է ենթադրել, որ տեղերում անհրաժեշտ-նվազագույն կայազորային և սահմանապահ ուժեր թողնելուց հետո, անմիջականորեն մարտական գործողություններ վարելու համար կարող էր լինել մոտ 100.000 լեգեոներ: Իր հերթին արևելյան պրովինցիաներից այս բանակին կարող էր միանալ ևս մոտ 60.000 դաշնակից ռազմիկ:
Այսպիսով կարելի է պնդել, որ Սեպտիմիոս Սևերոսի բանակը կազմում էր 160.000 ռազմիկ, որից մոտ 100.000 լեգեոներ և 60.000 դաշնակից:
Մեղապարտ
09.12.2009, 00:43
"Ռուսա I-ի (մ.թ.ա. 735-713) ու Արարատյան թագավորության համար քաջաբար պայքարած և զոհված Բագրատունյաց իշխանի տոհմի հետնորդ, Բաբելոնյան գերությունից հաջողությամբ ազատված Սմբատ Բագրատունու (մ.թ.ա մոտ 600-550) որդի Աշոտի (մ.թ.ա մոտ 550-510) շառավիղը հանդիսացող Բագրատի (մ.թ.ա մոտ 270-235) օրոք Բագրատունիների տոհմը, որը վերը հիշատակված Աշոտի օրոք ընդհարվել էր Հայկազունիների հետ և դրա արդյունքում, դատելով ըստ ամենայնի, լուրջ անկում էր ապրել ու հեռացել առաջատար նախարարական տոհմերի շարքից, կրկին սկսում է վերելք ապրել:
http://www.akumb.am/showthread.php?t=12313&page=16
Ինչքանով է կապված (եթե կապ կա) 539 ի Բաբելոնի գրավման և հայկական զորախմբի մասնակցման հետ:
Եվ հաջորդ հարցը ,կարծեմ ունեցել ենք Փառնակ թագավոր նա կապված է Փառանվազ անունով գահակալի հետ որը թագավորել է Վրաստանում ե կարծես թե համարվում է Վրացական պետության հիմնադիրը:
Ինչքանով է կապված (եթե կապ կա) 539 ի Բաբելոնի գրավման և հայկական զորախմբի մասնակցման հետ:
Ըստ իս որևէ կապ չկա, թեև հենց Բաբելոնի այդ գրավման հետ է կապվում "Հրեական գերության" ավարտը:)
Եվ հաջորդ հարցը ,կարծեմ ունեցել ենք Փառնակ թագավոր նա կապված է Փառանվազ անունով գահակալի հետ որը թագավորել է Վրաստանում ե կարծես թե համարվում է Վրացական պետության հիմնադիրը:
Ինձ հայտնի չէ Մեծ Հայքի կամ հայոց այլ թագավորության որևէ արքա "Փառնակ" անունով, այն էլ վրաց Փառնավազի ժամանակակից: Քո ասած Փառնավազը Փառնավազ I-ն (մ.թ.ա. 305-240) է...
Գուցե նկատի ունեիր, որ Փառնվազի անունը կապված է Պոնտոսի թագավորության "Փառնակ"-ների հետ?
Լիոն... գրքերի մասին կարծիք վաղուց եմ ասել, դրանք ոչ միայն հավաստի չեն, ոչ միայն իրենց մեջ կեղծիք են պարունակում, այլև նախատեսված են ազգայնամոլությամբ տառապողների փառասիրությունը բավարարելու համար:
Գրքերիս մասին հնչել է նման կարծիք: Կուզենայի լսել հիմնավորումները առ այն, որ իմ գրքերը.
1. հավաստի չեն,
2. իրենց մեջ կեղծիք են պարունակում:
Խնդրում եմ բերեք փաստեր...
Գրքերիս մասին հնչել է նման կարծիք: Կուզենայի լսել հիմնավորումները առ այն, որ իմ գրքերը.
1. հավաստի չեն,
2. իրենց մեջ կեղծիք են պարունակում:
Խնդրում եմ բերեք փաստեր...
Կարծիքը հնչեցրել եմ ես: Իրավունք ունեմ ունենալ իմ տեսակետն ու ամեն տեղ բարձրաձայնել:
Փաստեր բերելու մտադրություն անգամ չունեմ, որովհետև նախկին անգամները (նաև, կարծեմ, այս թեմայի էջերում) երբ բերվել են փաստեր և հիմնավորումներ, հեղինակի (Լիոնի) կողմից եղել է այնպիսի արձագանք, որ հասկացել եմ, որ հետայսու այդպիսի քննարկման մեջ չեմ մտնելու: Շարունակում եմ պարզապես ունենալ իմ տեսակետն ու ամենուր այն բարձրաձայնել:
Կարծիքը հնչեցրել եմ ես: Իրավունք ունեմ ունենալ իմ տեսակետն ու ամեն տեղ բարձրաձայնել:
Փաստեր բերելու մտադրություն անգամ չունեմ, որովհետև նախկին անգամները (նաև, կարծեմ, այս թեմայի էջերում) երբ բերվել են փաստեր և հիմնավորումներ, հեղինակի (Լիոնի) կողմից եղել է այնպիսի արձագանք, որ հասկացել եմ, որ հետայսու այդպիսի քննարկման մեջ չեմ մտնելու: Շարունակում եմ պարզապես ունենալ իմ տեսակետն ու ամենուր այն բարձրաձայնել:
Իրավունք ունես: Ես էլ իրավունք ունեմ ասելու և ունենալու իմ կարծիքը:
Այսպիսով, հաշվի առնելով, որ դու բազում անգամ խուսափել ես կոնկրետ քննարկումից և, ինչպես այս անգամ, այնպես էլ նախորդ անգամները, ուղղակի արել ես ընդհանուր բնույթի և անհիմն դատողություններ և առաջնորդվելու իմ կարծիքը ունենալու իրավունքով, ասում եմ.
