Երկու խոսք
Հայրենական մեծ պատերազմի հաղթական ավարտից հետո, միջազգային դեմոկրատական ուժերի հարաճուն վերելքի պայմաններում, գաղութային ու կիսագաղութային երկրներում նոր թափ ստացան ազգային ազատագրական պայքարները: Ազատագրվեցին այնպիսի գաղութային երկրներ, ինչպիսիք էին Սիրիան ու Լիբանանը: Այդ տարիներից էլ այդ երկրներում ապրող հայահոծ գաղութը իր ազգային դպրոցներով, մշակութային կենտրոններով ու գրականությամբ շեշտակի վերելք ապրեց եւ ստանձնեց առաջատարի դեր: Սկսեցին հրատարակվել բազմաթիվ հանդեսներ ու պարբերագրքեր, ամսագրեր ու շաբաթաթերթեր՝ արդեն առկա օրաթերթերի կողքին սկսեցին գործել գրական խմբակներ, որոնցից մեկն էլ հիսնական թվականների սկզբներից, Բեյրութի՝ «Գրական Շրջանակն» էր: Այս վերջինի սկզբնավորման առաջին օրերից նրա գործուն մասնակիցների շարքում էր Սարգիս Վահագնը: Իսկ մասնակիցները մեծ մասամբ նրանք էին, ովքեր սփյուռքահայ գրականության ասպարեզ մտան ետպատերազմյան շրջանում:
Սարգիս Վահագնը՝ Սարգիս Գաբրիելի Փաթափությանը ծնվել է 1927 թվականին Բեյրութում, նրա չքավորական թաղամասերից մեկում՝ Հյուղավանում, կոշկակար-արհեստավորի ընտանիքում: Սովորել է Բեյրութի Աբգարյան վարժարանում, ապա Սահակյան դպրոցում, որից հետո հաճախել է ֆրանսիական Լիցե Լայիկ եւ առեւտրահաշվապահական երկրորդական վարժարան: «Այս բոլորին սակայն սորվեր եմ գիտելիքներ միայն: Իսկական զարգացումս սկսեր է ինքնաշխատությամբ, ընթերցումներով: Կանուխեն սկսեր եմ սիրել գրականությունը, որովհետեւ ծնողքես ինձի ներշնչած վճիտ, անապակ հայրենասիրությունը կրցեր եմ հագեցնել միայն ու միայն գրականությամբ: Անոնց մեջեն ինձի փոխանցվեր են մեր փառավոր ու ողբերգական անցյալը, մեր հայրենի բնությունը՝ Արարատը, Սեւանը, եւ մեր լուսաշող ներկան: Իսկ պատանեկությունս ինքը ճաշակեր, ըմբռներ ու վերլուծեր էր արդեն կյանքի դառնությունները հյուղավաններուն: Ասոնք, երկու պատճառներ նաեւ՝ կանուխեն զիս ինքնամփոփի եւ խորհրդածության…»:
1953 թվականին էր, որ նրա առաջին պատմվածքը լույս տեսավ «Գրական Շրջանակի»՝ «Ժողովածու Գրականության եւ Արվեստի» պարբերականում: Կյանքում բարդվեց մի սիրելի հոգս եւս, սփյուռքում հայ գրող լինելու հոգսը:
«Անապահով առօրյա, լեցուն տնտեսական մտմտուքներով եւ ժամանակի անհաշիվ վատնում ի գին համեստ ապրուստի: Գրել՝ այս ամենքեն գողցված ժամերուն, հաճախ առանց կենտրոնանալու» գրել է Սարգիս Վահագնը: Գրել է իր մասին, բայց բնութագրել նաեւ սփյուռքահայ գրողի կացությունն ու կեցությունը: Ակամայից հիշում ես սփյուռքահայ գրականության խոշոր գրողներից մեկի՝ Հակոբ Մնձուրու հարցը. «Ուրեմն ինչու՞ կգրենք…», եւ իր իսկ տված պատասխանը… «որովհետեւ չենք կարող չգրել, կուգան…»:
Սարգիս Վահագնը նույնպես յուրովի է պատասխանել. «Բայց անկարելի է նաեւ չգրել, որովհետեւ գրելը ոչ ֆենթեզի է մեզի համար եւ ոչ ալ ժամանց: Այլ՝ պայքարի ձեւ մը, ընդվզում մը մեզի շրջապատող տգեղություններուն եւ անարդարություններուն դեմ: Տակավին կհավատամ գրելով հայրենասիրության ակտ կատարած ըլլալ, ուժերուս ներած չափով սատարել մեր ոսկեղենիկ լեզվի պահպանման ու տարածման: Ի՞նչ փույթ, թե քիչ է թիվը ընթերցողներուն: Բայց գոնե ունինք այն հավաստիքը, թե ունինք հայրենիք մը, որ կհասկնա մեր կացությունը եւ մեր կողքին է միշտ»: Ասված է ճիշտ ու խոր համողմամբ, որի փաստերը առկա են նրա գրականության մեջ: Պատմվածքներ, որոնք լույս են տեսել «Ժողովածու Գրականության եւ Արվեստի», «Հանդես Մշակույթի», «Անի», «Շիրակ» եւ «Նոր Գիր» առաջադիմական պարբերականներում եւ 1969 թվականին ամփոփվել «Մատանիներ» խորագրով ստվար մի ժողովածուի մեջ: Գիրքը, ի դեպ, շահել է նաեւ գրական մրցանակ: Սարգիս Վահագնը խմբագրել է նաեւ «Նոր Սինեմա» ամսագիրը, գրել հոդվածներ ժամանակակից կինոարվեստի եւ կինոֆիլմերի մասին, զբաղվել թարգմանչական աշխատանքներով:
Ներկա հատորում ընդգրկվել են «Մատանիներ» ժողովածուից լավագույն պատմվածքների մի շարք եւ պատմվածքների մի ընտրանի, որոնք վերջին տասնամյակի արգասիք են:
Սարգիս Վահագնը դեռեւս հայրենիք ոտք չդրած էլ ուներ, զգում էր հայրենի հողի ուժը, նրա որոշիչ դերը սփյուռքահայ գրականության ու գրողի համար: Նա հոգեկան անխզելի կապերով էր ագուցված հայրենիքի հետ: Առաջին գրքից հետո Սարգիս Վահագնը երկու անգամ եղավ հայրենիքում : Ինչ խոսք, այդ այցերից ստացված լիցքերը, նաեւ անցնող տարիների հետ, առավել առնականացրել եւ հասունացրել են նրա գրիչը, վկա՝ սույն ժողովածուն:
Բազմազան է Սարգիս Վահագնի երանգապնակը, գունեղ ու այլազան են նրա հերոսները: Ընդհանուր գծերով այդ հերոսները բաժանվում են երկու խմբի՝ այս աշխարհի «մեծերի» ու «փոքրերի»: Սարգիս Վահագնը փոքրերի կողմն է, այն փոքրերի, որոնք նրա գրչի տակ դառնում են մեծատառով գրված Մարդ: Գրում է պարզ, սահուն, անբռնազբոս ու անմիջական, ջերմ ոճով, թելադրված… «խղճի խայթե»: Արդարեւ, նրա պատմվածքների մեծ մասը արդյունք է հենց «հաճախանք դարձած խղճի խայթի մը», ինչպես ինքն է խոստովանում «Վրեժը» պատմվածքում: Մի գործոն, որ նախապայման է նաեւ գրականության համար:
Ներկա ժողովածուի լույս ընծայումը «Սովետական գրող» հրատարակչության կողմից մի անգամ եւս հաստատումն է այն ճշմարտության, որ Սփյուռքի գրականության համար կա «Հայրենիք մը, որ կհասկնա մեր կացությունը» եւ հերքումը այն տխուր փաստի, որ քիչ չէ, այլ բազմահազար «թիվը մեր ընթերցողներուն»:
Գեղամ Սեւան
Էջանիշներ