Դու զբաղված ես ընդամենը իմ գրքերին դատարկ և ոչինչ չարզեցող ֆրազներով հագեցված պիտակավորում կպցնելով:
Ես ցանկացած ժամանակ և ցանկացած վայրում պատրաստ եմ խոսակցությունը տանել ավելի կոնկրետ-փաստական ուղով, եթե ցանկություն կլինի: Իսկ առայժմ կրկնում եմ, որ քո կարծիքը ոչ այլ ինչ է, քան դատարկ և ոչինչ չարժեցող պիտակ:
Այսպիսով, հաշվի առնելով, որ դու բազում անգամ խուսափել ես կոնկրետ քննարկումից և, ինչպես այս անգամ, այնպես էլ նախորդ անգամները, ուղղակի արել ես ընդհանուր բնույթի և անհիմն դատողություններ և առաջնորդվելու իմ կարծիքը ունենալու իրավունքով, ասում եմ.
Պարզապես հիշեցնում եմ, որ վերջին անգամ երբ քննարկում էինք և ես առաջին երկու հատորներիցդ կոնկրետ օրինակներ էի բերում, դու հայտարարեցիր, որ առաջին երկու հատորներում անճշտություններ շատ կարող են լինել, ինձ առաջարկելով կարդալ մյուս հատորները: Սա այսպես, հիշեցում, իրականությունից շեղված չլինելու համար: Իսկ մնացածն, անշուշտ կարող ես հայտարարել որ իմ գնահատականները դատարկ ու ոչինչ չասող են, սակայն ես էլ ուզում եմ ուշադրությունդ հրավիրել նրա վրա, որ քո գիրքը քննարկելուց ես անշահախնդր կողմ եմ, դու՝ շահախնդիր: Եվ ինձ բոլորովին դուր չի գալիս պաշտպանական այն ռեակցիան, երբ ցանկացած քննադատություն համարվում է անձնական թշնամանքի դրսևորում: Ահա հենց դա է պատճառը, որ սովորական քննադատությունից ես անցել եմ գիրքդ իր իրական անունով կոչելու՝ ԳՌԴՈՆ:
Լավ կաց :)
Համարիր խոսքերս դատարկ ու չարակամություն: Դա քո խնդիրն է:
Պարզապես հիշեցնում եմ, որ վերջին անգամ երբ քննարկում էինք և ես առաջին երկու հատորներիցդ կոնկրետ օրինակներ էի բերում, դու հայտարարեցիր, որ առաջին երկու հատորներում անճշտություններ շատ կարող են լինել, ինձ առաջարկելով կարդալ մյուս հատորները:
Խոսքերս կմեջբերես, նայենք դրանց կոնտեքստները? Ես այդ բառերը եթե նույնիսկ ասել էլ եմ, նկատի եմ ունեցել ընդամենը տեխնիկական անճշտությունները, այլ ոչ թե բովանդակային: Այսինքն ես ընդամենը նկատի եմ ունեցել, որ ես, հաշվի առնելով տպագրական փորձ չունենալս, հնարավոր է, որ առաջին երկու հատորներում թույլ եմ տվել տեխնիկա-տպագրական բնույթի սխալներ: Ընդամենը այսքանը, իսկ բովանդակային առումով ես առաջին երկու հատորների սխալի մասին բան չեմ ասել:
Սա այսպես, հիշեցում, իրականությունից շեղված չլինելու համար:
Իրականությունը, ինչպես տեսնում ես, այլ է:
Իսկ մնացածն, անշուշտ կարող ես հայտարարել որ իմ գնահատականները դատարկ ու ոչինչ չասող են, սակայն ես էլ ուզում եմ ուշադրությունդ հրավիրել նրա վրա, որ քո գիրքը քննարկելուց ես անշահախնդր կողմ եմ, դու՝ շահախնդիր:
Չէի ասի, որ անշահախնդիր ես, հաշվի առնելով քաղաքական հայացքների տարբերությունը, որի մասին ես երեկ ասացի:
Եվ ինձ բոլորովին դուր չի գալիս պաշտպանական այն ռեակցիան, երբ ցանկացած քննադատություն համարվում է անձնական թշնամանքի դրսևորում:
Նման բան բացարձակապես չկա: Իսկ եթե հակառակը կպնդես, խնդրում եմ կոնկրետ ցիտատներ բեր, որտեղ ես քննադատությունը անձնական դաշտ եմ տեղափոխել:
Ահա հենց դա է պատճառը, որ սովորական քննադատությունից ես անցել եմ գիրքդ իր իրական անունով կոչելու՝ ԳՌԴՈՆ:
Դատարկ, ոչինչ չասող, անձամբ ինձ համար ուղղակի անպետք և, հաշվի առնելով պատմական գիտելիքների մակարդակդ, ուղղակի անարժեք պիտակ:
Լավ կաց :)
Դու էլ:
Համարիր խոսքերս դատարկ ու չարակամություն:
Խոսքերումդ կա ընդամենը մակերեսայնություն, այդքան բան:
Խոսքերս կմեջբերես, նայենք դրանց կոնտեքստները? Ես այդ բառերը եթե նույնիսկ ասել էլ եմ, նկատի եմ ունեցել ընդամենը տեխնիկական անճշտությունները, այլ ոչ թե բովանդակային: Այսինքն ես ընդամենը նկատի եմ ունեցել, որ ես, հաշվի առնելով տպագրական փորձ չունենալս, հնարավոր է, որ առաջին երկու հատորներում թույլ եմ տվել տեխնիկա-տպագրական բնույթի սխալներ: Ընդամենը այսքանը, իսկ բովանդակային առումով ես առաջին երկու հատորների սխալի մասին բան չեմ ասել:
Ես փոքր-ինչ սխալ ներկայացրի, դու իմ ասածը բառացի չէիր ասել, սակայն որոշակի քննադատությունից հետո գրել ես հետևյալը.
Իմ գիրքը վերաբերվում է Հայ ժողովրդի ռազմական պատմությանը: Ընդգրկում է մ.թ.ա. 3000 - մ.թ. 2008 թվականները: Սա շատ կարևոր է, դրա համար էլ շեշտում եմ - ՌԱԶՄԱԿԱՆ ՊԱՏՄՈՒԹՅԱՆԸ, այլ ոչ թե Հայ ժողովրդի ՀՆԱԳՈՒՅՆ պատմությանը: Հնագույն, այսինքն այն մասը, որը քեզ և քո կողմնակիցներին դուր չի գալիս, կազմում է 65 հատորներից լավագույն դեպքում 2-ը` Հատորներ Առաջին և Երկրորդ: Երրորդ հատորից սկսվում է Արարատյան թագավորության ռազմական պատմությունը...
Ասածս ինչ է... Դու սխալ ես դնում շեշատադրումը: Հնագույն մասը կարևոր է, սակայն նույնիսկ եթե դու ճիշտ ես ու այն "զիբիլ" է /չնայած դա այդպես չէ/, ապա մնում են ևս 63 հատորներ, որոնք, առաջին անգամ հայ իրականության մեջ, ոչ միայն համընդգրկուն կերպով լուսաբանում են մեր ազգի անցած ռազմական ուղին, այլև տալիս են անհրաժեշտ վերլուծական նյութ: Ես չէի ուզենա, որ իմ գիրքը քննարկվեր միայն ՀՆԱԳՈՒՅՆ պատմության մասով, ինչն էլ շատ հաճախ կատարվում է: Եվ դու, եղբայր, հիշիր, որ գիրքը ընդգրկում է նաև Հին դարաշրջանը, Միջնադարը, մեր թվականները... այսինքն քո քննադատությունը լավագույն դեպքում վերաբերվում է... 1 և 2 հատորներին:
Մտածիր այս մասին:
Անկեղծ ասած բոլորովին հետաքրքիր չի, թե հիմա այս խոսքերդ ինչպես կմեկնաբանես, որովհետև ժամանակին սա ասելով դու ընդամենը հասկացնում էիր, որ մյուս հատորները (որոնք ես չունեի) ավելի հավաստի էին, անճշտություններ չկան: Ներքին համոզվածություն ունեմ, որ նման ձևակերպում կլիներ, եթե խոսեի ասենք 16-րդ հատորյակի մասին:
Ինչ վերաբերվում է գրքիդ մասին մյուս տեսակետներիս ու հիմնավորումներիս, ապա դրանցից շատերն առկա են թեմայի էջերում, այդ թվում գռդոնի հիմնավորումը:
Ես փոքր-ինչ սխալ ներկայացրի, դու իմ ասածը բառացի չէիր ասել,
Շնորհակալություն, սխալն ընդունելը քո այն քիչ հատկանիշներից է, որն ինձ դուր է գալիս: Այո, ես ասել եմ քո ցիտած խոսքերը և հիմա էլ եմ պնդում դրանք: Դրանցում դրված է հենց այն իմաստը,ո րը դրված է - առանց տողատակերի: Հուսով եմ մարդիկ կկարդան և կհասկանան այդ խոսքերը այնպես, ինչպես որ դրանք գրված են...
Ստորև ուզում եմ անդրադառնալ անարժանիորեն անհայտ մնացած, սակայն կարևոր մի պատերազմի, որի արդյունքում Անիի թագավորությունը, ետ մղելով մահմեդականների հերթական ոտնձգությունը, հնարավորություն ստացավ շարունակել իր խաղաղ զարգացումը:
Գիլանյան պատերազմ
(936)
Սաջյանների էմիրության անկումից հետո 930-ական թվականների կեսերում Անիի թագավորության հարավ-արևելքում գերիշխող դիրք գրավեց Գիլանի էմիրությունը, որը կարողացավ իր գերիշխանությանը ենթարկել նաև մի շարք ավելի մանր էմիրությունների: Համարելով, որ իր դիրքերը արդեն բավականին ամրապնդված են, Գիլանի էմիրությունը պատերազմ սկսեց Անիի թագավորության դեմ:
936 թ-ին Արտավանյան-Գողթն երթուղով Անիի թագավորության տարածք ներխուժած Գիլանի, Հերի և Գողթնի էմիրությունների միացյալ բանակը (մոտ 40.000) գրավեց Նախիջևանը Անիի թագավորության կայազորից և շարունակեց առաջխաղացումը դեպի հյուսիս: Շուտով թշնամին գրավեց նաև Դվինը:
936 – Խոր-Վիրապ ամրոցի ճ-մ (Արարատ, Ոստան Հայոց գավառ, Արտաշատի մոտ)
Տեղեկանալով թշնամու արշավանքի մասին` արքայից-արքա Աբբաս Քաջը և սպարապետ Գոռ Մարդպետունին, չսպասելով Մարզպանական ու Ոստանիկ բանակի հիմնական ուժերի հավաքվելուն, միայն Ոստանիկ բանակի մի մասով (մոտ 10.000) շարժվեցին Գիլանի, Հերի և Գողթնի էմիրությունների միացյալ բանակի (13.000) դեմ: Սակայն ստացվեց այնպես, որ սրընթաց երթի արդյունքում Ոստանիկ բանակը մասնատվեց` հետևակը հետ մնաց հեծելազորից: Արդյունքում Խոր-Վիրապ ամրոցի դիմացի ընդարձակ հարթավայրում մարտակարգ ընդունած թշնամուն Հայոց արքայի անձնական ղեկավարությամբ մոտեցավ միայն Ոստանիկ բանակի հեծելազորը:
I փուլ – Հայկական հեծելազորը անցավ հարձակման ողջ ճակատով և, ջախջախելով թշնամուն, փախուստի մատնեց նրան:
II փուլ – Հայկական հեծելազորը առանց մարտերի մտավ Դվին:
III փուլ – Հաջորդ օրը թշնամու բանակը Խոր-Վիրապ ամրոցի դիմացի հարթավայրում կրկին մարտակարգ ընդունեց: Ի պատասխան դրա Հայկական հեծելազորը կրկնեց հարձակումը թշնամու վրա: Բռնկվեց համառ մարտ:
IV փուլ – Մարտադաշտ հասավ Գագիկ արքայի գլխավորած Վասպուրականի թագավորության բանակը (մոտ 20.000) և, ընթացքից գետանցելով Արաքսը, ջախջախիչ հարված հասցրեց թշնամու բանակի ձախ թևին ու փախուստի մատնեց նրան:
V փուլ – Հայկական բանակը ճակատային ու թևային համակցված հարված հասցրեց թշնամու կենտրոնին և, ջախջախելով նաև այն, վերջնականապես փախուստի մատնեց թշնամուն:
VI փուլ – Հայկական բանակը հետապնդեց հակառակորդին մինչև Նախիջևան և ծանր կորուստներ պատճառեց նրան:
VII փուլ – Հայկական բանակը մտավ Նախիջևան:
Հայերը կորցրին մոտ 2.000, թշնամին` 8.000 զինվոր:
936 – Հադամակերտի ճ-մ (Վասպուրական, Մեծ Աղբակ գավառ)
Նախորդ իրադարձությունների հետ միաժամանակ Լաշքարիի և նրա որդի Լաշքարիստանի գլխավորած Գիլանի էմիրության բանակի մի մասը (մոտ 2.500) Պարսկահայք-Մեծ Աղբակ երթուղով հարավից ներխուժեց Վասպուրական: Ի պատասխան դրա Ատոմ Արծրունու գլխավորած Անձևացիքի իշխանության բանակը (մոտ 1.000) շարժվեց թշնամուն ընդառաջ և Հադամակերտ ամրոցի մոտի մի կիրճում դարան դրեց: Այնուհետև Ատոմը բանակցություններ սկսեց և խոշոր գումարի փոխարեն թշնամուն առաջարկեց հեռանալ: Սակայն Լաշքարին չընդունեց այս առաջարկը և, շարժվելով Հայկական բանակի ուղղությամբ, ճամբարեց նրա անմիջական մոտակայքում:
I փուլ – Հայկական թեթև հեծելազորը ներխուժեց թշնամու բանակատեղի և, որոշակի կորուստներ պատճառելով վերջինիս, կեղծ փախուստի դիմեց դեպի կիրճը:
II փուլ – Լաշքարին իր հեծելազորի մի մասով սկսեց հետապնդել Հայկական թեթև հեծյալներին, մտավ կիրճը և ընկավ Հայկական հիմնական բանակի պատրաստած թակարդը:
III փուլ – Հայկական հիմնական բանակը փակեց կիրճի մուտքը, որից հետո նախապես պատրաստված խոշոր քարեր գլորելու և նետահարության միջոցով գլխովին ոչնչացրեց թշնամուն: Սպանվեց նաև Լաշքարին:
IV փուլ – Լաշքարիստանը, իմանալով տեղի ունեցած մասին, իր բանակի մնացած մասով անցավ հարձակման և կրկին մտավ կիրճը, սակայն դարանակալ Հայկական բանակը թշնամու բանակի այս մասին էլ նույն կերպ ոչնչացրեց ու սպանեց նաև Լաշքարիստանին:
Հայերը կորցրին 50, թշնամին` 2.000 զինվոր: Գիլանյան պատերազմը ավարտվեց: Արդյունքում Անիի թագավորությունը պահպանեց իր լիակատար անկախությունը և տարածքային ամբողջականությունը:
Մալադեց տղերքը:hands;)
Սալարյան I պատերազմ
(950-952)
Չնայած նախորդ պատերազմում ձեռք բերված հաջողությանը, Անիի թագավորության համար հարավ-արևելքից սպառնացող վտանգը շարունակում էր ներկայացնել իրական սպառնալիք: Վիճակը հատկապես լրջացավ, երբ Ատրպատականում, խլելով գերիշխանությունը թուլացած Գիլանյան էմիրությունից, գերիշխանության հասավ Սալարյանների էմիրությունը: Անիի թագավորության նկատմամբ դրսևորելով ավելի ու ավելի ագրեսիվ վարքագիծ` այս էմիրությունը X-րդ դարի կեսերին ի վերջո անցավ ուղղակի ռազմական գործողությունների: Սկսվեց Սալարյան I պատերազմը:
950 թ-ին Արտավանյան-Գողթն երթուղով Անիի թագավորության տարածք ներխուժած Սալարյան, Հերի և Գողթնի էմիրությունների միացյալ բանակը (մոտ 50.000) գրավեց Նախիջևանը Անիի թագավորության կայազորից (մոտ 1.000): Նախիջևանից արշավանքը դեպի հյուսիս-արևմուտք շարունակած թշնամու բանակը շուտով գրավեց նաև Դվինը, որից հետո, կայազորներ թողնելով գրաված քաղաքներում, բանակային հիմնական ուժերով հեռացավ Անիի թագավորության տարածքից:
951 թ-ին քրդական Շադադյան ցեղի գլխավորած քրդերը (մոտ 10.000) և Անիի թագավորության բանակը (մոտ 5.000) հետ գրավեցին Դվինը Սալարյանների էմիրության կայազորից (մոտ 1.000): Ցանկանալով ամրապնդել թագավորության հարավ-արևելյան սահմանը` Հայոց արքայի աջակցությամբ ստեղծվեց Անիի թագավորության գերագահությունը ընդունող քրդական Շադադյանների էմիրությունը: Սակայն կյանքը ցույց տվեց, որ սա քաղաքական լրջագույն մի բացթողում էր:
Նույն թվականին էլ, ցանկանալով վերականգնել խարխլված դիրքերը, Արտավանյան-Գողթն-Նախիջևան-Արած-Ուրծաձոր երթուղով Անիի թագավորության տարածք ներխուժած Սալարյան, Հերի և Գողթնի էմիրությունների միացյալ բանակը (մոտ 70.000) դավաճանության շնորհիվ կրկին գրավեց Դվինը Շադադյանների էմիրության բանակից (մոտ 1.000) և քաղաքի Հայ ռազմիկներից (մոտ 500): Այս անգամ ևս, ուժեղ կայազոր թողնելով Դվինում, թշնամին բանակային հիմնական ուժերով հեռացավ Անիի թագավորության տարածքից:
952 թ-ին Սյունյաց իշխանության (մոտ 10.000, այդ թվում լեզգիներ) և Շադադյանների էմիրության (մոտ 5.000) միացյալ բանակը մոտեցավ Դվինին և փորձեց գրավել քաղաքը, սակայն Դվինի ճ-մ-ում (Ոստան Հայոց գավառ, Մեծամոր գետի ափին) հաղթանակ տարավ Սալարյանների էմիրության բանակը (մոտ 15.000):
Նույն թվականին արշավի դուրս եկավ արդեն Անիի թագավորության բանակը (մոտ 20.000), որը, դաշնակցելով Շադադյանների էմիրության բանակի (մոտ 5.000) հետ, այնուհանդերձ հետ վերցրեց Դվինը Սալարյանների էմիրության կայազորից (մոտ 1.000):
Չբավարարվելով սրանով և զարգացնելով հաջողությունը` Անիի թագավորության բանակը (մոտ 40.000) Սալարյանների էմիրության կայազորից (մոտ 1.000) ազատագրեց նաև Նախիջևանը:
Սալարյան I պատերազմը ավարտվեց: Ու թեև Սալարյանների էմիրության հիմնական ուժերը պարտության չմատնվեցին, սակայն Անիի թագավորությունը պահպանեց իր լիակատար անկախությունը և տարածքային ամբողջականությունը:
Հարկ է ավելացնել, սակայն, որ պատերազմում ձեռք բերված հաջողությունները, որոնք որոշակիորեն պայմանավորված էին Սալարյանների էմիրությունում տիրող ներքաղաքական անկայուն վիճակով, այնուհանդերձ այդպես էլ չամրապնդվեցին քաղաքական դաշտում և Անիի թագավորությանը հարավ-արևելքից սպառնացող վտանգը շարունակեց իր գոյությունը:
Սալարյանների էմիր Մարզուբան I-ը (942-957), որը լուրջ խնդիրներ ուներ սեփական էմիրության արևելքում ինքնիշխան դիրք գրաված իր եղբայր Վասխուդանի (942-966) հետ, ի վիճակի չէր վարել երկարատև ու հատկապես նման ծանր ընթացք ստացած պատերազմ: Փորձելով օգտվել այս իրավիճակից և չեզոքացնել Սալարյանների էմիրության սպառնալից կեցվածքը, 953 թ-ին Վասպուրականի թագավորության բանակը, Անիի թագավորության համաձայնությամբ, մտավ էմիրության տարածք: Աղբյուրներում ուղղակի նշում չկա այս օպերացիային Անիի թագավորության բանակի մասնակցության մասին, սակայն շատ հավանական է ենթադրել, որ Վասպուրականի թագավորության արքա Դերենիկը (942-958) ուներ Անիի կենտրոնական իշխանության համաձայնությունը: Իսկ Անիի թագավորությունը այս օպերացիային ըստ երևույթին պաշտոնապես չի մասնակցել, քանի որ մի կողմից հենց նոր ավարտված պատերազմից հետո դա կդիտվեր որպես խաղաղության պայմանավորվածությունների խախտում, մյուս կողմից էլ` հենց այս ժամանակ մահացել էր Աբբաս Քաջը (929-953) և երկիրը զբաղված էր նոր արքայի` Աշոտ IV Ողորմածի (953-977) թագադրությամբ: Եվ ի վերջո` միայն Վասպուրականի թագավորության մասնակցությունը հնարավորություն էր տալիս Անիի թագավորությանը առիթի դեպքում ցուցաբերել դիվանագիտական ճկունություն. հայոց թագավորությունը կարող էր Սալարյանների էմիրության նկատմամբ դրսևորած գործողությունը առիթի դեպքում ներկայացնել, որպես "անհնազանդ վասալի ինքնագործունեություն":
Ընդ որում վիճակը կարծես թե բարելավեց նաև նրանով, որ Մարզուբան I-ի նկատմամբ "ատամ ուներ" նաև Բաղդատում փաստացի իշխանությանը տիրած Բուվայհյանների հզոր վեզիրը, որը չէր ցանկանում համակերպվել Ատրպատականում դե-ֆակտո անկախության հասած Սալարյանների էմիրության գոյության հետ, մանավանդ որ Մարզուբան I-ը հասել էր նրան, որ բռնել ու ուղղակի Ատրպատականից վտարել էր Ատրպատականի ազգությամբ քուրդ կառավարիչ, Բուվայհյանների ներկայացուցիչ Դայսամ Իբրահիմ ալ-Քուրդիին, որը ապաստանել էր Վասպուրականում: Այս պարագայում կարծես թե ապահովված էր նաև քրդերի աջակցությունը և շահագրգռվածությունը, ի դեմս հատկապես նորաստեղծ Շադադյանների էմիրության:
Մի խոսքով, կարծես թե ամեն ինչ հաշվարկված էր, բայց... բայց դաշնակից ուժերը երևի թե հաշվի չէին առել միայն նույն այդ քրդերի դավաճանությունը: Ու երբ Սալարյանների էմիրություն մտած Վասպուրականի, Բուվայհյանների և քրդերի միացյալ բանակը առաջ շարժվեց ու մոտեցավ թշնամու բանակին և սկսվեց ճակատամարտը, Շադադյանների դրդումով գործող քրդերը դավաճանեցին ու անցան Մարզուբան I-ի կողմը: Արդյունքում վերջինս հաղթանակ տարավ:
Անհաջողությունը տեղի էր ունեցել Հայաստանից դուրս և այն կարծես այնքան էլ մեր վրա ազդեցություն չէր ունենա, եթե նոր գահ բարձրացած Հայոց արքան թույլ չտար նոր քաղաքական բացթողում: Շադադյան քրդերի երկդեմի պահվածքը առիթ հանդիսացավ, որ Սալարյանների էմիրությունը ռազմական գործողություններ սկսի նրանց դեմ: Ընդ որում Մարզուբան I-ը, կատարելով խորամանկ դիվանագիտական մի քայլ, առաջարկեց Դվինի դեմ արշավանքին մասնակցել նաև Անիի թագավորությանը: Հայոց արքան կանգնեց երկընտրանքի առաջ - չաջակցել Մարզուբան I-ին կնշանակեր, որ Շադադյանները գործել են հայերի համաձայնությամբ, իսկ աջակցել էլ` նշանակում էր օժանդակել պոտենցիալ թշնամու դիրքերի ամրապնդմանը: Երևի ամեն դեպքում ճիշտը Սալարյաններին չաջակցելն էր, բայց Աշոտ արքան կատարեց այլ ընտրություն:
954 թ-ին Հայկական բանակի աջակցությամբ դեպի հյուսիս-արևմուտք շարժված Սալարյանների էմիրության բանակը պաշարեց Դվինը և շուտով, օգտվելով դավաճանությունից, գրավեց այն: Ու այս ամենում ամենավատն այն էր, որ գրեթե անմիջապես էլ Շադադյանները ընդունեցին Սալարյանների գերիշխանությունը, որի արդյունքում Հայաստանի սրտում գտնվող Դվինը... հայտնվեց Սալարյանների իշխանության տակ: Ընդ որում քրդերն ու Սալարյանները այնպես ամրացան քաղաքում, որ Անիի թագավորության համար բավականին երկար ժամանակով կորավ հնարավորությունը հետ բերել քաղաքը: Սա կարծես թե հայկական կողմի լուրջ բացթողումներից մեկն էր, որի արդյունքում թշնամին ստանում էր մշտական ու հարմար մի պլացդարմ, որից ուղղակի կարող էր մուտք գործել Անիի թագավորության կենտրոնական շրջաններ:
Այս պայմաններում հայկական կողմին ոչինչ չէր մնում, քան կրկին ապավինել Դայսամ Իբրահիմ ալ-Քուրդին ու Բուվայհյաններին: 956 թ-ին Վասպուրականի թագավորության բանակը, Բուվայհյանները ու Դայսամ Իբրահիմ ալ-Քուրդի ուժերը շարժվեցին դեպի արևելք ու գրավեցին Սալմաստը Սալարյանների կայազորից: Բայց քրդերը կարծես իրոք որ լրջորեն ատում էին հայերի, արաբների ու պարսիկների հետ համագործակցող իրենց հայրենակցին, քանի որ այս անգամ ևս, երբ Սալմաստին մոտեցան Սալարյանների ուժերը և սկսվեց ճակատամարտը, նրանք դավաճանեցին վերջինիս ու կոալիցիոն ուժերը կրկին պարտություն կրեցին: Սրանով Դայսամ Իբրահիմ ալ-Քուրդիի "գործը" վերջնականապես մեռավ, իսկ Սալարյանները պահպանեցին իրենց ձեռքբերումները:
Եվ այնուհանդերձ երկարատև ու փոփոխակի հաջողությամբ ընթացած "շախմատային այս դիվանագիտական պարտիան" ավարտվեց ոչ-ոքի. 957 թ-ին, Մարզուբան I-ի մահվանից անմիջապես հետո, երբ Սալարյանների էմիրությունում սկսվեց գահակալական խառնաշփոթ, էմիրության նախկին վասալ Գողթնի էմիրությունը ապստամբեց իր սյուզերենի դեմ և, շարժվելով դեպի հյուսիս, գրավեց Դվինը: Շադադյանների էմիրությունը ոչնչացավ, իսկ Սալարյանների նկատմամբ թշնամական դիրք գրաված Գողթնի էմիրությունը, որը այնուհանդերձ բավարար ուժեր չուներ լրջորեն սպառնալու Անիի թագավորությանը, ստեղծեց մի վիճակ, երբ Անիի թագավորությանը հարավ-արևելքից սպառնացող վտանգը առժամանակ չեզոքացավ...
Սալարյան II պատերազմ
(966)
Մարզուբան I-ի մահվանից հետո Սալարյանների էմիրությունում սկսված գահակալական խառնաշփոթը շարունակվեց բավականին երկար: Այնուհանդերձ, արդեն 966 թ-ին Սալարյանների հերթական էմիր Իբրահիմ I-ը (960-983) կարողացավ որոշակիորեն կայունացնել իրավիճակը և նորից իրական սպառնալիքներ ստեղծել Անիի թագավորության համար: Ընդ որում Հայոց թագավորության համար վիճակը որոշակիորեն բարդանում էր նրանով, որ թագավորության հիմնական ուժերը գտնվում էին երկրի հարավ-արևմտյան սահմաններում, որտեղ հենց նոր էին ավարտվել Համդանյանների էմիրության դեմ մղվող պատերազմական գործողությունները: Բացի այդ, ռազմա-քաղաքական վերելքում գտնվող Բյուզանդիան լուրջ առաջխաղացում էր իրականացնում դեպի արևելք և այս պայմաններում Անիի թագավորությունը կրկին ստիպված էր լուրջ ուժեր թողնել արևմուտքում:
Օգտվելով այս իրավիճակից` 966 թ-ին Արտավանյան-Գողթն երթուղով Անիի թագավորության տարածք ներխուժած Սալարյանների և Հերի էմիրությունների միացյալ բանակը (մոտ 50.000) գրավեց Նախիջևանը Անիի թագավորության կայազորից (մոտ 1.000): Շարունակելով առաջխաղացումը դեպի հյուսիս-արևմուտք` թշնամին Գողթնի էմիրության բանակից (մոտ 1.000) ու քաղաքի Հայ ռազմիկներից (մոտ 500) գրավեց նաև Դվինը: Դվինը և Նախիջևանը ընկան վերստեղծված ու Սալարյանների էմիրության գերիշխանությունը ընդունած Շադադյանների էմիրության տիրապետության տակ:
Սալարյան II պատերազմը ավարտվեց: Արդյունքում Անիի թագավորությունը կորցրեց Դվինը և Նախիջևանը, ինչպես նաև Ոստան Դվնա, Նախիջևան, Արած ու Ուրծաձոր գավառները: Թշնամին կրկին ստացավ մշտական ու հարմար մի պլացդարմ, որից կարող էր ուղղակի մուտք գործել Անիի թագավորության կենտրոնական շրջաններ:
Բարեբախտաբար թշնամական պետության ոչ ամուր ներքին կառուցվածքը այս անգամ էլ որոշակիորեն մեղմացրեց Հայոց թագավորության վիճակը: Վերստեղծված Շադադյանների էմիրությունը 970 թ-ին ապստամբեց իր սյուզերենի դեմ և, օգտվելով վերջինիս թուլությունից, գրավեց նաև Գանձակ ու Պարտավը: Արդյունքում, ինչպես Գողթնի էմիրության պարագայում եղավ 957-966 թվականներին, Անիի թագավորության հարավ-արևելքը (Սյունիքի և Արցախի սահմաններով) սկսեց եզրել բուֆերային Շադադյանների էմիրությունը, որը, բավարար ուժեր չունենալով լրջորեն սպառնալու Անիի թագավորությանը, ստեղծեց մի վիճակ, երբ Անիի թագավորությանը հարավ-արևելքից սպառնացող վտանգը լրջորեն թուլացավ...
Մհեր ջան, մտածում էի թե որտեղ գրեմ, որոշեցի էստեղ:
Տեղյա՞կ ես «Հայոց պատերազմները և ռազմարվեստը» մատենաշարի մասին:
Ահա անոտացիան.
Հայ ռազմարվեստի պատմության ներկա մատենաշարը ներառելու է շուրջ հիսուն հատորյան, որոնցում պետք է ներկայացվեն հայ ռազմարվեստի, սպառազինության, նշանավոր ճակատամարտերի, ինչպես նաև՝ հայկական բազմադարյա ամրաշինության պատմությունը:
Նախագիծը նպատակ ունի հայ և օտարազգի ընթերցողին հանրամատչելի կերպով ներկայացնել մինչ օրս քիչ հայտնի, իսկ որոշ դեպքերում տակավին անհայտ տեղեկություններ, փաստեր, հայ և օտար աղբյուրների վկայություններ հայ ռազմարվեստի պատմության մասին:
Նախագիծը, փաստորեն, կոչված է ամբողջացնելու հայ զինուժի, ռազմական կառույցի ամփոփ պատմությունը՝ հնագույն ժամանակներից մինչև այսօր: Ընթերցողի ուշադրությանը ներկայացվելիք առանձին հատորներով անդրադարձ է արվելու պատմական տարբեր դարաշրջանների ռազմարվեստի առանձնահատկություններին, ի մասնավորի՝ հայկական բանակաշինությանը, հայ զինուժի մղած պատերազմների և երկրների պատերազմներին հայ զինվորականության մասնակցությանը:
Այս պահին ձեռքիս են մատենաշարի առաջին երկու հատորյակները, կարծեմ դեռ այդ երկուսն էլ հրատարակված են: Ես անշուշտ չեմ հասկանում, թե ինչու՞ են հայոց ռազմական պատմության մասին գրողները աշխատությունն այսպիսի փոքր մասերի բաժանում (ամեն հատորյակը 64 էջ է), սակայն այս մատենաշարի հատորյակներն անմիջապես աչքի են ընկնում իրենց գրքային արժեքով: Հատորյակները սարքված են այսպես կոչված «դասագրքային» ֆորմատում (չափսը նկատի ունեմ, ոչ թե բովանդակությունը), ամբողջովին գունավոր են, արտակարգ ձևավորումով, հրաշալի թուղթ ու տպագրություն: Լավ ու որակյալ, հրաշալի մշակված նկարները, ինչպես նաև հատուկ այս մատենաշարի համար մշակված, վերակազմված զինվորների կերպարները, զինատեսակները, ամրաշինությունները, առկա լավ մշակված քարտեզները նյութը դարձնում են առավել պատկերավոր, հաճելի ընկալման համար: Բովանդակային առումով կարծես թե նույնպես լավ մշակված ու պատրաստված նյութ է, դեռ ամբողջովին չեմ հասցրել կարդալ: Առաջին հատորյակը կոչվում է «Հայկական լեռնաշխարհի բրոնզեդարյան սպառազինությունն ու ռազմարվեստը», երկրորդը՝ «Վանի թագավորության պատերազմներն ու ռազմարվեստը»: Մատենաշարի հեղինակն ու ղեկավարը Հայկ Դեմոյանն է, շարքի հայեցակարգը մշակում են Հայկ Դեմոյանը, Հարություն Սամուելյանը և Էմիլ Դանեղյանը: Մի խոսքով առաջին հայացքից տպավորություն այս շարքից ուղղակի հրաշալի է: Ավելի մանրամասն կարող եմ ասել կարդալուց ու մյուս հատորների լույս տեսնելուց հետո: